Caput XXIII.

I. Damasi epistola ad Orientales, quo anno, quave occasione scripta sit, ac de Timotheo Apollinarista. II. De Symbolo in Actis Ephesinae synodi, Nicaeno concilio attributo.

0254D

I. Hoc eodem anno scriptam a Damaso ad Orientales epistolam puto, quam a Theodoreto acceptam Epiphanius latine reddidit, postremo loco a me recensitam. Apollinaristae enim et si ab eo pontifice semel atque iterum damnati fuerant, ut dixi, ac deinde a Constantinopolitana synodo, sese tamen, ut haeretici solent, in perfidia obfirmaverant, atque in ea disseminanda totis viribus allaborabant. Aiebant vero impudenter, se veluti rectae fidei consentientes 0255A ab Occidentali Ecclesia susceptos esse, et nullam ex legibus, quae adversus haereticos promulgatae fuerant obstare sibi quominus religioni vacarent, ac suae sectae dogmata praedicarent ubique. Hinc publicos colligebant coetus, prophanasque agebant Synaxes, ac circuibant palam per Aegyptum, Syriam, Cappadociam, totumque Orientis tractum, mysteriorum suorum, aut ordinationum exercendarum causa, quae fieri non poterant absque gravissimis Ecclesiarum bene constitutarum ac catholicorum episcoporum incommodis, ac molestiis, quas Nazianzenus Olympio tunc Cappadociae praesidi enarrat haec scribens : Praeter alia omnia eo quoque audaciae proruperunt, ut episcopos etiam quosdam, quibus dignitas ab universali Orientalium et Occidentalium synodo abrogata 0255B fuerat, accersentes, aut transeuntibus abutentes imperialibus omnibus constitutionibus, atque omnibus vestris edictis violatis, cuidam impii, et adulterini sui gregis (Nazianzi scilicet) episcopi nomen imposuerunt.

Quamquam plures fuisse oportet deambulones illos pseudo-episcopos, paucorum nomina ad nos a Leontio transmissa sunt. At primas inter eos agebat partes Apollinario tunc defuncto, Timotheus ejus discipulus arcanorum omnium particeps, atque ingens jam sub eodem magistro Ecclesiae turbo: nam quam aliam ob causam ejus potissimum damnationem Orientales a Damaso enixe efflagitassent, nisi quia ille unus omnium instar cum esset, eum nominatim damnari tanti interesse putaverunt? Hunc Berythi episcopum fuisse idem Leontius ait, quod tamen nullus eo auctore 0255C paulo antiquior asseruit. Hinc vereor ne ille subscriptionibus episcoporum, qui Constantinopolitano I concilio adfuerunt, deceptus sit, ac quod inter eos Timotheum Berythi legerit, unum pro alio acceperit: neque enim fieri potuisse videtur, virum hunc perditae famae, et gradu jam antea dejectum, sedisse inter catholicos praesules, ac sententiam praeterea in Apollinarium suum dixisse, atque ideo illum inter eos potius numerandum puto, quos profane ordinatos Apollinarius huc illuc commeare jusserat, ut Ecclesias bene constitutas scinderent, quosque Basilius memorat, et sine populo, sine Clero obambulantes, ac nudum episcopi nomen circumferentes appellat . Timotheus autem iste semel atque iterum Romam venerat primo ante obitum Athanasii, 0255D a quo etiam commendatitias ad Damasum cum attulisset simulatae tunc fidei reus, litteras in Orientem retulit suae cum sede apostolica communionis testes, atque hujus primi ejus Romani itineris praeter Leontium, Facundus Hermianensis meminit . Venit iterum Athanasio jam defuncto ab Apollinario missus, ut sectae suae negotia procuraret apud Romanum pontificem; sed Apollinaristarum fraude tunc detecta, in concilio quod habitum fuisse dixi anno 376 aut altero ineunte, Petro Alexandrino praesente, tum 0256A ipse damnatus est, ut Leontius ait , tum qui eum miserat Apollinarius; ex quo factum, ut longe obstinatiores, et audaciores nefarii homines evaserint, ut alibi diximus; quamquam eodem tempore, quoad potuit, perseveraret ille se catholicum asserere, ac subdolis, captiosisque formulis simpliciores decipere, ut constat ex pseudo-Julii epistola ad Prosdocium, qua vix non assequitur, ut recte, ac cum Catholicis sentire videatur; siquidem eam ipsi Timotheo Leontius adjudicat; rejiciuntque viri docti Lequienius, Coustantius, ac Muratorius inter eas quas Apollinaristae Julio papae affinxerunt; aliud etiam simulatae ab eo religionis argumentum ducitur ex Polemii opere contra illum scripto, cujus apud Photium cod. 130 fragmentum superest, ubi Timotheus reprehenditur, 0256B quod esse se ex Apollinarii discipulis videri vellet, atque ea, quae docuerat ille sentire, quamquam binarium naturarum praedicaret, atque ad Cappadocum dogma et Italorum arrogantiam accederet.

Gregorius itaque Nazianzenus qui summum, quo tenebatur, religionis studium minime cum solio deposuerat, praeter litteras ad Olympium Cappadociae praesidem, alias dedit ad Nectarium Constantinopolis episcopum, rogavitque ut imperatorem adiret, moneretque, nihil Ecclesiae rediturum ex ejus pietate utilitatis, si eam Apollinaristarum licentiam diutius valere permitteret ad rectae fidei eversionem . Scripsit etiam Posthumiano Pp. Orientis, petiitque, ut cum episcopi in regia urbe iteratam synodum celebraturi essent, Ecclesiarum paci ab haereticis illis 0256C potissimum labefactatae, pro ea summa, qua praefectus praetorio utebatur, auctoritate provideret, etiamsi asperius aliquid statuere necesse esset: has enim litteras agere constat, de synodo illa, quam Socrates et Sozomenus hoc anno a Theodosio convocatam scribunt , quia anno superiori Posthumianus nondum evectus ad Orientis praefecturam fuerat. Minime vero ego dubito, quin praeterea Gregorius ad alios scripserit, ad amicos scilicet, probosque episcopos, ad eam synodum convocatos, et ad Nyssenum praecipue, quem concilio illi adfuisse scimus, ac habuisse orationem quae de Abraham titulum praefert .

Videntur vero Nectarius, et qui Constantinopolim venerant Orientales episcopi, Nazianzeni monitis excitati, 0256D expostulavisse imperatoris opem, ac praeterea scripsisse Romano pontifici; responsio enim Damasi, quae episcopis Orientem gubernantibus inscripta est, non obscure indicat plures ac simul collectos fuisse, qui communi nomine scripserant: quantum vero colligi ex eadem responsione potest, Orientales Damaso renuntiaverant, Timotheum praecipue jactare se, ac in vulgus spargere, aut se minime Romae damnatum, aut iterum velut catholicum ad communionem admissum, eaque fraude ingens sanae doctrinae et Ecclesiarum 0257A tranquillitati detrimentum in praesentia afferri, ac in posterum imminere, nisi illum a sede apostolica publici damnatum, ac rejectum fuisse Ecclesiis omnibus palam fieret.

Quis earum rerum eventus Constantinopoli fuerit aperte discimus ex 1.2 Cod. Theod. de Haeret. proposita die 4 Septembris hoc anno, et eidem Posthumiano inscripta. Hac enim cum caeteris haereticis eo loco expressis, Theodosius Apollinarianos, quorum nulla in anteactis constitutionibus mentio fuerat, manifeste recenset, eosque vetat, ut Gregorius fieri oportere existimabat, ne collectas agant quoquomodo, ne Ecclesias constituant, neve adulterinas ordinationes habeant, atque ut a coetibus, locisque omnibus a quibus extranei sunt, expellantur, et ad terras a 0257B quibus ortum traxerant amandentur, a quibus insuper vult ne umquam discedere iisdem liceat. Hanc synodum latamque ejus occasione legem Sozomenus memorat , eaque factum inquit alio loco , ut haereticorum duces ex amoenioribus imperii Romani locis in squalidas ac desertas regiones deportati tunc fuerint, quos inter Timotheum numerandum puto, siquidem illum Byziam regum Thraciae arcem, imperatoris jussu relegatum fuisse scimus .

Sed neque Damasum defuisse officio suo, haec ejus ad Orientales epistola certiores nos facit. Hinc vero auctum est, adversus Gregorium et Damasum ipsum, cujus auctoritatem haereticorum more, arrogantiae loco habuerunt, Apollinaristarum odium, ut ex memorato Polemii fragmento vidimus, ac praeterea 0257C colligimus ex iis quae Eunomius Beroeae in Thracia pseudo-episcopus scripta reliquit , quibus Aegyptios, Cappadoces et Romanos perstringere audet, eo quod duplicem naturam praedicarent, quam vesanus ille unam ex utraque compositam et contemperatam, ut Apollinarius deliraverat, esse asserebat.

II. Observandum modo est, in eadem Damasi epistola moneri Orientales ipsos, ut in fide a Nicaeno concilio tradita immobiles perstent. An forte Apollinaristae Nicaenae fidei repugnabant? Hoc profecto verissimum; Nicaeni enim Patres ita incarnatum asserunt Christum Dominum, ut illum etiam inhumanatum statuant, id est hominem prodiisse in simili nostrae forma ac specie, anima ac mente minime carentem, ut explicat Chalcedonense concilium in allocutione 0257D ad Marcianum imperatorem: quod etiam docemur a Leone Magno, cum scripsit, id ipsum quod a Chalcedonensi concilio de Domini nostri incarnatione traditum fuerat, apud Nicaeam etiam definitum antea fuisse . Haec itaque est ratio, cur idem Damasus in priori ad Paulinum Antiochenum epistola, qua formulam praescripsit Apollinaristis, qui ad Ecclesiam revertebantur, recipiendis accommodatam, edixit 0258A primum atque iterum hic repetit, ut Nicaenae fidei subscriberent; atque hinc praeterea intelligimus, cur Vigilius Tapsensis, postquam scripserat, Macedonium incusasse Alexandrinam synodum, quod a Patrum sententia recessisset, nova decernendo de Spiritu sancto, quae a Nicaena fide tradita non fuerant, adjiciat statim, eadem quoque impietatis praescriptione contra Ecclesiam usum fuisse Apollinarium ; nam cum negare non posset, quin Nicaena eadem synodus Verbum inhumanatum fuisse diceret, Ecclesia vero hujus vocis vim ita explicaret, ut Verbum humanam mentem, atque animam cum carne, ac totum perfectumque sine peccato hominem assumpsisse assereret, ac duas in una persona naturas perfecte unitas statueret, ejusque haeresim everteret, catholicam 0258B verissimamque interpretationem calumniatus ille est, perinde ac si aliquam Nicaeno symbolo additionem induceret. Hoc deinde argumentum ab Apollinario magistro suo haustum adhibuit Eutyches delirus senex, cujus verba eodem loco Tapsensis affert: neque enim intelligere potuerunt, aut voluerunt vesana capita, quo pacto Christus Dominus in duabus et ex duabus naturis totus esse posset, atque una persona complecti, quidquid utrique naturae unitae convenit, quin duae personae, ac duo filii esse, ac dici deberent: hominem itaque factum Christum Dominum, eumque perfectum hominem confitebantur cum Nicaenis Patribus, ita tamen ut duarum naturarum unionem sine commixtione rejicerent, velut nuper Nicaenae fidei additum dogma, ac Christum Dominum 0258C hominem dicerent, divina tantum perfectione perfectum, Verbo scilicet humanae mentis supplente vices ad omnia, ut ait Leo Magnus, rationis officia . Quae profecto cum ita sint, nulla est solida ratio, cur Valesius et Pagius magnum Baronium redarguant, qui eam fidei expositionem, quae in graecis actis Ephesinae synodi, Nicaenis Patribus librariorum forte errore tribuitur , Latina veteri interpretatione usus, Antiocheno contra Paulum Samosatenum concilio adjudicaverit, putaveritque Eusebium dolo malo ac studio Ariani dogmatis in ea referenda versatum: quam deinde Baronii sententiam eruditi alii scriptores merito complexi sunt a Fabricio memorati , ac nuper etiam cl. Bencinus, qui illam sumptam existimat ex veteris ejusdem Antiochenae 0258D synodi encyclicis litteris , nam cum ea fidei ecthesis Christum Dominum in duabus, et ex duabus naturis apertissime definiat, ac velut inconcussum dogma credendum proponat, non erat cur Apollinarius, ejusque asseclae Catholicos criminarentur, quod nova Nicaeno concilio decreta addidissent, si ea jam fides a Nicaenis Patribus conscripta, ac proposita fuerat.

0259A Videtur nonnullis mirum atque insuetum, quod Damasus episcopos, quibus scribit, filiorum vocabulo compellet. At hoc exemplo non caret, siquidem Athanasius, Diodorum Tyri filium vocat, et amantissimum sacerdotem: ac propterea hoc concedendum tum sedis dignitati, ob quam Ambrosius Siricium Damasi successorem, parentem vocat , tum charitati, qua idem pontifex eos in sinu suo gestare videri voluit, tum grandaevae ejus aetati, cui tamen, si ad eam epistolam attendas, de consueta ingenii vi nihil interea decessisse videatur.

Haec cum Romae agerentur Gratiano die 25 Augusti defuncto, ac Maximo per tyrannidem imperium adepto, magna rerum mutatio facta est; de qua tamen, majoris perspicuitatis, atque ordinis servandi gratia, agendum superest sequenti ac postremo Damasi pontificatus 0259B anno.