Diatriba II. An Damasus faverit aliquando Maximo Cynico adversus Gregorium Nazianzenum; ac de duabus epistolis Italici concili nomine a Sirmondo editis.

§I.—Basungius refellitur. Scriptores afferuntur tum qui irritam aiunt, nulloque loco ab Orientalibus habitam Maximi Cynici appellationem ad Damasum, et Occidentales, tumque effectu illam non caruisse censent, eumque in Occidentalium communionem receptum. Utraque pars una, Italici cujusdam concilii epistola nititur, quae affertur: qui de ejus veritate dubitaverint.

Si litterae illae exstarent, quas Nicolaus I scripsisse Damasum narrat, ut Maximus episcopatu pelleretur, non esset huic controversiae locus, neque ausus esset 0322D ullus famam vel ex hoc capite impetere sanctissimi sacrorumque canonum observantissimi pontificis. Verum injuria temporum factum est, ut interciderent omnes, si duas excipias, quas Holstenius edidit, atque ego quarto, et quinto loco recensui. Itaque aliunde argumenta repetenda sunt, quibus Damasi nomen a calumnia vindicetur. Caeterum cum 0323A binas illas, quae supersunt, Basnagio videndi copia fuerit, deridiculum se praebuit, cum Nicolaum ipsum mendacii expostulare ausus est, quia nulla exstat Damasi epistola, quae Nicolai dictis praesidio sit . Utinam vero Romanorum pontificum regesta exstarent adhuc: ex iis enim ego minime dubito, quin maximum nobis praesidium et decus, haereticis vero aliisque sedis apostolicae oppugnatoribus ad cognoscendam veritatem lumen affulgeret; sed jam ad institutum.

Eorum igitur, qui Damasum Maximo Cynico adversus Gregorium Nazianzenum studuisse arbitrantur, duo sunt scriptorum genera; alii deprimendis Sedis Apostolicae, et Romanorum Pontificum juribus, alii vero vindicandis intenti, uno tamen omnes, 0323B eodemque praesidio utuntur, uno scilicet Italico Concilio, unaque ejus epistola, atque una omnes, eademque via incedentes, contrarium sibi proponunt itineris finem. Hanc primus Epistolam in lucem protulit vir summi judicii, et infinitae lectionis Jacobus Sirmondus, in appendice Codicis Theodosiani postremo loco , eamque deinceps omnes complexi sunt veluti ad id, quod sibi proposuerant, probandum imprimis idoneam; ac postremi Operum Ambrosii editores, veluti foetum tanto praesule dignum, cum reliquis ejus epistolis imprimendam admiserunt: ex ea enim Baluzius , atque alii nonnulli colligunt, nullius tunc usus, atque auctoritatis fuisse Sardicenses de appellatione canones; nam si recepti jam fuerant, cur non propositi per Italicos praesules hac ipsa 0323C epistola, ut ea Maximi appellationem tuerentur? Dupinius autem , et Quesnellus pro more nihil non audent, asseruntque temere cum Eusebianis Philippopoli congregatis, nihil synodo Occidentalium contra Orientales licere statuere; tum quod eorum conatus effectu caruerint, cum Maximus Cynicus perpetuo exauctoratus manserit; tum quod Occidentales ipsi hoc aperte fateantur, cum sibi non praerogativam vindicant examinis, sed consortium petunt communis arbitrii. Quibus profecto verbis hoc dumtaxat volunt, ut cum Orientalibus, non de Orientalibus judicent. Ex adverso Lupus ac Schelestratius hanc ipsam epistolam Romanae synodo ac Damaso attribuunt; ex eaque conficiunt, tum Maximum beneficio appellationis, tum Damasum jure suo usum fuisse, 0323D cum eum in communionem recepit, atque in episcopi gradum restituit, a quo ille per Constantinopolitanam synodum dejectus fuerat: quod nuper etiam sentire visus est vir clar. P. Joannes Antonius Blancus ex Observantium familia , ac P. Jo. Chrysostomus a S. Joseph ex piarum Scholarum clericis quos honoris causa nominatos velim. At vero, an hoc quod viri illi doctissimi ex hac epistola argumentum trahunt, satis firmum sit, et asserendis sedis 0324A apostolicae juribus recte comparatum, eorum esto judicium, qui secum reputarint, quem causa illa exitum aliquando habuerit. Itaque cum ea epistola Joanni David , ac Natali Alexandro dubiae fidei visa fuerit, ac viri illi eximii summis tantum labiis rem attigisse potius quam confecisse videantur, opere me pretium facturum putavi, si in eam diligentius inquirerem, et graviora aliquot argumenta eorum, qui legerint, judicio subjicerem, quibus tum Damasi fama in tuto ponatur, tum falsitas ejus epistolae, ob quam hic cujusdam veluti praevaricationis reus agitur, constare magis posset. Sed ut lectores minori incommodo rem ipsi dijudicare possint, ipsam ante omnia Italici concilii epistolam iterum hic describendam censui. Concilii Italiae ad Theodosium imperatorem, 0324B de episcopo Antiochiae subrogato post mortem Melitii. Et ut Nectarius Constantinopoli post Maximum ordinatus loco cedat, aut Romae super utriusque ordinatione concilium habeatur. Beatissimo imperatori et clementissimo principi Theodosio, Ambrosius, et caeteri episcopi Italiae.

Sanctum animum tuum Deo omnipotenti pura et sincera fide deditum sciebamus: sed recentibus cumulasti beneficiis, quod Catholicos Ecclesiis reddidisti, imperator Auguste. Atque utinam Catholicos ipsos reverentiae veteri reddidisses, ut nihil novarent contra praescripta majorum, nec temere vel servanda rescinderent, vel rescindenda servarent. Itaque dolentius forte quam inconsultius ingemiscimus, imperator, facilius expelli potuisse haereticos, quam inter 0324C Catholicos convenire. Quanta enim nuper confusio facta sit, explicari non potest. Scripseramus dudum, ut quoniam Antiochena civitas duos haberet episcopos, Paulinum atque Melitium, quos fidei concinere putabamus, aut inter ipsos pax, et concordia salvo ordine Ecclesiastico conveniret, aut certe si quis eorum altero superstite decessisset, nulla subrogatio in defuncti locum, superstite altero, gigneretur. At nunc Melitio defuncto, Paulino superstite, quem in communione nostra, mansisse consortia, quae a majoribus inoffense ducta testantur, contra fas atque ecclesiasticum ordinem, in locum Meletii, non tam subrogatus, quam superpositus asseritur. Atque hoc factum allegatur consensione et consilio Nectarii, cujus ordinatio quem ordinem habuerit non videmus. Namque in concilio 0324D nuper, cum Maximus episcopus Alexandrinae Ecclesiae communionem manere secum lectis Petri sanctae memoriae viri litteris prodidisset, eumque intra privatas aedes, quia Ariani basilicas adhuc tenebant, secretum esse, mandatoribus episcopis ordinantibus, dilucida testificatione docuisset, nihil habuimus, beatissime princeps, in quo de episcopatu ejus dubitare possemus, cum vim sibi repugnanti a plerisque etiam de populo et clero testatus esset illatam. Tamen ne 0325A absentibus partibus praesumpte aliquid definisse videremur, clementiam tuam datis litteris putavimus instruendam, ut ei consuleretur ex usu publicae pacis atque concordiae. Quia revera advertebamus Gregorium nequaquam secundum traditionem Patrum Constantinopolitanae Ecclesiae sibi sacerdotium vindicare. Nos igitur in synodo ea, quae totius orbis episcopis videbatur esse praescripta, nihil temere statuendum esse censuimus. At eo ipso tempore qui generale concilium declinaverunt, Constantinopoli quae gessisse dicuntur? Nam cum cognovissent ad hoc partium venisse Maximum, ut causam in synodo ageret suam, quod etiamsi indictum concilium non fuisset, jure et more majorum sicut, et sanctae memoriae Athanasius, et dudum Petrus Alexandrinae Ecclesiae episcopi et Orientalium 0325B plerique fecerunt, ut ad Ecclesiae Italiae et totius Occidentis confugisse judicium viderentur; cum eum sicut diximus, experiri velle adversum eos, qui episcopatum ejus abnuerant, comperissent, praestolari utique etiam nostram super eo sententiam debuerunt. Non praerogativam vindicamus examinis, sed consortium tamen debuit esse communis arbitrii. Postremo prius constare oportuit, utrum huic abrogandum, quam alii conferendum sacerdotium videretur, ab his praesertim, a quibus se Maximus vel destitutum vel appetitum injuria querebatur. Itaque cum Maximum episcopum receperint in communionem nostra consortia, quoniam eum a catholicis constitit episcopis ordinatum, nec ab episcopatus Constantinopolitani putavimus petitione removendum. Cujus allegationem praesentibus partibus 0325C aestimavimus esse pendendam. Nectarium autem cum nuper nostra mediocritas Constantinopoli cognoverit ordinatum, cohaerere communionem nostram cum Orientalibus partibus non videmus. Praesertim cum ab iisdem Nectarius dicitur illico sine communionis consortio destitutus, a quibus fuerat ordinatus. Non mediocris igitur hic scrupulus. Nec quaedam nos angit de domestico studio, et ambitione contentio, sed communio soluta et dissociata perturbat. Nec videmus eam posse aliter convenire, nisi aut is reddatur Constantinopoli, qui prior est ordinatus, aut certe super duorum ordinatione sit in urbe Roma nostrum Orientaliumque concilium. Neque enim indignum videtur, Auguste, ut Romanae Ecclesiae antistitis, finitimorumque, et Italorum episcoporum debeant subire tractatum, qui unius Acholii episcopi ita exspectandum esse 0325D putaverunt judicium, ut de Occidentalibus partibus Constantinopolim evocandum putarent. Si quid uni huic reservatum est, quanto magis pluribus reservandum est? Nos autem a beatissimo principe fratre tuae pietatis admoniti; ut tuae Clementiae scriberemus imperio, postulamus, ut ubi una communio est, commune velit esse judicium, concordantemque consensum.

§ II.—Rei gestae series exponitur ab iis excogitata, qui eam epistolam pro sincera habent: quo anno Maximus Cynicus Mediolanum venerit? Cui nam praeterea concilio adfuerit, ut suam tueretur in eo ordinationem? Petri de Marca, Valesii, aliorumque ea de re opinio: hanc erroneam esse rationibus, et Tillemontii auctoritate evincitur.

Qui itaque hoc Italicum concilium, atque hanc ejus epistolam pro veris certisque habent, hanc fuisse 0326A aiunt rerum gestarum seriem Maximus Cynicus, qui interea temporis in Italiam venerat, eidem concilio adest anno secundum aliquos 381 post celebratum Aquileiense concilium, secundum vero alios circa medium annum 382, seque allatis Petri Alexandrini, qui mortem jam obierat, litteris catholicum, praetereaque falsis productis testimoniis rite recteque ordinatum probat. Cur vero Tillemontius Maximum circa hoc tempus in Italiam venisse opinetur, hanc affert rationem, quia sperabat fore, ut res suas Constantinopolitanae synodi sententia perditas, in oecumenico concilio Romae a Damaso convocato restitueret. Italici tamen episcopi nihil a se temere definiendum rati sunt, ut causa haec a generali illo concilio propediem futuro cognosceretur. 0326B Verum ne interea officio suo deesse ipsi viderentur, tum Maximum ad communionem receperunt, tum Theodosio scripserunt ut ejusdem jurium rationem haberi vellet, eique consuleret, ex usu publicae pacis, et tranquillitatis. Periit autem haec prior, ut his videtur, epistola; tres enim ab eodem concilio epistolas Theodosio scriptas inquiunt ex quibus ea, quam supra descripsi, secundum locum occupat, postremum vero altera, de qua § 4 agam deinceps. Hanc vero fuisse ejus primae, quae periit, epistolae rerum summam, ex hac secunda colligunt, quam propterea transmissam aiunt non diu post primam, tunc scilicet, cum Italici illi episcopi certiores facti sunt, generale concilium a Damaso anno hoc convocatum ab Orientalibus declinari, 0326C atque aliud ab iis in regia urbe cogi.

His itaque acceptis ab Italico concilio litteris, nunc audi si placet, quid Theodosius ex auctorum istorum ingenio rescripserit. Aiunt rescripsisse imperatorem, rationes illas, ob quas Italiae praesules concilium in Occidente postulaverant, minime videri idoneas, et graves: allatas enim de Flaviani et Nectarii ordinatione causas in Oriente excitatas, atque ad Orientalem Ecclesiam pertinentes, in Oriente cognoscendas et definiendas esse, nec ad Occidentis judicium transferri posse, ne fines moverentur a Patribus constituti: rem ideo iniquam ab iis postulari, et quae Orientalibus ipsis stomachum movere posset, cum eos ad concilium Romae congregandum ob eas res vocabant: atque ideo, si quid illis absentibus in Occidente 0326D statueretur, futurum illud irritum, ac majorem inter utramque Ecclesiam jurgiorum causam: Italicos praeterea episcopos, aut Cynico mendaci praeter aequi bonique consilia se nimium faciles praebuisse, aut nimio adversus Orientales zelo abripi se passos. Cur vero haec ipsa Italicis illis praesulibus Theodosium rescripsisse putent, aliam non afferunt rationem praeter hanc, quia nempe illi postrema epistola excusant sese apud imperatorem, afferuntque, ut se defendant, causas cur generale concilium necessarium judicaverint, sive ob quas, ut putant hi, peccasse se fateantur.

0327A At haec, ut mihi videtur, facilius est ex ingenio fingere, quam vera esse demonstrare. Enim vero, quin Maximus in Italiam venerit, nullus dubitat. Fieri etiam potest, illum in Italiam venisse ann. 382, ut Tillemontius censet, quamquam conjectura qua vir doctus movetur, ut sic censeat, levissima profecto sit: Maximus enim a Damaso pridem rejectus, nihil boni exspectare, poterat ab ea synodo, in qua ratum haberi oportebat, quod sapientissimo pontifici placuisset. Athanasii deinde, ac Petri Alexandrini exempla, ut caetera praeteream, certiorem fecisse eum poterant, apertam, expeditamque omni profecto tempore ad Romanos pontifices recursus, et appellationis viam, nulliusque in eum finem concilii convocatione opus esse. Facit itaque, ut anno illo 0327B Cynicum ad nos accessisse facilius credam, Hieronymi testimonium haec scribentis: Maximus philosophus, natus Alexandriae, Constantinopoli episcopus ordinatus est, et pulsus insignem de fide adversus Arianos scripsit librum, quem Mediolani Gratiano principi dedit . Advertendum quippe est, eum non venisse in Italiam, statim ac Constantinopoli pulsus est, sed ad imperatorem Theodosium anno 380 jam medio Thessalonicae agentem sese contulisse, tum deinde ut canem iterum ab eo loco pulsum, Alexandriam profectum: ubi cum Petro ejus urbis episcopo molestias creasset, inde quoque opera praefecti exulare coactus est. Postremo ut Nazianzenus eleganter ait: Quiescere visus est, veluti nubes, quae gravi grandine foeta est, exspectatque ventum, quo incita in 0327C non putantes grandinem effundat suam . Hisce autem agendis fieri non potest, quin residuum ejus anni spatium, ac majorem alterius partem attribuamus. Hinc vero conjicimus, philosophum illum sistere se Mediolani non potuisse, ac librum illum Gratiano afferre mense Martio anni 381, cujus aliquot tantum dies imperator Mediolani egit, si tamen egit, cum contra annum sequentem fere integrum in ea civitate substitisse ex codice Theodosiano constet. Verum non hoc quaeritur, an scilicet Cynicus Mediolanum venerit, sed cuinam concilio causam oraturus suam adfuerit (neque enim hac de re dubitari potest) ac praeterea e quibus illud episcopis collectum fuerit?

Petrus de Marca in concilio Aquileiensi gesta haec 0327D fuisse censet: Nectario quippe inquit in Gregorii locum ordinato spe sua dejectus Maximus in Italiam se contulit, ut pontificum Italorum, sed praecipue Damasi Romani, et Ambrosii Mediolanensis, quorum ea tempestate summa erat auctoritas, favore fultus, Nectario reprobato, Constantinopolitanam Ecclesiam retinere posset. Constat autem Nectarii ordinationem non placuisse Damaso. Itaque affirmare possumus Damasum, et Occidentale concilium, hoc Maximi confugium approbasse, eamque occasionem explicandae auctoritatis 0328A Romanae, et Occidentalis Ecclesiae in sedem Constantinopolitanam avide arripuisse. Hinc factum, ut in concilio Aquileiensi sub Ambrosio, quod generale erat ex Occidente, cuique Damasi auctoritatem ex eo inter caetera intervenisse colligitur, quod de illo congregando Gratianus ad eum scripsit, ut fidem facit auctoritas Synodici cap. 74; in concilio, inquam, Aquileiensi, damnata Nectarii ordinatione, ita approbatus sit Maximus, ut episcopi ex eo concilio ad Theodosium rescripserint, nihil habuisse se, in quo de ejus episcopatu dubitare possent . Hanc opinionem avide etiam arripuit Basnagius , atque eidem accedit Valesius, quamquam eam parum firmam cognoverit, cum haec scribit: Episcopi igitur Italiae, qui Aquileiae in concilium congregati erant, lectis Maximi litteris, eum in 0328B communionem receperunt . . . quin et postea cum Nectarius in concilio Constantinopolitano ordinatus fuisset episcopus ejusdem urbis, communionem ejus recusarunt, scripseruntque ad imperatorem Theodosium, ut concilium Romae fieret, in quo Nectarii et Maximi causa disceptaretur . . . Initio quidem Damasus ordinationem Maximi improbavit; postea tamen favisse videtur Maximo; neque enim concilium, episcoporum Italiae Maximum in communionem recepisset, aut petiisset umquam ab imperatore, ut synodus Romae fieret super ejus ordinatione, nisi ex consensu Damasi. Utrum vero Maximus in communionem receptus sit a Damaso, obscurum est .

At hanc, quam Baluzius quoque, Valesius, Dupinius, Coustantius, aliique amplexi sunt sententiam, 0328C ipsa evertunt acta Aquileiensis concilii, et quae illud consecuta sunt. Nam si ejus concilii Patres Maximi causam cognoverant, si eam juri consonam judicaverant, cur in actis ipsis, quae adhuc exstant, horum nihil apparet? Praeterea si Theodosium rogaverant, ut philosopho illi ex usu publicae pacis et concordiae consuleret, cur de Antiocheno dissidio ob Flaviani ordinationem, cur de molestiis, quae Timotheo Alexandrino inferuntur, agunt dumtaxat, Maximi vero negotium silentio praetereunt in litteris ad eumdem Theodosium missis? Supersunt illae ejusdem rei testes ; exstant pariter apud Theodoretum aliae, quas Orientales episcopi Occidentalibus rescripserunt anno 382 jam provecto, atque ego alibi jam expendi, cur, cum in iis fiat mentio de acceptis illis Aquileiensis 0328D concilii litteris, nullum prorsus de Maximo, cur de ejus ad hoc concilium confugio, nullum omnino verbum est? Valesius itaque, qui difficultatem probe advertit, ut illam effugiat, duo ex ingenio ponit: primum nempe, concilio Maximum non adfuisse, sed per litteras Aquileiam scriptas causam dumtaxat egisse suam: alterum vero, non ipsum integrum Aquileiense concilium, quod jam confectum, dissolutumque fuerat, sed Italicos illos episcopos, qui Aquileiae, si ipsi Valesio credis, peropportune 0329A substiterant, Maximi causam scripto relatam audivisse, ac epistolam, de qua agimus, Theodosio scripsisse. At haec quam ludicra, quam falso excogitata sint, ipsa ejusdem epistolae verba, si tantum legantur, aperte demonstrant. Huc adde litteras genuinas Aquileiensis, ac fictitias Italici concilii inter se pugnare, atque dissentire: Aquileienses namque Patres concilium, ut Alexandriae cogatur, postulant, quo Orientales omnes conveniant: Italici vero praesules eos ipsos Romam evocant: quis autem credat utramque epistolam ab unius ejusdemque concilii episcopis, profectam? Merito igitur Tillemontius eam sententiam rejicit, quocum Pagius, Fleurius, aliique eruditi scriptores consentiunt.

§ III.—Tillemontii ipsius sententia affertur, expenditur, ac rejicitur. Afferuntur argumenta ex ipsa eadem epistola, coaevisque aliis monumentis petita, ex quibus efficitur epistolam illam, nec Italici alicujus concilii, nec veram, neque Ambrosii praeterea umquam esse potuisse, sed habendam pro commentitia. Brevis in ejusdem perscrutando auctore excursus.

0329B

Reliquum nunc est, ut inquiramus, an potior eorum sententia sit, qui posthabito Aquileiensi concilio, ad Italicum hoc, ex iis scilicet episcopis collectum, qui Ambrosio suberant, Maximum confugisse putant, atque illi adfuisse. Hoc vero, post aliquot a me propositas difficultates, lector dijudicare ipse poterit.

Primo itaque loco me haud bene habet concilii hujus, quod Italicum dicitur, inscriptio, qua nullus designatur certus cognitusque in Italia locus, in 0329C quo illud habitum, ac celebratum dici queat. Hoc enim insuetum est, ac alienum a recepto ecclesiastico more, quo concilia omnia ad illud usque tempus, ac quae etiam deinceps celebrata sunt, a certo aliquo, determinatoque loco denominationem acceperant. Hinc Hieronymus Rufinum synodi se judicio probatum asserentem, interrogat: Synodus in qua urbe fuit? dic episcoporum vocabula, profer sententias subscriptorum, doce qui eo consules fuerint; quis imperator hanc synodum jussit congregari: certe ob quam causam synodus congregata sit .

Secundo. Vix proferri poterit concilium aliquod circa haec tempora, quod Italicum dictum sit, et non potius Romanum. Romano siquidem episcopo veluti metropolitae universa Italia parebat adhuc; 0329D et vix aut Mediolanensis, aut Aquileiensis ob praerogativam sedis a caeteris episcopis distingui, et jus illud exercere coeperant, quo deinde usi sunt; quod erudite probat Bacchinius in dissertatione de Ecclesiasticae hierarchiae originibus , aperto Eusebii testimonio concilium a Cornelio in causa Novatiani ex tota qua patet Italia collectum, Romanum compellantis: at ne longe a Damasi aetate abeamus, Julius a sua synodo ad Eusebianos scribens: Necesse est, inquit, vobis notum facere 0330A etiamsi solus scripserim, non ideo mei solius, sed omnium eorum, qui in Italia sunt, et qui in his partibus degunt, esse illam sententiam . Liberius praeterea in litteris ad Orientales scriptis, quas Socrates recitat , episcopum se Italiae vocat, unusque Italorum atque Occidentalium ore loquitur: ac Theodoretus Romanam primam sub Damaso synodum ex Italia et Gallia collectam dicit . Consulatur etiam P. Antonius Blancus, ex Observantium familia vir doctus, qui hanc adversus Jannonii deliria sententiam egregie confirmat . Et his igitur colligitur, unum tantum in Italia concilium, illudque Romanum ex universa Italia congregatum, tunc fuisse, atque idcirco Italicum alterum, a Romano separatum, ac diversum, aut nullum, aut 0330B recentioris aetatis. Hinc cum Hieronymus ex male intellecto Eusebii loco Romanam ab Italica diversam synodum, ubi de Cornelio agit, agnovisse visus sit, Pearsonus merito observat de hac Italica synodo non liquere, ac dubitare se ait, an Italicum concilium illud ab Hieronymo recte conflatum sit .

Tertio. Concilium, cui Maximus adfuit, si huic epistolae fides est, coactum fuit sub episcopatu Gregorii Nazianzeni. Do verba, ex quibus id constat. Namque in concilio nuper, cum Maximus episcopus Alexandrinae Ecclesiae communionem manere secum, lectis Petri S. M. viri litteris prodidisset, quia Ariani basilicas adhuc tenebant, secretum esse mandatoribus episcopis ordinantibus dilucida testificatione docuisset, 0330C nihil habuimus, in quo de episcopatu ejus dubitare possemus: tamen ne absentibus partibus praesumpte aliquod definivisse videremur, clementiam tuam datis litteris putavimus instruendam, ut ei consuleretur ex usu publicae pacis, atque concordiae, quia revera advertebamus, Gregorium nequaquam secundum traditionem Patrum Constantinopolitanae Ecclesiae sibi sacerdotium vindicare. Hinc vero, quae sponte sua fluunt, haec sunt: primo, si Maximus huic concilio adfuit, Nazianzeno Constantinopolis episcopo confirmato, ejus in Italiam adventus, et confugium referendum necessario foret ad primos menses anni 381, cum Gregorius in Maio aut Junio episcopus esse desierit: hoc vero falsum esse probat tum ratio temporis, ac rerum gestarum series, quam 0330D supra expendimus; tum Nazianzenus ipse in carmine de vita sua; tum Aquileiense concilium, cum nihil prorsus sive in synodo Aquileiensi, sive apud Nazianzenum ipsum legatur de illius ad episcopos Italicos confugio, aut de litteris in ejus causa ad Theodosium scriptis. Secundo, manifestum est errare eos, qui rem hanc, atque Italicum concilium transferunt ad annum 382, quo adversus Gregorium, qui jam episcopatui sponte cesserat, nulla esse controversia poterat, ob quam Italici illi episcopi 0331A haec Theodosio tunc scriberent. Valesius ac Tillemontius, hac difficultate obruti, nodum gladio secant, ac in illis, quae recitavimus, epistolae verbis, mendum inesse aiunt, et loco Gregorii legi oportere Nectarium . At haec lectio nullius omnino codicis auctoritate nititur et confirmatur. Deinde rerum seriem in hac epistola expositam si quis recte advertat, nullum esse errori locum, sed omnia secum recte cohaerere deprehendet, ac Gregorii et Nectarii nomen, utroque, quo jacet, loco recte positum fuisse concedet. Tres enim, ut diximus, in ejusdem Maximi causa epistolae scriptae finguntur: hinc cum ille ad eos in concilio congregatos Italicos episcopos primum accessit, et prior epistola scripta est, Gregorius Nazianzenus; 0331B cum vero haec altera, ac posterior, Nectarius Ecclesiae Constantinopolitanae jam praeerat, cujus proinde etiam episcopatum improbare videntur. Haec autem cum ita sint, aut Italicum hoc concilium extra annum 382 collocandum est, ut ad annum 381 nondum provectum referatur, quo Gregorius revera episcopus fuerat; aut si ab eo anno minime tibi removendum videatur, ac Nectarii episcopatum retinere volueris, fatearis necesse est, illud concilium ex quo coeptum est, numquam postea dissolutum fuisse, sed ad aliquot ultra integrum anni spatium menses protractum, quod nemo sane dixerit.

Quarto. In hoc concilio, cui philosophus ille praesens fuit, suamque causam dijudicandam obtulit, 0331C tria inveniamus oportet: primo nempe, ut generale sua saltem convocatione fuerit; secundo, ut habitum sit circa tempus Constantinopolitanae synodi, qua Maximus exauctoratus est, et Nectarius ordinatus; tertio denique, ut illud ab Orientalibus declinatum fuerit. Haec tria habes ex his epistolae verbis: Nos in synodo ea, quae totius orbis episcopis videbatur esse praescripta, nihil temere statuendum esse censuimus: at Eo Ipso Tempore, qui generale concilium declinaverunt, Constantinopoli quae gessisse dicuntur? Nam cum cognovissent ad hoc partium venisse Maximum, ut causam in synodo ageret suam, cum eum experiri velle adversus eos, qui episcopatum ejus abnuerant, comperissent, praestolari utique etiam nostram super eo sententiam debuerunt. Nunc vero haec singula perpendenda 0331D sunt, et inquirendum utrum Italico huic concilio aptari possint, utque a primo capite initium faciam, an vero Ambrosius umquam scripserit, Italicam illam suam paucorum episcoporum synodum, totius orbis episcopis praescriptam fuisse? Nemo ne hoc cogitaverit quidem. Fleurius itaque difficultatem dissimulat. Tillemontius autem, ut eam tollat, nos nisi in ea synodo, legendum putat, pro unico additamento ut hypothesi subserviat facto, ait Italicos episcopos nihil definiendum censuisse in ea, quam ipsi habebant synodo; ut Maximi causa in generali illa synodo cognosceretur, quam jam indictam Damasus 0332A propediem habiturus erat , eam quoque hoc loco designatam Pagius inquit, at eo, quo Tillemontius utitur, additamento non adhibito, vim verbis apertissimam inferre, ac fucum lectori facere cogitur. Verum quo ms. aut impresso codice, aut libris impressis haec lectio nititur, ut illam nobis a Tillemontio obtrudi liceat? Insuper an non recitata illius epistolae verba, ac exposita rerum series, hanc illius correctionem, atque additionem respuunt? Nam quae sit ea synodus totius orbis praescripta episcopis, de qua hoc loco sermo est, quaeve nihil temere statuendum censuit, aperte explicant ea, quae mox adjiciuntur verba, at qui generale concilium declinaverunt; quae habitam jam in Maximi causa, non vero habendam in futurum synodum exprimunt ac praese 0332B ferunt, ac rem non agendam, sed actam jam praeteritamque ostendunt. Deinde si Italicum hoc concilium, a quo Maximi causa ad illud a Damaso jam convocatum rejecta est, habitum fuit eo ipso tempore, quo Constantinopolitana synodus congregata fuerat, aut illud retrahas non secus ac Maximi recursum ad primos menses anni 381, quo Constantinopolitana ipsa synodus jam convenerat, Nectariumque ordinaverat, Romana vero generalis a Damaso nondum convocata fuerat; vel si illud ipsum anno 382 congregatum asseris, Nectarii ipsius ordinationem conferas necesse est ad eumdem annum, atque ad conventum illum, quem eo tempore Orientales Constantinopoli habuerunt. Primum ne dicas, obstat Gregorii Nazianzeni silentium, obstant quoque Aquileiensis 0332C acta concilii, ac Tillemontius ipse: alterum vero, quamquam placuerit Joanni David , tamen omnino falsum esse liquet ex l. 3 C. Th. de Fid. cath., quae publicata legitur die 28 julii anni 381, ac Nectarium Constantinopolitanae Ecclesiae jam praesedisse probat. Reliquum igitur est, ut hanc epistolam inter figmenta rejicias, vel cum Tillemontio ipso fatearis aliquando, qui eam scripsit tam vecordem fuisse, ac bardum, ut minime sciverit, adverteritque animum ad ea quae scriberet . An vero in adeo recenti, ac manifesta re, in Ambrosio praeterea, a quo epistolam ipsam scriptam censent, oscitantia tanta? Hoc credat qui velit; mihi enim profecto persuaderi non patiar.

Denique, quod tertio loco proposui, si concilium, 0332D cui Maximus adfuit, ab Orientalibus declinatum fuit, atque hoc iis Italici episcopi exprobratum aiunt, vel de Aquileiensi, vel de Italico illo, vel de Romano, quod Damasus convocaverat, intelligas necesse est, atque ut ex tribus illis unum eligas. Si primum; hoc forte jure dictum videri poterit, cum Orientales, quibus facta fuerat accedendi copia, abesse maluerint, ut ex actis constat. At ut saepe diximus, neque Maximus huic adfuit, aut adesse potuit, neque de ejus causa actum in eo fuit. Si vero Italicum eligis, atque illud, quod ex vicariatus Italiae episcopis, Tillemontius congregatum ait, hoc temere ac falso dictum 0333A videri debet: nam quo jure Ambrosius exprobratum ire poterat Orientalibus, declinatum ab iis concilium illud suum, a quo nulla ratione pendebant? An vero praeterea vocati Orientales ipsi episcopi ad illud fuerant? Reliquum igitur est, ut tertium eligas, atque haec referas ad illud concilium, quod ex Occidentis et Orientis episcopis colligendum Damasus Romae convocaverat, ac deinde anno 382 jam exeunte coactum fuit. At si hoc asseris, necessario fateri debes Ambrosio, ac caeteris illis Italicis episcopis innotuisse jam, cum scriberent, concilium hoc ab Orientalibus certo jam declinatum, aut declinandum. Nunc vero haec velim observes. Ante mediam aestatem hujus anni nihil illi de hoc Romano concilio intellexerant, cumque a Theodosio acciti, 0333B juxta litteras Aquileiensis concilii Constantinopolim venissent, certiores facti tum illud a Damaso convocatum, tum se evocatos, rei novitate perculsos fatentur, ac legatos mittunt cum litteris, quibus causas exponunt, quominus adesse omnes possent . Has vero litteras scriptas fuisse constat post mediam aestatem, atque ita Julio jam inclinato, aut elapso, easque ab episcopis illis, quos legatos miserant, allatas. Nunc quaero abs te, quonam anni illius mense putas illos pervenisse Romam, ut Ambrosius caeterique illi Italici episcopi certo scire possent, Romanum hoc concilium ab Orientalibus declinatum? Mihi videtur, ante octobrem mensem eorum ad Urbem adventum vix statui posse. Aut itaque Ambrosius, caeterique Italici episcopi jam Romam venerant, ut ego puto, 0333C aut non: si primum dicimus, an Damasus, an Acholius, an Orientales legati, Ambrosium ipsum Maximi fraudes ambitumque ignorare passi sunt? Id ne Tillemontius quidem decoquere potuit. An vero praeterea Mediolanensis praesul concilio praesens, Damaso, Acholio caeterisque aliis jam congregatis episcopis inconsultis, rem tantam solus cum suis aggressus est? Absit ut ego hanc viro sanctissimo ac prudentissimo calumniam inferam! Decebat enim omnibus, qui in eadem communione erant, satisfieri, ut res gestae magis firmarentur ex multorum consensu, nec pax scinderetur, aliis abscindentibus dum alii admittebantur; sic igitur decebat consilium graviter, et leniter iniri de rebus ad omnes orbis terrarum ecclesias pertinentibus . Quod si dixeris, Ambrosium cum Italico suo concilio 0333D haec scripsisse, antequam Romano itineri se daret, vix mihi persuadere poteris, vel illi tempus sufficere potuisse, vel res tantas fuisse aggressum itineri jamjam paratum, atque e conspectu generalis synodi Romae propediem futurae. Deinde unde ille resciverat, Orientales eam generalem synodum declinavisse, ut hoc illis vitio verteret? At, inquit Tillemontius, jam antea intellexerat illos, quos oportuerat Romanum iter aggressos esse, Constantinopoli substitisse, ac synodum suam media jam 0334A aestate instituisse. Ita divinans ait hic auctor, ut hypothesi suae inserviat. At ego iterum quaero, quis Ambrosium monuerat, Orientales synodum illam suam instituisse eum in finem, ut Romanam declinarent? An vero non poterant, synodo illa confecta in Occidentem commodo postea sese conferre? Res itaque eo semper redit, ut hac de re ille certus esse non posset, antequam Orientalium eorumdem litterae, quibus sese excusaverant, Romam allatae fuissent, atque eadem idcirco difficultas perpetuo manet.

Quinto. Ab Italicis episcopis Maximus ad communionem receptus dicitur, quoniam eum a catholicis constitit episcopis ordinatum. Duplex autem in hoc peccatum inest, primo contra Nicaenum can. 5, quo edicitur, ne quis ejectus, ab aliis recipiatur; quo 0334B praesidio, quamquam absurdissime, utebantur Afri episcopi, ne Coelestinus iis, quos ipsi damnaverant, communionem daret . Deinde quo pacto hoc sibi licuisse putarunt Italici illi praesules inconsulto Damaso Romano episcopo, qui Maximum rejecerat? si enim apostolico can. 34 definitum, atque constanti Ecclesiae disciplina receptum fuerat ubique, ut episcopi uniuscujusque gentis eum nossent, qui in iis primus esset, eum observarent, ut caput et nihil facerent, quod magni momenti esset, praeter illius sententiam; hoc profecto potiori jure debebatur Romano pontifici, cui Italia universa ab ipsa nascentis Ecclesiae origine aggregata prorsus, et quodammodo, ut Bacchinius ait , conglutinata fuerat: rem vero notissimam, 6 Nicaeni canonis testimonio comprobatam, 0334C exemplis atque aliis non necessariis argumentis, confirmare supervacaneum puto. Illud tamen a me omitti non potest, veluti rei, de qua agitur, demonstrandae imprimis idoneum, nullum scilicet ex episcopis Occidentalibus Athanasium ab pseudosynodo Tyria et Antiochena ejectum, ad communionem existimasse sibi recipere licere, ante pronuntiatam a Julio sententiam. Hinc vero factum, ut Julius ipse in Philippolitano Arianorum conventu damnatus sit, quod primus januam communionis sceleratis atque damnatis aperuit, caeterisque aditum fecit ad solvendum jura divina. Liceat igitur mihi hoc loco cum Hieronymo mirari, quomodo probaverit Italia, quod Roma contempsit, episcopi susceperint, quod sedes apostolica condemnavit . At ne in animum 0334D meum inducam, ut hoc de Ambrosio existimem, facit ipsius Ambrosii auctoritas, qui ex Aquileiensi concilio jam nos docuerat, a Romana Ecclesia veneranda in omnes communionis jura manare .

Sexto. Pari modo ob Nectarium episcopum ordinatum rejecto Maximo, ruptam Italici episcopi cum Orientalibus communionem denuntiant: Nectarium cum nuper nostra mediocritas Constantinopoli cognoverit esse ordinatum, cohaerere communionem nostram cum Orientalibus non videmus . . . nec videmus, posse 0335A eam aliter convenire, nisi aut is reddatur Constantinopoli, qui prior est ordinatus, aut certe super duorum ordinationem sit in urbe Roma, nostrum, Orientaliumque concilium. Primum autem vix umquam dabo ego haec scribi potuisse ab Italiae vicariatus episcopis, inconsulto, ac repugnante Romano episcopo, cui parebant. Deinde falsum esse assero ruptam umquam fuisse Occidentales inter et Orientales communionem ob Nectarii contra Maximum ordinationem; atque in aperto ponunt, ni fallor, Sozomeni ac Bonifacii papae testimonia: alter enim unam tantum orti inter utramque causam dissidii rationem affert, Flaviani scilicet episcopatum, eaque de causa dumtaxat Orientales ad Romanum concilium evocatos docet ; alter vero haec scribit: Theodosius Nectarii 0335B ordinationem, propterea quod in nostra notione non esset, habere non existimans firmitatem, missis e latere aulicis cum episcopis, formatam huic a sede Romana dirigi regulariter depoposcit, quae ejus sacerdotium roboraret ; nulla itaque propter Maximum rejectum quaestio, aut dissidium cum Orientalibus fuerat, nullaque communionis ex eo capite abrumpendae causa subesse poterat. Hinc in Romano concilio cum eodem Nectario communio statim suscepta est, Flavianum vero ab omnibus rejectum scimus: summo itaque jure cum Michael imperator ejusdem Nectarii exemplo, Photii electionem tueretur, Nicolaus I rescripsit, Nectarium vere catholicum Constantinopolitanae Ecclesiae gubernacula suscepisse sine scandalo, Sine VI, Sine Omni Schismate; et idcirco 0335C bene et optime sanctae secundae synodo, apostolicae sedes auctoritate fultae ita de Nectario placuisse , quae quam longe abeant ab his, quae in hac epistola enuntiantur, nemo non videt.

Septimo. Ad haec Italici episcopi, Meletio defuncto, Paulino superstite contra fas et ecclesiasticum ordinem, Flavianum non tam subrogatum, quam superpositum asserunt, consensione, et consilio Nectarii: quo in loco vides, Flavianum contra fas atque ecclesiasticum ordinem, non contra pactum Deo teste confirmatum, subrogatum dici: at hujus pacti cum mentio aperta sit in litteris Aquileiensis concilii, cur hoc loco praetermissa est, si Ambrosius utriusque epistolae auctor est, et magnum causae, quam tuebatur pondus adjiciebat? Praeterea Flavianus ordinatus 0335D jam fuerat Antiochenus episcopus, cum de Nectario ne cogitaretur quidem. Rem Sozomenus narrat his verbis : Forte Diodorus . . . Nectarium conspicatus eum episcopatu dignum esse censuit, statimque in intimo mentis recessu suffragium suum ei contulit, canitiem viri, vultumque sacerdotio dignum, et morum suavitatem considerans. Itaque tamquam alterius negotii causa eum ad episcopum Antiochenum deduxit, multisque laudibus prosecutus oravit episcopum, ut illum suffragio suo adjuvaret. Flavianus itaque jam praeerat 0336A Ecclesiae Antiochenae, cum Diodorus Tarsensis eum pro Nectario rogaturus accessit? Flavianus enim episcopus Sozomeno teste indiculum eligendorum componit, Theodosio imperatori offert, ac primas in electione Nectarii partes agit: an vero ille episcopus dici potuit ante manuum impositionem, aut tunc divisa episcopalis potestas in duplicem, jurisdictionis scilicet et ordinis, ut haec illi nondum ordinato licere potuissent? Non itaque, quod hujus epistolae scriptor ait, Flavianus Nectarii, sed Nectarius Flaviani opera et consilio episcopus est constitutus. Me non latet Tillemontium, qui Flavianum Constantinopoli designatum, Antiochiae vero ordinatum putat, Sozomeni sollicitare fidem . At ejus opinio nullo prorsus teste nititur; dictoque Sozomeni 0336B fidem astruit epistola, quam Orientales Damaso, Ambrosio, aliisque in Romana synodo collectis episcopis anno 382 eo consilio scripserunt, ut eorum quae in Constantinopolitana anteacta synodo gesta a se fuerant, rationem redderent, cujus haec sunt verba: Antiquissimae vero in Syria Antiochenae Ecclesiae reverendissimum, et religiosissimum episcopum Flavianum, tum illis provinciae, tum Orientalis dioecesis episcopi in unum congregati ordinaverunt, tota Ecclesia consentiente, et quasi uno ore virum laudante, quam quidem legitimam ordinationem etiam Synodus Universa Suscepit. Non negamus igitur, quin Antiochenae provinciae et Orientalis dioecesis episcopi, Diodorus nempe Tarsensis et Acacius Beroeensis Flavianum ordinare 0336C potuerint, quod illi aiunt: sed cum addunt ejus ordinationem ab universa synodo susceptam esse, aperte praeterea probant eam Constantinopoli celebratam, ubi synodus collecta erat; frustraque Baluzius haec verba detorquet ad synodum Antiochenae provinciae : nam si Antiochenae provinciae et Orientalis dioecesis episcopi, in unum collecti eum canonice ordinaverant, procul dubio expenderant jam, an ille ab episcopatu ratione aliqua arceretur, ut ferebant disciplina et canones: quamobrem cum additur, ordinationem illam ab universa synodo susceptam esse, aliam omnino, eamque graviorem designant synodum, Constantinopolitanam scilicet, quae tunc agebatur, ut Socrates aperte explicat . Gregorius insuper Nazianzenus ab amicis se rogatum ait, turpique 0336D etiam arte tentatum, ut Flaviano cum caeteris suffragaretur, ante dimissum scilicet episcopatum, ac concilio illo, cui praesidebat, nondum soluto; legatur tota ejus rei series elegantissime ab eo descripta in carmine de Vita sua. Quid igitur negotii Constantinopolitano praesuli, cum Syriae et Orientalis dioecesis episcopis, ut ejus et caeterorum ab Antiochena sede nulla ratione pendentium studia fervore tanto exquirerentur? An deinde credibile, rem quae tanta animorum contentione agebatur, atque 0337A ita urgebatur, ut vellent illam una confectam hora, tamdiu dilatam postea fuisse, ut post plures tantum menses perficeretur? Postremo episcopatum ab eodem Gregorio dimissum constat post adventum Aegyptiorum, ac Macedonum episcoporum. Cur vero? Quia illi, ut veteres et recentes ab Orientalibus acceptas contumelias ulciscerentur, atque aliquem illis dolorem vicissim inurerent, canones in ipsius translatione violatos causabantur, ut idem Gregorius ait. At quae justa, ut hoc verbo utar, ob veteres recentesque contumelias, vicem rependendi causa subesse poterat, si Flavianus necdum ordinatus fuerat, ac res illa confecta, prorsus ac definita? Adde tandem, electionem, seu designationem ac ordinationem, ita secum pro tunc recepta, Ecclesiae disciplina cohaerere 0337B consuevisse, ut haec vix umquam separata fuisse, videantur , atque ideo vix esse posse, qui jure sentiat Flavianum ipsum diu antea Constantinopoli electum ac designatum, Antiochiae deinde consecrari potuisse.

Haec autem cum ita sint, numquam ego adducar, ut credam epistolam illam aut a Damaso scriptam, aut Ambrosium auctorem habere, aut aliquem alium illorum temporum episcopum, eorum quae agebantur instructum. In ea vero sententia magis magisque confirmor, cum animum adverto ad stylum barbarum, salebrosum, obscurum, ac a Damasi et Ambrosii nitore ac perspicuitate alienum. Quid enim sibi volunt verba illa dolentius forte, quam inconsultius ingemiscimus? An forte dolor fuerat dolendi causa 0337C major? Quotus enim quisque est, qui ita loquentem ac cogitantem ferat? Deinde quid referam inconcinnam saepe eorumdem verborum repetitionem, ut haec sunt, salvo ordine ecclesiastico, contra fas, et Ecclesiasticum Ordinem; cujus (Nectarii) ordinatio, quem ordinem habuerit, non videmus. Contra vero quanta rerum copia, quanta verborum elegantia, cum sententiarum gravitate conjuncta in iis litteris, quas hac ipsa de causa Aquileiensis concilii nomine Ambrosius vere Theodosio scripsit! Utramque ipse, inter se conferat lector, ac suo ipse judicio censeat, an utraque ab eadem manu profecta videri possit. Quid tandem, quod auctor Italicae hujus epistolae pactum, quod Meletium inter, et Paulinum juratum fuerat, quodve concordiam reddiderat Antiochenae 0337D Ecclesiae, ignorare videtur, cum tamen illud Ambrosio perspectum optime esset? Hinc Theodosio scribens, ait: Oblatas pietati vestrae opinamur preces nostras quibus juxta partium Pactum poposcimus, ut altero decedente, penes superstitem Ecclesiae remanerent, nec aliqua superordinatio attentaretur: at vero alterius, de qua agimus, scriptor, hoc se postulasse ait, quod jam factum constitutumque fuerat, id est, ut concordia iniretur aliqua: Scripseramus dudum, ut quoniam Antiochena civitas duos haberet episcopos, 0338A Paulinum, atque Meletium, quos fidei concinere putabamus, aut inter ipsos pax et concordia salvo ordine ecclesiastico conveniret, aut certe si quis eorum altero superstite decessisset, nulla subrogatio in defuncti locum superstite altero gigneretur. Preces autem quas Ambrosius memorat, quo anno, quave occasione Theodosio oblatae fuerint, alio loco a me dictum : nunc quod ad rem attinet, vide imprimis, quam distent aera lupinis; deinde facile tibi erit judicare, an idem Ambrosius, utriusque epistolae auctor merito censeri possit.

At quis illam consarcinavit, quave de causa eamdem nobis cum hoc Italico concilio obtrusit? Hoc fateor me ignorare: si quid tamen hariolari licet, squalor latini sermonis, qui Graecam aliquando linguam sapit, 0338B ac peritia aliqua ecclesiasticae historiae cum ejus ignoratione conjuncta, faciunt ut haec a Photiana officina prodiisse suspicer. Photium profecto versipellem, multa confinxisse indubium est: ea vero figmenta, quae produxit, saepe referre Graecam dictionem, et a proprietate Latini sermonis recedere observarunt jam viri docti . Nectarii praeterea exemplum, quo ordinationem suam tueretur, saepe et ad nauseam usque jactasse illum scimus. Cur vero hanc quoque epistolam ille non confinxerit suae, contra apostolicam sedem, confirmandae contumaciae imprimis idoneam, et accommodatam? Accedat, quod idem Photius Maximo Cynico comparatus merito fuerat ab Hadriano papa, in litteris ad Basilium imperatorem scriptis, cujus haec sunt verba: Neque enim inter 0338C Photium maechum, et Maximum Cynicum a secunda synodo damnatum, vel inter ordinationes hujus, et illius distinctionis aliquid esse conjicimus, atque ideo pari fine constringi debere videtur, qui par habuisse cum eo principium modis omnibus comprobatur ; atque ob hanc ipsam causam octava synodus Photio mendaciorum fabricatori, Photio novo Maximo Cynico, anathema dixerat: ex quibus liquet quanti Photium intererat, aliam Maximi ejusdem Cynici causae speciem indere, quam quae revera fuerat. Quidquid vero horum sit, quod porro asseri pro certo potest, illud primo est, post Aquileiense concilium, aliud statui non posse, quod intermedio hoc tempore collectum fuisse constet: secundo, epistolam hanc plura continere, quae a veritate prorsus aliena sunt, atque 0338D ex hoc capite Mediolanensi praesule indignam esse. Quamobrem si (quod unum superest) Italici concilii nomine episcopos aliquot unius forte provinciae designatos dicas, qui eam communi nomine, quamquam extra synodum scripserint, eos te afferre oportet, qui rerum, quae gerebantur, inscientes omnino fuerint, atque eam inconsulto tum Romano pontifice, tum etiam Ambrosio ipso, scribere ausi sint. Atque hoc ut opineris, per me liceat.

§ IV.—Agitur de altera Italici concilii nomine a Sirmondo edita epistola; sincera haec est, atque ab Ambrosio, vel etiam Siricio scripta: quaeritur qua occasione, ac quo tempore? et ad Capuanum concilium, velut ejus accessio refertur? cujus sententiae rationes afferuntur? Hac occasione de scriptarum a Gregorio Nazianzeno ad Cledonium epistolarum tempore agitur: locus etiam Chrysostomi affertur, et explicatur: ac Paulinus Antiochenus ab obtorta sinistraque postremi operum ejusdem Patris editoris interpretatione vindicatur.

0339A

Reliquum modo est, ut aliquid dicam de altera Italici concilii ad Theodosium epistola, cujus initium est Fidei tuae, quam in hac eadem, Maximi causa scriptam hactenus putarunt critici, eademque inter Ambrosii epistolas locum occupat 14 in editione Pp. Bb. Hanc itaque aeque ac alias genuinam censeo, ac dignam prorsus, quae Ambrosio tribuatur, sive fluentem stylum consideres, sive nitorem orationis, sive 0339B sententiarum gravitatem, sive animum vere apostolicum cum pari obsequio conjunctum, quo ille imperatori rescribit. Puto insuper Flaviani negotium Ambrosium permovisse, ut illam scriberet, quod non obscure liquet ex his ejusdem verbis: Dolori enim erat, inter Orientales et Occidentales interrupta sacrae communionis esse commercia; siquidem constat hoc contigisse ob unam Flaviani ordinationem. Cum itaque Orientales post Paulini mortem, hujus dissidii culpam Occidentalibus ascriberent, qui Evagrium, ut videbatur, illegitime ordinatum Flaviano praetulerant , Ambrosius, qui uno pacificandae Ecclesiae studio tenebatur, atque opportuna ad eum finem subsidia quaerebat, tum in hac epistola, tum in alia quam Theophilo Alexandrino eadem, ni fallor, occasione 0339C inscripsit, neutri partium favet, neutram damnat aperte, neque se in eam disputationem immittit, ut quaerat quorum errore quorumve delicto id evenerat, ne serere fabulas, et eloquia cassa videretur. Constat itaque hanc epistolam in Flaviani causa scriptam esse, atque eo respicere. At qua occasione quove tempore? Non diu profecto post Capuanam synodum. Utrumque nobis indicat tum Ambrosius, tum Theodoretus, qui tamen falsa veris miscet, pro aperto suo in partes Flaviani studio. Nam cum Paulino defuncto diuturnum Antiochenae Ecclesiae dissidium minime extinctum esset, sed in Evagrio ejusdem successore, utriusque imperii Ecclesias divulsas teneret adhuc, non sine Theodosii tunc Romae agentis consilio deliberatum est de convocanda in Italia generali 0339D synodo, quae causam illam cognosceret, ac finem schismati aliquando imponeret. Huic synodo Theodosius ipse Occidentalibus episcopis spem fecerat, daturum se operam, ut Flavianus aliique ex Oriente episcopi adessent. Postquam igitur rebus in Italia pacatis ille discesserat, indicta est Capuae ea synodus, ac Flavianus a Theodosio Constantinopolim accitus est, ut inde Romam navigaret. At hic causatus hiemem jam esse, pollicitusque, ineunte vere, se imperata facturum, in patriam revertit. Cum vero ille frustra exspectatus, non adesset praestituto tempore, habita est interea indicta synodus, qua communio iis omnibus 0340A concessa est, qui catholicam in Oriente fidem profiterentur, sive Evagrium, sive Flavianum sequerentur; duorum vero de integro episcopatu contendentium causae judicium Theophilo Alexandrino commissum est, supremo tamen apostolicae sedis judicio confirmandum: speraverat Ambrosius ex his aequissimis synodi constitutis, jam remedium datum, finemque futurum discordiae. At certior cum esset factus, Flavianum iterum ad precum auxilia, et imperialium rescriptorum suffragia remeavisse, aliam, ut videtur, synodi ejusdem nomine epistolam Theodosio scripsit, qua ille Theodoreto teste acriüs perstringebatur. Ejus nempe facilitate factum, ut frustra tantorum sacerdotum fusus labor pro adeunda Capuana synodo susceptus: Iterum ad hujus saeculi indicia revertendum, 0340B iterum ad rescripta, iterum vexandos sacerdotes senes, transfretanda maria, iterum invalidos corpore patriam peregrino mutaturos solo, iterum altaria deserenda, ut in longinqua proficiscantur; interea vero Flavianus solus exlex sit, qui neque Capuam accesserat, neque praestitutis a synodo judicibus praesentiam fecerat sui: haec enim cum Ambrosius Theophilo Alexandrino tunc scripserit , vix putamus non eadem, aliaque simili vehementiori ratione Theodosio scripsisse, cujus potissimum culpa haec contigerant. Hinc vero factum est, ut cum imperator perstrictus acrius rescripsisset, Ambrosio ansam dederit scribendi postremo epistolam illam, quam Sirmondus Italici concilii nomine inscriptam, veluti eam, quae Capuanae synodi pars, et accessio esset, 0340C in lucem protulit. Eam utique deliniendo imperatoris animo unice comparatam constat: uno scilicet pacis studio adductos Italiae episcopos Theodosio scripsisse, eumque currentem jam hortatos esse, ut hanc restitutae publicae pacis gloriam sibi uni acquireret: dolere se id frustra cessisse, nec quaerere velle, cujus culpa factum: caeterum cum per eos non steterit, quominus ingens hoc, optatumque bonum contingeret, se crimine vacuos esse, atque hoc saltem se tamen assecutos, ne videantur deinceps Orientalium societatem neglexisse, parvoque in pretio habuisse: Occidentales episcopos sibi indixisse laborem, ut Capuam accederent, non in Italiae gratiam, aut Galliae, aut Africae, quae concordi religione florebant, sed ut ea, quae communionem ex parte 0340D Orientis turbaverant, in ea synodo cognoscerentur, atque ita aliquando omnis e medio scrupulus tolleretur. Quia vero Ambrosius imperatorem perstrinxerat, quod esset ex ejus facilitate factum, ut Flavianus Capuanam synodum declinavisset, ejusque praeterea constitutis parere nollet; is autem contra forte rescripserat, eam merito a Flaviano declinatam, tum quod Occidentales Evagrio studerent, tum quod nihil juris in Orientales haberent, respondit alter hac ipsa epistola, Occidentales concilium postulasse ex ipsis etiam Orientalibus congregandum, nullamque proinde aut nimiae facilitatis aut partium studii 0341A suspicionem in eos cadere potuisse: deinde se non definiendi, sed instruendi gratia, causae hujus examen delegasse Theophilo Alexandrino, cui Flavianus sistere se debuerat; atque idcirco, qui alterius arbitriorem commiserant, salva tamen suprema Romani episcopi auctoritate a quo judicium confirmandum esset, justum potius judicium postulasse, quam detulisse praejudicium: existimari non posse, aliquod ab Occidentalibus factum Orientalibus convicium, cum postulatum concilium fuit, ad quod illi quoque vocati fuerunt; tum quia, quo frequentior est episcoporum numerus, eo melior et consultior deliberatio est; tum quia Orientales ipsi Occidentalibus exemplo praeiverant, cum Paulus Constantinopolitanus presbyter intra Achaiam synodum Orientalium juxta atque 0341B Occidentalium postulasset: Occidentalibus autem visum esse, ut Capuae indiceretur, quo omnes facilius et tutius maritimo itinere accedere poterant, cum contra terrestre periculi plenum esset, quia Illyris, quo pertranseundum fuerat, suspecta tunc movebatur. Tandem non evulsos ab Occidentalibus terminos a Patribus constitutos, nec violata Orientalium jura, cum synodus Capuae indicta fuit, ab Orientalibus etiam adeunda, sed sanctae memoriae Athanasii, et eorumdem Patrum definita se potius servasse; ad cujus exemplum, et ad Sardicenses forte canones, atque ad causas Orientalium a Julio, Liberio aliisque antiquioribus in Romae synodis judicatas cum Ambrosius Theodosium provocat, debitae illi reverentiae nihil se ait derogare. Igitur epistolam hanc 0341C pro genuino Ambrosii foetu agnosco, eoque praesule dignam; at si quis illam Siricio tribuere velit, minime repugno: tum quod ipsius Siricii stylus Ambrosianum sapit; tum quod de rebus agit, quarum pars magna Siricius fuit; tum quod Theodoretus Siricium ipsum numerare videtur inter Romanos episcopos, qui Theodosium ob hanc causam acrius perstrinxerant .

Cur vero me, ut eam epistolam scriptam existimem non diu post Capuanam synodum, ejusque sapientissimam deliberationem a Flaviano elusam, movet praeterea, quod scribitur in illa, postulatum concilium, tum ad extinguendum Antiochenum schisma, tum ut cognosceretur de iis, qui dogma, quod Apollinaris asseritur, in Ecclesiam conantur inducere; idemque 0341D concilium in Italia postulatum, quia cum Illyris suspecta moveretur, maritima, et tutiora quaeri oportuerat. Haec enim nos ducunt ad tempus illud, quo Theodosius pacata Italia Constantinopolim redierat. Tunc enim Apollinaris haeresim in Oriente palam grassatam scimus, variosque per Illyricum motus exortos ab eo compressos. Primum constat ex Nazianzeno, Socrate, Sozomeno, aliisque, quos hic transcribere supervacaneum est, atque ex l. 14, lib. XVI, tit. 5, Cod. Theod. anno 388 exeunte Thessalonicae data. Alterum vero ex Zosimo et Sigonio, cujus haec sunt verba: Theodosius in Graeciam se recipit. 0342A Caeterum Thessalonicam progressus, magnum in Macedonia tumultum offendit. Quotquot enim barbari intra paludes et proximas silvas ex priori Romanorum expeditione salvi evaserant, ex Italicis Theodosii occupationibus excitati, Macedoniam Thessaliamque effuse, nullo resistente, populabantur; Theodosio vero Thessalonicam regresso, in loca se abdita contulerant, atque illucescente die erumpentes, proxima omnia loca infesta habebant . Errant igitur qui motus illos Illyricos quorum in ea epistola mentio est, referunt ad Gothicum bellum, ac concilium, quod ob eosdem motus in Italia convocatum scribitur, illud esse volunt, quod anno 382 exeunte, Romae a Damaso celebratum fuit; Gothicum enim bellum cum anno 380 confectum prorsus, atque omni ex parte extinctum fuisset, 0342B insulsa prorsus et deridicula, ne dicam falsa, haec Illyricorum motuum excusatio videri potest, si de Romano illo coucilio eam intelligas: ut e converso justa omnino ac vera est, si eam ad Capuanum referas.

Accedat hanc epistolam nullo alio commodiori, quam quo dixi tempore scriptam videri posse. Nam primo, tantum abest ut Orientales convicium sibi factum putaverint anno 382, quo ad illud concilium evocati sunt, ut ob hoc potius Occidentalium charitatem laudaverint in litteris ad eos scriptis: deinde illi se ad Romanum concilium non solum Damasi, sed etiam Theodosii litteris vocatos aiunt, quod Hieronymus etiam asseruit . Qui itaque fieri potest, ut Theodosius ea tunc Ambrosio scripserit, quae Tillemontius, 0342C Fleurius et Cellerius aliique opinantur et fingunt? Postremo, Theodosius ipse scribere Ambrosio haec minime potuit ante annum 382 jam inclinatum: necesse itaque est, ut fatearis, hanc ipsam Ambrosii epistolam, de qua agimus, datam fuisse anno illo jam exeunte, atque illo ipso tempore, quo Romanum concilium habebatur. Qui vero hoc concedunt, velim ut dicant, cur non Romani ejusdem concilii nomine illa inscripta fuerit. Praeterea videant illi, qui hoc aiunt, an gloriae sanctissimi Mediolanensis praesulis recte consultum eant.

Haec itaque sunt quae me movent, ut hanc epistolam, sive Siricii, sive Ambrosii illa sit, non diu post Capuanam synodum, ac post declinatum ejusdem synodi, ac Theophili Alexandrini judicium, scriptam 0342D putem. Huic quaestioni lux affulgeret aliqua major, si ex historiae monumentis scire certo possemus, quis ille fuerit, ac cujus Ecclesiae episcopus, qui ob Apollinaris haeresim ad Romanum pontificem delatus fuerat, quique etiam Paulus Constantinopolitanus presbyter, qui concilium in Achaia postulasse dicitur, ex Occidentalibus et Orientalibus colligendum. Quod enim ad hunc attinet, nihil habeo certi quod afferam. Illud constat duntaxat, quod cum Constantinopolitanae Ecclesiae presbyter fuerit magnus ejus Ecclesiae episcopus Paulus, qui martyr sub Constantio obierat, designari sub eo nomine non potuit, quidquid 0343A Labbeus et Sirmondus fuerint opinati. Quamobrem aliquis reipsa ex Constantinopolitano clero presbyter fuerit, necesse est, quorum plures in Ecclesia illa ministros eo nomine compellatos fuisse, constat ex Palladii Dialogo de vita Chrysostomi. Sed nec Tillemontio, aliisque Italici concilii patronis facile concedam, postulari ab eo presbytero illud in Achaia concilium potuisse, anno ut hic auctor putat, 381 aut 382, eo scilicet tempore, quo concilia tum Romae, tum in regia urbe frequentia fuisse scimus, ac Orientales ipsi imperatorum litteris convocati, quominus Romam pergerent, alias praeter hanc causas adduxerunt, et legatos miserunt; alio itaque anno epistola illa scripta fuerit, atque alio item anno concilium hoc ex utraque Ecclesia, in Achaia Paulus postulasse 0343B debuit; atque aliud nullum aptius huic rei tempus excogitari potest, quam illud, quod post frustaneam Flaviani contumacia Capuanam synodum, ac Theodosii reditum ad regiam urbem, labi coeperat. Eo enim Flavianus ab imperatore accitus, cum synodum in Oriente, atque in suorum sinu peteret Constantinopolitanus hic presbyter publicae concordiae studio ductus, Achaiam veluti Occidentalibus commodiorem suggerere potuit. Hinc Ambrosius Theophilo scribens queritur, post irritam illam Capuanam synodum, sacerdotes senio confectos iterum vexandos esse, transfretanda iterum maria, ac sacra altaria deserenda, ut in longinqua proficiscerentur. Illud ipsum autem in Achaia concilium ab Occidentalibus recusatum est, quod Illyris, cujus Achaia pars 0343C fuerat, suspecta tunc moveretur.

Episcopi autem illius nomine, qui ob haeresim Apollinaris ad apostolicam sedem delatus fuerat, vix aut Apollinaris ipse, aut Timotheus, quod tamen plurimi opinantur, intelligi potest; tum quod uterque ab Occidentali et Orientali synodo pridem dejectus fuerat; tum quod alter jam obierat, alter vero mulctatus exsilio fuerat ; difficile vero est asserere aliquid certi, cum frequentes essent in Oriente pseudoepiscopi, qui vineam Domini demoliebantur: si quis tamen conjecturis locus videtur hoc loco Vitalis indicari, qui Antiochiae Apollinarianis praeerat, quorum haud exiguus erat numerus: nam cum in Capuana synodo de extinguendo Antiocheno schismate, integraque huic Ecclesiae aliquando restituenda 0343D pace agendum esset potissimum, vix fieri potest ut non eodem tempore de Vitali ipso, a qua maximum huic bono impedimentum afferebatur, actum fuerit, et cogitatum. Hunc praeterea designare videntur haec hujus epistolae verba: ut convictus in dogmate novo, nequaquam sub generali fidei lateret nomine, sed illico, quod doctrinae magisterio non teneret, et officium deponeret, et vocabulum sacerdotis; ne fibrae aliquae posthac fallere cupientibus, et praestigiarum commenta remanerent. Siquidem haec nobis hominem exprimunt, qui 0344A suam apud Catholicos simularet fidem, ac sub agni specie lupus esset, ipsi scilicet Vitali similem, quem virum versipellem, ac fraudis et fallaciarum plenum Epiphanius, Nazianzenus, Socrates, Sozomenus, ac Theodoretus describunt .

Conjecturam hanc meam videntur confirmare epistolae ejusdem Nazianzeni ad Cledonium, ac altera praecipue qua ille tum ipsius Vitalis, tum Damasi meminit. Hanc Tillemontius, aliique nonnulli scriptam putant, non diu post abdicatam Ecclesiam Constantinopolitanam, a Gregorio in recessu Arianziano posito, quamquam nullam ad hoc probandum idoneam rationem afferant. Quod hanc opinionem aperte destruit, illud est, quod idem Gregorius Vitalem tunc superstitem ait, ac virum sibi charissimum vocat, 0344B Damasum vero, quem beati titulo compellat, jam tunc cum scriberet, defunctum fuisse indicat: scripta igitur epistola illa est post annum 384, quo hic obiit: at enim quo praecise anno? Tempus equidem minime definitum certumque ausim exbibere, puto tamen tuto asseri posse, scriptam esse post annum 388 ac circa Capuanae synodi tempus. Nam primo ex l. 14 Cod. Theod. de Haeret. quae in eosdem lata est, Apollinaristas tunc debacchatos, atque Ecclesiam catholicam tunc potissimum vexasse constat. Deinde Gregorius ipse hoc ipsum designat tempus, cum eos ante triginta annos exortos ait, atque ita circa annum 358 aut sequentem. Anno siquidem 356, Basilio teste , pestis illa nondum eruperat. Hinc Nicephorus ait esse qui scriberent, Apollinarem 0344C secessionem fecisse a Georgio Laodiceno, eo quod ille Seleuciensis synodi decretis assensum praestiterat . Contra vero anno 362, quo Alexandrina synodus eam proscripsit, Ecclesiam veneno suo jam afflaverat. Si vero Vitalis nondum hoc tempore vita excesserat; si fide se catholicum simulans, ut ex eodem Nazianzeni loco advertimus , Apollinaristis Antiochiae positis praeerat, ac magno huic haeresi incremento erat, et praesidio, si denique in Capuana synodo de illius urbis procuranda aliquando pace actum, deliberatumque fuit, vix alius ab illo in hac ipsa aut Siricii ad Theodosium epistola designatus, expressusque videri poterit.

Hinc intelligimus, quo circiter anno dicta sit homilia Chrysostomi, quae de anathemate inscripta 0344D est , quosve haec ejusdem verba respiciant: sed quid dicunt illi ad omnem malitiam audaces (Flavianiani scilicet sui, quos alloquitur)? Haereticus, aiunt, ille factus est, inhabitantem habet diabolum, et loquitur contra Deum nequitiam, multosque subdola vanaque fallacia in profundum exitii abducit, ideoque a Patribus ejectus est, maxime hujus magister, qui partem Ecclesiae abscidit: sic aut Paulinum, aut Apollinarium designant. Montfauconius, cujus editione utor, his recitatis ait: Haec ut primo statim aspectu 0345A sese offerunt, Paulinum viventem docentemque indicant: nam ille qui loquitur contra Deum nequitiam, et multos abducit, est, ut videtur, Paulinus: neque enim in alium haec conferri posse putamus: ejus vero magister, qui a Patribus ejectus erat, est Apollinarius secundo memoratus, qui postquam in synodo ad communionem admissus fuerat subscribente Paulino, deinde ab Athanasio, aliisque Patribus, cum ejus haeresim comperissent, ejectus fuit. Sane haec multitudinis dicta duos tantum impetunt viros, nempe, ut explicat Chrysostomus, Paulinum et Apollinarium. Nam si post defunctum Paulinum verba hujusmodi prolata essent, Evagrium ejus successorem haud dubie impeterent, cujus tamen nulla hic mentio. Ego vero sub Paulini et Apollinarii nomine Evagrium et Vitalem designatos 0345B puto, habitamque idcirco homiliam hanc, Paulino, qui eum sibi successorem elegerat, jam defuncto, anno scilicet 388 jam elapso, ac non longe a Capuanae synodi aetate. Enimvero Apollinarium Paulini magistrum aut videri, aut dici a Chrysostomo potuisse nemo umquam asseret, qui probe cognoverit, quot Paulinus ipse cum Apollinario, atque ejus discipulis pro catholica fide contentiones perpetuo exercuerit , nec satis mirari possum, haec viro doctissimo adversus episcopum egregie catholicum dicta, excidisse. Unus itaque Vitalis iis designatur verbis, cujus profecto Apollinarium magistrum fuisse, Socrate, Sozomeno, ac Theodoreto teste, palam fuerat omnibus, digitoque, pene dixerim, Vitalem demonstrat Chrysostomus multos subdola vanaque 0345C fallacia in profundum exitii abducentem. Praeterea hujus, quem Chrysostomus indicat, magister, partem Ecclesiae absciderat, et abjectus ea de causa a Patribus fuerat. Hoc vero ut de Apollinario merito dictum constat, qui ex Catholicis Antiochenis plures ad Vitalem profane ordinatum a se episcopum, suamque haeresim abduxerat, ac a Patribus deinde extra Ecclesiam factus est, ita praeter apertam manifestamque calumniam de Paulino ne cogitari quidem poterat, quem Catholici Eustathiani sponte secuti fuerant, antiquior certe et purior Ecclesiae Antiochenae pars. Chrysostomus itaque ad suos verba faciens, ne Evagrium et dubiae hactenus fidei et communionis Vitalem tunc viventes nominatim exprimat, utrumque ex ipsis, eorumque asseclas sub Paulini, 0345D et Apollinarii, qui pridem obierant, persona indicavit. Igitur ex hac ipsa Chrysostomi homilia colligi profecto potest, magnas circa haec tempora ob haereticum illum turbas in Antiochena Ecclesia excitatas, eumque propterea hac eadem epistola merito designatum a me asseri, atque illam postremo ad Capuanam synodum, atque ejus gesta pertinere, secus ac eruditorum hactenus opinio tulit: sed hanc ipsam, ut alteram lectorum oculis, ac maturo indicio iterum subjiciendam hoc loco duxi.

Epistola concilii Italiae ad Theodosium imperatorem. Inter caetera damnatos scribit in synodo fuisse, 0346A qui Apollinaris dogma inducere conabantur. Beatissimo imperatori et clementissimo principi Theodosio, Ambrosius et caeteri episcopi Italiae.

Fidei tuae diffusa toto orbe cognitio intimum nostrae mentis demulsit affectum. Eoque ut haec quoque gloria imperio tuo crearetur, quod unitatem reddidisse Occidentalium juxta atque Orientalium Ecclesiis videreris, clementiam tuam obsecrandam pariter ac super ecclesiasticis negotiis instruendam nostris litteris aestimavimus, imperator tranquillissime ac fidelissime. Dolori enim erat, inter Orientales atque Occidentales interrupta sacrae communionis esse consortia. Silemus jam quorum errore, quorumve delicto, ne serere fabulas, et alloquia cassa videamur. Nec nos tentasse poenitet, quod intentatum caderet in culpam. Isto enim saepe 0346B arguebamur, quod posthabere Orientalium societatem, et refutare gratiam videremur. Laborem quin etiam nobis indicendum putavimus, non pro Italia, quae jamdudum ab Arianis quieta atque secura est, nec ulla haereticorum perturbatione vexatur, non inquam pro nobis, quia non quaerimus quae nostra sunt, sed quae sunt omnium: non pro Gallia atque Africa, quae omnium sacerdotum concordi societate potiuntur. Sed ut ea, quae communionem nostram de Orientis parte turbaverunt, cognoscerentur in synodo, et omnis e medio scrupulus tolleretur. Non solum enim de his, quae clementia tua dignata est scribere, sed etiam de illis, qui dogma nescio quod, Apollinaris asseritur, in Ecclesiam conantur inducere; nos pleraque moverunt, quae partibus fuerant resecanda praesentibus, ut convictus in 0346C dogmate novo, et redargutus in errore, nequaquam sub generali fidei lateret nomine: sed illico, quod doctrinae magisterio non teneret, et officium deponeret, et vocabulum sacerdotis: nec fibrae aliquae post hac fullere cupientibus, et praestigiarum commenta remanerent. Nam qui convictus non fuerit praesentibus partibus; quod vere augusto principalique responso tua clementia definivit, referendam semper ansulam quaestionis arripiet. Eo igitur obsecravimus sacerdotale concilium, ut nemini liceret mendacium in absentem componere, et in concilio discuteretur quid esset in vero. Itaque non cadit in eos intentionis vel facilitatis ulli suspicio, qui omnia praesentibus partibus observarunt: sane allegata texuimus, non definiendi, sed instruendi gratia, et qui judicium petivimus, non deferimus praejudicium; 0346D neque ullum eorum aestimandum convitium fuit, cum rogarentur ad concilium sacerdotes, quorum frequenter praesentior absentia fuit quando in commune consuluit. Neque enim vel nos aestimavimus esse convitium, cum unus Constantinopolitanae Ecclesiae presbyter, Paulus nomine, intra Achaiam synodum Orientalium juxta atque Occidentalium postulaverit. Advertit clementia tua, non fuisse irrationabile postulatum, quod etiam ab Orientalibus est petitum, sed quia Illyriis suspecta movetur, ideo maritima ac tutiora quaesita sunt. Neque plane nos tamquam ex forma aliquid innovavimus: sed sanctae memoriae Athanasii, qui 0347A quasi columen fidei fuit, et veteris sanctitatis Patrum nostrorum in conciliis definita servantes, non evellimus terminos, quos posuerunt patres nostri, nec haereditariae 0348A communionis jura violamus, sed debitam vestro imperio honorificentiam reservantes, studiosos nos pacis et quietis ostendimus.