Luciferi Episcopi Calaritani Vita.

§ I.

0737A

Calarim Sardiniae principem urbem patriam habuisse Luciferum, et parentes Romana origine e Luciferorum familia virtutibus et fuso pro Christiana Religione sanguine clarissimos scripsit superiori saeculo Methodius . His super D. Juvenalem Calaritanum Antistitem puerum Luciferum parentibus orbatum instituendum accepisse, et Romam deinde firmiore aetate profectum D. Eusebio Vercellensi postmodum Praesule praeceptore usum, ab eoque sacro fonte Christo regeneratum fuisse, et a D. Silvestro Rom. Pontifice Lectoris officio cohonestatum, illique Graeca, Latinaque lingua probatissimo munus sacras litteras interpretandi demandatum, ac 0737B tandem, sublato e vivis Protogeni Calaritano Episcopo , a Julio Rom. Pont. in ea sede post an. Chr. 347 suffectum fuisse idem auctor litteris consignavit. Verum Methodius conjecturis nimium indulgens ea de Lucifero tradidit, quae, si aequa critices lance pendantur, nihili facienda sunt . Quod etiam judicium iis debetur, quae de natali anno, deque Luciferi genere et episcopali ordinatione ex Bonfante hausit, scripsitque Machinus Archiepiscopus Calaritanus . Ergo incerta Luciferi patria, incertum genus et tempus, incerta omnia, quae somnians Methodius asseruit, ad annum usque 354, quo et nomen et officium Luciferi primum occurrunt in litteris Liberii Pont. ad Constantium Augustum, qui per id tempus 0738A Arelate in Galliis jam devicto Magnentio constiterat, a Valente, aliisque Arianis Episcopis comitatus et circumventus. Ad eum Liberius superiore anno legationem instituerat, qua per Vincentium et Marcellum Episcopos speraverat se Augusto persuasurum, ut pro Athanasii causa, et ad refellendos, damnandosque Arianorum errores Aquileiae Concilium libere cogeretur. Sed cum res non cessisset ex voto, et lapsu Vincentii Capuani Episcopi omnia pessum irent in dies, legatum alium ad Constantium destinavit Liberius cum Pancratio presbytero et Hilario diacono Luciferum Calaritanum Antistitem Romae tunc temporis divina sic disponente providentia diversantem, ut Ecclesiae sibi commissae negotium aliquod praesens facilius absolveret. Romam accessisse, 0738B suumque gregem deseruisse Luciferum a Deo vocatum, ut laboranti suppetias ferret contra Arianos Catholicae Ecclesiae, auctor est idem Methodius ex iis forte Liberii verbis, Deo cooperante Frater et Coepiscopus noster Lucifer de Sardinia supervenit .

Qui Luciferum non Sardiniensem, sed Sirmiensem , vel etiam Sardicensem Praesulem dixere, ab historica veritate omnium ferme eruditorum, criticorumque suffragiis, et Conciliorum auctoritate firmata, quam turpissime aberrarunt. A nostro vero alius omnino est Lucifer ille Sardensis, qui Synodo Caesariensi in Cappadocia, in qua S. Basilius ad illam sedem occupandam electus fuit, interfuit an. Chr. 370 , quo exeunte, vel saltem sequentis anni 0739A initio Lucifer noster, ut § VIII dicemus, supremum diem clauserat.

§ II.

Luciferum ergo, utpote quem ad grave munus exsequendum doctrina ac pietate aptissimum noverat , ubi legatum ad Augustum destinavit Liberius, litteras illi ad eumdem perferendas dedit, ut ab illo pro Ecclesiae pace restituenda Concilium impetraret , simul et alias ad Eusebium easque commendatitias, ut Luciferum cum sociis in difficillima obeunda provincia adjuvaret . Roma Vercellas profectus Lucifer cum Pancratio et Hilario perhumaniter ab Eusebio exceptus est, qui, ut sese Fidei Catholicae assertorem strenuum, et ad jussa facienda promptissimum Liberio magis magisque probaret, legatis se statim 0739B socium adjunxit, ut Arelate commorantem Augustum conveniret. Hic adeo enixe apud illum egerunt legati, ut, quidquid Liberius desideraverat, rogaveratque Constantium, feliciter obtinuerint, tum de causa Athanasii agitanda, tum praecipue de Concilio pro Ecclesiae transquillitate cogendo. Cum tamen in sequentem annum Concilium Mediolani celebrandum distulisset Constantius bello barbarico impeditus , Eusebius ad suam Ecclesiam, et Lucifer apud Dionysium Mediolanensem Praesulem Concilii jam indicti tempus exspectantes sese receperunt. Eo igigitur anno, ineunte vere, qui Christi 355, Liberii Papae quartus, Constantii Imp. decimus nonus fuit, Arbetione et Mavortio Lolliano coss. ex Oriente pauci, plures vero ex Occidente Episcopi Mediolanum, 0739C ubi Augustus ipse cum exercitu constiterat, convenientes Synodo, quae in ea urbe quarta fuit, initium fecerunt. Huic Concilio ex Orientalibus paucos, ex Occidentalibus vero supra trecentos interfuisse Episcopos scripsit Socrates , cui et Sozomenus consentit. Recentiores fere omnes cum Baronio , Tillemontio , Calmeto , aliisque magni nominis Scriptoribus in hanc sententiam venere, et supra trecentos Latinos Patres Synodum Mediolanensem implevisse tradiderunt. Valesius tamen vix sibi persuadens tot Episcopos ibi coaluisse, in textu Graeco utriusque Historici errorem suspicatus pro τριακόσιοι in Sozomeno, et τριακοσίους in Socrate, τριάκοντα, triginta scilicet legendum esse existimavit 0740A . Severiori usus judicio Hieronymus a Prato Graecorum Historicorum testimonia rejicit, contenditque vir cl. tum ex Catholicis, tum ex Arianis Episcopis numerum Patrum ad sexaginta vix constitisse . Verum re diligentius considerata utraque opinio videtur concilianda. Si enim Athanasii, si Constantii, si auctorum Vitae Ss. Eusebii et Dionysii verba expendantur, et Graecis Historicis, et Valesio ac Pratensi sua stabit veritas. Nam eo convocato Concilio Imperatoris a Valente et Ursacio circumventi mens erat, ut ab Occidentali universa Ecclesia Athanasius damnaretur, et Ariana dogmata probarentur. At Catholicis Episcopis plerisque, cognita Constantii et Arianorum fraude, Mediolanum ad Synodum venire recusantibus, missi Palatini Comites in omnes Occidentis 0740B provincias, ut Praesulibus indicerent, aut damnationi Athanasii subscribendum, aut in exsilium eundum. En ipsissima Athanasii verba in epistola ad Solitarios, quae Petro Nannio interprete exscribimus: Quot igitur Episcopi, prout in sacris litteris est, ad praesides et reges adducti sunt, et a judicibus hanc sententiam audierunt: Aut subscribite, aut ab Ecclesiis recedite: detrahi enim vos ab Ecclesiis Imperator jussit. Nam et magistratibus scriptum est, et multa pecuniarum denuntiata; nisi quisque suae civitatis Episcopum subscribere coegisset. Quo factum est, ut multi Episcoporum qua minis, qua vi et dolo victi subscriptionem in Athanasium darent, existimantes salva Nicaena Fide unius hominis damnatione pacem tranquillitatemque turbatis Ecclesiae Catholicae 0740C rebus restituendam fore, quod subdole etiam Constantius ipse spoponderat; Nos certe, ait in Epistola ad Eusebium, qui esse Dei famulos gloriamur, hortamur pariter ac monemus, ut consensui Fratrum tuorum (Arianos Episcopos innuit numero triginta, qui jam in Athanasium Mediolani subscripserant) adhaerere non differas. Confidimus quippe, cum hoc fuerit factum, unitate firmissima posse Ecclesias gratulari. Ita Constantius collectis per vim absentium plurimorum Occidentalium Episcoporum subscriptionibus contra Athanasium, sibi persuadebat speciem Oecumenici Concilii obtrudere posse in Athanasium tanto Patrum numero damnatum, ut ipsemet Athanasius in eadem Epistola loquitur: Eo enim 0741A modo Imperator tantum numerum Episcoporum coegit, cum partim minis terrerent, partim promissis allicerent, ut se faterentur non amplius communionem cum Athanasio habere: atque huc etiam respexisse arbitror Luciferum nostrum iis ad Constantium verbis: Ad innocentis necem omnem chorum invitaris Episcoporum . Verum enimvero ad Mediolanensem Synodum pauci quidem accessere Occidentales Episcopi, ii nimirum, qui vel Mediolano proximiores erant, vel, etsi longe dissiti, pro tuendo Athanasio, Nicaenaque Fide sustinenda praesentia sua illo in Concilio opus esse arbitrabantur: ita in ipsa ad Eusebium Constantii epistola pauci Episcopi ex provinciis singulis Mediolanum advenisse dicuntur: Denique venientes pauci de provinciis 0741B singulis voluntate communi unanimes protulerunt, et juxta venerationem legi debitam firmaverunt: ita in Vita S. Dionysii Episcopi Mediolanensis ex Mombritio et mss. codicibus Mediolanensi ac Blaudurensi habemus vicinos Mediolano Episcopos Concilio interfuisse: Advenientes quippe ex vicinis urbibus Episcopi, et coadunati intra Ecclesiam resederunt: ita denique rem conficit Auctor Vitae S. Eusebii Vercellensis ex codice Nonantulano : Sustinente autem Imperatore, ac praestolante Liberii adventum caeterorumque Episcoporum, qui necdum advenerant, interim Constantius Imperator cum Arianis Episcopis egit, ut subscriberetur eorum fides, et Athanasius damnaretur. Subscripserunt enim Dionysius ipsius Mediolanensis urbis Episcopus, caeterique Episcopi post eum numero 0741C viginti et novem ; nondum enim advenerant Catholici Episcopi. Factum est autem, ut inter se tam Papa Liberius quam caeteri Catholici Episcopi diem designarent per epistolas suas, quo Mediolanum unanimiter convenirent. Ergo post triginta illos, qui primi in Athanasium subscripsere, alii dein supervenientes Episcopi numerum Concilio fecerunt: quot autem fuerint, habemus ibidem infra his verbis: Subscripserunt autem (scil. Formulae Nicaenae Fidei) et caeteri Sancti Patres numero quadraginta. Hos ergo si primis viginti novem addiderimus, fere septuaginta habebimus Patres in Concilio Mediolanensi coactos. Quae cum ita sint, apparet dilucide, numerum trecentorum Episcoporum constasse quidem ex subscriptionibus a Constantio vi et dolo extortis ab Episcopis occidentalium 0741D provinciarum: eumque numerum Augustus ipse ostentabat tamquam Oecumenici Concilii, ut communi Occidentalis Ecclesiae suffragio damnatum Athanasium, et conclamatam ab Oecumenico Concilio Arianam doctrinam praedicaret: Quae res (sequitur idem Athanasius) in causa fuit, cur tam multos compelleret, ut se paucis adjungerent, magnopere id studens, ut multorum nomina corrogaret tum ad invidiam 0742A Episcopi (Athanasii) , tum ut speciem aliquam, dignitatisque imaginem Arianae haeresi conciliaret, cujus ipse propugnator erat. Hoc pacto, nostro quidem judicio, Socratis et Sozomeni testimonia admitti possunt, utpote qui ex tot subscriptionibus Episcoporum a Constantio subdole collectis supra trecentos Patres Mediolanensi Concilio nomen dedisse tradiderunt, et veritati historicae consulitur cum Valesio et Pratensi asserentibus Concilio illi sexaginta circiter Episcopos interfuisse. Nos hac in re nihil certi statuimus, quamvis ex allatis testimoniis utramque sententiam conciliari facile posse existimemus. Eruditis judicium et votum esto. Jam e diverticulo in viam. Ergo liberii Pont. nomine Lucifer cum sociis Mediolanensi Concilio praefuit, qui, etsi Arianorum mentem, 0742B animumque Imperatoris ad vim Catholicis Episcopis inferendam paratissimum apprime cognoverat, de felici tamen rerum exitu pro Catholica veritate tuenda, defendendoque Athanasio non omnino desperaverat. Eusebius interea Vercellensis Episcopus cum dolos Arianae partis optime introspexisset, et Mediolanensem conventum, quamvis Catholici Concilii nomen prae se ferret, tyrannicam potius consultationem, Arianamque conjurationem futuram praevidisset, illuc se conferre recusabat. Legati porro Apostolici, et Constantius ipse diversis quidem studiis, eodem tamen conatu, Vercellensem Praesulem ad Concilium urgebant, iste ut in suas partes tandem aliquando vel metu vel dolo sanctum virum traheret, illi ut Catholicae veritatis fortissimum in tanto 0742C discrimine defensorem haberent. Quare Arianorum fautores per Eudoxium et Germinium Episcopos, Constantius etiam, et Lucifer ipse cum sociis litteras Eusebio miserunt, illum ad jam coactam Synodum sollicite advocantes . Paruit tandem vel invitus communibus votis Eusebius, et Mediolanum veniens Lucifero Catholicisque Patribus accessit. Quot autem turbas tunc moverint Ursacius et Valens, quot in Orthodoxos Episcopos intentaverint minas, et quae quantaque adversus eos impie egerint Constantio favente, libenter missa facio, cum Latrocinii hujus non Acta sed scelera apud omnes ecclesiasticae historiae scriptores passim et luculenter tradita occurrant. Ad Luciferum nostrum quod attinet, fortiter pro Athanasio cum Arianis decertavit, Nicaenamque 0742D Fidem tutatus strenue Catholicis semper Episcopis et maxime Eusebio ac Dionysio adhaesit, populumque Mediolanensem dolis ac minis haereticorum exagitatum in Fide Orthodoxa continuit. Astu tamen Arianorum, qui in Palatio apud Constantium a Catholicis divisi suos conventus habebant, comprehensus Lucifer in ipsa Imperatoris aula detentus est, eo dementiae adductis Arianis, ut, Lucifero a caeteris 0743A avulso, Catholicorum Patrum in Nicaena Fide constantiam se labefacturos sperarent. At clausus licet Calaritanus Antistes, animo tamen liber, modum viamque invenit scribendi mittendique epistolam ad Coepiscopos in Ecclesia collectos, quae Eusebio ac Dionysio exhibita ne populo legeretur Ariani tumultuose obstiterunt: sed his e templo per vim ejectis epistola Luciferi libere sacro coetui sub noctem lecta est , quam interiisse dolendum maxime; nisi forte in Vercellensi aut Mediolanensi tabulario scrutanti alicui spes sit posse aliquando in publicam lucem efferri. Aliquot diebus in Palatio retentus Lucifer tandem suis redditus est; sed dein Arianorum Episcoporum perfidia cum Eusebio et Florentio ad Constantium rapitur. Eusebius tamen 0743B ac Florentius statim dimissi ad Ecclesiam rediere, manente apud Imperatorem Lucifero, qui, cum ibi aliquot diebus detineretur, cum Arianis Episcopis pro Nicaena Fide disputando strenue decertavit, ejusque animi robur et eloquentiae vim Constantius ipse, etsi ducto velo occultus, praesens tamen admiratus est . Sed postquam facto in Ecclesiam impetu ab Eusebio Eunucho Catholicorum Episcoporum plerique comprehensi sunt, et in Heracleanis Thermis reclusi, Lucifer etiam carceri datus est cum Florentio apud Caium militum tribunum .

§ III.

Lucifer interim in fide firmissimus insidiantibus, eumque affligentibus Arianis, etsi duro carcere detineretur, non cessit, immo illis pro religione catholica 0743C et Athanasii innocentia invicte adeo restitit, ut furentes hostes Constantio jubente extorrem illum Mediolano, Italiaque discedere coegerint. Quod ut Liberio Pontifici innotuit, Lucifero caeterisque pro veritate orthodoxa exsulibus litteras solatio et apostolico robore plenas dedit ; quas ubi acceperint incertum est. Relegatur ergo Lucifer in Cappadociam primo, ut Papebrochio et Matthaeio placet ; ibi 0744A tamen brevis illi mora; ex quo factum credo, ut nulla exstet de primo hoc exsilio satis clara, certaque memoria. Translatus inde Lucifer Germaniciam hanc exsilii alteram diuturnioremque sedem habuit, ut ipsemet in primo pro S. Athan. lib. p. 65 (hic col. 830) aperte testatur, ibique Eudoxii meminit Germaniciensium pseudo-episcopi, quem antiphrastice Adoxium vocat , eumque utpote Arianae faecis hominem adversarium infensissimum passum esse satis indicat. Hunc exsilii locum tertio commutasse Luciferum auctor est Hieronymus , et in Palaestinam deportatum, Salutarem scilicet, in qua Eleutheropolis, ubi Episcopum agebat Eutychius Arianus Catholicis infensissimus, a quo Lucifer, et a Turbone ejusdem furfuris Eutychii successore male habitus 0744B est, utpote qui et catholica dogmata et Athanasii doctrinam, sanctitatemque libere vindicaret . Hac in urbe cum Lucifer diversaretur, Hermionem magni nominis virginem habuit sibi addictissimam et adjutricem in iis perferendis aerumnis, molestiisque, quibus ab Arianis quotidie afficiebatur . Scimus etiam Turbonem illum Eleutheropolitanum pseudoepiscopum cum suis Arianis in Luciferum sacra facientem irruisse, januas ecclesiae fregisse, sacra vasa, sanctosque codices diripuisse, et aliquos etiam Luciferi socios neci impie dedisse: Sunt adhuc hodie (ita Faustinus et Marcellinus ) in Palaestina, qui illo tempore insequentibus illis poenas gravissimas dederunt, eo quod cum Catholicae fidei Episcopo Lucifero convenirent. Negent, si non inter caetera sua atrocia, januam 0744C clausam securibus effregerunt; si non irruentes in Luciferum fidelissimum sacerdotem divina quoque sacramenta verterunt, unumquemque illic de his fratribus, qui convenerant, impia caede multantes. Negent, si non hodie apud se sancta mystica vasa, quae tunc impie Lucifero diripuerunt, cum sacris codicibus possident. At his non contenti Ariani, ut constantissimum Christi athletam durius exagitarent, quarto 0745A etiam exsilio multarunt in superioribus Thebis, seu secunda Thebaide, ut Socrates , Theodoretus , Sozomenus , et Cassiodorus tradiderunt, vel in partibus Aegypto vicinis, ut placuit Rufino . Cl. Richardus e Praedicatorum sapientissima familia hoc etiam exsilium commutasse Luciferum, alioque traductum autumat. Verum cum locum exsilii non indigitet, tresque tantum antea Luciferi enumeret deportationes, crediderim respexisse Richardum ad exsilium in Cappadocia, quod primum fuit, ordinemque invertisse. Hoc interea septennio, nec tamen integro , ab anno scilicet 355, quo e Mediolanensi Conventu in exsilium actus est, ad annum usque 361 jam inclinantem, quo ab exsilio liberatus est, quae quantaque ab Arianis pertulerit 0745B Lucifer, etsi memoriae non consignaverint illius aetatis scriptores, ab ipsa tamen haereticorum indole et impotenti saeviendi in Orthodoxos animo colligere facile est; et, si Faustino ac Marcellino fides, in exsilium ductum fuisse Luciferum scimus cum omni atrocitate injuriarum , adeo ut religiosissimum virum vitam ad multos annos produxisse miraculum videatur. Porro ex Sulpicii Severi historia de his fortissimis exsulibus Lucifero, Eusebio, Dionysio, aliisque Concilii Mediolanensis Catholicis Patribus hoc habemus testimonium: Caeterum (inquit Historicus) exsules satis constat totius orbis studiis celebratos, pecuniasque eis in sumptum affatim congestas, legationibus quoque eos plebis catholicae ex omnibus fere provinciis frequentatos ; quae egregie etiam 0745C confirmantur tum Hilarii multis in locis et Epiphanii testimonio , tum eximia illa Eusebii epistola a Baronio relata , ex qua etiam liquet, quam indigne ab Arianis sanctissimi illi Confessores vexarentur. Quod autem Lucifero pepercerint Ariani, ne morte illum afficerent, in causa fuit martyrii invidia , qua a Constantio ordinatum, mandatumque, ut Lucifer omnino servaretur hac ducto impia vel inani spe, ut suae nimirum voluntati aliquando cederet, et Athanasii condemnationi, quod unice in votis erat, manum daret. Hic notandum occurrit Photium in 0746A sua Bibliotheca scriptum reliquisse, Luciferum nostrum post Mediolanense Concilium cum Dionysio, Eusebio, Rhodano, et Paullino Episcopis Arimini exsulasse . Neque enim urbs illa exsilio apta, utpote in florentissima Italiae regione sita, neque ulla apud alios synchronos auctores mentio hujus loci occurrit, immo omnes uno ore fatentur in Orientales Provincias perquam remotissimas, atque asperitate locorum, et Arianorum perfidia potentiaque difficillimas exsulare coactos sanctos Praesules a Constantio Imperatore fuisse. Notandus ultimo et obiter Philippi Ferrarii palmaris error, qui Lucifero a Constantino Imp. in exsilium actum scripsit ; nisi typographi vitio Constantinum pro Constantio irrepsisse aequiori judicio velimus.

§ IV.

0746B

Dum exsul Lucifer perfidiam Arianorum patientia confundit, eorum etiam errores scribendo profligavit. Quatuor habemus priores egregie scriptos ad Constantium Augustum libros a Lucifero nostro pro Catholica asserenda tuendaque veritate adversus Arii et asseclarum ejus impia dogmata, et impotentes ad ea sustinenda ipsius Imperatoris conatus. Scripta igitur isthaec misit ad Constantium Lucifer : ea is accepit, legit, obstupuit, vixque sibi persuadens, inveniri aliquem posse tantae confidentiae, libertatisque virum, qui de impietate sua illum auderet tam libere aperteque arguere, Florentio jussit Officiorum magistro, ut Lucifero ipsi suo nomine 0746C scribens illumne eorum voluminum auctorem esse sciscitaretur, mitteretque etiam libros ipsos a Lucifero cognoscendos . Libris ergo cum Florentii epistola acceptis Lucifer ingenue fassus est, se illorum parentem auctoremque esse, ipsique Florentio rescribens codicem reddidit . Duos pro Athanasio libros Germaniciae scriptos, missosque inde ad Constantium autumat cl. Matthaeius ex eo in hanc sententiam descendens, quod in eis Lucifer Eudoxium nominet Germaniciensem, Arianum Episcopum. Adversatur tamen Cave Matthaeio, volens Eleutheropoli 0747A libros illos et elucubratos et missos Constantio . Verum partim Germaniciae, partim Eleutheropoli scriptos fuisse et rationes non ita leves et conjecturae suadent, ut in § IV Praefat. dictum est: hoc unum certum habeo exploratumque, libros illos ab exsule Lucifero exarari coeptos post an. Chr. 356, et absolutos circa initium an. 360. Ut egregii hujus operis nuntium accepit Athanasius, qui tunc et ipse exsulabat, statim per Eutychetem Diaconum Lucifero litteras misit, rogans ut libros Constantio oblatos sibi etiam legendos diligenter mitteret . Hoc sine mora praestitit Lucifer, qui ex hoc ab Athanasio honorificum sanctitatis doctrinaeque meruit testimonium, ut Athanasii ad Luciferum epistolam vel legenti patet . Marcellinus et Faustinus, Libelli supplicis 0747B auctores, in eo tradidere, Athanasium, ut Orientalibus Catholicis solatio et exemplo essent in ea Ecclesiae universae perturbatione, Luciferi libros in Graecum sermonem transtulisse, quam tamen Athanasii versionem cum aliis ad Luciferum litteris periisse dolemus. En Marcellini et Faustini verba: Quos quidem libros cum per omnia ex integro ageret, suspexit et Athanasius ut veri vindices, atque in graecum stylum transtulit, ne tantum boni Graeca lingua non haberet. Ast quid iis libris acceptis egerit Augustus, nescimus: graviter tamen Luciferum sibi libere alloquentem tulisse, indignatumque maxime illi fuisse ex his Luciferi verbis conjicitur: Dicis nos insolentes exstitisse circa te, quem honorari decuerit. Si quisquam Dei cultorum pepercit apostatis, sint vera, 0747C quae dicis de nobis . Neque his contentus Lucifer aliud deinde edidit commentarium, quod absoluto Sirmiensi Conciliabulo et Constantinopolitano scripsisse ex ipsius verbis elicitur: nam Eudoxium Macedonio in Constantinopolitana Sede suffectum commemorat, qui illi certe ab Antiochena cathedra traductus post illa pseudo-concilia fuit subrogatus . Hoc opus de non parcendo in Deum delinquentibus inscripsit, cumque totus martyrii desiderio aestuaret, nec quae in lucem ediderat ad Arianos opprimendos satis esse arbitraretur, postremum subinde opus elaboravit, cui titulus Moriendum esse pro Filio Dei; quos libros, etsi unico comprehensos aliqui censuerint , et simul Constantio oblatos, attamen eadem animi constantia scriptos, post primos, de quibus 0747D mentionem fecimus, certum est elaboratos a Lucifero fuisse, ut ait Papebrochius , et fortasse in ultimo sui exsilii loco. In hisce Luciferi lucubrationibus patet vis magna dicendi, igneusque ex ore Luciferi erumpens gladius ad hostes Ecclesiae uno veluti ictu perimendos, ex quo factum ut tot elogia 0748A in illum contulerint Patres, suorumque temporum Eliam illum appellare non dubitaverint . Hic judicium cl. Meldensis Episcopi de Luciferiano stylo in medium liceat proferre, utpote qui diligentissime illius edendis operibus primus incubuit. Ipsius sermo (scil. Luciferi) adeo rudis est et incomptus, quem ipsemet etiam rusticum vocat: at qui diligenter perpenderit, eum gravem et sententiis refertum, virique ingenio valentis inveniet, etc. Deinde: Totum opus exiguum admodum foret, si ab eo Scriptura divina, quam promptiorem habere non potuisset, scinderetur, et auferretur . Ita ille, et merito: Scripturae vero divinae versio, qua usus est Lucifer, antiqua omnino ea est, et ab illa, qua nunc utimur, Vulgata notabiliter discrepans, ut ex notis huic nostrae editioni 0748B subjectis palam fit. Interserit etiam saepissime latinis Sardoas et Graecas voces Latio donatas, phrasesque usurpat nova sane syntaxi omnino barbaras, et graecizantes, quas a viris doctissimis notis illustratas hac in editione obvias unusquisque habet.

§ V.

Antequam ad alia progrediamur, quae ad Luciferi gesta spectant, ut res clariori luce donentur, de Edicto illo celebri operae pretium existimamus diligenter inquirere, quod toties et indignans commemorat ipse Lucifer in omnibus fere libris quos superiori paragrapho recensuimus; quodque uberiorem tractationem a nobis requirere videtur ad Luciferi sensus dignoscendos, utque ea, quae ad historiam 0748C illius temporis attinent, ipsomet Luciferi testimonio comprobentur. Qua in re illud certum statuimus ex Sozomeno , Constantium eo consilio Mediolanensem Synodum indixisse, ut discordes Episcoporum animi in unam Fidei sententiam convenirent, quae tamen Nicaenis decretis adversaretur: Constantius (ait Sozomenus) qui solus jam Imperio Rom. potiebatur, omni studio perficere conatus est, ut Occidentales Episcopi cum iis consentirent, qui Filium Patri similem secundum substantiam asserebant: Τοὺς ἀνὰ τὴν δύσιν ἐπισκόπους τοῖς ὁμοούσιον πατρὶ τὸν υἱὸν δοξάζουσι συνεῖναι· ubi tamen mendum typographicum inest, edita ὁμοουσίου voce pro ὁμοιουσίου; cum idem Sozomenus scribat, Constantium non penitus destitisse Filium κατ᾽ οὐσίαν ὅμοιον confiteri. Sed cum id consequi non 0748D posse se sentirent haeretici Episcopi, qui Constantio quotidie aderant callidi pacis procurandae auctores, prius de proscribendo Athanasio consilium Imperatori suggesserant, quo damnato ab Episcopis etiam Occidentalibus, facile deinceps Nicaena Fides everteretur: Sic enim (ait idem Sozomenus) cogitabat, 0749A si Athanasius communi omnium suffragio e medio remoreretur, facile se deinceps ea quae ad religionem pertinent, pro arbitrio constituturum: quam veram fuisse causam Mediolanensis Concilii ipse confirmat cap. 9. Huc igitur referenda, quae Lucifer saepe Constantio exprobrat, subdolum illum vocans pacis auctorem, cum pacis re vera esset inimicus : Dixisti, Pacem volo firmari in imperio meo, cupiens violare in nobis pacem dominicam; et: Si non es tu Constantius Imperator, qui finxeris pacem te facere; et, Nobis dicebas, Pacem volo fieri. Ita in libro de non conveniendo cum haereticis; atque in libro I pro S. Athanasio pag. 54 (col. 819) : Tu pacis causa te facere astruxeris; ut Athanasius scilicet damnaretur: tum in lib. de non parcendo in Deum delinquentibus pag. 223 (col. 992) : Fingens pacem te 0749B firmare, conatus fueras ad omnem Dei Ecclesiam destruendam; quae omnia certe Mediolanense Concilium spectant, cujus nefaria gesta Lucifer in suis libris omnibus saepissime perstringit. Neque ea ad Ariminensem Synodum referri possunt, cum illa pacis item obtentu a Constantio postea fuerit indicta, ut Sozomenus et Socrates testantur, sed ficto semper et iniquo haereticorum consilio: Lucifer enim se id a Constantio audisse affirmat, Pacem volo fieri, cum nempe Legatus Pontificis Concilio praeesset; et Liberius ad Luciferum scribens paullo post idem Concilium hinc epistolam exorditur pag. 2 (col. 766) : Quamvis sub imagine pacis humani generis inimicus vehementius in membra Ecclesiae videatur esse grassatus, vos tamen, etc. Hanc itaque ob causam duplex Edictum 0749C comperio latum a Constantio: alterum quo Episcopi, qui a Concilio aberant, jussi sunt subscribere Arianorum in Athanasium sententiae; quod ab ipso Athanasio innuitur: Quot (inquit) Episcopi, prout in sacris litteris est, ad praesides et reges abducti sunt, et a judicibus hanc sententiam audierunt, Aut subscribite, aut ab Ecclesiis recedite; detrahi enim vos ab Ecclesiis Imperator jussit : at de hoc Lucifer minime scribit, quippe hujusmodi esse significat, ut novam Fidei formulam complecteretur: alterum vero, quod a Sulpicio Severo Epistolae nomine notatum est; et est illud, quod Lucifer spectavit, cum suos libros componeret, cuique apprime conveniunt, quae in illud a Lucifero ingesta leguntur. Narrat enim Sulpicius , epistolam a Valente et Ursacio sub imperatoris 0749D nomine emissam omni pravitate refertam, eo consilio, ut, si a populo probaretur, publica auctoritate cupita proferrent; sin aliter, omnis invidia esset in rege, qui nondum baptismate tinctus Fidei mysteria nosse non poterat: Lectam in ecclesia Epistolam populus aversatur: Dionysius, quia non esset assensus, urbe pellitur, etc. Porro quam callide scripta fuerit, quam compte et ornate, tum quid illa contineret impium et blasphemum in Catholicam Fidem, Lucifer ipse declarat 0750A saepiusque confirmat ; nam verbum tuum (inquit), per quod serpis ut cancer, falso fucato scientiae tumore componis, astruendo te omnibus flagitiis tuis maculato Edicto tuo rescissore, messe omnium errorum; tum, Novella tua praedicatio, et recens religio sub praetextu Fidei blasphemia in perniciem salutis tuae per te prolata; ac rursum: Nisus es blasphemiam consacrilegi tui Arii ore prolatam nunc per satellites tuos, nunc edicto tuo, nunc spiritibus immundis referto ore tuo praedicare. Quod autem Lucifer Edicti nomine hanc epistolam significet, tum exemplo Athanasii confirmari potest, qui litteras Praefecti Aegypti de Georgio in Athanasii ipsius locum substituendo in speciem Edicti propositas fuisse scribit ad Orthodoxos, siquidem hae litterae ad annum 356 0750B referantur cum Pagio et Valesio contra Baronii sententiam, qui easdem de Gregorio itidem in Alexandrinam sedem infruso scriptas existimat, et in annum rejicit 342; tum auctoritate Hieronymi de Prato, qui in nota Sulpicii testimonio subjecta nobiscum consentit; tum denique quod idem Lucifer a se suisque collegis Episcopis illud contemptum fuisse dicat: Bene me petulantem diceres, si non recte comtempsissemus sacrilegum Edictum tuum; idque Mediolani in Palatio actum testatur in libro Moriend. esse pro Fil. Dei pag. 244 (col. 1014) , cum dixisset judicibus, Constantio velo misso audiente, quod licet omnia imperii arma in se suosque converterentur, veluti in sacrilegi decreti contemptores, numquam e proposito Catholicae Fidei tuendae recessisset. Haec autem, quae de 0750C Epistola, seu Edicto Constantii dicta sunt, Hilarius quoque in animo habebat, cum ea scripsit , quae attulimus in nota subjecta pag. 17 (col. 780) hujus editionis, et quae Pratensis ex eodem loco in aliam ad Sulpicium notationem transtulit: Antea enim in obscuro atque in angulis Dominus Christus Dei esse secundum naturam Filius negabatur, et essentiae inops paternae accepisse cum creaturis originem ex non exstantibus praedicabatur. At vero nunc publicae auctoritatis professione haeresis prorumpens, id quod antea factum nunc non clam victrix gloriabatur. Et huc referunt Maurini Operum S. Hilarii editores testimonium Luciferi ex lib. Moriend. esse, etc. paullo superius productum. Sane Ariana haeresis tum primo Imperatorum auctoritate fulta in Mediolanensi Synodo 0750D victrix in Romanum Orbem palam erupit, quae antea non tuta satis sese astu et fraude tegebat; quod saepe in Constantium Lucifer ingerit, ejus scilicet imperio et potentia Arianum virus in omnes terrae partes fuisse diffusum. Superest inquirendum, utrum huc referre quoque oporteat aliud Luciferi nostri testimonium ex libro de non parcen. in Deum delinq. pag. 172 (col. 940) , quod est hujusmodi: Negabis te ad idololatriam invitasse nos suscipiendam? Si censes negandum, 0751A convincent te expositiones sectae tuae Episcoporum comblasphemorum videlicet tuorum, convincent te libelli recitati a te, ac dati Romae Episcopis etiam Catholicis, ad hoc videlicet, ut omni in loco tua roborari posset blasphemia. Haec Luciferi verba protulit Auctor Diatribae I de gestis Liberii praepositae Operibus S. Damasi § 10 pag. 117 (col. 320) , ex lib. scil. primo pro S. Athanasio: qui locus correctior a nobis infra exhibetur. Is porro auctor autumat Ariminensem, seu potius Acacianam formulam ab Lucifero hic designatam, significatamque fuisse; et opinionem rejicit Tillemontii, qui existimat , Luciferum id scripsisse de Formula Sirmiensi anni 357, quo anno Constantius Romae fuit, ibique ait libellum ab Augusto recitatum, per urbem sparsum, et Catholicis Episcopis oblatum 0751B Imperatoris jussu, ut eorum animos ac sententias exploraret de formula illa Fidei paullo post in Sirmiensi conventu publicanda. Sed antequam in haec diligentius inquiramus, animadvertendum est (quod in notis etiam pag. 56 (col. 821) monuimus, ubi corrigendus error, qui per inconsiderantiam excidit, cum Hieronymo a Prato attributa fuerit Diatriba de gestis Liberii praeposita Operibus S. Damasi Pp.) Perfidiae, Blasphemiae, ac Idololatriae nomine significari a Lucifero simpliciori sensu haeresim ipsam Arianam; licet intelligi quandoque queat hisce vocibus Edictum Mediolanense, de quo mox diximus: hoc vero in loco tria sunt distinguenda; Idololatriae ac Blasphemiae voces, Expositiones Episcoporum Arianorum, et Libelli recitati ac dati Romae a Constantio Episcopis 0751C Catholicis. Blasphemiae itaque ac Idololatriae voces ipsam Arii haeresim indicant, quam Constantius roborari in omni loco, et suscipi ab omnibus volebat per Arianas Fidei expositiones, et libellorum impiorum ope, quos Romae praesertim jussit dispergi: et recte quidem novum idololatriae genus Ariana haeresis, et idololatrae Ariani dicti sunt ab aliis Patribus Athanasio, Basilio, Gregorio utroque, Nazianzeno ac Nysseno, et Cyrillo Alexandrino, quia, ut ex iis animadvertit Petavius , eum, quem creaturam fatebantur, adorare tamen sese dicerent, unde nihil a Gentilibus different: nomine autem blasphemiae non una Sirmiensis Formula notari potest, sed omnes haereticae Arianorum Formulae; quod et Hilarium fecisse affirmant ejus Operum editores . At enim, inquit 0751D laudatus Auctor Diatribae adversus Tillemontium, cum Lucifer recitatos a Constantio Libellos, ac per manus Episcoporum traditos scribat, ut ejus in omni loco roborari posset blasphemia, facile intelligit lector, agere illum non de praemeditata tantum, sed producta jam in lucem, et promulgata blasphemia; deinde nemo facile concessurus erit, blasphemiam, quam sciunt omnes Sirmiensi illo clanculari ac fortuito congressu deinde conscriptam, eo jam tempore efformatam, lectam Catholicis Episcopis, ac per manus traditam esse potuisse. Haec ille, et recte de formula Sirmiensi; quae tamen suaemet sententiae adversantur; 0752A nam et Ariminensis, et Seleuciensis, sive Acaciana Formula, quas vult a Lucifero indicari, adhuc promulganda erat; et quidem triennio post editae fuerunt, si cum Petavio annum 356 tribuas Romano Constantii triumpho; post biennium vero, si triumphum illum rejicias in annum 357, cum Pagio, Valesio, aliisque. Praeterea Ariminensis quoque formula clam et furtim a Valente confecta fuerat: de Seleuciensi vero condenda quot inter haereticos Episcopos dissidia orta, et contentiones motae? qui tandem Formulam Ariminensem suffragiis suis probaverunt. Neque hae tantum Formulae post scriptae fuerunt, quam Constantius Romae libellos illos disseminavit: nam et Eudoxius conventu Antiochiae celebrato an. 358, una cum Episcopis, qui eidem 0752B opinioni favebant, et similis substantiae vocabulum, et Consubstantialis etiam vocem rejecit, ut Sozomenus asserit . Nihil propterea certi ex iis Luciferi verbis constitui potest; quae, ut idem auctor scribit, subobscura videri queunt nobis, qui ab iis temporibus longe absumus. Sed ut nostra quoque sententia pateat, sic quidem statuimus, Luciferum non hanc vel illam potius Fidei Expositionem innuere, unice autem exprobrare Constantio, quot quamque variis post Mediolanense Concilium Fidei Expositionibus conatus fuerit Nicaenam Fidem impie evertere, et Arianam blasphemiam in omni loco roborare; quod rursum in libro Morien. esse pro Fil. Dei Constantio objicit, uti ibi advertimus. Libelli autem ab illo Romae recitati, et dati etiam Catholicis Episcopis, ii 0752C profecto fuerunt, quos in eodem libro de non parcen. in Deum delinq. pag. 220 (col. 990) commemorat hisce verbis: Quantum apud te est, tradidisti eum, id est Filium Dei, de quo et libros scriptos dedisti; ideoque ejusmodi erant, quibus Arianum dogma impie propugnabatur, sed callide ab Episcopis Arianis, fortasse ab ipso Eudoxio Germaniciae tum Episcopo, qui cum Constantio Romae versabatur, compositi, ut Romanam plebem et Catholicos Episcopos fraudulenter in errorem pertraherent; quin multo est verisimilius in iisdem impias illas locutiones descriptas fuisse, et blasphemas sententias, quas Epistola Mediolanensis, sive Edictum complectebatur: de his per conjecturam disserere licet, cum de isto Constantii facinore nemo veterum praeter Luciferum 0752D memoriae quidquam prodiderit. Quid autem integrum hocce Luciferi testimonium juvet laudati Auctoris sententiam de duplici Liberii exsilio, quod ipse tuetur, satis non video: ulteriori investigatione rem hanc non premimus, cum negotium istud nostra non intersit. Monemus tamen opinionem ejusdem Auctoris de sensu hujusce vocis blasphemiae ideo a nobis subjectam fuisse pag. 56 (col. 821) ad primum Luciferi librum pro S. Athanasio, ubi idololatriae vox irrepsit pro voce blasphemiae, quia ibi de illius sensu, aliarumque affinium vocum ex Lucifero quaedam notavimus, quae caeteris inde Luciferi nostri locis lucem 0753A afferrent; cum caeteroquin Auctoris verba et sententia ad testimonium ipsius Luciferi mox explicatum re vera pertineant. Jam de his satis. Ad Luciferi gesta veniamus oportet, et ea, quae vel ad illius aetatis historiam spectant, vel sensum verborum, et Luciferi mentem aliquomodo respicere possunt, quisque offendet in suppositis huic editioni annotationibus.

§ VI.

Constantio Augusto e vivis sublato Mopsucrenis prope Tarsum III. Non. Novembres anno Chr. 361, cum ab Euzoio Ariano Episcopo, ut ait Socrates , sub mortem baptizatus fuisset, frustra suadente Lucifero, ut per Athanasium, sive Coepiscopos ejus salutare consequi vellet regenerationis lavacrum , Flavius Claudius Julianus cognomento Apostata Romani 0753B Imperii habenas, quas favore militum primum Lutetiae Parisiorum superiori anno, dein iisdem volentibus in Dacia arripuerat Constantio vivente, regendas metu liber et solus suscepit. In ipso veluti Principatus vestibulo magnam sibi laudem apud optimos quosque comparavit vaferrimus Imperator, pacem turbatis Ecclesiae rebus sub praedecessore frustra quaesitam, desideratamque restituens, omnesque Episcopos exsilio antea a Constantio multatos ad suas Ecclesias redire permittens , iisdemque direpta ab haereticis bona restituenda, nec quemquam amplius pro Fide vexandum decernens . Lucifer ergo Juliani gratia exsilio liberatus Tauro et Florentio Coss. anno 361 ad finem vergente Aegyptiacam solitudinem reliquit, et ad Catholicos redux 0753C afflicto Ecclesiae statui subsidium attulit praesentissimum, et cum Eusebio Vercellensi, apostolicae legationis socio, eos qui Arianae haeresi manum dederant, ad Catholicae Ecclesiae sinum revocare satagens Orientis provincias magno labore lustravit . Itinera haec absolvisse Luciferum existimo a tempore Edicti, quo Julianus Episcopos Orthodoxos suis sedibus restituit, exeunte scilicet Novembri mense anni 361, ad tempus usque, quo indictum Alexandrinum Concilium, anno nimirum sequenti 362. post Georgii Cappadocis Ariani Episcopi Alexandrini obitum, reditumque ad illam sedem magni Athanasii . Divertit autem a susceptis itineribus Lucifer, cum ad Antiochenas turbas sedandas, illamque Ecclesiam 0754A Arianae haereseos faecibus purgandam delegatum se intellexit litteris Liberii Pontificis , qui et Eusebium Vercellensem per id tempus, ut Alexandrinae Ecclesiae subsidio esset, legatum destinaverat Synodo jam indictae. Ita Lucifer, dum Eusebius cum Athanasio Alexandrino Concilio totus incumbit, ad Catholicos Antiochiae domesticis turbis agitatos, et Arianis persequentibus laborantes accurrit, et ad Alexandrinam Synodum, cum ipse ire non posset, legatos suo nomine misit Diaconos duos Herennium et Agapetum, ut ex subscriptionibus synodicae ejusdem Concilii apparet . Hinc manifesta est Rufini hallucinatio, unum tantummodo Luciferi legatum illi Concilio interfuisse scribentis ; nisi dicere velimus, Herennium solum nominasse tamquam principalem, 0754B non excluso, sed praetermisso Agapeto, quod et fecisse existimaverim Auctorem vitae S. Eusebii Vercellensis , Hieronymum a Prato , aliosque recentiores, qui digniorem, socio neglecto, nominarunt. Antequam Antiochiam peteret Lucifer, cum Athanasio et Eusebio Alexandriae aliquantisper eum constitisse vult citatus Eusebianae vitae scriptor per haec verba: Beatus vero Lucifer, Calaritanus Episcopus, vale eis faciens Athanasio et Eusebio, Antiochiam ab eis missus est, ut Ecclesias confirmaret de consubstantialitate divinitatis, relinquens cum eis Alexandriae Diaconum suum, qui ejus in Concilio vicem teneret, per quem professus est, ratum se habiturum, quidquid esset Concilii ordine constitutum. Attamen pugnant haec apertissime cum iis quae ibidem sequuntur: 0754C Lucifer autem cum exoraretur ab Eusebio, quia uterque in partibus vicinis Aegypto fuerat relegatus, ut ad videndum Athanasium Alexandriam pergerent, communique tractatu cum iis qui superfuerant, Sacerdotibus de statu Ecclesiae decernerent, praesentiam sui abnegans, legatum pro se Diaconum suum mittit, atque ipse intento animo Antiochiam pergit . Si enim Athanasio valedicens ac Eusebio ab iisdem missus fuit Lucifer Antiochiam, cum iis profecto Alexandriae diversatus est, ubi Diaconum suum dicitur reliquisse. Contra vero si exoratus fuit ab Eusebio, ut secum ad Athanasium invisendum Alexandriam pergeret, si recusavit eoire, si Diaconum suum illuc misit, evidens omnino est, nec Alexandriam 0755A intrasse, nec Athanasium vidisse, nec Diaconum ibi, ut suo nomine Synodo interesset, reliquisse. Ergo qui vitam illam contexuit, sibi minime constans, historicae veritati non consuluisse dicendus est. Ego quidem crederem narrationem illam partim a Rufini historia excerptam, partim ab anonymo auctore e cerebro eductam, adeoque sibi manifeste contradicentem: verba enim illa, Lucifer autem, etc., quae postrema recitavimus, excerpta adamussim et integre sunt ex Rufini libro I. c. 27. Credendum porro est, ut supra innuimus, Luciferum recta Antiochiam contendisse, nec Alexandriae convenisse Athanasium, sed ab Eusebio divulsum, legatisque suis ad Alexandrinam Synodum destinatis, ad auxilium praestandum, ferendumque Antiochenis solatium properasse.

§ VII.

0755B

Haec tunc temporis erat Antiochenae Ecclesiae facies. Duo unam eamdemque sedem occupabant Episcopi, Meletius propter Catholicam fidem exsul, et Euzoius datus Meletio successor ab Arianis. Quae tunc Antiochiae turbae! Ariani Constantio favente contra Orthodoxos pro tuendo Euzoio quid non audebant? Catholici vero in duas partes distracti, Eustathiani nimirum Meletium, qui Arianis aliquando visus fuerat adhaerere, sed ab iisdem recedens in exsilium pulsus Antiochia aberat, penitus aversabantur, utpote haeretica communione pollutum, suspectum, et perosum; alii contra Meletio obsequentes, ejusque partibus impensius faventes et Eustathianos fugiebant, et ut legitimum verumque 0755C Antiochenae Ecclesiae pastorem unum Meletium, quamvis exsulem, suspiciebant. Has ut procellas Lucifer sedaret, statim ac Antiochiam venit, animum viresque omnes intendit ea qua pollebat auctoritate, ut partes componeret, animos amico foedere jungeret, pacemque Ecclesiae illi restitueret . In mentem ergo Lucifero venit, rejecto primum Euzoio Ariano, et excluso subinde Meletio Catholico Episcopo, ut in tertium quemdam Orthodoxi dissidentes convenirent, qui fide integerrima, et vitae sanctitate omnibus Antiochenis probatus, communibus 0756A etiam votis studiisque Episcopus admitteretur, Accitis propterea duobus aliis, Cymatio Paltensi et Anatolio Beroeensi Praesulibus , Paullinum illis dotibus ornatum, et prae caeteris ea dignum sede Antiochenae Ecclesiae praefecit , qui hujus nominis secundus in ea Antiochenorum Praesulum serie. Opinati sunt Baronius et Valesius , Paullinum ad Antiochenam sedem evectum ante Synodum Alexandrinam. Verum cum Hermantio in vita S. Athanasii , Pagio , Boschio , et editoribus Operum D. Athanasii in eam potius sententiam concedimus, Paullinum Antiochenis datum fuisse Episcopum a Lucifero ipsa Alexandrina Synodo durante. Novus interea Antiochenus Praesul Paullinus duos misit, ut legitimus Episcopus, ad Alexandrinum Concilium Diaconos 0756B suos Maximum et Calimerum, ut illi suo nomine interessent, qui et inter Concilii Patres sederunt, et suis subscriptionibus illius Synodi decreta probavere . Et re quidem vera Synodus Alexandrina Paullinum ut verum legitimumque Antiochenorum Episcopum cognovit, tum legatis ejus admissis, tum eorum subscriptionibus acceptis. Insuper Patres illi in Synodica Epistola ita hortari Antiochenos videntur, ut positis partium studiis uni obtemperent Paullino: Deinde qui ab Arianis redierunt allicite ad vos, eosque ut patres assumite, et ut magistri et tutores accipite, cooptantes vos interim dilecto nostro Paullino ejusque sociis: et absenti Paullino Synodicam ipsam subscribendam mittentes ab illo etiam fidei professionem solemni scripto testatam voluerunt . 0756C Ita Athanasius cum Aegypti Episcopis, et Epiphanius cum universis Cypri Ecclesiis Paullino communicantes illius electioni assenserunt ; quin et a Romano Pontifice Liberio approbationem meruit, ut Ecclesiasticorum Annalium parens ostendit , nec minus placuisse videtur Damaso, qui Paullino epistolas dedit tum in negotio Vitalis de Apollinaristarum haeresi suspecti et accusati , tum contra Apollinaris, Arii, Sabellii, Macedonii, Eunomii, et Photini errores . Verum quidem est, Orientales Episcopos Paullini electionem respuisse, 0757A et Meletio semper adhaesisse, atque ita schisma Antiochiae perdurasse, donec Meletium inter et Paullinum pax sancita est ea conditione, acceptoque partium sacramento, Flaviani praesertim ac Theodori, ne alterutri decedenti successor daretur ; sed conventioni Orientales Episcopi non steterunt; ab illis enim exstincto Meletio in Antiochena sede Flavianus suffectus fuit; et ad multos annos schisma recruduit. Jam dissensionis causa inter Luciferum et Eusebium, improbatio nimirum electionis Paullini a Lucifero factae, non est admittenda, etsi Rufini, Socratis et Sozomeni testimonio fulciatur; cum Eusebius ipse in Alexandrina Synodo et Athanasius caeterique Patres illam ratam habuerint: neque enim poterat Eusebius illud damnare, quod solemniter 0757B ipse probaverat . Ego sane crediderim, non quidem Luciferi factum improbasse Eusebium, sed praecipitem atque intempestivam Paullini electionem illi unice displicuisse, de qua amice cum Lucifero conquestum, ubi Antiochiam accedens catholicas res non compositas modo, sed asperiores offendit, novasque et graviores vidit Orthodoxos inter exortas perturbationes. Etenim Meletii fautores illi ab exsilio Antiochiam reduci sese adjunxerant, et cum illo conventus agere ceperant a Paullinianis segregati, utpote qui unum Meletium Antiochenum Antistitem agnoscerent, et si aliquando Acaciana et Eudoxiana communione lapsum, gloriosa postmodum confessione insignem summo sacerdotio dignum existimarent, immo, si forte e dignitate excidisset, 0757C ad eam dicerent restitutum ipsius Alexandrinae Synodi solemni decreto de lapsis vere poenitentibus ad primos honores dignitatesque restituendis. Quae propterea dissidia et scandala cum futura praevidisset Eusebius, non potuit contineri, quin cum Lucifero dissensionis quodammodo auctore familiariter conquereretur, consilium ejus in praepropera illa electione Paullini funestissimis effectibus gravida omnino improbans.

§ VIII.

Itaque, ut diximus, cum Eusebius Antiochiam veniens, accepta jam Paullinianae electionis notitia, concordiam a Lucifero intentam non modo conciliatam non fuisse, sed nova inter Catholicos orta dissidia comperisset, celere nimis Luciferi consilium 0757D damnavit, studuitque, ut Antiochenae Ecclesiae negotiis meliori, quo fieri posset, modo provisum iret. Ergo Antiochia aliqua quomodocumque pace donata, Eusebius ad alias Orientis Ecclesias ordinandas animum et sollicitudinem convertit. 0758A Verum Lucifer a se factam Paullini electionem ubi sensit ut praecipitem Eusebio displicuisse, ejus judicium aegre tulit. Praeconceptam hanc animi acerbitatem Concilii Alexandrini decreta de lapsis vere poenitentibus recipiendis, dummodo haeresum auctores non essent, eisque cum dignitate ad suas sedes restituendis auxerunt, praesertim cum praeter suam sententiam, qua ad fidem orthodoxam ab haeresi redeuntes communioni quidem admittendi, pristinis tamen honoribus erant privandi, Eusebio et Athanasio auctoribus factum suspicaretur. Quapropter indignatione aestuans Lucifer Concilii illius decreta rejecit, et cum Episcopis dignitati restitutis ratus non esse communicandum, ab eis caeterisque Alexandrinae Synodi Patribus sese separavit. Hoc 0758B facto periculoso schismati locum et nomen dedit; qui enim in ejus sententiam abierunt, Luciferiani dicti sunt, eosque in haeresim deinde turpiter prolapsos egregiis scriptis D. Hieronymus insecutus est. Interea, dum reditum in Italiam cogitat, Caesareae consistere Luciferum oportuit, ut urbes illi Ecclesiae in Cappadocia subjectas, quae propter Eusebii Caesareensis Episcopi electionem inter se dissidebant, ad quietem traduceret. Initio anni secundi Juliani Augusti, exeunte scilicet Januario an. 363, cum Annalium Ecclesiasticorum maximo parente hoc evenisse existimamus . His expletis tandem ab Oriente in Italiam redux Lucifer eo ipso anno Chr. 363, Juliano Augusto IV, et Secundo Sallustio Promoto Coss., ut post tot exantlatos labores quieti 0758C aliquando consuleret suae, in Sardiniam sese recepit. Sunt qui, antequam Lucifer Calarim rediret, illum aiunt in Campaniam appulisse, Zozimum Neapolitanum pseudo-episcopum Maximo in exsilium pulso ab Arianis suffectum vitasse, Liberium Pontificem Romae convenisse. At cum dubia omnia videantur, suspectoque Fausti et Marcellini Luciferianorum testimonio maxime fulciantur , volentes libentesque missa facimus, Calaritanae regendae Ecclesiae annis a reditu circiter octo incubuit Lucifer difficillima sub Valente Ariano Orientis Imperatore nactus tempora. Valentiniano tandem seniore Occidentalis Imperii habenas moderante an. Chr. 371 inchoato, imperii ejus VIII, Gratiano Augusto II, et Sex. Anicio Probo Coss., vel saltem 0758D priore ad finem inclinante, Valentiniani VII, Chr. 370. Damaso Romano Pontifice Lucifer Calaritanus Episcopus ea in urbe e vivis discessit. Ejus obitus in Chronico Hieronymi ita notatur: Lucifer Calaritanus Episcopus moritur, qui cum Gregorio Hispania 0759A rum, et Philone Libyae numquam se Arianae miscuit pravitati . Non juvat Joannis Farae hic palmarem errorem explodere, qui Luciferi emortualem diem an. Chr. 390. Imperii Valentiniani junioris XVII consignavit , cui, nihil de chronologia solliciti, Dimas Serpius et Seraphinus Esquirrius assensere. An ante mortem schismati Lucifer renuntiaverit, et se catholicae communioni reddiderit, incertum, et sub judice est. Pro Lucifero scripserunt praeter Socratem, Sozomenum, et Nicetam, Papebrochius , Ruinartius , Thomassinus , Machinus , Methodius , Macedo , Ferrarius , Spondanus , aliique recentiores. Contra vero pugnarunt Ambrosius , Augustinus , Isidorus , Baronius , Natalis Alexander , Tillemontius , Sbaralea , Labbeus , 0759B Hieronymus de Prato , Severinus Binius , et plures alii nobiles Critici, quibus dubiae sententiae alios adjungimus Rufinum et Sulpicium Severum. Archiepiscopus Machinus grandi volumine plura pro tuendo Lucifero congessit, actaque inventionis ejus corporis (quae et Papebrochius edidit), templorum 0760A quorumdam iconographiam, inscriptionesque Calari effossas protulit. Verum quid, si alterius Luciferi junioris Calaritani Antistitis, qui in Vandalica persecutione sub Hunnerico Rege martyr occubuit , corpus illud diceremus? Quid, si inscriptiones illas a Calaritanis confictas cum Turritano Archiepiscopo assereremus? Nos tamen Urbani VIII P. M. XIII Kal. Julias an 1641, et Innocentii X. P. M. XVI. Kal. Novembres an 1647, decretis ea, qua par est, veneratione adhaerentes cum cl. Matthaeio singula haec neque probamus, neque respuimus, et neutri parti calculo nostro accedentes historica tantummodo narratione veluti ab aliis recitata sine fuco, aut contentione exposuimus. Si vero aliorum Scriptorum exemplum et veterem Mediolanensem Codicem 0760B secuti, in quo descripta est Fides S. Luciferi Episcopi, in ipso Operum initio et cujusque libri titulo Sancti appellationem Lucifero tribuimus, hanc eo dumtaxat sensu tributam profitemur, qui cum praevulgatis hac de re ejusdem Urbani VIII decretis omnino congruat.