CAPUT IX.

De dubitationibus quae sunt circa hoc quod dicitur, quod tempus est continua quantitas.

Contra hoc etiam quod tempus dicitur esse quantitas, opponunt quidam dicentes quod cujus partes non sunt, ipsum non est: partes autem temporis non sunt: praeteritum namque non est, quia praeteriit et abiit in non esse : futurum autem nondum est, sed expectatur : praesens autem est indivisibile nunc, quod non potest esse pars continui si quaelibet pars continui divisibilis est sicut ipsum continuum : ergo nulla pars temporis est: et sic ipsum tempus non est: et sic ulterius non continua quantitas est.

Si forte aliquis dicat, quod praesens est pars temporis, in quo tempus habet esse aliquo modo. Contra hoc esse videtur, quod in aliis continuis id in quo copulantur partes continui, est indivisibile et non pars continui, sicut punctum in linea: praesens autem est in quo copulantur paries temporis, praeteritum et futurum : ergo praesens est indivisibile tempus et non pars ipsius.

Adhuc autem compositum ex aliquibus ut partibus, est divisibile in his ex quibus ut partibus compositum est: tempus autem non est divisibile in nunc : ergo non est compositum ex nunc sicut ex partibus vel parte.

Adhuc quaelibet pars continui est alia ab ejusdem continui parte cui continuatur : nunc autem, ut probat Aristoteles , non continuatur cum nunc : ergo nunc praesens non est pars continui.

Adhuc autem nunc non potest esse continuum ad nunc, vel cum nunc : continua enim sunt, quorum ultima sunt unum: nunc autem cum sit indivisibile non habet ultimum : igitur cum alio non habebit ultimum idem, et sic nunc non potest esse pars temporis.

Adhuc etiam concesso quod nunc est pars temporis, et quod sit id quod de tempore est accipere, adhuc non sequitur, quod tempus sit actu : quia, ut dicit Aristoteles , nunc in tempore non est in actu, sed potentia.

Si propter hoc dicatur quod tempus non est, et ideo non est species continuae quantitatis, in oppositum objicitur quia constat quod motus est continuus divisibilis, sicut constat ex sexto Physicorum . Aut ergo est mensura, aut mensuratum aliquod. Si est mensura, non potest esse mensura nisi aut ejus quod movetur, aut magnitudinis super quam est motus. Et constat quod neutro modo potest esse mensura: mensura enim et mensuratum sunt ejusdem generis: id autem quod movetur est permanens. Similiter autem et magnitudo de permanentibus est. Motus autem est de numero successivorum. Si modo dicatur motus mensuratum quoddam esse, tunc erit aliqua mensura mensurans ipsum : sed constat quod nec id quod movetur, nec magnitudo super quam est motus propter causas quae dictae sunt: cum ergo non sit invenire mensuram ejusdem generis cum motu nisi tempus, erit tempus mensura ejus succes- siva sicut motus. Ex quo sequitur quod tempus est, quia esse mensuram non est determinatio diminuens ad esse, sed in esse constituens.

Dicimus igitur his consentientes quod tempus est, sed est secundum esse successivi, sicut et motus cujus ipsum est mensura.

Ad id autem quod objicitur de partibus temporis quae non sunt, dicendum quod totum secundum quod in genere totum accipitur, non dependet ab esse partium actu : hoc enim non habet nisi totum in partibus permanens. Et hoc non habet totum successivum, quod non dependet a constitutione partium nisi secundum quod sunt in ordine. Et tales partes habet tempus. Successivum enim totum est dum fit, et habet esse permixtum potentia, et ideo non oportet quod partes simul actu habeant.

Ad hoc autem quod quaeritur, utrum nunc sit pars temporis, Dicendum quod praesens accipitur ut divisibile tempus, de quo dicit Priscianus, quod praesens est cujus pars praeteriit, et pars in instanti est, et pars in futuro : et haec copulantur praeterito et futuro. Est etiam praesens nunc indivisibile, et hoc non copulatur sed copulat: et hoc quidem est aliquid temporis, sed non est aliqua pars temporis : et secundum hoc facile est solvere objecta.

Si autem quis objiciat dicens quod tempus est numerus motus, et ita discreta et non continua quantitas: est satis responsum per antedicta. Est enim tempus numerus continui primo numeratus, et postea numerans : numeratus quidem a priori et posteriori in magnitudine et motu: numerans autem et certificans quantitatem motus. Taliter autem numeratus numerus non est discreta quantitas sed continua. Sic ergo tempus est continua quantitas, et non discreta. Multa autem de tempore quae dicenda videntur, ad naturalem pertinent Philosophum.

Quaedam nuper in prae habitis dicta sunt. Haec igitur ad intentionem istam sufficiant.