CAPUT XIV.

De postpraedicamento quod est motus.

Postquam jam tractatum est de illis consequentibus praedicamenta quae accidunt sive conveniunt omnibus praedicamentis per id quod comparantur ad invicem genera vel ea quae in generibus sunt, nunc determinandum est de eo quod est consequens praedicamenta per esse quod praedicatur in illis, ex quo praedicamenta sunt principia omnium eorum quorum sunt principia, sequitur quod omne esse rerum praedicetur in illis, et significatur nominibus praedicamentorum. Est autem duplex, scilicet esse fluens, et esse simpliciter et stans : et praedicamentum quidem genere, specie et individuo praedicat esse stans : et hoc sufficienter in praedicamentis determinatum est. Est autem, ut dicit Avicenna, esse fluens quod non est simpliciter actus, sed permixtus potentiae : qui modus significandi esse et praedicandi ordinatione generum et specierum et individuorum determinari non potuit, eo quod omnia illa significant et praedicant quod si- militer suo modo actu est: propter quod oportuit ut hoc esse sit designatum et praedicatum in aliquo post praedicamenta consequente consignificaretur : et hoc est in tot praedicamentis, quot sunt quae possunt habere res suas, et esse quod praedicatur permixtum potentia.

De hoc ergo tractantes tractabimus de motu quantum pertinet ad praesentem speculationem : subtiliter enim de motu ad Physicum tractare pertinet: cum enim in quolibet sit ut potentia primo distans ab actu, nec devenire possit potentia ad actum nisi per motum, oportet ponere quod motus sit. Adhuc autem omne passivum, actum agentis aut nullo modo recipit, aut it per motum ad actum agentis. Constat autem quod passivum suscipit actum agentis, ergo suscipit per motum : ergo oportet ponere quod sit motus. Adhuc tempus esse ponitur.: tempus autem non est continuum nisi per motum : quare oportet ponere quod motus sit. Si autem est motus, et in praedicamentis determinandum de omni voce quae esse praedicat rei alicujus, oportet in praedicamentis determinare de modis motus, et cujusmodi esse praedicatur in modis illis, et ad quae praedicamenta reducatur.

Dicentes autem de motu secundum hunc modum non oportet nos diffinire motum, quia una et eadem ratione de sex modis motuum sive speciebus non praedicatur : motum enim hic extenso nomine sumimus pro omni eo quod dicit quodcumque esse fluens de potentia ad actum, sive id esse sit substantiale, sive accidentale : tale enim esse in quantum est fluens, in communi unum modum habet quo significetur, et quo per nomen significans ipsum secundum quod fluens est praedicetur, et hoc modo in hac scientia habet determinari. Dicamus ergo sic multiplicitatem motus determinantes, quod motus extenso nomine motus sunt sex species, scilicet generatio, corruptio, augmentatio, diminutio, alteratio, secundum locum mutatio. Generatio quidem

et corruptio in substantia sunt et uno modo sunt, et dicuntur mutationes non motus. Alio autem modo motus extenso nomine motus possunt appellari. Si enim sunt in substantia solum, tunc non possunt esse nisi aut de non substantia ad substantiam secundum esse substantiae, vel e converso de substantia ad non substantiam : et quia hi termini dicuntur opponi secundum affirmationem et negationem, inter quas nullum medium est, haec mutatio non habet medium, sed est de termino a quo ad terminum ad quem sine medio. Adhuc autem sequitur quod non sit in tempore, sed in nunc, quia omne tempus habet medium : et velox in tempore dividit tempus et motum : nunc autem est finis temporis ad quem continuatur tempus : sequitur ergo quod talis mutatio sit finis motus : sicut enim nunc se habet ad tempus, ita mutatio se habet ad motum, et haec est probatio Averrois super physicam in commento. Si autem generatio accipiatur ut immixta alterationi qua alteratur materia ejus quod generatur per qualitates generantis, tunc motus dici potest, et sic hic nos loquimur de generatione, quia sicut esse fluens.

Juxta hunc modum plane intelligitur qualiter corruptio sit mutatio et non motus, et qualiter possit dici motus, et qualiter dicit esse substantiale fluens secundum quod dicit Aristoteles, quod in tali fluxu non est vivum et animal simul in motu, et non est animal et homo simul in motu generationis. Et opposito modo est in corruptione : quia corruptio in uno modo est mutatio de substantia ad non substantiam, et sic est finis motus. Et alio modo est immixta motui alterationis corrumpentis id quod est secundum qualitates suas alterantes in virtute corrumpentis : et sic est alteratio paulatim abjiciens a substantia, et in fine quando est substantia in abjectum esse, tunc facta est corruptio secundum substantiam. Sic igitur patet qualiter generatio et corruptio sunt motus et qualiter mutationes.

Alii autem omnes motus sunt salvato subjecto in esse substantiali subjecto ad aliquod esse secundum quantitatis perfectionem, aut secundum qualitates, aut secundum ubi. Et illi sunt proprie motus : quia mobile secundum quod mobile est ens perfectum in esse substantiali, et potentia existens in esse quanti vel qualis vel ubi : et motus est actus ejus secundum quod hujusmodi: et ideo in quantitate secundum rationem perfecti et imperfecti est augmentum et diminutio: et augmentum est motus naturalis, diminutio autem a perfecto est esse motus innaturalis.

Alteratio autem non nominatur nominibus oppositis, sed uno nomine communi, quod est secundum qualitatem cujus terminus secundum naturam vel ultra quem non debet esse, est calidum, vel frigidum, vel humidum, vel siccum, et sic de aliis qualitatibus quae causantur ab istis : tamen non est ratione determinata. Quia tamen tempore complexionatum variatur et simpliciter in simplicibus, et ideo dicit Aristoteles , quod non est eadem sanitas in mane et vespere : quia sanitas est habitus fundatus super calidi et frigidi, humidi et sicci complexione : et ideo in genere determinatur et non in specie, et dicitur alteratio : qualitas enim in genere non habet contrarium, sed in specie . Et quamvis quantitas non habeat contrarium, nec in genere, nec in specie, tamen in ratione termini naturalis et defectus ab isto suscipitur circa quantitatem qualitatis contrarietatis. Ideo ergo in communi dicitur alteratio.

Et hae quidem mutatione sunt secundum ea quae insunt substantiae aut substantialiter, aut accidentaliter ; et si accidentaliter aut secundum quantitatem, aut secundum qualitatem: relatio enim non praedicat aliquid quod absolute insit secundum quod est, sed ipsum esse ad ali- quid, et patet quod ad ea quae insunt substantiae pluribus modis non potest esse motus. Si autem est secundum ea quae extrinsecus adjacent substantiae, tunc non potest esse secundum quando: quia quando causatur a tempore, et tempus est mensura motus, et non potest esse secundum quando, nisi esset secundum motum, et sic motus esset ad motum, et hoc procederet in infinitum, quod esse non potest. Nec potest esse secundum actionem: quia actio est operatio agentis et moventis, et motus non est in agente sicut in subjecto. Non potest esse secundum passionem : quia passio est causa motus. Nec potest secundum positionem : quia positio partium in toto et in loco non mutatur nisi per generationem et corruptionem, ut patet. Nec secundum habitum : quia habitus mutatur ad subjectum et non mutat ipsum. Relinquitur ergo, quod sit secundum ubi in quo totum mobile salvatum transfertur de loco ad locum : et ideo per se non possunt esse nisi sex species vel modi motus, secundum quod motus dicit esse vel ubi etiam fluens.

Palam autem est, quod motus alii et alii sunt diversi ab invicem, et unus non incidit in alterius intentionem : non enim potest esse quod generatio sit corruptio, quia generatio est via in esse, et corruptio est via ab esse in non esse. Nec augmentum potest esse diminutio : quia augmentum est via ad debitam secundum naturam quantitatem, diminutio autem est ab illa. Nec alteratio est secundum locum mutatio : quia alteratum manens in loco eodem in passionibus motum vel mutatum est, in loci autem mutatione totum secundum se translatum est ad alium locum. Quamvis autem dicatur quod tot sunt species motus quot sunt species entis , eo quod in quolibet praedicamento est devenire de potentia ad actum, tamen illi sunt motus per accidens et non per se, et sunt infiniti: et ideo per artem

fieri non possunt, sed aliis motibus sunt adjuncti.

In alteratione vero habet quamdam secundum quosdam quaestionem. Dubitant enim quidam, ne forte necessarium sit id quod alteratur per aliquam reliquarum mutationum alterari, et non secundum ipsam alterationem. Hoc autem quamvis dicant quidam, tamen non est verum, et hoc experiri possumus in nobis ipsis : accidit enim nobis pene secundum qualitates omnes, passionum animae et corporis alterari absque eo quod aliqua aliarum mutationum mutemur: non enim augeri necessarium est quod secundum passiones qualitatum movetur: nec necessarium est minui secundum id quod movetur secundum passibiles qualitates. Similiter autem est et in aliis motibus, quia non est necesse alteratum secundum locum moveri, vel generari, vel corrumpi. Propter quod patet quod alteratio alia est mutatio quae est praeter omnes alios motus et separata ab omnibus aliis. Nam si alteratio esset eadem cum aliqua aliarum mutationum, oporteret id quod alteratur, augeri vel minui: vel oporteret quod cum alteratur, fieret quaedam aliarum consequentium ad alterationem mutationum. Sed hoc non est necessarium, quia potest alterari nulla aliarum mutationum facta in ipso.

Similiterautem sciendum, quod id quod augetur, non aliqua aliarum mutationum movetur, sicut quod minuitur, vel generatur, vel corrumpitur, vel quod movetur secundum locum physice secundum quod motus secundum locum est a generante, procul dubio prius oportet alterari in omnibus physicis : quia non fit generatio, vel corruptio, vel augmentum, vel diminutio, vel loci mutatio quae est a natura, nisi alteratione praecedente quae disponit generabile vel corruptibile vel augens et auctum et diminuens et diminutum et secundum locum motum ad hoc quod mutetur.

Et quamvis sit hoc necessarium in physicis, tamen in mathematicis sunt quae- dam crescentia in plus et additamentum suae quantitatis, quae non alterantur de qualitate in qualitatem aliam, sicut patet in secundo Euclidis, quod quadrangulum circumposito gnomone crevit quidem, sed in nullo est factum alteratum : quia de figura in figuram non est mutatum. Est enim gnomon secundum Euclidem supplementum quadranguli quod est altera parte longius ad inveniendum quantitatem quadranguli: et si hoc circumponitur quidem ad quadrangulum, est quidem quadrangulum majus factum, sed tamen a figura sua secundum speciem quadranguli non est mutatum : et ideo non est alteratum, quia secundum aliam speciem qualitatis alterari non posset nisi secundum figuram.

AdminBookmark

Boetius tamen dicit, quod gnomon est tres partes quadrati, sicut si quadratum mediis lineis ad media latera quadrati terminatis in quatuor quadrata divideretur, tria quadrata illorum quatuor dicit esse gnomonis figuram, cui si quartum quadratum addatur, gnomon quidem crevit, sed nulla alteratio scientiae est secundum figurae sive quadrati in aliam figuram mutationem. Similiter autem est in aliis hujusmodi mutationibus : et patet quod omnes istae mutationes sunt aliae, et diversae ab invicem, nec sunt aliae per se mutationes, nisi istae sex quae dictae sunt.