CAPUT IV.

De alio genere qualitatis quod naturalis potentia vel impotentia dicitur.

Aliud vero genus non quidem generalissimum , sed genus subalternum est, quod dicimus naturalem potentiam vel impotentiam. Est enim quaedam qualitas in substantialibus principiis rei radicata, quae totum substantiale esse constitutum et perfectum consequitur , secundum quam quales, hoc est, potentes dicuntur ad facile faciendum vel patiendum, et non facile faciendum ea quae sunt secundum naturam vel naturae conservationem. Et quando quidem talis potentia causatur ex victoria formae super materiam quam forma perfecte ad se terminat et tenet terminatam, ita quod contrariis resistit alterationibus, tunc voratur talis qualitas naturalis potentia: naturalis quidem, quia in naturalibus principiis radicatur: potentia autem est, quia est vigor et valor formae super materiam ad agendum ea quae sunt secundum naturam sine impedimento. Per oppositum autem naturalis impotentia causatur ex victoria materiae et privationis super formam quam contraria impedit dispositio : quam materia perfecte comprehendere et ad se terminare non potest: et ideo vigor diminuitur ad actiones naturales, et facile patitur, et vincitur a contrariis. Et dicitur naturalis impotentia, non quia natura hujus defectus principium sit, sed quia natura impeditur contrariis dispositionibus ne ad talem vigorem possit pervenire. Hoc igitur genus et non species dicitur , quia convenientia in genere minor est quam convenientia in specie ; convenientia enim in genere conveniunt in potentia materiae, convenientia enim in specie conveniunt in actu et forma : et quia naturalis potentia vel impotentia non conveniunt nisi in potentia materiae, ideo dicuntur genus, quia in solo genere conveniunt. Et quia non uniuntur in uno haec duo, ideo non per copulativam, sed per disjunctivam disjunguntur conjunctionem.

Naturalis igitur potentia est qualitas secundum quam habentes eam potentes ad naturalia dicuntur ; naturalis impotentia etiam quales facit secundum quam eam habentes impotentes dicuntur ad naturalia.Haec igitur a principiis habita species, aliud est genus qualitatis secundum quod quales dicimus aliquos pugillatores, qui ex ipsis principiis naturam constituentibus apti sunt fortes ictus dare, ut qui fortiora et exercitata ad motum facilem habent brachia et non impedita : et secundum quod dicimus quosdam ex naturalium principiorum dispositione cursores, qui valde longa et agilia et mobilia habent crura, et non magnum pondus corporis quod lassitudinem inducat. Et secundum quod quosdam dicimus salubres sive salvos, ut quorum caro proportionalis est in membris et densa et vestita undique modico adipe : haec enim non recipit contraria, et fortiter tenet temperamentum complexionis, et a se repellit nociva. Contrarios autem horum in carnis dispositione dicimus insalubres vel aegrotativos secundum naturalem impotentiam, quia nihil horum quae dicta sunt perficere possunt per potentiam naturalem , hoc modo dicimus sanativos vel aegrotativos. Et simpliciter sive universaliter dicimus omnia illa , et secundum hanc qualitatem qualiacumque dicuntur potentia vel impotentia secundum qualitatem quae dicitur naturalis potentia vel impotentia. Hos enim dicimus sic potentes vel impotentes, quod aliquo modo sunt dispositi per aliquid generatum in ipsis.

Unde non propter dispositionem advenientem dicimus unumquodque illorum naturaliter potens vel impotens, sicut illi qui per artem vel exercitium efficiuntur pugillatores vel cursores, vel operatione medicinae fiunt sanativi vel aegrotativi: sed ideo dicuntur tales, quod habeant potentiam naturalem in principiis naturalibus fundatam ad facere quid facile eorum quae sunt secundum naturam, vel nihil pati eorum quae sunt contra naturam : sicut pugillatores vel cursores ex naturali potentia dicuntur, non quod sint dispositi arte vel exercitio, sed quia habent naturalem potentiam in principiis naturalibus fundatam hoc facile faciendi sine naturali impedimento : sicut etiam dicuntur sanativi, eo quod habeant potentiam naturalem, ut contra sanitatem aliquibus levibus accidentibus patiantur. aegrotativi autem dicuntur qui ad hoc ipsum habent impotentiam naturalem, nihil scilicet contra sanitatem patiendi. Similiter autem his dicitur durum et molle, et similiter his sese habent secundum potentiam naturalem. Durum enim dicitur quod a constantiapartiumhabetpotentiamnaturalem quod non cito secetur vel dividatur, molle autem eo quod cedit cito tangenti, et dicitur ejusdem secationis passivum, in quantum ad resistendum habet impotentiam naturalem, et sic de aliis.