CAPUT V.

De proprio relativorum quod est suscipere mag,is et minus.

Alia autem similis huic proprietas nec soli nec omni conveniens proprietas est, quod videntur relativa et magis et minus suscipere , quod inductione probatur et exemplorum positione. Simile enim et magis et minus dicitur : unus enim magis et minus similis est alteri cui similis est et ad quem dicitur. Similiter autem et inaequale magis et minus dicitur. Quamvis enim aequale sit uno modo tantum secundum quod alteri suppositum nec excedit nec exceditur, propter quod aequale secundum veritatem non suscipit magis et minus, tamen inaequale magis vel minus est secundum quod plus vel minus recedit ab aequalitate. Sed simile et dissimile utrumque recipit, scilicet magis et minus, sicut album et nigrum, justum et injustum. Sed non sic rectum et curvum, si vere et proprie sumatur rectum, ut diffinit Plato, cujus medium ab extremis non exit: hoc enim significat ut in termino sicut et aequale: sed contraria illorum suscipiunt magis et minus secundum recessum ab illo quod significat rem suam ut in termino. Simile ergo et inaequale, ut dictum est, magis et minus suscipiunt,cum tamen utrumque sit relativum secundum modum et non secundum esse totum. Simile enim ponit unam qualitatem subjectam similitudini, quae non est ad aliquid, et aequale ponit unam quantitatem subjectam aequalitati, quae non est ad aliquid: et per oppositum dissimile et inaequale diversas supponunt qualitates et quantitates, cum sint relativa secundum modum. Simile enim dicitur alicui simile et ad alterum, aequale autem alicui aequale ad aliquid.

Hoc autem proprium non omnibus relativis convenit. Non enim relativa suscipiunt magis et minus, nisi ea sola quae secundum modum et non secundum totum esse sunt relativa. Unde non omnia relativa secundum unam similitudinem suscipiunt magis et minus, ut duplex, subduplex : nec aliquid talium relativorum quae secundum veritatem et modum simul sunt reliqua.

Hoc autem proprium causatur ex praecedente, quia minus suscipere est plus habere de contrario, magis vero suscipere est minus habere de contrario . Multa autem accidunt relativis quae secundum solum modum sunt relativa, quae non accidunt eis quae secundum veritatem et modum sunt relativa, propter hoc quod inest eis etiam aliquid quod est alterius praedicamenti, quod non inest aliis quae secundum totum id quod sunt, relativa sunt, sicut ista duo consequentia de quibus jam pertractatum sunt est. Et similiter quod quaedam eorum relativa intrinseca , et quaedam extrinseca. Dico autem relativa intrinseca quae inlra se claudunt per significata sua ea ad quae referuntur, quae dicuntur sua correlativa, sicut cum dicitur, isti sunt similes, hoc est, iste illi, et ille isti, vel isti sunt aequales : quod non est invenire in his quae vere et secundum esse et secundum modum relativa sunt, sicut pater et filius, dominus et servus, causa et causatum, principium et principiatum, et alia hujusmodi: non enim dicitur, isti sunt patres, ita quod iste illius et ille istius, et ista sunt dupla, ita quod hoc ad illud et illud ad istud.

Objiciunt tamen quidam contra ea quae

dicta sunt de contrarietate, dicentes quod Aristoteles dicit, quod motus secundum accidens est in omnibus praedicamentis: ergo motus secundum accidens est etiam in ad aliquid : et ubi est motus, est aliquo modo contrarium : ergo quae sunt ad aliquid secundum veritatem, etiam aliquo modo suscipiunt contrarium. Ad quod dicendum est quod quamvis motus secundum accidens sit in omnibus, tamen non est uno modo in omnibus. In ad aliquid ergo est motus, ut dicit Aristoteles , quia per motum inducitur, ut pater per generationem et hujusmodi, sicut per motum ad formam alii conformem.

Est autem attendendum quod haec duo propria, suscipere contrarium, et suscipere magis et minus, ut in pluribus se concomitantur, quia suscipere magis et minus, ut dictum est, causatur ex hoc quod est plus vel minus habere de contrario. Unde contingit quod quamvis oppositio relativa non sit oppositio contrarietatis, nec e converso, quod contraria nunquam possunt simul esse relative opposita (quod ex hoc patet, quia contraria nata sunt fieri circa idem, relative autem opposita circa diversa : et contraria non possunt esse in eodem simul actu, relative autem opposita possunt, dummodo respectus fiat ad diversa : est enim idem pater et filius respectu diversorum) tamen relative opposita secundum modum et non secundum esse et veritatem, secundum id quod non sunt relativa, possunt habere contraria et suscipere magis et minus, quia non habent unam simplicem oppositionem,sicut contraria: sed sunt duo, et ratione unius suscipiunt contraria magis et minus, ratione autem alterius non.

Adhuc autem notandum quod inaequale recipit magis et minus, cum tamen quantitas supra quam fundatur ad aliquid, magis et minus non suscipiat: et hoc ideo quia hoc modo quo ad aliquid fundatur supra quantitatem, est magis et minus in quantitate, sicut in quantitate quae est numerus, est major et minor, ita inaequalior est quae in pluribus partibus mensurae quantitatis ab aequali recedit, et ideo inaequale hoc modo dicitur magis et minus inaequale .

Si autem aliquis sic arguat, ubi est magis et minus, possibilis est motus ; sed in ad aliquid non est motus, ergo etiam in ad aliquid non est magis et minus. Jam autem ad hoc satis responsum est: quia in his quae sunt vere ad aliquid, non est motus, nisi sicut in his quae per motum inducuntur, et non sic quod termini motus sint ad aliquid. In his autem quae sunt ad aliquid secundum solum modum, potest esse motus, non secundum quod sunt ad aliquid, sed secundum quod sunt in genere qualitatis, ut dictum est: in talibus autem ad aliquid aliquando recipit magis et minus secundum genus, et non secundum speciem, quia inaequale est magis et minus: duplum autem et triplum non dicuntur secundum magis et minus, et hoc est ideo quia certa est dispositio in specie quae non est in genere : non enim dicitur magis et minus duplum, quia certa mensura ponitur in specie quae non ponebatur in genere inaequalitatis: certa enim mensura est dupli vel subtripli quae non potest esse magis et minus, incerta autem importatur per inaequale, cui addi potest et minui. Hoc est igitur quod circa ista duo propria est notandum.