CAPUT II.

Qualiter praemittitur de aequivocis, univocis, et denominativis, et quae sint aequivoca.

Cum igitur in hoc agendum sit de praedicabili qualiter ordinandum sit in genere, et praedicabile in triplex commune reducatur, scilicet in ens et unum, in quae secundum unam rationem reduci non potest : et in commune quod est commune sicut genus quod recipit praedica- tionem sui universalis secundum nomen et rationem, quod quidem est univocum : et tertio in id quod est commune sicut subjectum de quo praedicatur accidens, quod de subjecto non praedicatur, nisi secundum denominationem : oportet nos de istis tribus praemittere, ut postea facilius videri possit quid in quo sicut in genere contineatur, vel quid ad aliud sicut ad subjectum reducatur, vel quid nominis et rei suscipiat praedicationem.

Quia autem primum omnium quod praedicatur est ens, quod univoce dc omnibus non praedicatur, ut in scientia universalium dictum est, ideo primo de aequivocis dici oportet. Et iterum propter hoc ut sciatur quid de quo ut genus, vel species, vel differentia, vel proprium, vel accidens non praedicatur, quamvis univocum sit ante aequivocum, sicut unum ante multa : tamen secundum intentionem hujus doctrinae aequivocum est ante univocum, quia per aequivocum praedicabile reducitur ad ens et unum quod est ante omne genus. Per univocum autem reducitur ad omne quod est commune ut genus. Per denominativum autem vel per ejus rationem omnia accidentis praedicata respiciunt substantiam. Et per istas tres communitates, omnium praedicabilium universitas redit ad unius communis aliquo modo praedicationem, et omnia quae ad unum subjicibile respiciunt, oportet quod id respiciant ad aliquem trium modorum.

Dico ergo, quia verum est quod in scientia universalium dictum est, quod si quis omnia entia vocet aequivoce, et non univoce nuncupabit, oportet de aequivocis praemittere. aequivoca ergo dicuntur quorum solum nomen est commune, secundum nomen vero illud ratio substantiae est diversa. Dicuntur ergo aequivoca quasi nomen (quod secundum vocem est) ex aequo quoad imponentem habentia. Et ideo etiam additur, quod dicuntur et non sunt, quia quod est in dictione commune est eis : in esse autem quod dicitur per nomen, non est communitas secundum

aequam participationem : quamvis enim aequivocum actuali multiplicitate multa dicat, tamen nihil omnium illorum aequa participatione participatur ab his quae in nomine significantur : propter quod aequivoca dicuntur, quia aequaliter nomen habentia, esse nominis non aequa suscipiunt participatione.

Propter quod etiam additur, quorum solum nomen est commune : nomen enim quamvis dicatur quasi notamen, eo quod aliquam notam rei facit quantum ad actum significantis et imponentis nomen, eo quod imponens nomen secundum aliquid proprietatis rei affectus est quando nomen imponitur : quia etiam significatio rei quae intenditur per nomen formam dat nomini. Tamen haec non sunt de intrinsecis ipsi nomini secundum quod nomen est solum, sed potius intrinseca sunt nomini litteratio talis sive compositio nominis ex littera et syllaba et accentu, quae sunt intrinseca nomini ut nomen est. Quibus jam perfectis quantum ad substantiam nominis tunc primum refert nomen ad id quo affectus est ille, sive quod concepit ille qui nomen imposuit : et ideo in aequivocis solum nomen secundum quod consistit in sono litterarum et syllabarum et accentu est commune, et absque aequa participatione alicujus rei quae importatur in nomine : et ideo dicitur aequivocum.

Et quamvis forte principaliter in aequivoco unum importetur, et alia non principaliter tamen, quia non aequa ratiohe multa dicta in nomine nomen illud participant, est etiam aliqua species aequivocationis : et hoc est quod additur in aequivocorum ratione ibi, ratio substantiae est diversa secundum id nomen. Omne enim nomen aliquid significat pro substantia, et aliquid pro qualitate, cum omne nomen substantiam significetcum qualitate : et id quidem cui imponitur nomen est significata substantia ipsius : proprietas autem ejusdem rei sive substantiae quae afficit imponenten dum nomen imponit, est qualitas significata per nomen.

Quando ergo idem est nomen quantum ad ea quae sunt nominis in littera et accentu : et id quod significatur in nomine, non est idem vel aeque participatum ab illis quibus nomen imponitur, nec etiam proprietas a qua impositum est omnino eadem est, quamvis forte referatur ad unum : tunc nomen est aequivocum, quia ratio substantiae cui nomen imponitur (quae est ratio substantialis a qua nomen imponitur) sic duobus modis est secundum aliquid vel simpliciter diversa : substantia enim aliqua (ut diximus) est secundum aliquid per modum quo rationi substat, cui nomen ipsum imponitur: et illius ratio diversa est quando non penitus est eadem : et adhuc a quo nomen imponitur quod est nominis qualitas, et substantialis ratio quae datur de nomine secundum illud quod nomen est. Quando ergo illa etiam non penitus est eadem, iterum ratio substantiae, hoc est, substantialis ratio nominis est diversa : ita quod nihil rei cui nomen imponitur, aequaliter participant significata per nomen.

Ex quo patet quod aequivocorum multi sunt modi sive species. Sunt enim aequivoca idem quidem secundum rem, sed non aeque participantia, hoc est, per eamdem rationem de omnibus aequaliter datam, sed potius quemdam modum illius (de quo datur ratio) habentia : sicut ens dicitur aequivoce de omnibus entibus per se et in alio existentibus, eo quod per se ens solum naturae est ens, alii autem quaedam modi sunt illius entis et non entia vera et principalia. Hoc modo sanum in animali, et urina, et dieta, et medicina dicitur aequivoce : quia sanum naturae est animalis : alia autem quemdam modum dicunt sanitatis, significativa et conserva tiva sanitatis, vel ut sanitatis perfectiva, vel aliquo alio modo qui in animali est se habentia. Si enim medicus dicitur aequivoce de eo qui perfecta (quae in ipso est) medicina operatur, et de vetula medicum imitante, et clystere quod ut instrumentum perficit operationem et actum medici, et de quibusdam aliis modis aliquem modum participantibus : sic etiam ens et unum dicuntur aequivoce, eo quod ens et unum primo est id quod per se est ens et unum : alia autem dicuntur ens et unum, quia ad id sicut ad subjectum aliquo modo entitatis referuntur, vel sicut mensura illius, vel sicut dispositio, vel sicut respectus, vel aliquo alio modo, quae sunt in illo sicut in subjecto. Et hic quidem modus vocatur multiplex dictum secundum analogiam, sive proportionem ad unum quod principaliter in nomine significatur.

Alius autem modus est aequivocorum, quae Boetius vocat a casu et fortuna aequivoca, quando scilicet idem nomen casu et fortuna diversis imponitur, quorum substantia cui nomen imponitur, non est una nec unius respicientis ad unum, vel etiam diversorum respicientium ad unum : sed tamen qualitas qua nomen illud diversis imponitur, per similitudinem translationis est una, ut canis quod imponitur latrabili, et marinis, et caelesti : et eorum substantia cui nomen imponitur non est una, sed diversa genere proximo et specie. Et proprietas sive qualitas a qua nomen imponitur, non nisi per similitudinem translationis est una. Verbi gratia mordax esse, quod convenit omni quod dentibus mordet : per translationem autem convenit ei quod mordet qualitate et respectu nocivo. Sic ergo patet qualiter aequivoca sunt, quorum solum nomen commune est, et ratio substantiae secundum illud nomen, scilicet significata, est diversa, hoc est, non est penitus eadem et aequaliter non secundum magis et minus participata.

Sunt tamen qui contra ea quae dicta sunt, opponunt sophistice dicentes, quod significatio perfectio nominis est dans ei speciem et esse, ut videtur. Et ideo nomem quasi notamen dicitur, quia notam facit rei, et diffinitur per significare, quando dicitur quod nomen significat sub-

stantiam cum qualitate. Si autem sic est, tunc mutata significatione videtur mutari id quod nomini dat speciem et formam : mutata autem specie et forma,mutatur id quod specificatum et formatum est, et sic mutata significatione, videtur quod idem nomen remanere non possit. Et haec praecipue videntur in his quae relative dicuntur ad invicem, sicut signum et significatum proprium mutatur, videtur quod signum mutari necesse sit, quia in vanum et in cassum erit significatio ipsius, quando ad significatum non referetur. Hoc autem praecipue in vocibus et nominibus esse videtur : quia voces sunt notae passionum et conceptionum quae sunt in anima : res autem sunt causae passionis et conceptionis animae: ideo videtur quod passiones et conceptiones animae mutentur rebus mutatis. Mutatis autem conceptibus et passionibus animae, videtur quod necesse sit voces (quae signa conceptuum sunt) mutari. Hoc et hujusmodi plurima possunt objici, quae omnia levissima solvuntur solutione, dummodo ea quae dicta sunt bene intelligantur.

Dicendum ergo est, quod nomen habet materiam vocem in qua formatur: habet autem formam litteraturam quam dat actus imponentis ad significandum hoc vel illud. Et haec materia et haec forma semper manet in nomine quamdiu est vox et nomen : et haec manet in aequivoco secundum nomen et materiam nominis eadem semper in communi. Dicitur autem significatum aliquando significatio, et haec in signis quidem naturalibus manet eadem : in his autem quae ad placitum sunt, aliquando est diversa, eo quod placitum non est stans et uno modo causas habens : et propter hoc manente nomine eodem secundum propriam materiam et propriam formam, non est necesse quod idem habeat significatum : et ideo non est necesse quod eadem sit relatio talis signi ad significatum, sed potest esse relatio diversa.

Quia tamen quilibet instituens signum ad actum refert significandi, quamvis non referat ad hoc quod idem significet, et nomen est vox ad actum significandi relata, vox autem non habet illam relationem : ideo non dicitur in diffinitione aequivocorum, quod aequivoca dicuntur quorum sola vox communis est, sed quorum solum nomen est commune, ut actus significantis per institutionem importetur per nomen, quod quasi notam faciens dicitur : quod per vocem non importaretur. Et quia significatum est perfectio nominis secunda, ad quam ut signum refertur, ideo mutari potest nomine non mutato : et cum mutatur significatio, necesse est relationem signi mutari ad significatum : et sic nomen erit aequivocum manente nomine uno et eodem secundum primam et substantialem materiam, et secundum primam et substantialem formam, et non diffinitivam substantiae nominatae per significatum nominis. Et ratio substantialis data per qualitatem (qua nomen est in tali substantia significata) est alia et alia secundum illud nomen quod ad significandum ista duo refertur ad talia significanda per nomen unum et idem.

Hujus autem exemplum propositae intentioni conveniens est sicut dicitur homo animal, et sicut dicitur imago quae picta est ad imaginem hominis vel animalis : quamvis enim dicat Zeno in logica sua, quod multi sunt modi aequivocationis, tamen unus et primus modus est propinquior univoco, qui est multipliciter dicti per analogiam sive proportionem ad unam et ab uno : sicut sunt omnia in ente aequivoca, et sicut est animal homo et quod pingitur : pictum enim animal dicitur, cujus similitudo ab uno eodem transformetur, et quando pictum ad naturale animal refertur secundum repraesentationis quemdam modum, sicut ens vere est unum, et alia sunt entia ab illo dicta, et ad illud secundum aliquem modum entitatis naturae entis ad illum relata.

Hoc est ergo quod dicit Aristoteles quod aequivoca dicuntur, quorum solum nomen commune est : secundum tamen illud nomen ratio substantiae diversa est, ut animal homo et quod pingitur : horum enim solum nomen (quod est animal) commune est, secundum nomen vero quod impositum est ad significandum, ratio diffinitiva substantiae significatae est diversa : si enim aliquis assignet per propriam diffinitionem quid secundum quidditatem, et esse utrumque eorum divisim sit, quo sive qua proprietate sunt dicta animalia, propriam utriusque divisim et non unam utrique communem assignabit rationem diffinitivam : de homine enim dicet, quod est animal rationale mortale, de picto autem quod est imago per similitudinem lineamentorum et coloris hominem repraesentans. Et per hoc igitur patet quod praedicabile ad rationem generis reduci non potest, quia transcendit omne genus et est omnium generum principium.

Quod autem hic dicimus quod aequivoca dicuntur, et non dicimus quod aequivocum dicitur in singulari, cum tamen unum nomen sit per propriam formam: ratio est quia hic intendimus de praedicabili sive dicibili incomplexo secundum quod ordinabile est in genus vel commune univocum, vel per denominationem de uno praedicatum : et istae sunt res non a vocibus vel dictionibus absolutae, sed per voces significatae : et quia res multae sunt ad idem nomen relatae, ideo magis et competentius dicimus in plurali, quam in singulari : aequivoca enim sunt res sub uno nomine aequivocatae. Et quod dicitur, solum nomen commune est, intendimus excludere rationem substantiae designatae per nomen : quae ratio substantialis est quando datur per ea quae sunt substantiae, quae sunt genus et differentiae. Ex his patere potest, quare aequivocatio propter pluralitatem significatorum actualem operatur multiplicitatem : sed de hoc tractabitur in Elenchis.

Adhuc autem quia in aequivoco manet eadem forma quae est actus significandi ad placitum instituentis secundum respectum ad aliquid rei signatae, quod ratio fuit instituendi signum id, de facili patet, quod in omni aequivoco, sicut diximus, aliquid est de univoco per quod aequivocum ad unicum habet reduci : unum enim signum diversis ad significandum ponentes, necesse est ad aliquid unum respicere, quod aliquo modo est in illis, quae substantia et ratione substantiae diversa sunt.

Haec igitur sic dieta sunt aequivoca, et de his sufficit quod dictum est, quantum ad praesentem intentionem spectat : pertractantur autem de aliis in Elenchis. Est autem notandum, quod quamvis in diffinitione aequivocorum dictum sit quod ratio substantiae sit diversa, non tamen dicitur ratio substantiae diffinitio vera data per genus et differentiam, sed generaliter dicitur ratio quaecumque notificatio, quae majoris et melioris declarationis est quam ipsum nomen absolute positum. Et secundum hunc modum accepta ratione, individua habent rationem et aequivocationem in uno nomine : cum tamen ratio eorum a collectione accidentium sumpta non sit una secundum nomen illud in quo communicant. Haec sunt igitur aequivoca, per quae omnia reducuntur non ad genus sed ad transcendentia omne genus, quae sunt ens et unum, ut dicit Aristoteles.