CAPUT III.

De univocaiis.

Univoca autem sunt per quorum rationem praedicabile ordinatur in genere uno, quod sibi subjectis nomen suum dat et diffinitionem : et sine hac ratione univoci non esset reductio praedicabilium ad genus unum praedicatum de omnibus illis quae sunt generis illius : et ideo diffinitur sic ab Aristotele quod univoca dicuntur quorum nomen commune est, et secundum nomen illud eadem est substantiae ratio sive diffinitio. Et dicuntur univoca per oppositum modum ad aequivoca, res scilicet univocatae in nomine uno, ut res ipsa ad dici et ad sermonem referatur, quia aliter non esset logicum quod dicitur : quia res in se considerata, non secundum quod stat sub dictione, non ad logicum, sed ad Philosophum pertinet. Et ideo additur, dicuntur, et non dicitur, univoca sunt. Adhuc autem quia sermones finiti sunt quoad nos, res autem infinitae, ut dicit Aristoteles , necesse est plures res in genere et specie et numero uno secundum modum significari. Quando ergo plures res in una natura (quae causa impositionis nominis est) conveniunt in unum nomen, erunt illa univoca. Et quia plura sunt uno nomine nominata, ideo dicuntur magis convenienter in plurali univoca quam in singulari univocum.

Quod autem additur, quorum nomen commune est, dicitur nomen quasi notamen, quod est de re quae est causa impositionis nominis in pluribus illius : haec enim natura in omnibus illis est una, et non per prius et posterius participata : propter quod nomen tale simpliciter commune est omnibus illis, nihil nominans in uno quod non nominetur in altero.

Quod autem dicitur, et ratio substantiae est eadem, ratio quidem substantiae duo dicit, sicut prius in diffinitione aequivocorum : dicit enim ratio non tantum diffinitionem, sed etiam quamcunque declarationem quae datur de eo quod nominatur per nomen, ut dicit etiam formam a qua nomen ponitur, quam oportet eamdem esse : et ita, et nomen et natura et ratio impositionis nominis erit una in talibus ut sic : et ratio substantiae est ratio substantialis addens simul in his quae sunt univoca : et quod illa natura in eis sit participata aequaliter quae non secundum magis et minus, nec secundum prius aut posterius sit in ipsis, sed uno modo sicut esse est unum.

Quod si magis et minus susciperet,non esset unum omnino, sicut in ante habitis

determinatum est in libro de universalibus. Quamvis enim nulla comparentur, nisi per aliquod unum quod est in illis, tamen illud unum quod est in eis, secundum magis et minus non potest esse de esse ipsorum. Et ideo ratio ipsius non est ratio substantiae ipsorum. Substantia enim eorum consistit in participatione generis et participatione differentiae, quae sunt actus et potentia constituentia substantiam, eo quod termini esse substantialis sunt esse omnium eorum quae sunt, sicut homo dicitur animal et bos dicitur animal : ita quod animal nomen unius naturae notam facit quae aequaliter est in homine et bove., quae quidem natura est substantia animata sensibilis : et ideo si explicetur natura sive substantia quae dicitur per nomen sicut nomen commune, sic explicans nomen ratio sive diffinitio erit communis aequaliter utrique : unde si quis assignet utriusque rationem, hominis scilicet et bovis, secundum hoc quod sunt animalia, hoc est, secundum naturam de qua notam facit nomen commune quod est animal, eamdem de necessitate assignabit hominis scilicet et bovis rationem diffinitivam. Et similiter est de Socrate, et Platone in hoc nomine homo. Et hic est in omnibus quae ut genus vel species sunt, vel ut differentia, vel ut proprium, vel ut accidens sub eodem nomine praedicantur, ut dicunt Avicenna et Algazel : si enim dicatur, Socrates est albus et Cicero est albus, si ratio sumatur secundum nomen commune, praedicatum de Socrate et Platone erit una et eadem ratio. Idem si dico Socratem esse risibilem, et idem erit si dicam Socratem esse rationalem : et ut generaliter dicatur, omne quod ut universale de multis et de sibi subjectis praedicatur, univoce dicitur.

Sunt tamen qui sophistice contra hoc objiciunt dicentes, quod quia vere est nomen a forma impositum, diversorum autem diversae sunt formae, et ideo, ut dicunt, diversa unum nomen habere non possunt. Ad quod levissime respondetur, quod diversorum in eo quod diversa sunt, diversae sunt formae, et diversa nomina cum formis illis imposita. Sed nihil prohibet diversa non in eo in quo diversa sunt, sed in eo in quo unum sunt, unum habere nomen,sicuthabent unam formam : et ideo diversa individua in forma speciei nihil prohibet habere nomen unum speciei : et quae diversa sunt specie, nihil prohibet habere unum formam generis, et ideo unum habere nomen generis : et sic est in aliis. Et ideo necesse est, quod secundum illam formam de qua notam facit nomen, diversa habeant unam et eamdem illius substantiae rationem diffinitivam. Diffinitio enim illa non plura dicit explicite quam nomen id implicite.

Si autem contra hoc aliquis adhuc objiciat dicens, quod impossibile est unam esse naturam sive formam generis in pluribus speciebus, et sic impossibile sit unum esse nomen generis, quod dicatur de pluribus specie differentibus, hoc probatur per hoc quod dicitur, unum idem non simul actu habet contraria. Natura autem generis est una et eadem : et ideo si est in pluribus specie differentibus actu, et una eadem ratio, unum et idem actu simul habet contraria : habet enim rationale in homine et irrationale in bove vel asino, et cum hoc esse non possit, non potest esse nomen generis unum in homine et bove. Haec autem confirmari videntur per hoc quod dicit Aristoteles , quod ratio animalis secundum unumquodque animal est altera et altera: falsum est ergo quod sit nomen unum et ratio una.

Haec autem et similia non est difficile solvere. Dicimus enim quod una natura generis est in diversis specie differentibus et numero. Et quod dicitur, quod idem non simul habet contraria, intelligitur de eodem numero et non de eodem

genere vel specie. Et hoc quidem jam in ante habitis in libro de Praedicabilibus determinatum est. Et quod dicit Aristoteles quod ratio animalis secundum unumquodque est altera, sic putandum est : ratio animalis secundum unumquodque, hoc est secundum esse quod habet in unoquoque sigillatim, est altera : hoc enim verum est non tantum in specie, sed etiam in individuo : quia sic animal non accipitur ut essentia generis, sed ut habet esse speciale vel singulare in specie vel in individuo : sic autem non est genus, quia est in illo tantum, et non extra illud in alio, et ideo sic non est in esse universalis, sed particularis : quia quamvis hoc quod est in uno, sit in alio universali, tamen non secundum quod est in uno, est in alio, ut in tractatu de Universalibus est determinatum. Relinquitur ergo univoca esse, quorum et nomen commune est, et ratio substantiae eadem.

Attendendum autem est, quod quamvis multivoca sive synonima et diversivoca non sunt de his quibus praedicabile ordinatur in linea generis, eo quod synonima respiciunt unum particulare vel speciale per diversas proprietates quae sunt in illo multis significatae nominibus : diversivoca autem, sicut diversa sunt nomina, sic diversis attribuuntur ; tamen quia Avicenna et Algazel et Joan. Damascenus in suis praedicamentis ponunt ista, et nos ea hic ponemus non ad necessitatem scientiae sed ad doctrinae perfectionem. Sunt igitur multivoca sive synonima, quando multa nomina uni rei attribuuntur, ut ensis, mucro, spata, gladius, vel Marcus, Tullius, Cicero : his enim nominibus idem significatur secundum diversas proprietates quae sunt in illo. Diversivoca autem sunt, quando diversa nomina diversis attribuuntur, ut lignum, homo, lapis et hujusmodi. Sed his non indigemus ad istius scientiae ne- cessitatem, in qua (sicut in geometricis facit Euclides) non praemittimus nisi diffinitiones eorum quae requiruntur ad ordinationem praedicabilis ad unum quod est in illo ordine praedicabile sive dicibile primo, sicut est principium transcendens quod in omnibus principiis est, et sicut est generalissimum : propter primum enim oportet ponere rationem aequivocorum, propter secundum autem necessaria est univocorum ratio.