CAPUT I.

Quid sit qualitas, et secundum quam intentionem sit unum de decem praedicamentis.

Postquam jam dictum est de quantitate quae cum substantia proxima ordinanda fuit, eo quod substantia motui et alterationi secundum quam fiunt formae accidentales multae in substantia, per quantitatem subjicitur, eo quod non movetur, nisi quantum, ut probat Aristoteles : postquam etiam ad aliquid determinatum est, quod alteram partem accidentis importat, quod est ad aliquid quodammodo se habere : nunc de qualitate restat dicendum, eo quod per qualitates activas et passivas ad agere et pati substantia disponitur, quae sunt sequentia praedicamenta : per ad aliquid autem quodammodo efficitur susceptibilis ubi et quando, situs et habitus. Et ideo ista quatuor praedicamenta quasi principia disponentia ad illa sex quae sequuntur praemittuntur. In quantitate enim determinatur de esse quod accidenti convenit; in ad aliquid autem determinatur ad aliquid se habere, a quo non absolvuntur ubi et quando, situs et habitus: in qualitate disponitur substantia ad agere et pati, quae duo qualitatem consequuntur. Haec igitur quatuor praecedunt. ut substantiam ad sequentia disponentia. Et quia ad aliquid se habere accidit ex comparatione suae substantiae ad aliquid, qualitas autem ex hoc quod est activa vel passiva ab alio vel in aliud, ideo ad aliquid ordinatur ante qualitatem.

Assignando igitur qualitatis descriptionem dicimus, quod qualitatem describens, dico secundum quam ut formam accidentalem quales dicimur per denominationem. Non enim, ut diximus in ante habitis , denominatio a substantia fieri potest, eo quod forma substantialis abstrahi nonpotest, eo quod est in ratione subjecti de quo praedicatur, sive sumpta in potentia ut notio totius, sicut signatur in differentia, sive sit notio totius implicite, sicut significatur in specie, sive sit notio totius explicite, sicut significatur in diffinitione : et ideo non secundum illam quales ut quales dicimur, sed potius quod vel quale quid dicimur. Et quia differentia secundum Porphyrium et Antiquos non in quale tantum sed in quale quid praedicatur, quia quamvis praedicetur in quale, tamen quid efficitur in eo de quo praedicatur. Quantitas autem non est secundum quam quales dicimur, sed secundum quam quanti vel aliquanti dicimur. Ad aliquid autem et alia praedicamenta sunt secundum quae dicimur ad aliquid nos aliquo modo habere, quia comparatione unius ad alterum non absolvuntur . Et ideo soli qualitati convenit quod secundum eam simpliciter et absolute quales dicimur : hoc enim nec substantiae, neque quantitati, neque ad aliquid simpliciter convenit, quia forma substantialis vel differentia non dicuntur simpliciter quale, sed quale quid, ut diximus. Alia autem praedicamenta et formae acci-

dentales et praedicamenta accidentalia, aut dicunt id secundum quod formae accidentales, et praedicamenta accidentalia qualitatem accipiunt per accidens in subjecto, quamvis non insit nisi substantiae, aut dicunt id quod est ad aliquid se habere.

Tertius autem modus praedicationis remansit, qui est quales dici : secundum quem modum activum et passivum substantia quae est subjectum efficitur. Et iste modus inter simplices modos praedicandi remansit solus. Simplices autem dico, qui in suis praedicandi modis nihil aliud concipiunt, nisi unum modum simplicem . Omnes enim sex alii modi praedicandi aliquid praeter se concipiunt in subjecto de quo praedicantur, sicut actio principium actionis, passio principium passionis, et quando, et ubi, et situs, et habitus concipiunt unius ad alterum comparationem. Isti autem quatuor praedicandi modi simplices sunt, sicut substantia in quid,quantitas subjecti in quantitatem dimensionum,ad aliquidin comparationem, et qualitas in qualitatem secundum quam affecta vel disposita substantia perfecta est ad agere et pati. Et quia antecedentes tres modi sunt substantiae ut substantia est, ideo prius de ipsis erat agendum. Quia vero qualitas non est substantiae, ut substantia est in seipsa vel comparata, sed est ipsius ut perficitur ad id quod est agere et pati, propter hoc quarto loco de hoc praedicamento est agendum.

Sic ergo qualitatem describens dico secundum quam simpliciter nos, qui homines sumus, quales dicimur: quia quamvis et alia qualia dicantur secundum aliquam qualitatem, tamen non omnia omnium qualitatum sunt susceptiva : sed solus homo inter ea quae nota nobis sunt, contrariarum est qualitatum susceptivus:

habitus enim et dispositionis secundum

omnes species et habitus dispositionis non est susceptivus nisi homo, et non alia existentia nota nobis.Haec est igitur causa quia sic dicimus, quod qualitas est secundum quam quales dicimur, et non dicitur secundum quam qualia dicuntur.

Et quod posset objici quod differentia est secundum quam quales dicimur, jam solutum est : non enim secundum differentiam simpliciter quales dicimur, sed etiam quid: quia, ut dicit Porphyrius, differentia est quod ad esse substantiale conducit, et quod ejus quod est esse rei pars est: omnis autem alia forma accidentalis quamvis in quale praedicetur omne accidens, non tamen dicit quale simpliciter, sed potius vel quantum, vel aliquo modo se habere addit supra quale quod praedicat praeter solam qualitatem accidentalem : et ideo sola qualitas per quale secundum eam dici recta diffinitione diffinitur.

Si autem aliquis objiciat quod quale est quod a qualitate quale dicitur, et quale per qualitatem et qualitas per quale diffinitur, et est idem notius et ignotius altero, et e converso, et idem notius et ignotius seipso. Facile est respondere secundum antedicta, quod scilicet quando quale per qualitatem diffinitur, datur diffinitio ex notioribus simpliciter : quando autem e converso qualitas per quale diffinitur, tunc datur per notiora quoad nos, et hoc modo non est inconveniens idem esse notius et ignotius altero nec seipso.

Ab his autem facile est intelligere in qua intentione qualitas vel quale sit praedicamentum : est enim qualitas vel quale praedicamentum secundum quod est praedicans simpliciter quale et nihil aliud : hoc enim est solum quale accidentale omnino absolutum a comparatione et quantitate quae possint ipsum ad aliud genus praedicamenti determinare, sicut diximus.

Ex hoc autem facile patet quare de praedicamento quantitatis non diximus, quantitas est secundum quam quanti dicimur : quantitas enim in quale praedicatur, eo quod est accidens: sed id quale materiale est in ipsa ad quantitatem per quam ad genus praedicamenti determinatur. Et ab illo communi quanto unius modi non poterat haberi communis denominatio, quia aliter fit denominatio a quantitate discreta et aliter a continua, Adhuc autem quantitas est propinquissima substantiae, et ideo subjectum potius constituit secundum esse quo substare potest motui qui est secundum accidentia, quam denominet proprie loquendo. Qualitas autem continet terminos motus secundum quos fit substantiae denominatio.

Et si quis objiciat quod motus etiam est in quantitate et sic deberet esse denominatio. Jam in ante habitis hoc solutum est, quod motus non est in quantitate secundum quod est quantitas, sed secundum rationem perfecti et imperfecti quae sunt qualitates in quantitate. Contingit ergo proprie soli qualitati simpliciter secundum quale denominatio, et secundum hoc simplex praedicatum ipsa est praedicamentum : quia etsi in aliis praedicamentis quale praedicatur, tamen ad aliquod aliud formale determinatur.