CAPUT VI.

De tertia specie qualitatis quae est passio vel passibilis qualitas.

Tertia vero species qualitatis est quae dicitur passio et passibilis qualitas. Hanc enim unam speciem ponimus, ideo quod formae qualitatis non differunt, sed sunt ejusdem speciei qualitatis, et aliquando eadem numero qualitas: primo enim est passio, et postea passibilis qualitas. Quia ergo neque in qualitate, neque in quali (quod secundum eas dicitur) specie differunt, ideo dicimus eas esse species et non genus, et unam speciem haec duo dicimus esse. Et non conjungemus ea disjunctiva conjunctione sed copulativa, ut notentur ad idem pertinere. Tamen quia passio est afficiens et cito transiens qualitas, passiblilis autem qualitas est durans et radicata in subjecto, qui modi sunt oppositi, ad idem nomen non possunt reduci, eo quod hoc nomen ab oppositis rei proprietatitibus imponeretur et opposita significaret : ideo duobus modis copulatis hanc speciem designamus. De qualitate enim non possumus loqui nisi sicut de accidente, quod semper in comparatione ad substantiam habet determinari, et ideo oportet quod determinetur per modos quibus est in subjecto. Sic igitur dicunt quod tertia species qualitatis est passibiles qualitates, quae jam in subjecto radicatae et firmatae sunt et passiones.

Hujus autem manifestatio est inductione et exemplo. Sunt enim hujusmodi ut dulcedo, amaritudo, austeritas, sive acuitas in saporibus extremis et mediis omnibus, et qui his qui inducti sunt cognati sunt, ut salsedo, ponlicilas, et sapor pinguis. Amplius autem secundum tactum calor et frigiditas, et his similia: secundum visum albedo et nigredo. Odores autem qui inferunt olfactui passio nem, juxta sapores determinantur, ut dicit Aristoteles . Differentiae enim sonorum non inducuntur hic : quia quamvis inferant passionem auditui, tamen ex primis qualitatibus (quae primo sunt activae et passivae, et virtute earum agit quod agit, et patitur quod patitur) non causantur: et ideo etiam non transmutant substantiam nisi per accidens, sicut aer cum tonitru, ut dicit Aristoteles , scindit lignum.

Quoniam autem haec quae dicta sunt sensibilia, sunt qualitates,manifestum est per descriptionem quam primo dedimus de qualitate : quaecumque enim subjecta suscipiunt illa quae ita dicta sunt qualitates,et quaecum que etiam informantur ipsis, secundum ipsa qualia dicuntur. Qualitas autem est secundum quam quales dicimur ; igitur ista sunt qualitates. Hoc autem inductione probatur et exemplo, ut mel: ex hoc enim quod subjectum mellis dulcedinem suscipit, dicitur secundum hoc quale, quia dulce. Eodem modo dicitur corpus album, quia suscipit albedinem se informantem. Similiter autem se habet in caeteris omnibus quae enumerata sunt.

Haec autem non ideo passibiles qualitates dicuntur, quod subjecta et objecta quae ea suscipiunt ut formas aliquid patiantur vel passa sint accidentali passione vel aliqua alia (quamvis naturali passione digestionis habitu passa sint) sed ideo dicuntur passibiles qualitates, quia passiones inferunt sensui: non enim ideo dicitur dulce, quia aliquid ab extrinseco passum sit, et quod hanc sibi impressit dulcedinem. Similiter autem est de omnibus quae sunt hujusmodi olfactui vel gustui passionem inferentia. Similiter autem est de calore et frigore in igne vel glacie vel aqua : haec enim omnia non ideo passibiles qualitates dicuntur, quod ea subjecta quae suscipiunt ea, aliquid passa sint extrinsecus, sed ideo quoniam singula eo-

run quae dicta sunt, secundum alicujus sensus qualitatem in ipso sensu passionis alicujus ad sensus immutationem perfectiva sunt, et ideo passibiles qualitates dicuntur. Patet hoc inductione: dulcedo enim passionem quamdam secundum gustum efficit ad gustus immutationem. Sic facit calor qui passionem facit secundum tactum, et similiter aliae qualitates tangibiles. Albedo autem et nigredo et alii colores medii non similiter passibiles qualitates dicuntur : non enim sic agunt in subjectum secundum esse materiale, quod suis qualitatibus informent visum : visus enim albi non est albus, quemadmodum gustus dulcis est dulcis, et sicut tactus calidi est calidus : et ideo in visu non perficiunt colores passibiles qualitates. Sed ostenduntur colores passibiles qualitates : quia ipsi colores qui sunt qualitates, innascuntur in nobis ex passionibus quibusdam praecedentibus in nobis. Quod non multae colorum mutationes sunt in nobis per aliquam passionem praecedentem, est manifestum per inductionem experimenti : erubescens . enim aliquis rubeus factus est, cum erubescentia sit timor in turpi perpetrato : timor autem passione et fuga cordis secundum systolem propellens sanguinem in faciem. Et similiter timens aliquis factus est pallidus, sanguine a facie ad cor retracto. Similiter unumquodque talium colorum aliqua innascitur passione : et si tales colores talibus innascuntur passionibus, probatur quod si aliquis est naturaliter aliquid similium passus, quod scilicet sanguinem diffundat in facie, vel ad cor reducat sanguinem, illum naturaliter oportet habere similem colorem illi qui passione verecundiae vel timoris rufus vel pallidus factus est: quod ex hoc constat quod quae affectio naturae facta est ad verecundiam in expulsione sanguinis ad frontem circa corpus, eadem etiam causa fit etiam secundum naturalem affectionem : ita quod color naturalis sit similis ei qui ex passione animae vel cordis naturalem recipit colorem.

Generaliter autem loquendo quaecumque qualitates sunt de numero talium casuum, hoc est, quae ex talibus casibus passionum sumpserunt principium ab aliquibus passionibus difficile mobilibus et permanentibus in subjecto, illae dicuntur passibiles qualitates. Quamvis enim secundum naturalem substantiam sive subsistentiam in primis complexionibus pallor aut nigredo facta est in aliquo, tamen passibiles qualitates dicuntur secundum primam qualitatis rationem : quales enim dicimur secundum tales colores sive qualitates, sive etiam inducta sint talia per accidens, sicut propter longam aegritudinem quae facit pallorem. Aut propter aestum qui inducit ruborem qui aliquando in facie comburit sanguinem, ita quod remanet, et stantem et permanentem ruborem inducit, aut aliquid simile his : propter quod nigredo vel pallor contingit, non facile praeterit, ita quod immutabile vel difficulter mutabile manet. Ista dicuntur passibiles qualitates: secundum tales enim qualitates dicimur quales simpliciter, sicut secundum eas quae a passionibus naturalibus inducuntur.

Quaecumque vero sunt de numero talium qualitatum quae cito transeunt et cito de facili solvuntur, dicuntur passiones: non enim secundum has dicuntur quales, sed potius aliquid passi: nullus enim simpliciter dicitur rubeus propter hoc quia ex verecundia rubeus factus est. Similiter ille cui pallor subitus propter timorem venit, non simpliciter dicitur pallidus sive qualis secundum pallorem, sed magis dicitur convenienter quod aliquid passus sit, non ad denominationem, sed ad subitam mutationem. Ea propter hujusmodi subitae mutationes dicuntur convenienter passiones: non autem convenienter dicuntur qualitates, quia non simpliciter quales dicimur secundum eas. Hoc ergo modo se habet de passionibus et passibilibus qualitatibus corporis.

Ad similitudinem autem horum se habet etiam de passionibus et passibilibus qualitatibus quae inducuntur secundum accidentia animae, hoc est, quarum principium est in anima, quamvis mutatio sit in corpore : quaecumque enim talium mox sive subito in nascendo fiunt, ab aliquibus advenientibus passionibus fiunt subito, ut dementia sive insania, vel ira, et aliae hujusmodi passiones, si qualitates dicuntur illatae per sensum et phantasiam vel opinionem : secundum enim talia quales dicimur et denominamur, dicimur enim iracundi et dementes et insani. Similiter autem est si quaecumque alienationes et insaniae non naturaliter sunt factae, sed sunt aliquibus casibus inductae, ut ex visu, vel terrore sonorum vel his similibus, et sunt difficile praetereuntes vel etiam omnino immobiles : omnia hujusmodi sunt dicenda passibiles qualitates, eo quod secundum tales qualitates quales dicimur et denominamur . Quaecumque vero talium passionum sunt ex his quae citius praetereunt et facile subjectum derelinquunt, passiones dicuntur et non passibiles qualitates. Hujus exemplum est ut si quis forte contristatus ab aliquo injuriam inferente, iracundior solito effectus sit: hic enim non dicitur propter hoc iracundus per denominationem qua in hujusmodi occasionata passione iracundior est solito, sed magis dicitur secundum iram aliquid passus : propter quod talia passiones quidem dicuntur, sed non passibiles qualitates.