CAPUT IX.

De proprio verorum relativorum quod est si quis noverit unum eorum diffinite, et reliquum noscet diffinite.

Ex his autem potest haberi, quod ex quo corum quae sunt vere ad aliquid, esse et quidditas est ad aliquid, quod si quis diffinite, hoc est, determinate per veram diffinitionem, novit unum eorum quae sunt ad aliquid, sequitur quod id ad quod est et ad quod dicitur, per veram diffinitionem sciturus est : et hoc est unum relativum diffiniri non quidem per reliquum, sed diffiniri ad reliquum : nec intellectus quidditatis sive diffinitionis ejus stat ut determinatum nisi determinari significetur ad alterum, sicut cum dico, pater filii pater, et filius patris filius. Palam ergo hoc est quod dictum est. Si enim novit aliquis diffinite id quod ad aliquid est secundum veritatem et esse suum, hoc est, si esse talis quod ad aliquid est, diffinitum et certum quodammodo habet, hoc est, secundum relationem se habere, ita quod habeat esse principale relationis, necessario sequitur quod etiam novit diffinite ad quod se habet illud quodammodo sive secundum relationem : et hoc non sequitur nisi quia diffinite non ponitur primum, nisi alterum ponatur determinate secundum vocem secundum esse diffinitam. Si enim non novit hoc ad quod id quodammodo, hoc est, secundum relationem se habet cum diffinite ponatur in diffinitione, idem est sciturus si id quod dicit esse ad aliquid, se habet ad id secundum esse. Hoc autem palam est per inductionem in singulis, ut in hoc quod est duplum: si quis enim diffinite novit, quod hoc est duplum, et diffinite intellectus quidditatis ejus assignatur secundum nomen certum ad id cujus est duplum, sequitur quod mox ipsa assignatione novit et hoc cujus est duplum : quia hoc certa nominatione exprimitur in dupli assignatione, cum dicitur duplum dimidii duplum. Si autem nihil sive nullo modo diffinito et certo novit cujus est duplum, sequitur quod etiam omnino non novit, quod id est duplum quod duplum esse dicebat. Similiter etiam si novit diffinite in comparative, quod hoc melius vel majus est, sequitur etiam quod diffinite cognovit quo melius est: quia comparatio aliter vaga esset, quae significatur in comparativo, cum nulla possit esse comparatio nisi finita in terminis : quia aliter comparationis non habet intellectum. Propter quod generaliter concluditur, quod est necessarium, quod si quis diffinite novit unum relativorum, etiam id ad quod dicitur, secundum relationem diffinite cognoscere necessarium est.

Si autem objicitur contra hoc quod relativa opposita sunt, opposita enim nata non sunt se invicem diffinire, Dicendum quod uniuscujusque rei debet esse diffinitio secundum modum quidditatis ipsius : esse autem et quidditas relationis non est esse absolutum et quidditas absoluta, nec ex genere et differentia constituitur sicut ens absolutum, sed sicut ens dependens, et quod plus est sicut dependentia quaedam ad aliud, et dependentia est ei pro genere, et correlativum ad quod est, sibi est pro differentia fini-

ente ipsum ut actu sit relativum : et ideo sic non per ipsum sed ad ipsum diffinitur, sicut in esse et quidditate est ad ipsum , et hoc modo utrumque diffinitur per reliquum. Nec tamen sequitur quod unum sit notius altero, vel prius altero, vel simplicius altero, secundum quod esse utriusque finitur et determinatur per reliquum : nec est inconveniens, quod id quod est ad aliquid, non diffiniatur sicut praedicamenta alia, quia esse suum non est sicut esse aliorum .

Ex his autem manifestum est quod manus et caput et similia quae sunt de numero eorum quae sunt substantiae sicut partes substantiae secundae, hoc ipsum quod sunt secundum esse substantiale quod in nomine principaliter significatur, potest sciri diffinito secundum quod est pars componens substantiam : et propter hoc non est necessarium scire hoc ad quod dicuntur, quia non habent relationem nisi in connotato in nomine, et non in principali significatione: et ideo in ratione capitis et in ratione manus quantum ad principalem significationem non est dici diffinito cujus est hoc caput et cujus est haec manus : quia caput et manus diffiniuntur non ad id cujus est caput et cujus est manus : et sic non potest diffiniri pater vel duplum : vel melius propter quod sequitur, quod secundum veritatem et esse suum principale non sunt ad aliquid. Si autem haec quae sunt partes substantiae secundae, non sunt de numero relativorum, cum de illis magis videatur quam de aliis, necesse est dicere quod nulla substantiarum primarum vel secundarum sit ad aliquid secundum veritatem.

Tamen fortase difficile est de hujusmodi relativis confidenter, hoc est, ratione certa aliquid determinare propter similitudinem eorum quae dicuntur ad aliquid, ad ea quae sunt ad aliquid secun- dum veritatem, nisi saepe subtiliter pertractata sint, ut distinguantur ea quae dicuntur ad aliquid ex connotato, ab his quae dicuntur ad aliquid secundum esse totum et quidditatem et secundum veritatem. Pertractando autem subtiliter dubitate de singulis horum quid hoc vel id sit non erit inutile, quia sic invenitur veritas eorum quae dicuntur ad aliquid, et eorum quae sunt ad aliquid secundum esse suae quidditatis et secundum veritatem. Propter quod dicit Aristoteles quod potentes ad utramque partem dubitare, de facili speculabuntur quid sit verum et quid sit falsum in unoquoque.

Attendendum tamen quod multis modis dicitur ad aliquid, scilicet ut ad finem et actum propter quem est, sicut oculus ad videndum, et securis ad incidendum, et multae substantiae sunt ad aliquid. Dicitur etiam ad aliquid ut materia ad formam, et sic propria materia est ad propriam formam. Et dicitur ad aliquid ex connotato cum principali suo esse, sicut caput, et manus. Et dicitur ad aliquid secundum principale et totum esse, sicut pater et duplum : et sic nulla substantia est ad aliquid, ut dictum est. Sic igitur corrigi debet diffinitio : non enim facit esse praedicamentum, habere in aliquo alicujus praedicamenti modum , quia etiam differentiae substantiales habent qualitatis modum, et non propter hoc sunt de praedicamento qualitatis.