CAPUT V.

De divisione ordinabilium et non ordinabilem in praedicamento.

Cum autem quidam sint ordinabilia in praedicamento, quaedam autem non in uno, sed in pluribus, quaedam vero neque in uno, neque in pluribus, oportet nos hic divisionem ponere, ut sciamus quae pertinent ad praedicabilium ordinem, et quae ad praedicabilium non ordinem, sed compositionem. Sunt enim praedicabilia per intellectum accepta. Hic ergo intellectus potest esse simplex intelligentia, sive simplex per intellectum intuitus : vel compositus intellectus, unum cum alio jungens et componens. Et penes haec duo sumitur divisio, quod eorum quae di- cuntur et stant sub dictione intellectus, alia quidem sine complexione dicuntur, alia vero dicuntur cum complexione. Quamvis enim res omnes incomplexae sint, tamen compositionem formae cum materia vel praedicati cum subjecto non potest significare intellectus, nisi per notam complexionem. Complexio autem est designatio unius cum altero vel in altero : sicut cum dicitur, homo currit vel homo vincit : in his enim vocibus notatur cursus inesse homini et victoria, ut actus inest agenti. Et hanc complexionem componens facit intellectus : et non est in re per modum compositionis, quae media sit inter hominem agentem et actum ejusdem. Ea vero quae sine complexione sunt, exemplariter sunt, sicut cum per se dicimus homo, et per se vincit, per se currit, ut in tractatu de antecedentibus ad logicam satis dictum est, ubi diffinitum est complexum et incomplexum . ''Incomplexum autem sub voce conceptum, est ordinabile in praedicamento aliquo. Complexum autem pertinet ad intellectum componentem secundum naturam compositionis.

Aliam autem praemittemus divisionem secundum rationem illam dictam, secundum quam aliudponitur in eodem vel diverso praedicamento. Et hanc dabimus quadrimembrem super duas divisiones bimembres fundatam. Est enim praedicabilium quae in praedicamento vel ad subjectum unum ordinantur aliud substantia, aliud accidens, aliud universale, aliud particulare. Et est accidens universale, et accidens particulare : et est substantia universale, et est substantia quae est particulare per conjunctionem membrorum dividentium in duabus divisionibus inductis. Et ideo egreditur quadrimembris divisio, quod eorum quae sunt in natura et quidditate sua, alia de subjecto quodam dicuntur, et non sunt in subjecto aliquo, sicut substantia universalis, sicut homo universale vel species de subjecto,

hoc est, sibi secundum totam lineam jacto dicitur, quando homo dicitur de aliquo homine, sicut cum dicitur per individuum vagum, aliquis homo est homo : vel per individuum significatum, sicut cum dicitur, Socrates est homo. In subjecto vero nullo est, sicut accidens in subjecto est quod sui esse causam habet subjectum : quando enim homo praedicatur de aliquo homine, praedicatum est causa et essentia subjecti, et non accipit sui esse causam a subjecto. Alia autem per oppositionem ad ista in subjecto quidem sunt, sed de nullo dicuntur ut de subjecto, ordinata praedicatione : sed si dicuntur de aliquo, est sicut individuum quod praedicatur de seipso.

Et ut melius intelligatur explanando dicimus quid est esse in subjecto. In subjecto enim sunt, quorum dependentia secundum esse est ad subjectum : et haec sunt quae cum in aliquo sunt, non sunt in eo sicut quaedam pars essentialis vel integralis : quia nihil conferunt ad esse subjecti in quo sunt : et impossibile est aliquid hujusmodi esse secundum actum sine eo in quo est, quia ab eo in quo est, accipit esse quod non habet extra ipsum, sicut accidens quod (ut vult Aristoteles) potius est esse quam essentia. Et hujus exemplum est accidens particulare, quod non individuatur nisi per subjectum, sicut quaedam haec grammatica, quae ut in subjecto est in anima, sive in quadam anima grammaticam in se habente scientiam. De subjecto vero nullo dicitur, quia non praedicatur nisi particulari praedicatione quae non est ordinata praedicatio. Et similiter quoddam album vel hoc album ut in subjecto est in corpore vel quodam corpore. Omnis enim color in corpore est determinato : quia, sicut dicitur in libro de sensu et sensato, color est extremitas perspicui in determinato corpore. De subjecto vero nullo dicitur cum sit particulare. Alia vero de subjecto quodam dicuntur et in subjecto quodam sunt, ut accidens universale, ut scientia in subjecto est in anima, quia est accidens animae : de subjecto vero dicitur ut de grammatica de qua praedicatur sicut genus de specie. Alia vero neque in subjecto quidem sunt, neque de subjecto dicuntur, sicut substantia particularis, ut aliquis homo vel aliquis equus : nihil enim horum quae sunt particulares substantiae, neque in subjecto est, neque de subjecto dicitur : simpliciter enim et universaliter quae sunt individua et secundum numerum singularia, hoc est, quae sunt unum numero, non dicuntur de aliquo ut de subjecto, cum in descendendo ultima sint nec habeant sub se de quo dicantur. Nihil tamen prohibet quin quaedam eorum in subjecto sint, quando accidentia particularia sunt : quaedam enim grammatica, ut Donati, in subjecto est in anima Donati. Hac igitur divisione cognoscuntur quae in genere sunt universalia, et particularia in eodem, quae praedicantur ut accidentia in utrisque generibus, et quae praedicantur ut particularia.

Si autem quaeritur, quae est ista divisio ? Dici potest, quod est similis ei quae est generis in species. Cum autem commune dividitur, potius dicitur eorum quae sunt quam eorum quae dicuntur, quia potius sunt ista secundum esse quam secundum dici : quia esse sic vel sic in alio est causa ejus, quod est dici vel praedicari. Et accipiuntur secundum hanc divisionem quae sunt in linea praedicamentali, ut genus et species, et non individuum. Et accipiuntur etiam ea quae sunt extra genus, ut accidentia, et quae secundum accidens praedicantur, sicut ea quae sunt in generibus accidentium praedicantur de subjecto.

Si autem objicitur, quod subjectum in hac divisione non accipitur in una et eadem ratione, eo quod subjectum accidentis et subjectum universalis non uno modo substant, nec habent unam et eamdem rationem substandi : Dicimus quod una et communis ratio substandi est in

utrisque, sed specialis non est una : in hoc enim una est, quod subjectum in se fundat et sustinet praedicatum quoad esse verum : quod est esse actu in natura. Sic enim et substantia secunda est in prima, et accidens in subjecto. Differt autem in speciali quoad hoc, quod secunda substantia est causa essentiae et esse primae : subjectum autem est causa accidentis secundum esse quod habet : divisio autem secundum partes quas habet, notificat quae et qualiter locantur in linea praedicamentali, sicut dictum est.

Haec igitur omnia ut diffinitiones quaedam his quae dicentur ordini praedicabilium praemissa sunt : quia etiam divisiones ad hoc fiunt ut diffinitiones partium et dividentium habeantur, per quas sciatur qualiter et quo ordine in genere ponenda sunt.