CAPUT II.

De oppositione in communi et generibus oppositorum.

Inter illa ergo primo tractandum est de oppositione, quae forma est et intentio rationis posita supra ea quae opposita sunt: ideo in quantum stat super ea quae sunt entia aliquo modo forma est entis : in quantum autem actualis oppositio est comparatio rationis, qua unum oppositorum comparatur alteri, tunc est forma et intentio quae attingit et non ens, in quantum ens opponitur non enti tam in contradictoriis, quam in privative oppositis, et etiam in contrariis secundum quod contraria ad privationem et habitum reducuntur. Hoc enim non est inconveniens, quod intentio vel forma quae potentialiter est in rebus et actualiter in ratione, sit et entis et non entis : quia ratio comparans unum alteri, comparationem facere non potest nisi respiciat et stet aliquo modo super utrumque : et sic quidem oppositio simpliciter est forma entis, secundum quid autem etiam est non entis.

Ex his etiam patet quod oppositio aliquo modo forma est unius, et aliquo modo multorum : est enim unius secundum quod unum consideratur oppositum alteri, sed non est forma quae absolute sit in uno, hoc est, in uno respectu alterius. Est etiam oppositio multorum, quia dicimus quod illa vel illa sunt opposita, et hoc est, quod per rationem utriusque oppositorum comparata est ad alterum et stat sic in oppositis : hoc enim modo forma quae non est absoluta potest esse multorum.

Ex his etiam patet quod oppositio in quantum oppositio secundum genus est ad aliquid : quamvis species oppositionis non sint ad aliquid, nisi mediante genere, hoc est, reduplicatione ad genus, sic ut dicatur, quod contrarietas in quantum est oppositio, est ad aliquid, secundum quod in antehabitis dictum est, quod grammatica secundum quod est disciplina est ad aliquid, et non secundum quod est grammatica vel haec scientia.

Et si quis objiciat, quod relatio est forma eorum quorum utrumque est ens actu : oppositio autem potest esse eorum quorum alterum est non ens : et quod ideo oppositio non sit relatio. Adhuc autem quia relatio est secundum genus unum tantum ; oppositio autem est in pluribus generibus, et quod ideo oppositio non est relatio.

Dicendum quod hae argumentationes non valent, quia oppositio, sicut ante dictum est, est intentio quam ponit ratio super res : et ideo relatio quae ponitur ibi a ratione, intentio est, et talis relatio est relatio entis, quod (ut oppositum est et non ut res) est in ratione: et tale ens sufficit relationi quae est posita super intentiones. Ad aliud autem dicendum quod quamvis relatio sit unum genus, non tamen propter hoc sequitur quod relativa sint in genere uno omni modo : oppositio autem est distantia relatorum ad invicem, et hoc modo est in diversis praedicamentis. Sic ergo patet quid sit oppositio : est enim, ut dicit Boetius, hoc habens quod opposita non possunt esse simul in uno et eodem : unde oppositio est repugnantia vel essentialis distantia aliquorum se non permittentium esse in eodem simul.

Nunc ergo quaerendum est secundum oppositionis divisionem, quoties sive quot modis solet unum opponi alteri. Dicitur autem alterum alteri sive unum alteri opponi quadrupliciter, hoc est, uno quatuor modorum : aut enim opponitur ut ad aliquid, aut ut contraria, aut ut habitus et privatio, aut ut affirmatio et negatio. Oppositio enim (quae est forma rationis secundum intentiones quae in ratione sunt, quae respicit tam ens quam non ens) aut est inter ea quae actu sunt, aut inter ea quorum unum est et alterum non est. Si enim est inter ea quae actu sunt, et suis formis repugnantiam habent oppositionis,

tunc aut se sunt expellentia ab eodem susceptibili secundum potentiam et actum, aut expellentia se secundum actum, non secundum potentiam. Si primo modo: tunc est oppositio secundum ad aliquid, sicut patet in patre et filio. Idem enim respectu ejusdem pater nec est nec potest esse et filius. Si autem se expellant ab eodem secundum actum, et non secundum potentiam : tunc est oppositio contrarietatis. Et istae duae, quia sunt super ens, aliis duabus oppositionibus praeordinandae sunt: et quia oppositio relationis expellit oppositum secundum actum et potentiam, contrarietas autem secundum actum tantum, ideo oppositio relationis ponitur ante oppositionem contrarietatis. Si autem est inter ens simpliciter, et non ens: tunc aut est inter ens simpliciter et non ens secundum quid, aut inter ens simpliciter et non ens simpliciter. Et primo quidem modo est oppositio inter habitum et privationem, quae licet privet habitum, relinquit tamen subjectum. Et si est secundo modo : tunc est oppositio inter affirmationem et negationem, in quibus affirmatio dicit ens, negatio autem simpliciter non ens, et habent ordinem secundum quod plus vel minus habent de ente, et hoc modo privatio et habitus sunt ante affirmationem et negationem. Vel si placet, dici potest quod oppositio aut est inter complexa, aut inter incomplexa. Si inter complexa: tunc est oppositio conditionis. Et quia in hac parte complexa secundum logicos non intenduntur nisi secundum potentiam : tractatur enim de ord inutilibus ad complexionem, propter hoc oppositio contradictionis ponitur ultimo, ut minus intenta. Si autem est inter incomplexa : aut est inter ea quae secundum formam opponuntur ratione repugnantiae formarum, vel ratione perfecti secundum formam et imperfecti. Si secundo modo: tunc est oppositio privationis et habitus. Si primo modo, aut est oppositio secundum formas quae sunt formam et totum consequentes, aut secundum formas materiam respicien- tes, in qua fiunt secundum potentiam materiae ad utrumque per motum et mutationem. Et primo quidem modo est oppositio ad aliquid : secundo autem modo est oppositio quae est contrarietas. Potest etiam pluribus aliis modis sumi divisio oppositionis : et hoc quia valde facile est cuilibet consideranti naturas oppositorum, ideo pertransimus.

Ut autem sigillatim illa per exempla declarentur, unumquodque istorum oppositorum opponitur, ut relative id quod est dimidium et duplum : ut contraria autem, ut malum et bonum. Quamvis enim malum, ut Aristoteles dicit in tertio Metaphys., sit privatio boni, tamen secundum quod bonum est in habitibus et actibus sunt contraria : quia malus habitus ex malis relinquitur actibus et est qualitas quaedam in anima, sicut malus actus est operatio quaedam ab anima elicita, et sic contrarie opponitur malum ad bonum, prout est bonum in oppositis habitibus et actibus ad malum. Et hoc est accipere id quod est malum, et id quod est bonum: si enim accipiatur utrumque istorum formaliter, scilicet unde malum, et unde bonum, tunc forma tam in anima quam in habitu et in actu, malum ad bonum privative opponitur et in corpore et in natura tota, sicut probant similiter et Aristoteles et Dionysius: quia etiam in corpore malum privatio est, et in tota natura non est nisi privatio : sed hoc non est praesentis intentionis, sufficit enim quod bonum et malum secundum id quod sunt contraria sunt. Secundum privationem autem et habitum opponuntur, ut caecitas opponuntur visui; caecitas enim est privatio visus in eo quod natum est habere visum. Ut affirmatio autem et negatio opponuntur, ut sedet, non sedet: quaecumque affirmatio affirmat, negatio negat, et econtra quaecumque negat negatio, affirmat affirmatio. Hi igitur figuraliter superficialiter dicti sunt modi oppositionum.

Si autem quaeratur quae sit divisio oppositionis in quatuor opposita, Dicendum

quod communiter dicitur quod sit divisio sicut generis in species. Sed secundum veritatem per prius et posterius dividitur in suos modos, quia oppositio de esse et non esse sive secundum affirmationem et negationem, est plus habens de oppositione omnibus aliis. Et oppositio secundum habitum et privationem, quae est oppositio secundum esse et non esse secundum quid, post hoc plus habet de oppositione. Oppositio autem secundum esse et non esse minus habet, et in tali oppositione plus habent ea quae sunt actu contraria potentia esse in eodem, quam illa quae sunt relativa quae nec actu nec potentia possunt esse in eodem: quia quamvis actu et potentia simul esse non possint, tamen formalem contrarietatem non tantam habent quantam contraria quae se mutuo expellunt: quia relativa se mutuo non expellunt, eo quod se in eodem non contingunt, et ideo formas non habent invicem activas et passivas. Ex his iterum patet quaedam sufficientia oppositionum et ordo ipsarum, secundum quod plus vel minus habent de oppositione : quae enim minus habent prius, et quae plus habent posterius ordinantur.

CAPUT HI.

De relative oppositis.

Dicamus ergo primo de relative oppositis, quod quaecumque ut relative opponuntur, ea ipsa quae sunt, oppositorum sunt, et dicuntur secundum eumdem, casum vel quolibet aliter ad aliud secundum eumdem casum vel diversum: ut duplum et dimidium hoc ipsum quod est utrumque ipsorum, alterius dicitur duplum, dicitur enim dimidii duplum: et haec sunt vere ad aliquid secundum hoc ipsum quod sunt: sed etiam secundum dici disciplina quodammodo secundum alium casum dicitur disciplinati disciplina, et disciplinatus disciplina disciplinatus, et disciplina disciplinato est opposita secundum relationem, quia disciplina dicitur hoc ipsum quod est disciplinati, et disciplinatum hoc ipsum quod est secundum quod disciplinatum est stans sub forma disciplinae , ad suum oppositum sive correlativum est, quamvis non secundum eumdem casum, quia non dicitur disciplinatum disciplinae disciplinatum, sed disciplina disciplinatum: disciplinatum enim dicimus aliquem, non disciplinae disciplinatum, sed disciplina disciplinatum per ablativum casum convertentiam facientes.

Concludamus igitur generaliter quod quaecumque relative opposita sunt, hoc ipsum quod sunt, aliorum dicuntur secundum genitivum,aut quomodocumque aliter dicantur ad invicem secundum aliquem alium casum. Haec autem differunt ab omnibus aliis modis oppositionis et praecipue a contrariis : contraria enim non aliorum dicuntur, sed dicuntur contraria esse sibi vel ad se invicem: non enim dicitur bonum mali bonum, sed dicitur bonum malo contrarium, neque album dicitur nigri album, sed dicitur album nigro contrarium : ex quo patet quod hae duae ad invicem differunt oppositiones.

Si autem quis objiciat, dicens quod opposita se mutuo perimunt et expellunt, relativa posita se ponunt et interempta se interimunt, et sic relativa non sunt opposita. Solvendum, sicut in ante habitis dictum est, quod relativa in hoc habent virtutem et naturam oppositorum, quod se expellunt actu et potestate ab eodem susceptibili sive subjecto, et quod posita se ponant, non habent ab eo quod sunt opposita, sed habent ab eo quod a se invicem dependent secundum intellectum : quia sic utrumque est finis et terminus alterius, et sic unum non potest poni sine reliquo : quia quod ponitur esse finitum per intellectum alterius, non ponitur esse finitum ante intellectum illius, nec habet esse sine illo : hac etiam necessitate fit quod destructa se perimunt : destructo enim uno, alterum non

est in esse finitum ; nihil autem est actu nisi quod finitum est in esse: igitur quod non est finitum in esse, non est: quod finitum est intellectu, finitum est et in esse, quia per idem intelliguntur res per quod sunt in esse, sicut dicitur primo Physicorum .

Objicitur tamen contra ea quae dicta sunt, quod contraria ut contraria ad invicem referuntur, quia contrarietas est forma relationis : et ideo quaecumque sunt contraria in quantum sunt contraria, sunt etiam relativa. Sed ad hoc dicendum sicut prius, quia contraria ut opposita ad invicem referuntur, et sunt relativa secundum genus et non secundum speciem, aut secundum individum. Et quando dicitur quod contraria ut contraria sunt ad aliquid, locutio est duplex : ex eo quod illud quod dicitur (secundum quod) potest facere reduplicationem contrarietatis ut est oppositio, aut ut haec oppositio in se designata. Et primo quidem modo vera est haec, contraria ut contraria sunt relativa, sed tunc non sequitur conclusio, quod oppositio relationis sit oppositio contrarietatis. Si autem facit reduplicationem hujus contrarietatis, tunc est falsa haec, contraria secundum quod contraria sunt relative opposita, et solvitur per interemptionem propositionis, et ideo patet quod non probat. Quamvis enim ex falso sequatur aliquando conclusio, tamen nihil probatur. Hoc igitur est primum genus oppositionis inter quatuor quae dicta sunt. Et cum omnia opposita nata sint fieri circa idem, haec quae dicuntur relative opposita, semper sunt in diversis, et non sunt nata fieri circa idem, nisi in hoc quod ad invicem referuntur et sunt ad invicem hoc ipsum quod sunt. Quod autem mutuo se expellant actu et potentia essendi in eodem, jam in ante habitis expositum est, et qualiter conveniat relativis.