CAPUT IV.

De proprio ejus quod est ad aliquid, quod est suscipere contrarietatem.

Sic itaque declarata diffinitione Platonis eorum quae sunt ad aliquid, manifestandum est hoc praedicamentum per sua propria consequentia ipsum , sive sint communia , non proprie propria sive etiam proprie propria. Dicimus itaque, quod inest contrarietas in relatione, sed non inest his quae secundum id quod sunt totum et perfectum, sunt aliorum, quae sola sunt verae et secundum totum esse ad aliquid: sed est secundum alia quae secundum aliquid sui sunt relativa, et secundum aliquid sunt alterius praedicamenti : et per id quod sunt alterius praedicamenti, inest susceptibile esse contrarietatis. Ut autem hoc pateat in exemplis, virtus vitio contrarium est, cum utrumque eorum , tam virtus scilicet quam vitium, aliquo modo ad aliquid est, est enim virtus virtuosi virtus et virtuosus virtute virtuosus : sic enim disciplina est contraria ignorantiae, et scientia inscientiae, cum tam disciplina quam scientia sint ad aliquid, quia disciplina disciplinati est disciplina, et scientia scibilis est scientia, et disciplinatum disciplina est disciplinatum, et scibile scientia scibile.

Hujus autem est id quod diximus ratio, quod nec virtus nec disciplina nec scientia secundum totum esse suum sunt alterius vel ad aliquid: virtus siquidem est habitus in mente consistens secundum suum esse, et sic est in praedicamento qualitatis, et hoc modo suscipit contrarietatem. Addit autem supra rationem habitus relativam comparationem ad alterum sicut ad actum, in quo perfecta est virtus secundum optimum, et sic est alicujus virtus, ut comparati ad actum per virtutis habitum, et sic proprie est virtuosi vel studiosi virtus, sicut securis secantis vel aedificantis est securis vel instrumentum. Et similiter sicut disciplina potest considerari secundum quod est habitus cognitivus : et hoc est esse suum per quod in praedicamento qualitatis reponitur, et habet ignorantiam contrariam, et non illam quae est purae privationis, sed illam quae est contrariae dispositionis secundum principia, hoc est, illius qui dispositus et informatus est contrariis principiorum, et ideo ignorat: et erit tunc disciplina habitus disciplinabilis sicut mathematicorum, et ignorantia contraria dispositio ad eamdem. Scientia autem est habitus conclusionis, et similiter considerata ut habitus intellectus est in praedicamento qualitatis, et sic suscipit contrarium et necessario est necessaria

dispositio circa eamdem. Utrumque autem horum supra esse talis habitus intellectus addit esse virtutis intellectivae, qua potens efficitur quis ad actum intellectus : et sic est relativum, quia sic scientia est scientis potentia ad scibile, et sic est disciplina disciplinati virtus ad disciplinam perceptibile, et quoad hoc esse non habet contrarium.

Ex hoc patet quod non est simile de albo quod quidam dicunt et de albedine, quod ita possit dici, quod albedo sit albi albedo, et album albedine album, et sic posset dici relative: ex hoc enim quod aliquid sit alicujus ad hoc quod sit relativum, oportet quod ipsius sit ut perfecti vel instrumenti ad alterum, et quod sit ab ipso ut instrumentum vel organum. Sic autem non est albedo albi, sed est albi ut formativum, nec perficit ad actum qui sit ejus quod est album, sed agit in ipso proprium albedinis actum, qui nullo modo est actus ejus quod est album : albedinis enim actus est disgregare visum, et ille actus non est albi, hoc est, ejus quod est album. Sic autem non est de virtute, et disciplina, et scientia, quae ut virtutes sunt electivae vel intellectivae, organa vel instrumenta quaedam sunt ad actum rationis vel electivae voluntatis, et ideo supra esse habitus addunt rationem relationis. Et sic est de affectu ad affectibile: quia affectus dicit instrumentaliter expediens voluntatem ad hoc quod inclinetur ad volitum et inhaereat illi, ideo affectus est affecti ad affectibile affectus, et habet modum ejus quod est ad aliquid, quamvis non secundum totum esse suum sit ad aliquid.

Sic ergo relativa secundum modum relativa existentia, non secundum veritatem sui esse, suscipiunt contrarietatem : sed hoc proprium nec soli convenit nec omni. Soli quidem non convenit, quia convenit quantitati ; non omni autem convenit, quia non convenit relativis quae secundum esse et secundum veritatem et non secundum solum modum sunt ad aliquid: duplo enim sive duplici, quod secundum veritatem est relativum, et similiter triplici et subduplici et hujusmodi nihil est contrarium, neque alicui talium quae secundum totum id quod sunt, ad aliquid sunt, sicut pater filius, frater soror, dominus servus, et alia his similia. Sic ergo neque omni nec soli convenit ista proprietas, sed convenit quibusdam quae secundum modum solum sunt ad aliquid.