CAPUT VI.

De hoc communi substantiae quod est in subjecto non esse,

His determinatis de principalibus et secundis substantiis, jam nunc proprietates sive passiones genus substantiae consequentes relinquitur determinare. Tangemus igitur prius proprietates quaecumque substantiae conveniunt in quantum est in praedicabilibus, quia illae sunt huic nostrae intentioni magis propriae. Quia vero proprium est conveniens omni et semper, ideo ea quae proprie dicuntur esse toti generi et toti coordinationi substantiae, sunt speciebus et generibus communia.

Dicamus igitur quod commune est omni substantiae in subjecto non esse eo modo quo accidens est in subjecto. Jam enim ante distinximus quod subjectum dicitur secundum nomen, idem quod subtus jactumsive suppositum, et sic natura communis in suo inferiori est sicut in subjecto, sicut genus in specie, et species in individuo, et universaliter secunda substantia in inferiori et particulari. Dicitur autem subjectum ens in se completum, quod est accidentis vel alterius causa existendi in eo : et hoc modo non nisi accidens est in subjecto : et sic omni substantiae tam secundae quam primae commune est in subjecto non esse.

Hoc autem patet inductione. Principalis substantia quae est particulare substantiae, neque de subjecto dicitur, quia nihil sibi substat ut suppositum, neque est in subjecto sicut accidens esse est in subjecto esse, quia est per se existens. Secundarum vero substantiarum similiter manifestum est quod nulla est in subjecto sic dicto subjecto quod est ens completum, quod alii dat esse in seipso, quod esse non habet nisi insit ei : homo enim qui est substantia secunda dicitur quidem de subjecto,prout suppositum dicitur subjectum quando de aliquo homine praedicatur, ut cum dicitur, aliquis homo est homo. Sed non est in aliquo homine ut in subjecto, prout subjectum dicit ens completum, alii dans esse per hoc quod est in ipso et non haberet esse nisi in ipso esset. Cujus probatio est : quia sicut homo quod est secunda substantia non est in aliquo homine, ita quod accipiat ab aliquo homine esse, quod non haberet nisi in ipso esset : homo enim prout substantia secunda et species est esse individuorum et esse alicujus hominis, dans esse particularibus, et ideo impossibile est quod esse accipiat propter hoc quod insit eis. Similiter autem et animal quod est substantia secunda ut genus, de subjecto quidem dicitur de aliquo homine vel aliquo animali, sed non inest alicui animali vel homini ut accidens in subjecto.

Et secundum hoc patet quod si fiat talis argumentatio, scilicet, substantia secunda est in prima, et prima substantia est subjectum secundae : ergo est in ea sicut in subjecto : peccat secundum fallaciam aequivocationis, quia substantia in prima stat pro supposito, in conclusione autem stat pro subjecto in se completo quod est subjectum accidentis.

Amplius,sicut ante habitum est, eorum quidem quae in subjecto sunt ut accidens est in subjecto, nomen quidem nil prohibet aliquando praedicari de subjecto in quo sunt, rationem vero eorum praedicari de subjecto, ita quod praedicetur ut ratio subjecti, est impossibile, sicut ante ostensum est. Secundarum vero substantiarum praedicatur de subjecto quod est suppositum, et nomen et ratio diffinitiva : quod patet, quia nomen hominis quod est

substantia secunda praedicatur de aliquo homine, aliquis enim homo est homo : et ratio similiter, quia aliquis homo est animal rationale et mortale : igitur secunda substantia non est de numero eorum quae in subjecto sunt sicut accidens est in subjecto.

Hoc autem quod est in subjecto non esse, est quidem proprium quod convenit omni substantiae et semper, sed non convenit soli : convenit enim etiam differentiae quae in praedicamento substantiae secundum rectam lineam praedicabilium in superstando et substando non est : differentia enim in subjecto non est: bipes enim et gressibile, quae sunt differentiae animalis mobilis divisivae, et speciei hominis differentiae constitutivae, dicuntur et praedicantur de subjecto in quo sunt quod est subjectum, ut suppositum de homine : in subjecto autem nullo sunt, prout subjectum in se completum dat esse accidenti quod est in potentia : differentia enim in specie dat esse actu speciei : quia, sicut in scientia Universalium determinatum est, differentia est quod ad esse conducit et quod ejus quod est esse rei pars est : igitur nec bipes nec gressibile in homine est, ita quod per inesse accipiat quod sit : confert enim speciei esse differentia, et non accipit ab ipsa : si enim acciperet esse a subjecta sibi specie, oporteret quod species acciperetur in diffinitione differentiae sicut subjectum recipitur in diffinitione accidentis : hoc autem non fit : sed potius differentia recipitur in diffinitione speciei : patet igitur quod non inest speciei ut accidens. Adhuc autem de quocumque praedicatur differentia ut de subjecto nomine, de eodem praedicatur ratio sive diffinitio differentiae, sicut patet exemplo : quia si gressibile de homine dicitur sive praedicatur, tunc etiam ratio diffinitiva gressibilis de homine praedicatur, quae est pedibus esse mobile voluntate sive appetitu secundum processivum motum: est enim homo gressibilis, homo mobilis voluntate motu processivo.

Potest autem hic oriri dubium, utrum differentia sit substantia ? Videtur enim ipsam non esse substantiam propter hoc quod dicitur, hoc quod est in subjecto non esse, non soli substantiae convenit sedeti am differentiae : per hoc enim videtur differentiam substantiam non esse. Sed hoc jam in scientia Universalium sufficienter determinatum est. Est enim differentia illa quae magis proprie differentia est, secundum id quod est et secundum suam naturam substantia, quae est forma substantialis, quae dat esse actu substantiae toti, et hoc modo totius esse : quod autem est notio designans totum esse in actu, differentia est, et ideo de toto praedicatur. Si tamen differentia prout relata ad genus consideratur, cujus qualitas est in ipsius potestate consistens, sic se habet ad genus ut perfectum esse generis consequens, et ideo in hac comparatione comparatur ad genus ut qualitas accidentis inseparabilis : quae tamen qualitas secundum naturam qualitatis qualitas non est, sed est qualitas essentialis propter hoc quod generis potentia est potentia imperfecti, cujus imperfectio ad actum perficitur determinata potentia generis per conjunctam sibi differentiam: et hoc modo substantialis forma est habens modum qualitatis. Comparata autem ad speciem quam in suo esse constituit, qualitas est etiam essentialis et substantia, quia nihil constituit in esse nisi substantia : et quia sic habet modum qualitatis et effectum substantiae, ideo non secundum suam totam rationem substantia est. Et quia est simplex et non composita, ideo in directa linea coordinationis praedicabilium substantiae cadere non potest secundum ordinem superstandi et substandi : quia non respicit ad genus substantiae, sicut ad sui esse principium, ideo per se genus esse non potest : prima enim genera sunt prima rerum principia. Respiciens autem ad aliud ut ad sui principium in quo est, primum principium esse non potest, et sic non potest esse genus. Cum ergo respiciat ad genus non sicut generi suppositum, sed sicut ad id in quo est sicut in potestate naturali, relinquitur necessario quod sit in linea laterali, et ideo neque in genere est, neque omnino extranea et separata a genere. Et hujus quidem doctrinam in scientia Universalium tradidimus in tractatu de Differentia : sed in tantum hic dicimus, in quantum intentioni praesenti est necessarium. Quia igitur in genere substantiae non est, propter hoc dicitur quod in subjecto non esse non solum convenit substantiae, sed etiam differentiae.

Sed est aliquid quod conturbare posset secundum hanc doctrinam : ita quod aliquis posset moveri de substantiarum principalium partibus, ut est manus, pes et hujusmodi, vel etiam sicut materia et forma, ex quibus fit substantia composita : illae enim partes in substantia composita videntur esse sicut in subjecto : non enim habent esse partium nisi in composito, manus enim abscissa non est manus : et ita forte aliquis putaret, quod secundum hanc doctrinam cogamur multipliciter eas dicere non esse substantias et conversim, per hanc rationem quod non sint sicut substantiae. Ea enim quae tanquam partes essentiales vel integrales sunt in aliquo, per hoc quod sic sunt in toto, non habent esse in subjecto : est enim alius modus essendi aliquid in aliquo sicut pars in toto, et alius modus essendi in aliquo sicut accidens in subjecto, ut in quarto Physicorum determinatur.

Sciendum tamen est quod pars non est in actu nisi quando est in toto : sed est in potentia pars et non secundum actum quando non est in toto, et sic a toto accipit actum et rationem : actus autem ipsius et forma est operatio ipsius quam habet secundum formam, sicut oculi videre, et radicis alimentum trahere, et folii fructum a caumate defendere, et manus opus intellectus imperatum perficere, et hujusmodi : et potestates adhuc partes habent in toto, et non habent

quando in toto non sunt : et ideo abcissae partes, aequivoce nomina illa recipiunt quae habent in toto : sed quod in toto aliquo modo recipiunt nomen et rationem, est a toto : hoc autem non facit accidens quando est in toto ut in subjecto. Et ideo aequivocatio est quando dicitur pars in toto, et quando dicitur accidens esse in toto : accidens enim non est forma partis sed totius, quia subjectum accidentis est ens in se completum : completum autem est totum compositum. Est autem adhuc etiam dissimilitudo, quia partes in toto sive sint essentiales sive integrales, totum constituunt secundum esse, et ideo substantiae sunt totius : accidens enim non est in toto sicut constituens ipsum secundum substantiam, sed est sicut constitutivum in esse quomodocumque per substantiam, et ideo in diffinitione accidentis recipitur subjectum sicut causa est accir dentis : in diffinitione autem compositi recipiuntur partes sicut principia cognoscendi totum : quia eadem sunt principia cognoscendi et essendi, sicut dicitur in principio Physicorum : dicit autem Aristoteles quod compositum et totum cognoscimus cum scimus ex quibus, et quot, et ex qualibus est.

Ex his autem quidam errantes objiciunt, ut dicit Gregorius Nyssenus, Quaecumque ut endelechia sunt in aliquo, aut ut accidens sunt in aliquo, aut sicut forma materialis quae habet esse extra ipsam : anima autem ut endelechia habet esse in corpore : aut ergo est in ipso sicut accidens in subjecto, aut sicut forma materialis : et quodcumque horum detur, sequitur quod non habet esse nisi in corpore, et non habet esse extra ipsum. Ad hoc autem quidam respondere nituntur dicentes, quod anima habet esse in corpore sicut motivum in moto, sicut rex in regno, et nauta in navi, et ideo separabilis est a corpore, et separata habet esse in seipsa.

Sed, salva pace istorum, isti non sol- vunt objectionem, quia objectio sic procedit dicens, quod quaecumque ut endelechia sunt in corpore, etc, motivum autem in moto est sicut endelechia : anima autem in secundo de Anima dicitur esse endelechia corporis organici, potentia vitam habentis. Et hoc dictum est de anima, non secundum quod est anima, sed secundum quod est corporis animati forma : et ideo dicit Aristoteles quod sic diffinita anima est in habitu, et sicut somnus, et sicut figura elementalis : et est diffinitio ad demonstrationem se habens sicut conclusio : et ideo in sequentibus corrigit eam Aristoteles dicens, quod anima secundum substantiam secundum quod anima substantia est, diffinitur sic : Anima est principium et causa vitae, supple, talis qualis ipsa anima est : vegetabilis enim est causa et principium vitae vegetabilis, et sensibilis principium et causa vitae est sensibilis : quae vitae non sunt sine corpore : et ideo illae animae non sunt principia et causae talis vitae, nisi in corpore : anima autem intellectualis principium et causa talis vitae est sine corpore : intelligentia enim perficitur sine aliquo corpore, et est ab omni corporali subjecto separata : si igitur principium et causa talis vitae est, et secundum seipsam talis vitae erit principium et causa : separata igitur a corpore talis vitae est causa et principium.

Ad objectum autem dicendum quod anima intellectualis non est endelechia corporis, nisi per suum actum, qui est infusio sensus et motus in corpus, et isti sunt actus ipsius secundum id quod est pars et potentia ipsius, sicut vegetabile et sensibile : actus autem et operatio ipsius secundum id quod est in substantia, est secundum id quod intellectualis est : et hic actus et haec operatio est sine corpore. Haec autem quamvis ad propositum non sint, tamen propter objectionem removendam posita sunt, ut perfectior sit doctrina.