CAPUT XII.

De dubitationibus quae sunt circa praedicta.

Contra haec tamen quidam objiciunt dicentes motum esse in genere quantitatis, qui dicitur esse augmentum vel diminutio. Motus autem est de contrario in contrarium, ut in quinto Physic. probat Aristoteles : videtur igitur quod quantitas quantitati sit contraria.

Adhuc autem quia quantitas corrumpitur, arguitur quod quantitati sit contrarium : non autem corrumpitur per se nisi contrarium a contrario: habet igitur quantitas contrarium.

Sed ad hoc dicendum, quod quantitas quantitati non est contraria per se, sed circa quantum ratio perfecti et ratio imperfecti sunt contraria . Unde etiam ex libro de Anima habetur, quod termini inter quos est motus augmenti et decrementi, sunt magis relationes quam quantitates, ubi dicit Aristoteles, quod omnium natura constantium est terminus et ratio magnitudinis et augmenti. Nec motus exigit quod sit inter terminos contrarios secundum esse, sed sufficit quod sint contrarii secundum rationem. Unde magnum parvo non contrariatur, nisi in quantum parvum est in ratione imperfecti, magnum autem in ratione perfecti.

Ad aliud autem dicendum quod quantitas non corrumpit quantitatem nisi per contrarias qualitates activas et passivas quae sunt in quanto, et non per hoc quod utrumque est quantum.

Maxime autem videtur aliquibus quod circa locum quem quantitatem esse diximus sit talis contrarietas quae sit quantitatis, ita quod locus loco sit contrarius : sursum enim prout locus est et loci differentia, ponunt antiqui Philosophi contrarium esse ad locum qui in medio est, quem deorsum dicunt. Ratio autem quare haec duo loca dicuntur esse contraria, est ex eo quod multa et maxima distantia sit ad mundi terminos : quia circa circumferentiam est ubique sursum, et circa centrum similiter ubique deorsum: et ideo videntur antiqui Philosophi etiam aliorum contrariorum diffinitionem per hoc quod contraria maxime distant transumendo distantiam ad diffinitionem aliorum contrariorum proferre ab his quae loco distant ad illa quae non loco, sed essentiali distant repugnantia et sunt de numero eorum quae sunt sub eodem genere. Et,hanc quidem instantiam contra dicta sua ponit Aristoteles, sed non eam determinat: sed oportet nos investigare utrum instantia vera sit aut non, et quae sit causa quod eam tangit Aristoteles, et non solvit neque determinat.

Ad hoc autem quidam dicunt quod instantia non valet multipliciter. Et quia hoc patere omnibus dicunt, ideo eamdem Aristotelem non dicunt determinare. Dicunt autem primam causam esse quare non valet, quia falsum supponit in hoc quod multa vel maxima distantia sit circumferentiae ad medium ; haec enim distantia non est nisi semidiametri: maxima autem distantia est secundum totam diametrum quae producitur de summo circumferentiae, sicut ad multum ejusdem, sicut de caeli distantia usque ad caelum.

Dicunt etiam quod secunda causa est quare non valet, quia distantia in loco et distantia essentialis repugnantiae in contrariis non est sumpta univoce. Unde sic transferentes peccant secundum aequivocationem, quod verum dicunt etiam parum peritis manifestum esse: propter quod dicunt Aristotelem hanc instantiam ut eam quae manifeste nulla sit transire.

Sed hoc dictum procedit ex magno errore. Si enim taceamus de antiquis, Averroes in duobus locis, scilicet super Physicam et super primam philosophiam dicit ad contrariorum diffinitionem ab his quae in loco sunt contraria, distantiam esse transumptam. Et si forte hoc non curetur nec attendatur, quid dicetur de omnium contrariorum vera diffinitione, cum dicantur contraria esse, quae maxime distant eorum quae sunt sub eodem genere ? Scimus quod distantia proprie est in loco primo. Si ergo transferatur ad alia, constat quod a loco transfertur ad illa: primum enim transfertur ad secundum propter aliquam similitudinem et non secundum ad primum : quia sic translationis esset translatio, quod est inconveniens. Adhuc autem quod maxime distent medium et circumferentia, in multis locis dicit Aristoteles, et quod ubique circa circumferentiam est locus sursum. Igitur circa hemisphaerium esse sursum, et circa hemisphaerium esse sub

terra, non distant penes sursum et deorsum, quia utrumque est sursum : nec tota diameter distinguit sursum et deorsum, sed semidiameter. Scimus autem quod in loco maxime distant sursum et deorsum, sicut dextrum et sinistrum, et sicut ante et retro: et ideo dicta ista valde sunt erronea. Scimus enim quod in libro de Caelo et Mundo probatur, quod ad medium motus contrarius est ei qui est a medio ad circumferentiam : et sunt motus contrarii qui sunt ad contraria: ergo locus circa medium contrarius est ei qui est circa circumferentiam, et sic adhuc stat dictum Antiquorum. Adhuc prima contraria probantur esse ea quae in loco sunt contraria (quae sunt causa omnium aliorum) in metaphysicis et in physica. Videtur ergo quod stet et perfecta sit ista instantia, et ab Aristotele per hoc quod contra eam nihil dicit, videtur esse approbata.

Ahuc autem quod in veritate dictum est de quantitatis proprietate, stat immobili veritate, et instantia prima est bona valde et subtilis : et verum est quod distantia a contrariis in loco ad aliorum contrariorum diffinitionem est transumpta, sicut Antiqui dixerunt: sed quod locus sursum est contrarius loco deorsum, non ex natura est qua locus est locus, sed ex hac natura qua locus distat a loco : locus enim non distat a loco per hoc quod locus est, sed per hoc quod distantia a principio facit contrariam naturam et formam in ipsa, sicut natura densi et gravis et frigidi et aliorum, quae ut dicit Avicenna, si abscindantur, sistunt motum et faciunt immobilitatem in his quae ibi sunt: sursum autem cum sit circa principium motus propter prope esse ad principium, in his qui sursum, oppositas inducunt naturas et formas. Non ergo sequitur ex dicta instantia, quod quantitas secundum quod quantitas est suscipiat contrarium, sed circa differentias situs ejusdem quantitatis quae locus est, sunt ratio- nes et formae contrariae, propter quas inter tales differentias loci motus est. Et hoc quidem non solvit Aristoteles ; quia ante solutum est in simili de magno et parvo, prout magnum et parvum sunt rationes perfecti et imperfecti circa motum augmenti et diminutionis.

Quod enim sursum et deorsum non maxime distent secundum loci proprietates et motus, error intolerabilis est et destruens totam philosophiam quae est de mobili recto, quae in tertio et quarto Caeli et Mundi determinatur.

Ad hoc autem quod dicunt, quod distantia aequivoce sumitur in loco et aliis contrariis, dicendum quod non sumitur omnino aequivoce, sed distantia est per se in loco, in aliis autem quae distant essentiali repugnantia est distantia per comparationem ad illam : et sic est de multis, ut probat Aristoteles . Sic ergo intelligenda est dicta instantia.