CAPUT VII.

De proprio relativorum quod est simul esse natura.

Ex his autem quae dicta sunt, quod scilicet relativa ad convertentiam dicuntur, sequitur aliud proprium relativorum, quod est quod relativa sive ad aliquid videntur simul esse natura. Quod autem secundum convertentiam dicuntur, et quod simul sunt natura, differunt in hoc, quod convertentia est in hoc secundum mutuam relationem eorum ad invicem et appellatione et casu : sed simul sunt natura in hoc, quod secundum quod relata sunt, in esse et non esse, sive in ortu et occasu, ut dicit Avicenna, simul sunt, ita quod posito uno in esse secundum quod relativum est, et positum est aliud secundum quod refertur ad illud : et destructo uno secundum quod relativum est, destruitur et aliud secundum relationem secundum quam refertur ad illud. Et in aliis pluribus hoc verum est, quia simul sunt natura secundum dictum modum : et dicitur quod posito uno ponitur et reliquum, et destructo uno destruitur reliquum. Cum enim sit duplum, sequitur quod sit dimidium, et e converso: et cum sit servus ut servus, sequitur quod sit dominus secundum quod dominus, et e converso cum dominus ut dominus est, sequitur quod sit servus ut servus. Similiter autem est in aliis : secundum hoc enim quod relativa sunt, simul se auferunt ab invicem : quia sicut posita se ponunt, sic ablata se auferunt, ut patet inductione et exemplo : cum enim sit duplum, sequitur quod sit dimidium, et cum non sit duplum, sequitur quod non sit dimidium, et e converso. Similiter autem est in omnibus aliis quaecumque talia sunt, quod secundum veritatem et secundum id quod sunt, aliorum sunt.

Et non in omnibus hoc verum esse videtur. In quibusdam enim quae modum habent relativorum, hoc verum esse non videtur, quod sic simul sint natura, quod posita se ponant et destructa se perimant. Instantia enim esse videtur: quia cum scibile sit, non est scientia : et si sit relatum scibile ad scientiam, videtur tamen scibile non simul natura cum scientia esse, sed natura scibile prius est quam scientia : cujus probatio est, quia nos ut in pluribus non accipimus scientias de rebus, nisi rebus jam subsistentibus : eo quod non possumus reales scientias accipere, nisi ex principiis rerum intellectu acceptis, et sic oportet res scibiles prius esse, quam nostra scientia de rebus. Dico autem in pluribus sic esse: quia si aliqua scientia non est de rebus quae extra nos sunt, sed de rebus quae sunt a nobis, in his pro certo oportet quod scientia praecedat scibile, sicut est in ethicis, ad quorum essentiam praecedit scire et velle.

Hoc in realibus scientiis generaliter verum est, quod scibile secundum hoc quod est, videtur praecedere nostram scientiam quae est de scibili ipso. In paucis ergo vel forte nullis potest aliquis recipere simul cum scibile esse scientiam. In paucis autem dico propter moralia: in nullis autem, quod eliam in illis aliquo modo scibile ut conceptum, quamvis non ut in esse positum, est ante scientiam.

Amplius autem hoc idem probatur alio modo: quia a scibili ad scientiam non convertitur consequentia: scibile autem sublatum simul aufert scientiam : nam si scibile non sit, scientia non est, eo quod nulla scientia est quae non sit de aliquo scibili: si vero e converso scientia non sit, nihil prohibet adhuc scibile esse : ut enim dicit Boetius, multa sunt scibilia quorum scientiae non sunt inventae, sicut potest intelligi in circuli quadratura, quod etsi scibile sit, scientia tamen de ea nondum inventa est.

Amplius hoc idem probatur a minori arguendo sic: minus videtur quod animali sublato auferatur scientia, quam quod scibili sublato auferatur scientia : ergo multo magis aufertur ablato scibili: omni enim animali sublato non potest esse scientia : sed posito quod nullum sit animal et nulla sit scientia, adhuc contingit plurima esse quae sunt de numero scibilium.

Similiter autem his habent se relativa quae sunt circa sensum et sensibile quod ad sensum refertur. Sensibile enim prius videtur natura esse quam sensus secundum actum factus : quia de hoc sensu loquimur et non de eo qui est potentia sentientis : sensibile enim objectum agens in sensum, prius est sensu et prius secundum naturam quam sensus, et ideo sensibile interemptum simul interimit secundum actum sensum secundum actum factum. Sensus autem secundum actum factus interemptus, sensibile non interimit. Cujus causa est, quia sensus secundum actum factus non est nisi circa corpus quod sensu percipitur, et sensus secun-

dum actum facti in corpore aliquo sensibili sunt quidem per qualitates sensibiles quae sensum faciunt secundum actum. Cum ergo corpus sensibile nullum sit, necesse est quod nullus sensus sit secundum actum factus : perempto ergo sensibili perimitur sensus secundum actum factus: ergo sensibile peremptum simul secum perimit sensum. Sensus vero peremptus non necessario perimit sensibile, quia nullo sensu secundum actum existente, multa adhuc sensibilia sunt.

Et hoc patet iterum a minori arguendo: quia minus videtur quod animali perempto remaneat sensibile non peremptum, quam quod perempto sensu sensibile perimatur : animali autem perempto omnis sensus perimitur : sensibile autem adhuc est et permanet: multa enim adhuc remanent corpora calida et dulcia et amara et omnia alia quae sunt secundum qualitates sensibiles disposita : quae omnia sunt sensibilia.

Amplius ad hoc idem facit quod sensus fit cum sensato sive cum eo quod habet sensum, hoc enim sensatum dicimus: simul enim fit animal cum sensu, quia propter sensum dicitur et est animal, ut dicit Avicenna. Sensibile autem ante est per naturam quam esset animal vel sensus, quia ex sensibilibus generatur animal et sensus : ignis enim et aqua et hujusmodi elementa ex quibus constat materialiter secundum naturam sunt antequam sit animal. Ergo sensibile videtur esse prius quam sensus.

Attendendum autem quod omnia relativa, sicut dictum est, sunt simul natura secundum quod sunt relativa, quamvis non sint simul secundum quod simpliciter sunt. Sunt enim relativa ea quae sunt prius et posterius, quae quidem secundum esse suum nunquam possunt simul esse, tamen prius in ratione prioris simul est cum eo quod eo est posterius in ratione posterioris, et hoc modo posita se ponunt et perempta se perimunt.

Hoc autem quod de scibili et scientia dictum est et de sensibili et sensu, sic in- telligendum est quod scibile quidem et sensibile possunt accipi secundum hoc quod stant in esse substantiali, vel secundum hoc quod stant sub forma scientiae et sensus : et hoc est dicere quod possunt accipi materialiter, vel formaliter. Si accipiuntur materialiter, tunc scibile praecedit scientiam, et sensibile sensum, sicut in ante habitis dictum est, quia scibile est causa scientiae et sensibile causa est sensus secundum actum facti. Si autem accipiuntur haec formaliter secundum quod scibile quidem stat sub forma scientiae, sensibile autem sub forma sensus, sic sunt simul natura, et hoc solo modo sunt correlativa et non aliter. Et similiter est de causa et causato, et principio et principiato, et multis aliis.

Attendendum etiam est, quod natura (cum dicitur quod relativa sunt simul natura) non supponit nisi formam relationis : unde simul sunt natura, quae simul sunt secundum formam sive secundum naturam relationis: quia ad naturam eorum quae sunt relata ad invicem, non sunt simul, et secundum naturam illam aliquando unum est prius, et alterum posterius,ut dictum est de causa et causato, et principio .et principiato, et patre et filio, et praecipue in hoc quod est prius et in hoc quod est posterius.

Adhuc autem scias, quod hoc argumentum non valet: scibile dicitur secundum potentiam : potentia refertur ad actum, ut dicit Aristoteles in decimo primae philosophi: ergo scibile refertur ad scientiam secundum actum: quia multa sunt relativa in genere, quae non sunt relativa in specie, ut patet in scientia quae refertur, et grammatica quae non est relata.