CAPUT VIII.

De dubitabilibus quae sunt circa ea quae dicta sunt.

Quamvis per ea quae dicta sunt, nihil intendamus probare nisi quod privative opposita nec sunt opposita ut relativa, nec ut contraria, tamen propter doctrinae facilitatem bene se habet dubia quae sunt circa ea quae dicta sunt determinare. Quae autem causa sit quod quaedam contrariorum sunt mediata et quaedam immediata, jam in ante habitis determinatum est.

Quod autem alterum contrariorum inest alicui per naturam, haec causa est, quia inest ut potentia naturalis ; et hoc accipitur ex probatione quam fecit Aristoteles in fine tertii Meteororum. In substantialibus enim ignis ex hoc quod elementum est motu distensum ut usque ad ultimum rarefactam, radicatur calidum in summo, nec separabile est ab ipso, manente substantia, qua ignis est ignis: quia manente substantia formali manet illud quod ut naturalis potentia in substantia radicatum est.

Et si quis objiciat quod calor, quia est accidens in uno, in nullo potest esse substantia, et sic non est substantia in igne, sed accidens: et sic calor est in igne non sicut quaedam pars, et ideo videtur quod ignis possit esse ignis et non calidus, quia accidens est, ut dicit Porphyrius, quod adest et abest praeter subjecti corruptionem, Dicendum est quod est accidens naturale et proprietas essentialis ignis consequens et non derelinquens. Quod autem non sit in eo sicut quaedam pars, concedendum est, quia non potest esse pars id quod est totum esse perfectum consequens. Quod autem dicit Porphyrius, dicit de accidente communi, quod non est proprium, videlicet naturale: et ideo ut accidens non habet inseparabilitatem, sed inseparabilitatem habet ab eo quod est naturale.

Patet autem ex hoc,quod falsa est opinio eorum qui dicunt primas qualitates esse formas substantiales elementorum : formae enim substantiales corporum nullum habent contrarium: haec autem ad invicem sibi contraria sunt .

Sciendum etiam ea ineese per naturam non ejus quod inest, sed per naturam subjecti cui inest, sicut diximus: et sic insunt omnibus omnes potentiae naturales.

Si quis autem dicat quod sicut igni per naturam inest calidum, ita aquae per naturam inest frigidum : sicut ergo aqua frigida per naturam potest calefieri ut sit actu calida sine substantiae corruptione,

ita ignis deberet posse actu Infrigidari per naturam ut esset actu frigidus praeter substantiae corruptionem. Ad hoc autem dicendum quod inter elementa, ut dicit Aristoteles , solus ignis est formalis et alia contraria sunt materia, et ideo quod radicatur in ipso, profundius radicatur quam in aliis: et ideo ab aliis manentibus in substantia separantur suae qualitates secundum actum, et remanent secundum radices in potentia redeunte ad actum, quando alterans cessat ab alteratione. Et ideo aqua calefacta, cessante calefaciente, per seipsam rursus efficitur frigida. Ignis autem quia rarissimus est, et quia alterationem infrigidantis recipiens in profundum sui, propter hoc quod valde formale est, statim infrigidatus inspissatur et corrumpitur ab ignis substantia et forma: quod post ignem facit aer secundum modum proportionalem. Aqua autem et terra, quia spissa sunt, non ita in profundum sui suscipiunt alterationes eorum quibus mutantur: et ideo actu efficiuntur in forma alterante, et cum hoc diu actu tenent qualitates et potentias naturales proprias.

Quod autem diximus ex pravo fieri studiosum si a principio propter exercitationes in bonis actibus incrementum incipiat, propter Socratem et Platonem dictum est, qui dixerunt virtutem secundum quam homo studiosus est, nec discibile, nec assuescibile bonum esse, sed virtutem esse donum deorum immortalium : assuetudine autem et doctrina hominem parari ad virtutem, eo quod dii non juvant inertes et pigros, sed seipsos extendentes et parantes ad virtutem.

Adhuc autem quod dictum est, a privatione in habitum regressum non posse fieri, intelligendum hoc quod est dictum de privatione quae privat et habitum et subjecti ad habitum aptitudinem, sive quae privat principia per quae subjectum habitudinem habet ad habitus susceptio- nem, sicut caecitas ad visum se habet : et talis privatio sequitur habitum tempore et natura: haec enim privatio non relinquit subjectum sine habilitate ad habitum. Est autem alia privatio quae non privat habitum, sed essentiam secundum esse actu habitum: et haec est in qua est inchoatio habitus secundum potentiam, et ex qua educitur habitus, et ab hac in omni motu et mutatione fit processus in habitum secundum actum per modum quo movetur subjectum susceptibile actus de potentia ad actum: et haec privatio semper praecedit habitum tempore et motu, et etiam natura materiae et potentiae : et de hac privatione nos hic non loquimur, quia in toto non privat habitum. Nec etiam inter talem privationem et suum habitum est plena oppositio privative oppositorum. Nos autem hic loquimur de differentia modorum oppositionis, et ideo non loquimur de privatione et habitu, nisi secundum quod plenam habent ad invicem hujusmodi oppositionem. Alia vero quae dicta sunt, per se sunt manifesta. Quod autem de nive dictum est, quod per naturam inest ei candidam esse : hoc namque est, quia nix materialiter generatur de perspicuo indurato et concusso per minima : perspicuum autem concussum et induratum per indurationem efficitur ubique in superficie clara luminis receptivum : et haec est natura et naturalis causa albedinis : per hanc ergo naturam inest nivi candidam esse.