CAPUT XIII.

De comparatione dictorum quae dixerunt diversi Philosophi de facere et pati, et quis inter eos melius dixerit.

Si autem comparantur dicta Antiquorum de facere et pati, tunc Leucippus aestimatus est habere sermones meliores aliis in hoc quod confitetur ea quae ad sensum vera sunt : unde non destruit generationem, nec corruptionem, nec motum, nec multitudinem entium : et hoc quidem dicit, quia confitetur ea quae conveniunt his quae in sensu apparent. Convenit autem cum his qui dicunt unum esse omne quod est, sicut dicit Parmenides et Melissus : quia dicit quod bene sequitur quod motio non est si vacuum esse non dicatur. Sed in hoc differt a Melisso et Parmenide : quia illi destruxerunt consequens, scilicet vacuum esse, et concludunt oppositum antecedentis, scilicet motum non esse. Sed Leucippus ponit antecedens et infert consequens, scilicet motum esse, et ex hoc concludit vacuum esse : vacuum autem dicit esse sicut privationem : et ideo simpliciter quidem est non ens : quia non est aliquid entium, sicut nec privatio : tamen est ens, quia est entis, sicut privatio respectu habitus : unde plenum dicebat esse principaliter ens, sed vacuum non esse principaliter.

Sed tamen non dicebant quod omne tale quod est sicut plenum esset unum, sed potius talia infinita sunt multitudine et indivisibilia divisione physica propter parvitatem sui tumoris sive suae quantitatis : et quia hic feruntur sive ambulant in vacuo, et dicuntur atomi. : dicunt enim vacuum osse sicut diximus : et dicunt quod haec cum stant congregata, faciunt generationem, et dissoluta ab invicem faciunt corruptionem : et secundum quod existunt undique tangentia, faciunt actionem et passionem : et secundam quod unum subintrat in alio, faciunt augmentum : et cum permutaverint ordinem, situm et figuras, faciunt alterationem :et secundum quod quodlibet intrat in quodlibet, faciunt mixtionem. Dicunt enim Democritus et Leucippus, quod secundum quod talia sunt:, non sunt unum, et quod generationem faciunt secundum quod sunt composita et complicata.

Confitentur tamen etiam, quod ex eo quod secundum veritatem est unum quod est id quod omnino est indivisibile actu et potentia, nunquam fit multitudo, nec ex vere multis quae discreta sunt: et non actu nec potentia conjungibilia, sicut indivisibilia nunquam fit unum compositum ex illis numero : utrumque horum est impossibile. Dicunt etiam isti duo viri, scilicet Democritus et Leucippus, quod patitur res per poros, sicut dicit Empedocles, et alii de numero illorum Philosophorum : et dicunt quod omne pati et omne alterari hoc modo generatur, et fit quod fit, ita quod fiat rei dissolutio et corporis per interpositionem vacui, quia vacuum interponitur rebus res intercipiendo, ita quod pars huc, pars autem illuc feratur. Similiter dicunt fieri augmentationem corporibus solidis parvis subintrantibus in rem quae augetur.

Fere autem contingit Empedoclem dicere quod dicit Leucippus, in hoc quod indivisibilia necesse est eum ponere. Dico autem fere : quia Leucippus ponit atomos segregatos ambulantes in vacuo, et atomos in corpore quod constat, quae indivisibilia inter porum et porum faciunt divisionem. Sed Empedoclem contingit alterum horum dicere, scilicet atomos, quae dividunt inter porum et porum : quia aliter in omni re pori essent continui : hoc autem est impossibile : tunc enim corpus solidum nihil esset, praeter poros, sed totum esset vacuum:: ergo nihil esset, quia vacuum est sicut non ens, ut dicit Leucippus : necesse est ergo atomos esse se tangentes inter poros : media autem atomorum osse vacua, quae Leucippus dicit esse poros : fere ergo Empedocles dicit sicut Leucippus de facere et pati. Modi ergo secundum quos, ut dicunt Antiqui, haec quidem faciunt, haec autem patiuntur, fere sunt qui dicti sunt. Dico autem fere propter Platonem, de quo infra faciam mentionem : et manifestum est quid et quo modo de his dicunt.