CAPUT IX.

De reprehensione Empedoclis qui dixit quatuor elementa esse et non transmutari ad invicem.

Postquam autem nos ostendimus falsitatem in dictis eorum quod dixerunt aliquod corpus esse materiam quatuor elementorum, et elementa esse infinita, volumus declarare inconvenientia quae sequuntur ex dictis Empedoclis, quod dixit esse quatuor elementa, et dixit ea ad invicem non transmutari : tamen dixit cum hoc, quod comparabilia sunt elementa : quia in veritate quaecumque comparantur, habent aliquid unum in quo comparantur. Ipse enim Empedocles vult esse diversa in suis formis et suis materiis : et tamen sicut dicit, quod sunt comparativa, quod illa comparatio aut erit secundum qualitatem, aut secundum quantitatem. Verbi gratia, quod si ex uno pugillo aquae fiunt decem pugilli aeris, tunc oportet quod unum sit in eis quo mensurantur quam sunt ambo : quia in omnibus comparabilibus est unum aliquid quo mensurantur : et hoc est id in quo comparantur : cum autem ex quanta aqua sit quantus aer, oportet unam esse materiam, quae sic majoris et minoris est quantitatis sub forma aquae et aeris : sed quorumcumque est materia una, horum est transmutatio ad invicem, ut supra est habitum : ergo elementorum comparabilium secundum quantitatem est transmutatio ad invicem. Mirum ergo est de Empedocle, quod vidit elementa esse comparabilia, et tamen dixit ea ad invicem non transmutari. Videtur autem contrarietas esse in hac ratione in sexto Ethicorum, ubi dixit Aristoteles, quod qui dicunt omnia esse univoca, quae sunt comparabilia, et non sufficienti signo credunt : quod ibi dicit, dictum est propter ea quae dicuntur per analogiam ad unum, quae comparabilia sunt in eo quod dicuntur, non quidem in unum quod sit in omnibus comparatum, sed in uno ad quod habent respectum omnia comparata : quod autem hic dicitur, est dicendum de univoce comparatis in uno quod per unam rationem est in omnibus comparatum, sicut in elementis, quae per rarum et densum variata materia generantur ex se invicem. Vocatur autem haec comparatio secundum quid : quia rarum et densum non addunt super partes materiae qualitatem quae essentialiter sit qualitas, sed positionem in partibus materiae ad distensionem per minorem et majorem quantitatem. Si autem comparatio fiat secundum qualitatem, et non secundum quod ex quanto fit quantum, sed potius in quantum potest unum et aliud secundum qualitatem activam vel passivam quae est inter ipsa. Verbi gratia, si dicatur aer frigidus esse, et quaeratur comparatio in frigiditate, utrum scilicet tantum potest infrigiditare unus pugillus aquae, quantum infrigidare possunt decem pugilli aeris ? Tunc enim erit comparatio secundum quantum virtutis suae potentiae, et non secundum id quod est quantum distensionis materiae elementi, sed secundum id quod possunt aliquid elementa facere vel pati, si, inquam, talis secundum quantitatem comparatio fiat in elementis : hoc contingit dupliciter fieri, scilicet secundum similitudinem, quando fit in una qualitate quae est in diversis subjectis, quia similitudo est rerum differentium eadem qualitas : secundum proportionem autem dicitur facere, quando fit in oppositis vel diversis in una habitudine se habentibus ad duo subjecta vel plura. Si ergo fiat comparatio secundum qualitatem, tunc contingit comparare non quanti quidem mensu-

ram, sed potius secundum mensuram quae est secundum potentias similitudinum qualitatum, et secundum proportionem diversarum qualitatum. Verbi gratia quod dicitur ut hoc calidum, ita est hoc album. Cum autem dicimus ut hoc, significamus in qualitate quidem simile, et in quantitate aequale. Si autem dicamus comparabilia esse secundum qualitatem similem, et non secundum proportionem oppositorum, sed tantum secundum mensuram potentiarum quod est aequale calidum vel simile : et cum haec non dicantur transmutari ad invicem, est utique inconveniens. Verbi gratia, quod dicatur, quod quantum est tantum ignis calidum, in tantum calidum est multiplex aeris : quia idem plus calidum cum sit homogeneos, hoc est, naturae unius est minus calido, sicut multiplex ad submultiplex habet rationem talem, sicut comparabile in quanto, quae relatio est univoca : ergo etiam materia est una : quia aliter propriae qualitates non essent univocae : sed quorum est talis univocatio, omnia sunt transmutabilia ad invicem : ergo iterum fuit mirabile dictum Empedoclis, quod ponit elementum comparari in potentiis similibus, et non ad invicem transmutari. Si autem secundum proportionem fiat comparatio in elementis, quod dicantur aequalia : quia quantum hoc calidum, tantum hoc frigidum vel humidum. : adhuc sequitur elementa esse transmutabilia, quia quodlibet cuilibet, opponitur per qualitatem unam vel duas : cum ergo contrariorum materia sit una, elementorum erit materia una : ergo erunt invicem transmutabilia, sicut dictum est prius.