CAPUT III.

De improbatione ambarum opinionum.

Neutri autem istorum bene dicunt : quia si species sunt causae generationis et corruptionis, quaeramus quare non continue sine intermissione res generantur, sed quandoque res generantur, et quandoque non: cum autem eodem modo se habeat species generantis, et semper eodem modo se habent participantia specierum vel particularia specierum quae innata sunt istas species suscipere. Amplius nos ad sensum videmus, quod in arte est alia causa movens praeter speciem, quia sanitatem facit medicus, et scientiam generat Doctor : et cum praeter illos sanitas et doctrina sint species, et anima discentis et complexio sanitatis sint participantia illarum specierum, et eodem modo in aliis quae sunt operata per potentias artium : cum ergo ars imitetur naturam, etiam similiter erit tertia causa praeter duas.

IIIi autem qui dicunt, quod materia praefato modo disposita causa sit generationis propter motum quo movet, dicunt utique melius quam isti qui ponunt species, id est, quod alterat et quod transformat, magis est causa movens in physicis : materia autem sic informata alterat et transformat : et nos etiam assueti sumus dicere in artibus in natura, quod hoc est efficiens, quodcumque est mutans et alterans rem et transformans : et illa dicta istorum ex consuetudine comprobantur : sed tamen nec hi juste nec vere dicunt : materiae enim est pati et moveri, facere autem et movere est alterius potentiae quae est efficiens. Ex his enim quae in secundo Physicorum sunt scripta, constat materiam et efficiens nunquam posse coincidere in idem. Dixerunt autem isti, quod materia est principium movens : et qualitas materiae quae est calor et frigus, est sicut instrumentum materiae. Quod autem hoc falsum sit, manifestum est in his quae a natura generantur : ipsa enim aqua non facit ex seipsa, sed potius patitur : et si facit, aliunde nota est et facta : quocirca hi propter hoc non bene dicunt. Alia autem ratio est quare non juste dicunt, scilicet quod quia dicunt quod calidum segregat et distinguit res, frigidum autem congregat et miscet eas: et hoc dicunt rerum formas nec res habere aliam formam, nisi raritatem et spissitudinem diversam materiae.

Amplius isti attribuunt corporali materiae potentias qualitatum primarum, ut propter illas generent valde organice, hoc est, instrumentaliter : quia dixerunt quod qualitates primae sunt velut instrumenta quaedam, quibus agit et efficit materia hoc quod efficit et agit. Auferunt etiam illa causa quae est secundum speciem quae vocatur formalis : quia substantialem formam nullam esse dicebant. Inquiunt enim, quia calidum innatum est segregare frigidum autem congregare : segregat enim calidum et dissolvit : et ideo quia subtile ad se trahit, et grossum relinquit, res distinguit. Frigidum autem quia congregat et inspissat, res miscet et confundit : et quia omnia constituuntur mixtura quadam et distinctione, et ideo dicebant isti quia ex his duobus omnia alia faciunt vel. patiuntur : et omnia alia ex eis generantur et corrumpuntur, in tantum quod etiam ignis qui formalissimus est motus, aliquando frigido hoc modo instrumentaliter patitur : et non dixerunt aliquam aliam causam efficientem vel formalem.

Amplius in hoc simile aliquid dicunt, sicut si aliquis causam eorum quae generantur, attribuat serrae aut alicui aliorum instrumentorum : quia in veritate calor ignis et frigus aquae intemperata sunt, et ad complexiones mixti non agunt: sed potius calor per se consumit et induerat, et frigus mortificat et congelat : unde sicut necesse est aliquo serrante dividere lignum, aliquo movente securim vel dolabrum, coaequari, complanari et potiri lignum in aedificio, et in aliis similiter, et eodem modo necesse est quod qualitates elementales, aliquid ordinantes,moveant et dirigant ad species generatorum producenda : et hoc est motus coeli, ut infra patebit : quocirca etsi ignis maxime aliquid faciat et moveat, tamen isti non vident quomodo movet, quia multo deterius movet quam organa : quando, sicut dictum est, organum dirigitur ab artifice ad actum talem vel talem qui inducit formam operis artis : sed ignis et frigus elemcntalia corrumpunt complexione omnes : et hoc est pessimum, et multo pejus quam actio organum, quae est ordinata ab eo quod movet organum,