CAPUT XII.

De dubitationibus circa ea quae dicta sunt, quod substantia suscipit contraria.

Objicitur contra ea quae dicta sunt: quia non videtur omni substantiae conveniens, quod secundum sui mutationem est susceptibilis contrariorum: forma enim substantialis substantia est, tamen non secundum sui mutationem susceptibilis est contrariorum.

Adhuc autem et intelligentia substantia est, et non secundum sui mutationem susceptibilis est contrariorum. Similiter etiam Deus sive prima causa non secundum sui mutationem susceptibilis est contrariorum.

Similiter corpora caelestia quae directe cadunt in praedicamento ut composita substantia sunt, et tamen secundum sui mutationem non sunt susceptibilia contrariorum, ut videtur: quia corpus coe- leste, ut dicit Averroes, nno est susceptibile contrariorum.

Adhuc etiam quod dicitur quod substantiae nihil est contrarium, videtur habere instantiam, quia differentia est substantia et tamen habet contrarium. Quod enim differentia substantia sit, per hoc probatur quod quidquid essentialiter est pars substantiae substantia est: differentia autem est pars substantiae, quia est pars speciei, quoniam constituit speciem, ergo est substantia : et tamen habet contrarium, quia rationale mortale contraria sunt, et fundantur super formas contrarias. Omnia enim ista praedictis videntur contraria esse.

Sed ad haec omnia dicendum quod doctrina habita de substantia secundum quod est praedicamentum stat immobili virtute, ista autem quae inducta sunt instantiae sunt sophisticae. Quod igitur objicitur de forma, dicendum quod forma et materia non sunt in genere substantiae prout substantia est de numero praedicabilium. Forma ista ut forma prout est pars et principium compositi, de generibus, de speciebus et individuis non praedicatur. Similiter est dicendum de materia quae nullo modo praedicatur : et si esset in genere substantiae praedicabilis, procul dubio oporteret quod praedicaretur. Unde forma et materia sunt in genere substantiae ut principia substantiae reducta ad genus, prout genus quod est substantia est res vere per se existens, et non prout est unum praedicabilium. Proprietas autem substantiae signatur prout est de numero praedicabilium, aut prout est res vere non absoluta a praedicatione. Sed nullo modo forma et materia sic se habent ad substantiam: et ideo non est mirum si non convenit eis proprietas assignata substantiae, aut prout est praedicabile, aut prout est res vere non absoluta a praedicatione. Si autem absoluta accipiatur a ratione praedicabilis, non erit de consideratione logici, sed primi Philosophi.

Quod autem de prima causa objicitur

quae est Deus, dicendum quod prima causa non materia est, nec forma, nec compositum, nec universale, nec particulare, nec species, nec genus, nec individuum, nec differentia: et ideo nullo modo est in genere, vel reductum ad genus, sed ante omne genus et supra omne genus. Et quando omnia resolvuntur ad ens, non est illud ens substantia prima quod est Deus, sed ens de quo dicitur in libro de Causis, quod est creatum primum : et ante ens istud est creator creati talis, et ideo cum dicitur, Deus est substantia, intelligitur quod ipse est ens per se et a se existens et in seipso, et quod alia quae dicuntur substantiae non sunt substantiae, nisi per analogiam et proportionem ad ipsum vere ens et substantiam quae Deus est: et secundum quod propinquius et similius sunt per se apta ad ipsum, sic verius attingitur esse per seipsa. Quare hoc modo Deus non est substantia prout est unum praedicabilium, et ideo non est mirum si non convenit Deo substantiae proprium.

Ad hoc autem quod de intelligentia dicitur, planum est respondere, si intelligentia accipiatur proprie secundum intelligentiae rationem. Sic enim intelligentia est agens intellectus, qui est essentia potius quam substantia, et non habet compositionem nisi eam quae est ex esse et quod est, et est res consistens in lumine esse proprie : et hoc non est in genere univoce cum aliis quae sunt in genere, sed reducitur ad genus, et suscipit nomen generis secundum analogiam et proportionem sicut causa prima. Et haec solutio est secundum intentionem philosophiae Peripateticorum qui de intelligentiis bene sunt locuti.

Quidam autem Arabes et quidam Judaei de intelligentiis secundum rationem suae legis loquuntur, quod nullo modo probare possunt ex alicujus philosophiae principiis, dicentes intelligentias Angelos esse, qui localiter moventur et mittuntur ad homines , quod a Stoiciis secundo et ab Epicureis primo ortum habuit et assumpsit, et ab his qui leges posuerunt.Et secundum istos intelligentia habens est genus et speciem et individuum. Et genus quidem est in intelligentia omnibus communis. Species autem sunt intelligentiae in diversis ordinibus distributae : et quae in uno ordine sunt, ejusdem sunt speciei, et diversae sunt in specie quae in diversis ordinibus sunt constitutae. Et individua specierum sunt singulares intelligentiae sive Angeli: et illis, ut dicunt, convenit substantiae proprium, quia quamvis justitia Dei sint confirmatae in bono vel in malo, tamen natura sunt vertibiles ad utrumque, ut dicit Dionysius. Ad haec autem hoc advenit, quod non recte intelligunt illud Platonis : Dei Deorum quorum opifex paterque ego: natura quidem mutabiles, voluntate autem mea sic permanentes. Sed Plato loquitur de mutabilitate quam sustinet omne quod creatum vel causatum est, quod ex se nihil est, et id quod est, et esse suum est per relationem ad causam primam. Haec autem subtiliter determinari habent in prima philosophia in illa parte ubi agitur de fluxu entium a causa prima.

Quod autem de corporibus caelestibus objicitur, dicendum quod illa prout composita, sunt in genere substantiae secundum rectam lineam et ordinem praedicabilium, et sic sunt proprietatis substantiae susceptiva corpora coelestia: primae enim differentiae contrariorum sunt secundum situm, et differentiae situs : unde etiam per situs contrarietates omnia alia contraria, ut dicit Averroes , diffiniuntur per maxime distare : distantia enim in situ causa est omnis distantiae omnium aliorum generum. Differentiae autem situs contrariae sunt, ut dextrum et sinistrum, ante et retro, sursum et deorsum, ut dicit Aristoteles, et horum contrariorum sui mutationem corpus caeleste est

susceptivum : sed sua mutatio non est nisi ad ubi, quia non est in potentia nisi ab ubi et nunc: quamvis Averroes de substantia orbis dicat, quod Messhalach probat in libro de Sphaera mota, quod corpus caeleste susceptibile sit raritatis et densitatis secundum suae substantiae mutationem.

Sed hoc verum est, secundum quod haec raritas et haec densitas sunt aequivocae, et ad minus non univocae ad raritatem et densitatem quae sunt in elementis: densitas enim et raritas in elementis mutant substantiam sicut raritate transit aqua in aerem et aer in ignem : sed in caelestibus non dicunt nisi situm partium in toto corpore, et non mutationem a forma caelesti in formam aliam. Est enim densum in caelo, cujus partes positionem habent propinquam, propter quod sol spissus esse dicitur. Rarum autem cujus partes secundum positionem stani remotae, et ideo substantia circulorum caelestium dicitur esse pervia plus raritate et pervietate omnium elementorum et elementatorum.

Quod autem de differentia objicitur, in praecedentibus est solutum : secundum enim contrarietatem distantium perfecte quae prima est in quolibet genere, sic differentia contraria est differentiae: et hoc modo differentia non est in genere nisi per reductionem ad genus, ut saepius jam in doctrina ista et in doctrina de universalibus dictum est. Si autem sumantur contrariae qualitates quae mutuo se expellunt ab eodem susceptibili, quod potentia utrumque natum est recipere, sic differentia differentiae non est contraria, sed aliquid habet proportionale ad contrarietatem hoc modo dictam, in quantum differentiae oppositae natae sunt fieri circa idem genus, et non possunt simul esse actu in illo, genus enim proportionatur materiae, sicut olim saepius dictum est.

Ex his ergo manifestum est, quod proprie proprium substantiae est secundum sui mutationem susceptibile esse contrariorum, et quod haec convenit omni et soli et semper illi substantiae quae cadit in genere substantiae, prout ipsa est praedicamentum, vel prout ipsa est ens constitutum et non absolutum a ratione praedicamentali.