CAPUT II.

Quid hoc genus habeat de ente, et quid in eo sit generalissimum, et quid subalternum, et quid specialissimum, et quid individuum.

Consequenter determinandum est quid de ente significet hoc genus, et quid sit generalissimum, et quid specialissimum, et quid subalternum, et quid individuum. Haec enim ad omnem coordinationem pertinent generalissimorum : omne enim generalissimum aliquam significat partem entis , et in omni coordinatione praedicabilium aliquid est ut generalissimum, et aliquid ut subalternum, et aliquid ut specialissimum, et aliquid ut individuum. Aliter enim modus praedicandi praedicabilium completus non esset nisi distinctus esset ab aliis et non staret in infimo nec staret in summo,nisi per media descenderet ordinate quae sunt subalterna et specialissima.

Manifestum autem est ex praeinductis, quod ad aliquid minus de ente habet quam quantitas vel qualitas, quia illa significant ens actu perfecte quiescens in subjecto quod est substantia, et tale ens non significat ad aliquid, sed potius id quod secundum aptitudinem et causam est in subjecto : perfectio autem ejus est in, ratione comparante, propterea non quiescit in subjecto, sed habet ad id quod extra subjectum est comparationem, et ideo minus de ente significat quam aliud genus, et praecipue quando non fundatur in substantia nisi per actum substantialem, sicut patet quod nihil fundatur in substantia, et non habet causam nisi actum substantialem qui est activa generatio : et cum actus sit in agente, per hoc quod est ab agente fit propter hoc quod tale ad aliquid in subjecto vel nihil vel parum reducit comparationis : ex hoc enim quod ille generavit, sequitur quod pater sit, et ex hoc quod alter est genitus, sequitur quod sit filius, ita tamen quod neuter nec generans nec genitus formam aliquam receperit, vel aliquid passus sit secundum aliquod accidens : quia per actum substantialem et effectum actus fit hujusmodi comparatio, et quia vel nihil in simplicibus sicut materia, vel parum valde in his quae materialia sunt inducit comparationis, patet quod minus de ente habet quam significata aliorum generum accidentis : quamvis etiam aliquando fundetur super formam accidentalem in subjecto praesuppositam, cum dicitur quod isti sunt similes,quia uterque albus est: et tunc quidem est relatio compositi ex subjecto et accidente, sed ipsa de se non majorem affert comparationem nisi comparabilitatis illius quae est secundum aptitudinem, sicut paulo ante diximus : et ideo de se minimum quid significat entis, quod tamen modum specialem importat praedicationis : propter quod oportet ipsum esse distinctum ab aliis praedicamentis: ille enim modus in multis invenitur quae ordinabilia sunt secundum illum modum in genera et species et individua.

Si autem aliquis objiciat, dicens quod secundum ea quae dicta sunt, accidens praedicatur per prius et posterius de ad aliquid, et de aliis generibus accidentium, quod videtur inconveniens, cum omnia genera accidentium ex aequo referantur ad unam accidentis divisionem,Dicendum est quod secundum hanc communem ra-

tionem accidentis (quod accidens est quod ut consequens substantiale esse cadit ad substantiam ut ad subjectum) sic aequaliter participant accidentis praedicationem omnia genera accidentium : sed secundum hoc quod accidentia primorum generum significant quasdam species vel partes entis primas quae non sunt de esse substantiae, sic non participant aequaliter modum accidentis novem genera, quae accidentium genera dicuntur : sic enim nec entis praedicationem aequaliter participant, quia quaelibet sunt entia, et quaedam significantia sunt non ens quidem principaliter sed quomodo se habeat ens ad aliud: et illa sunt minus entia quam illa quae significant ens in aliquo absoluto quiescens, et secundum hunc modum participant entis praedicationem. Accidentis autem praedicationem participant e converso : sicut enim accidens per se minus habet de ratione accidentis quam accidens per accidens, ita plus habet de accidente quod est accidens ex comparabilitate quam id quod solum ex hoc accidit, quia est in alio, non sicut quaedam pars esse ipsius : et per prius et per plus accidentalitatis praedicatur accidens de ad aliquid quam de aliis generibus accidentis.

Generalissimum autem in hujus praedicabilis coordinatione est ad aliquid, vel relativum, vel minus proprie, ut dicunt quidam, relatio : sed notandum quod nullo nomine ita expresse significatur generalissimum sicut per hoc quod est ad aliquid, quod est praepositio cum casuali : hoc enim duo importat quae sunt in relativo, diversitatem scilicet per transitionem quam notat praepositio, et terminationem comparationis quam notat casus accusativus, cum dicitur ad aliquid.

Et si objicitur quod in nomine hoc quod est ad aliquid non importatur id quod comparatur ad aliquid, neque etiam ratio comparationis, sed tantum diversitas comparatorum, et id ad quod refertur comparatio, Dicendum quod hoc quod competentius potest importari in nomine comparativo de se et ratione sua formali est ad aliud ; et id quod comparatur ad aliud, non est nisi materialiter in ipso. Nomina autem imponuntur ab eo quod formaliter significatur in ipsis, et non ab eo quod est in eis ut materiale : ratio autem comparationis, ut ante dictum est, non respicit comparationem nisi ut causa et non ut forma, et ideo etiam non debet significari in nomine, quia est extra formam illam a qua imponitur nomen ; et ideo aptius nominatur hoc genus nomine ad aliquid, quam aliquo alio nomine quo possit nominari.

Et sciendum quod,ut dicunt Porphyrius et Alexander, Plato invenit hoc nomen, cum relatio tunc vocaretur. Relatio autem nominari non debet, quia sicut nec alia genera in abstracto significata praedicabilia sunt, ita nec istud : abstracta enim significant essentias simplices quae secundum hoc quod sic significantur, non sunt formae totius esse significativae et notiones alicujus totius esse, ipsius totum essentiale vel accidentale significantes. Ab Antiquis autem relativum dicebatur, quod, ut dictum est, emendavit Plato considerans quod relativum est dictum quasi antecedentis reductivum, ut dicitur in grammaticis, et hoc non consideratur in comparatione nisi materialiter : id autem ad quod refertur, est sicut finis qui formalis est in eo quod terminat et finit comparationem : propter quod melius ad aliquid quam relativum nominatur.

Habet ergo istorum praedicabilium coordinatio ad aliquid pro generalissimo. Ad aliquid autem dici secundum id quod sunt, et ad aliquid dici quomodolibet ad aliud, sunt prima dividentia generalissimum, et cum eo subalterna genera et species constituentia: ut specialissimum autem habet ad aliquid, quorum hoc ipsum quod sunt ad aliquid sunt: ut individua autem habet hoc sic ad aliquid esse et id sic, ut pater, filius, dominus, servus.

Attendendum autem valde est, quod

quaedam significant comparationem quae sunt ad aliquid ut conceptum tantum, et ista dicuntur absoluta, sicut hoc ipsum quod dico relatio, vel comparatio, et ideo illa non referuntur ad aliquid, sed absolutas dicunt suas significationes. Alia significant relationem ut exercitam et secundum actum comparatam, sicut ista ad aliquid vel relativum. Quaedam etiam significant eam ut in potentia ad exercendum, sicut hoc ipsum relativum quod potentiam activam ad referendum significat. Et ex hoc iterum est, quod aptissime hoc genus vocatur ad aliquid et minus apte relativum . Sed cum dicitur relatio, minimum habet congruentiae nomen illud.

Ex hoc iterum ulterius patet ratio ordinis, quod post praedicamentum quantitatis inter genera accidentium praedicamentum hoc est ordinandum, quia scilicet quantitas propinquissima est substantiae, cum substantia ordinanda est. Propter quod etiam quantitatis diffinitiones quamvis concernant materiam, non tamen concernunt hanc vel illam sensibilem, et sunt propter hoc de necessitate mathematicae scientiae. Aliorum autem accidentium diffinitiones et passiones concernunt materiam sensibilem et habent plus de accidentalitate, et minus appropinquant ad substantiam. Et cum inter illa plus habet de accidentalitate ad aliquid, ut dictum est, merito praeponitur inter illa. Et hoc dico salva pace Boetii, qui aliam causam assignat hujus ordinationis : dicit enim quod quia in ordine discretae quantitatis est primum et secundum, quae relationem et comparationem dicunt, et quia tam in praedicamento substantiae quam in praedicamento quantitatis resultant genus et species quae sunt relativa, ideo statim post ista duo ponitur relatio, quamvis qualitas secundum naturam qualitatis sit ante relationem. Quae ratio non est sufficiens, sicut cuilibet bene consideranti facile patere potest.