ARTICULUS IX.

Quid sit esse in tempore ?

Nono quaeritur, Quid sit esse in tempore ?

Et dicit Philosophus , quod esse in

tempore, est aut tempore, aut parte temporis numerari.

Sed tunc quaeritur de his quae non habent numerum secundum prius et posterius, ut quieta omnino, scilicet essentia cujuslibet rei naturalis, ut homo, asinus, etc, qualiter illa sint in tempore ? Dicimus enim, homo est, et homo fuit, et homo erit, significantes quod talia sint in tempore.

Si forte dicatur, quod essentia rerum est in adaequatione humorum : humores autem in calidis, frigidis, humidis, et siccis : et ibi propter continuam actionem et passionem est prius et posterius in deperditione et restauratione, secundum quod etiam dicit Philosophus, quod non est actu eadem sanitas in mane et in vespere : ita non possemus dicere, quod esset idem homo in mane et in vespere. Dico autem actu : quia esset habitu eadem sanitas, nisi interveniret infirmitas. Si, inquam, diceretur, quod sicut albedo vel sanitas non perit in toto, sed tamen non est tota simul, et ideo ibi est esse in praeterito et in futuro : similiter est in homine, propter hoc quod non est totum simul in praeterito et in futuro. Contra : Formae substantiales sunt formae omnino simplices : formae autem simplices, aut omnino sunt simul, aut non sunt. Ita cum homo sit simplex forma, ideo non potest aliquid habere humanitatem, vel habebit eam totam simul: et ita ratione illius formae non erit verum dicere, homo fuit, et homo erit. Et ita videtur, quod talia non sint in tempore.

Praeterea, Quaeritur de caelo, quomodo dicatur, caelum est, caelum fuit, caelum erit ?

Et sit de omnibus generaliter unum argumentum : simplex secundum quod simplex non habet mensuram secundum prius et posterius : sed talia corpora quae sunt immortalia secundum Boetium, sunt simplicia : ergo secundum hunc modum non habebunt mensuram : sed tempus est mensura secundum hunc modum : ergo talia non sunt in tempore.

Praeterea, Quaeritur de dicto quorumdam, qui dicunt de quiescentibus quiete naturali, ut omnia mobilia quae actu non moventur secundum quod possibilia sunt ad motum, quod quies eorum non est tota simul. Videtur enim hoc esse falsum : quia quidquid habet prius et posterius, hoc primo et per se est in tempore : sed nulla quies primo et per se est in tempore, sed per posterius, ut dicit Philosophus : ergo nulla quies habet prius et posterius.

Solutio. Dicimus, quod quatuor modis aliquid proprie est in tempore. Primo, aliquid est in tempore ut in subjecto : et sic passiones temporis sunt in tempore, sicut longum et breve, multum et paucum. Secundo, aliquid est in tempore sicut id quod est substantia temporis : et sic nunc est in tempore quod est substantia ipsius. Tertio modo, aliquid est in tempore sicut terminus in terminato : et sic nunc signatum est in tempore. Quarto modo, aliquid est in tempore simpliciter sicut in numero : et hoc est tempore toto, vel parte temporis mensurari : et hoc contingit duobus modis, scilicet absolute, vel secundum comparationem. Absolute adhuc duobus modis, scilicet per prius et posterius. Per prius est in tempore motus, et mobile secundum quod est in motu. Per posterius quies et quiescens secundum quod refertur ad motum. Et per prius esse in tempore dicitur adhuc duobus modis, scilicet toto tempore mensurari, et parte temporis mensurari. Toto tempore, sicut motus caeli. Et parte temporis, sicut alii motus. Per comparationem esse in tempore dicitur tribus modis. Aut enim id quod comparatur, est immobile secundum esse et posse et agere, sed com-

paratur ad rem mutabilem et mobilem secundum durationem excellentem in ante et post et commutationem : et sic dicitur, Deus est, Deus fuit, Deus erit : sensus enim est, ut dicit Hieronymus. Deus fuit, id est, numquam defuit: Deus erit, id est, numquam deerit : Deus est, id est, semper est. Aut id quod comparatur, secundum esse est immobile, licet secundum posse quod est conjunctum motui, est mobile, quia mobile est secundum vicissitudinem : et sic Angelus dicitur esse in tempore secundum omnes differentias temporis : quia potentia Angeli vicissitudinatur per actus intelligendo diversa et volendo. Et secundum hoc dicit Augustinus, quod Deus creaturam spiritualem movet per tempus, creaturam vero corporalem per tempus et locum . Aut quod esse quid rei est totum simul, sed habet potentiam ad motum continuum : et hoc contingit duobus modis secundum duplicem modum potentiae : est enim potentia ad ubi tantum, et potentia ad ubi et formam. Et primo modo caelum est in tempore, secundo modo generabilia et corruptibilia.

Et per hoc patet solutio ad omnia praeter hoc quod objicitur de quiete : bene enim concedimus, quod essentiae rerum non sunt in tempore absolute, sed per comparationem ad potentiam relatam ad motum.

Ad hoc autem quod objicitur de quiete, dicendum est, quod cum dicitur, quod quies non sit tota simul, intelligitur quod est propinquior et remotior a motu, et hoc simpliciter non ponit prius et posterius, sed per comparationem ad motum : et ideo dicit Philosophus, quod per posterius quies est in tempore.