PARTICULA. I.

Utrum somnus ei vigilia sint passiones sensus per se ?

Primo igitur quaeritur, Utrum somnus et vigilia sint passiones sensus peise?

Et videtur, quod sic per rationes quas ponit Aristoteles in libro primo de Somno et vigilia,

1. Quarum prima haec est: Quaecumque quidem viventium augmenti diminutionisque participant solum, in his non est somnus neque vigilia, velut in plantis : nonenim habent sensibilem particulam. Et fundatur ratio supra hoc, quod cujus, non est subjectum somni et vigiliae, illius non est somnus et vigilia : vegetabilium secundum quod vegetabilia non est subjectum somni et vigiliae : ergo vegetabilium non. est somnus et vigilia.

Prima probatur per ante dicta. Secunda probatur ex hoc quod subjectum somni et vigiliae est sensus, quem non habent vegetabilia secundum quod hujusmodi. 2. Alia ratio Philosophi ad idem est haec : Impossibile est qualicumque sensu sentire, quod dormit animal. Manifestum igitur est, quod omnibus sensibus necessarium est inesse eamdem passionem q u ae vocatur somnus.

3. Tertia ratio est ducens ad impossibile sic : Si partim quidem, scilicet secundum quosdam sensus inest somnus, partini vero non sic, ex hac ratione dormiendo sentiet animal, quod est impossibile.

hi. Aliam rationem ad idem ponit Philosophus sic : Plantarum nullam possibile quidem est communicare alteram haram passionum, ut quod sine sensu existit neque somniis neque vigilia. Quibus enim sensus inest, his et tristari et gaudere : quibus vero haec, et concupiscentia. Plantis autem nihil inest horum. 5. Aliam ponit idem Philosophus sic : Signum autem quod plantae non. habent solinium, est quod somnus quidem non insit secundum vegetativam partem animae, et quoniam opus suum facit nutritiva particula dormiendo magis quam vigilando : nutriuntur enim et augentur tunc magis, tamquam, nihil indigentia ad haec sensus. Et ratio fundatur supra hoc quod cujuscumque partis animae propria passio est sommis, illam immobilitat et impedit ab actu. Si ergo nutritivae particulae quae est . pars vegetabilis, propria passio esset somnus, tunc ipsa immobilitarct et impediret ab actu : sed hoc est falsum : quia virtutes illae intenduntur in somnis in actibus suis,

0. A.d idem objictur sic : Dicit Philosophus in 1 de Somno ei vigilia, quod in quo cognoscimus vigilantem, in hoc cognoscimus eunt qui somno premitur: sed sensu cognoscimus vigilantem : ergo sensu cognoscimus eum qui. somno premitur : ergo somnus est passio sensus. 7. Jtein, Alpharabius : " Somnus at- tribuitur virtuti sensus: impossibile enim est ut attribuatur virtuti nutritivae I plantae enim non habent somnum, cum non habeant apprehensionem : et cum non attribuatur animae nisi comprehensivae, remanet ut attribuatur animae irrationali. Animal enim, irrationale dormit i quia animal dormiens non caret in somno instrumentis sensus neque motus, et cum hoc neque sentit neque movetur, scimus quod causa, in somno est, quod apprehendens sensibilia recessit ab instrumentis iilis interius corporis. " Sensus hujus auctoritatis est, quod somnus probatur esse passio sensus ex hoc quod plantae non dormiunt, sed bruta, et Immines dormiunt, quae non communicant nisi in anima sensibili : et cum in somno non immobilitantur nisi sensus exteriores et non interiores, erit somnus passio sensuum exteriorum et noti interiorum.

Sed contra videtur, quod somnus sit p assio v e g e t a b i 1 i s.

1.. Dicit enim Aristoteles in 1 de Somno ei vigilia : Quorumcumque aliquid opus secundum naturam quando excesserit secuudum tempus, necesse est languescere, ut oculos videntes necesse est quiescere ad recreationem virtutis : sed cujuslibet vegetabilis potentiae finitum est opus secundum naturam : ergo si excedat tempus, necesse est languescere et quiescere propter recreationem : sed talis quies somnus est : ergo vegetativae potentiae erit passio somnus. Minor hujus syllogismi probatur ex hoc quod omnis potentia vegetabilis est agens finite secundum naturam et non infinite : et sic tempore determinatur ejus actio.

2. Praeterea^ Illius debet esse somnus passio maxime, cujus motu efficitur : sed somnus motu virtutis vegetativae. Prima harum probatur ex hoc quod passio com" paratur ad suum subjectum tantum ut ad materiam et ut ad efficiens. Secunda probatur ex hoc quod somnus efficitur maxime ex evaporatione alimenti, quae evaporatio est a virtute digestiva quae est pars animae vegetabilis,

?), Item, Id quod per se est causa mobilitatis, idem etiam est per se causa immobilitatis et quietis secundum naturam : sed spiritus vitalis procedens a corde, per distributionem vilae efficit mobilitatem : ergo idem debet esse causa immobilitatis et quietis secundum naturam. Palma probatur ex hoc quod natura est principium motus et status per se et non secundum accidens. Secunda vero probatur ex hoc quod cor est principium vitae. Inde proceditur sic : Principium vilae est causa mobilitatis et immobilitatis : anima vegetabilis est principium vitae in habenti-

O L 1 bus vitam : ergo anima vegetabilis est prima causa mobilitatis et immobilitatis : sed mobilitas est vigilia, et immobilitas somnus : ergo anima vegetabilis est causa somni et vigiliae.

h:. Praeterea, Videtur quod nullo modo sit passio sensus, sic : Sicut se habet vita ad vitam vegetabilem, sic sensus ad sensibilem : sed vivere est actus incorporeus animae vegetabilis : ergo sentire erit actus incorporeus animae sensibilis. Prima probatur ex hoc quod dicit Aristoteles in libro secundo de Anima ^ quod vivere inest Adventibus propter vegetabile, animalibus autem propter sensibile primum. Minor autem probatur ex hoc quod anima quae est substantia incorporea, non potest fluere actus corporeos. Inde proceditur sic ulterius : Quod per se non potest moveri, per se non potest fieri aliquando mobile, vel aliquando immobile : nullum incorporeum per se potest moveri: ergo nullum incorporeum potest fieri aliquando mobile, vel aliquando ini mobile. Prima, proi) a fur per hoc quod nihil movetur nisi sit mobile. Secunda vero probatur ex hoc quod nihil movetur nisi, sit corpus, ut habetur in libro sexto Physicorum , et in primo de Anima , inde ulterius sic : Sensus est actus incorporeus : nullum incorporeum

aliquando est mobile, aliquando immobile : ergo sensus non est aliquando mobilis, et aliquando ini mobilis : sed mobilitas est vigilia, et immobilitas est somnus : ergo sensus non est vigilia vel somnus.

5, Item, Dicit Aristoteles in secundo Physicorum , quod Ires causae, scilicet efficiens, formalis, et finalis, coincidunt in unam rem : sed materia cum. aliis numquam coincidit id idem : sensus est causa officiens somni : ergo non erit subjectum ejus proprium : quia subjectum est in ratione materiae.

0. Item, Videtur somnus non tantum esse passio sensibilium, sed etiam motivorum. In somno enim organa processivi motus efficiuntur immobilia, quia clauduntur ab actu sentiendi : cum igitur somnus sit passio ejus cujus est vinculum, aequaliter erit passio motivorum sicut sensibilium.

7. Praeterea, Videtur somnus esse passio intellectus practici et phantasiae : haec enim duo movent, ut dicit Aristoteles in tertio de Anima : sed in somnis organa motiva efficiuntur immobilia, quae moventur ab intellectu et phantasia : ergo videtur, quod somnus sit vinculum intellectus practici et. phantasiae.

Si forte dicatur, quod intellectus non movet per se, sed per phantasiam, et sic somnus non est vinculum intellectus per se: hoc patet esse falsum : quia dicit Aristoteles in tertio de Anima , quod intellectus quandoque contrarie movet phantasiam. Praeterca, Intellectus practicus movet in artificiatis mechanicis, quod non convenit phantasiae.

8. Praeterea, Avicenna et Alpharabius dicunt quod somnus est vinculum sensibilium virtutum et motivarum : et sic videtur, quod non sit propria passio sensus, eo quod non convenit soli, sensui.

Solutio, Dicendum, quod somnus et vigilia sunt passiones sensus, sicut probant primae rationes.

Ad id quod objicitur, quod somnus sit passio vegetabilis animae, dicendum quod verum quidem est, quod omne agens finite agit secundum tempus determinatum : sed omne finite agens potest excellere tempus. A Philosopho enim dicitur illud agens excellere tempus, quod opus suum facit cum labore et poen a : illud enim si excedit modum virtutis suae, in continuando opus lassabitur, et indigebit (pii eie ne corrumpatur: et illius causam tangit Avicenna in sexto de Naturalibus, et Averroes in libro de Substantia orbis dicens, quod talia agentia agunt in organo, cujus motus naturalis secundum naturam materiae contrarius est motui agentis. Dico autem motum, agentis, ''quo movet agens : et hoc verum est de organis processivi molus, quae secundum naturam gravia sunt, et descendunt deorsum, sed in omnem partem. De sensibus autem sic est, quod organum sensus corrumpitur ab excellenti sensibili : et propter hoc post tempus determinatum tales virtutes desiderant quietem et somnum. In operibus autem animae vegetabilis non sic est. Opera enim ipsius sunt alimento uti, et augmentare, et generare : et haec omnia fiunt unico instrumento quod est calor naturalis, et hunt etiam actione calidi : et ideo etiam actio instrumenti eadem est, et non est contraria actioni virtutis moventis. Unde etiam non potest causari lassitudo sicut causatur in virtutibus sensibilibus et virtutibus mobilibus motu processivo : et idcirco illae potentiae non possunt excellere tempus suae virtutis et suae proportionis ad actum.

Sunt tamen quidam hoc aliter solventes dicendo quod virtutes sensibiles apprehendunt delectabile in sensibus : et ideo vi delectationis incitantur ad opus, ita quod continuantur in ipso ultra tempus suae possibilitatis : sed talis non est apprehensio objecti in virtutibus animae vegetabilis: et idcirco illae non excedunt tempus suum. Sed prima solutio verior est : quia illa tangit causam lassitudinis et paenae.

Ad aliud dicendum, quod somnus siccut a prima causa efficiente efficitur a vi digestiva elevante vapores ad cerebrum, sed non sicut a causa proxima et immediata, quae est humiditas a vaporibus elevatis ad cerebrum generata : propter frigiditatem enim vapores elevati ad caput convertuntur in humiditatem frigidam, quae propter sui gravitatem descendit ad organa sensuum, et oppilat vias spirituum ne fluant in organa sensuum, sicut dicit Alpharabius, sicut nubes impe diu ut lumen solis, ne descendat in aerem. Dicit enim Isaac in libro de Diffinitionibus, quod spiritus movetur in corpore animato sicut lumen in mundo: spiritus autem impediti reflectuntur ad interiora ad suum principium. Eadem etiam humiditas ex frigiditate quam accipit a cerebro, propellit calorem naturalem ab organis exterioribus et repellit ad suum principium, et hoc est, ad locum digestionis et ad cor. Unde repulso calore vel spiritibus exterioribus, clauduntur instrumenta sensuum ab actibus exterioribus : et hoc est somnus. Et sic patet, quod causa proxima somni est a membro in quo est virtus animalis, quod scilicet est cerebrum, vel id quod est loco cerebri in animalibus cerebrum non habentibus.

Ad aliud dicendum eodem modo : spiritus enim omnes generantur a corde quantum ad substantiam suae materiai : sed tamen formam ad opera specialia accipiunt in quibusdam aliis membris: spiritus enim ad operationem nutrimenti formam accipit in hepate, sed ad operationem motus et sensus formam accipit a cerebro, et ad operationem vitae formam accipit a corde. Unde, secundum quod spiritus officit mobilitatem sensuum et organorum processivoram, formam

accipit a virtute animali quae est in cerebro : et propter hoc proxima causa mobilitatis spiritus annualis procedit a cerebro i et ideo ille idem per sui absentiam est causa immobilitatis. Et sic patet, quod non procedit illa objectio.

Ad id quod objicitur, quod somnus non sit passio sensus, dicendum quod duplex est actus sensus, ut supra notatum est. Unus est actus sensus qui est sensibilis anima, et iile est esse, et est actus incorporeus, sed tamen actus corporis sensibilis, et vocatur a Philosophis actus primus, Alius est sentire et non judicare de sensibus : et iste actus etiam est incorporeus, id. est, non ens corpus, sed tamen est actus corporis, quod est organum sensus. Dicendum ergo, quod motus et immobilitatis subjectum proprium non est actus incorporeus, sed materia illius actus, scilicet organum sensus, quod per diversas dispositiones somni et vigiliae mobile et immobile efficitur quantum ad actum qui est sentire.

Ad aluid dicendum, quod triplex est materia, scilicct ex. qua lit res, et in qua, et circa quam est operatio rei. Et de prima intelligitur dicium Philosophi, et non de secunda. Accidens enim quod est in substantia ut in subjecto, causatur etiam ab ipsa sicut a causa efficiente per accidens : et sic se habet somniis ad sensum. Vel dicatur melius, quod seusus est subjectum somni et non causa : sed causa efficiens est absentia caloris et spirituum animalium. Vigiliae autem, causa efficiens expansio caloris et spirituum animalium in organa exteriora.

Ad id quod objicitur, quod somnus est etiam vinculum virium, motivarum, dicen dum quod motiva est duplex ; quaedam enim sita est in organo, ei quapiam non. Intellectus enim practicus non est itus in organo, et propter hoc non imniobililatiir per somnum nisi per arridens, sicut nec intellectus speculativis, ut uipra habitum est. Motivi vto quae ei mV ih oi^tUiii, nditw fi seruhdum dm"iiHiflos quaedam onim "jb" esi in

organo exteriori, et quaedam, in interiori, sicut phantasia sita est in interiori : motiva vero quae est in nervis et musculis membrorum mobilium, sita est in. interiori : et cum somnus non sit nisi vinculum exteriorum, patet quod non erit vinculum phantasiae. Ilia iterum, quae est in exteriori, est secundum duos modos : quaedam, enim secundum objectum ordinatur ad virtutes animales quae sunt intellectus et phantasia et sensus, sicut illa quae est in. pedibus, et manibus, et musculis oculorum et palpebrarum, et hujusmodi : et illae immobilitantur, eo quod fundatae sunt super virtutem sensibilem quae est in membris illis : unde etiam primo immobilitatur sensus, et per consequens motus. Quaedam autem ordinata est ad virtutes naturales quae sunt ad opera naturae, sicut est illa qua; est in membris genii atibus, et illa non semper ligatur in somno, ut supra diximus.

Et ex hoc patet solutio ad id quod objicitur de intellectu et phantasia : licet enim intellectus quandoque non moveat per pii aut a siam, nec cum phantasia, tamen semper movet per illam quae sita est in nervis et in musculis : et illa immobilitata non immobilitatur intellectus nisi per accidens.

Ad dictum. Alpharabii et Avicennae dicendum, quod somnus est passio sensus primo, et virtutis motivae per consequens. Probatur enim, quod eaedem viae spiritus sensibilis et motivi sunt, et cadem organa utriusque virtutis, et quod virtus motiva fundatur in sensu.

ARTICULI TERTII