ARTICULUS VI.

Utrum creatio sit actus separatus ab opere naturae et propositi ?

Ad sextum proceditur sic :

1. Nihil fit in actu aliquo nisi per id quod est in actu : sed ex semine Ut actu homo: ergo si. fit secundum naturam, oportet quod actus consimilis sit in semine secundum speciem: hoc autem est falsum: ergo actu homo non fit ab aliquo principio quod sit in semine. Cum igitur in semine sint omnia principia generationis naturalis, ex principiis naturalibus non fit forma et actus hominis. Eadem est objectio de semine labae et omnibus aliis seminibus ad ea quae nascuntur ex ipsis. Prima autem propositio scripta est in tertio de Anima .

2. Item, Nihil agit ultra suam speciem : ergo calidum numquam ultra calidum, et frigidum numquam ultra frigidum, et actus mixti numquam ultra actum mixti: sed formae substantiales nec sunt calidum, frigidum, dumidum, et siccum, nec harmonia mixti.: ergo videtur, quod non actione mixti nec actione primarum qualitatum efficiantur : et ideo oportet, quod creatio sit actus conjunctus operationi naturae, ita quod operatio naturae

disponat materiam, et creatio inducat formam.

Si forte dicatur, quod formae inducantur a virtute caelesti, hoc improbatur per easdem propositiones : quia nihil fit in actu nisi per existens in actu: et etiam nihil agit ultra suam speciem : quia aliter virtus activa non responderet essentiae speciei, et etiam actio esset in infinitum: quia si non terminaretur ad idem in specie cum agente, non esset ratio quod terminaretur in aliquo. Praeterea, agens non intendit destruere nisi contrarium sibi. Et appello contrarium dissimile secundum formam in eadem materia existens cum agente.

Solutio. Ad. hoc est responsio Platonis, quod quia formae similes non sunt ex generatis in materia et semine, ex quibus fiunt generata, necesse est esse formas separatas quae dent formis generatorum esse. Et ratio sua ponitur in commento super septimo Metaphysicae , haec scilicet, quod forma substantialis in quolibet ente est ens additum formis complexionalibus, scilicet calido, frigido, humido, et sicco, et immixtionibus horum. Istae ergo formae additae qualitatibus, aut generantur ex se, et tunc erunt a non generante, quod est inconveniens : aut ab extrinseco aliquo sibi, et illud extrinsecum, aut erit individuum aliquod ejusdem speciei, aut species, aut genus inclusa in ipsa materia, aut forma separata. Sed quia non est individuum vel species vel genus inclusa in materia, relinquitur quod tales formae sint a forma separata.

Posteriores Philosophi respondent aliter, sicut Avicenna , et Theodosius, et sequaces illorum. Et fundant suam responsionem super tres propositiones,quarum prima est, quod illud quod est in potentia, non exit in actum nisi ab ali- quo extrahente quod est suae speciei vel sui generis : et haec superius in objectionibus inducta est. Secunda est, quod formae substantiales quae sunt in materia, ut forma lapidis, hominis, et asini, neque sunt activae neque passivae essentialiter. Et veritas hujus propositionis pendet ex hoc quod substantialis forma non habet contrarium, et quod nihil sit activum et passivum essentialiter nisi contraria. Tertia popositio est, quod formae activae et passivae sunt qualitates primae. Et ex istis propositionibus sequitur, quod agens formas substantiales agat eas per principia non naturalia : et ideo dicunt, quod tales formae sunt ab intelligentia agente, et vocant eam datorem formarum.

Sed opinio Aristotelis est alia , scilicet quod formae naturales sunt generantes formas, quae sunt in materia : semina autem sunt, quae dant formas generatis per formas quas accipiunt a generantibus primis, scilicet semen hominis, a quo descinditur, a virtute caelesti accipit virtutem formativam ad producendum formam consimilem super materiam. In his autem quae non generantur ex semine, sicut illa quae generantur ex putrefactione vel commixtione elementorum sola, sicut est generatio mineralium, est virtus formativa respectu formae substantialis a virtute caelesti tantum. Generatio autem elementorum est a ro otu coeli cum virtute caelesti : quia est respectu formae substantialis elementi. Et est ratio Aristotelis haec, quod formae illae substantiales omnes, aut generantur per se, aut non ex se. Non potest dari primum : quia haec generatio nihil esset: quia nihil generatur ex seipso : ergo oportet, quod generentur ex alio : sed generans est illud quod movet materiam donec recipiat formam, et illud quod extrahit rem de

potentia ad actum : illud autem quod sic movet materiam, necessario est corpus habens qualitatem activam aut potentiam, quae movet corpus habens virtutem vel qualitatem activam, ut elementum quod habet qualitatem activam, et corpus habens potentiam quod agit per aliud corpus habens qualitatem activam, ut caelum cujus virtus conjungitur virtuti elementari : quia agit per qualitatem activam, calidum, frigidum, et hujusmodi.. Ista ergo operatio quae pendet ex qualitatibus activis, aut est respectu formae et subjecti, aut respectu subjecti tantum et non formae. Si respectu formae et subjecti, tunc habeo propositum. Si autem est tantum respectu subjecti, tunc subjectum et sua forma sunt ab agentibus separatis : et sic unum, in quantum unum esset a duobus agentibus separatis, quod est inconveniens.

Et si objiceretur, quod non est unum in quantum unum, sed unum habet rationem formae, alterum subjecti. Contra est, quod subjectum nullum habet esse actu quod causatur in generatione nisi per formam : et sic subjecti et formae est unum esse tantum, quod causatur in generatione a virtutibus generantibus : et sic tenet inconveniens conclusum ab Aristotele, quod unum in quantum unum causatur ab agentibus diversis.

Praeterea, Actio agentis in generatione non est super subjectum propter subjectum, sed propter formam. Cujus ratio est, quia esse subjecti non est nisi propter esse formae. Et ex hoc sequitur, quod illud agens est respectu esse subjecti, et respectu esse formae.

Et sic sunt istae rationes quae movent Philosophum ad ponendum, quod formae substantiales producuntur a virtutibus formativis existentibus in materia.

Secundum hanc ultimam opinionem respondendum est ad primum objectum, quod haec propositio, Ens in potentia non fit in actu, nisi per illud quod est in actu, vera est, si debito modo intelligatur : non enim sic intelligitur, quod fit in actu simili in genere et specie, sed similis est in natura. Et hoc patet: quia haec propositio inducitur in tractatu de intellectu agente, et intellectus agens non est similis in specie vel genere cum intellectu speculativo, qui est actus intellectus possibilis : agens enim educit possibilem in actum speculativum intellectus : et si intellectus agens esset idem specie vel genere cum speculativo, oporteret quod esset in multis speciebus et multis generibus agens intellectus, secundum quod sunt multa genere et specie, per quae perficitur speculativus intellectus. Unde intelligitur, quod est simile in actu conveniente secundum naturam, sicut est de luce, quod ipsa conjuncta qualitatibus complexionalibus rei variantibus superficiem terminati corporis, facit omnes colores. Et iste est sensus Philosophi in illo loco, ut patet consideranti circumstantias litterae: sicut enim est lux, ita est intellectus agens : et sicut qualitates primae complexionales variantes superficiem, ita sunt phantasmata moventia intellectum possibilem. Et sicut est superficies mota ab utroque, ita est intellectus possibilis. Et sicut est species coloris constituta, ita est intellectus speculativus. Et similiter est in natura de virtute caelesti quae est movens et agens, secundum quod conjungitur cum virtute complexionati quae est in materia, et ipsa materia est mota, et species constituta est id quod efficitur in materia ex virtute caelesti et virtute complexionati. Et non oportet, quod similis sit illi in genere et specie, sed tantum in actu conveniente secundum naturam.

Ad aliud dicendum, quod haec propositio vera est: quia nihil agit ultra suam speciem : sed. haec est falsa, quod omnis actio terminetur in simili specie : et hoc ideo contingit, quia materia mota non semper est mobilis secundum speciem virtutis agentis, sicut materia elementaris non est mobilis in speciem virtutis caelestis : sed movebitur in speciem illam, quae magis convenit ab agente salvata

mobilitate materiae: sicut enim dictum est, materia non semper mobilis est in speciem virtutis moventis. Unde cum movens sit virtus caelestis cum qualitatibus elementaribus, forma substantialis quae generatur in materia in actu, respondebit virtuti agenti quantum permittit materia : et hoc appellavimus supra actum convenientem cum agente secundum naturam. Sicut enim dicit Boetius, actio non solum terminatur secundum potestatem agentis, sed est secundum possibilitatem patientis et materiae. Et ideo dicit Aristoteles , quod omnes formae substantiales sunt in materia, excepto intellectu qui etiam secundum ipsum nullius corporis est actus.