sectio III

De intellectio neet verbo mentis

Nota intellectionem ut sic, non esse aliud a cognitione spirituali, in qua tria reperiuntur : actio, passio et qualitas, ut tenet Doct. 1. d. 3. q. 7. sig. Ad auctoritatem n. 37. et q. 6. sig. Hic sunt tres, num. 31. et q. 9. num. 10. et d. 6. n. 3. et d. 27. q. 3. n. 12. et quodlib. 13. sig. Ad ista, et num. 15. sig. De primo, et sequuntur Molina 1. p. q. 12. art. 2. d. 1. Suar. tom. 1. 3. p. d. 2. sect. 1. concl. 3. Ratio est, quia intellectus per actionem reducit se ad actum secundum intelligendi, et terminus illius actionis, qui est qualitas, (ut habet Doct. passim, et locis citatis) recipitur in eo, media passione.

Dico primo, intellectio consistit in qualitate vitali, qua assimilatur intellectus objecto. Ita Scotus locis citatis, H enric. quodlib. 11. q. 3. Durand. 1. d. 27. q. 4. Occham et Gabr. ibi q. 2. Gapr. 2. d. 1. q. 2. art. 3. Gajet. 1. p. q. 79. art. 2. Vasq. 1. p. d. 112. c. 4. et disp. 141. c. 4. et alii. Probatur primo, quia non est actio, nec passio, quia ad has non datur actio, sed intellectio terminat actionem, quia (ut ait August. 9. Trin. ult.)Notitia gignitur vere, et volitio procedit. Item, istae sunt alicujus termini accipientis esse per eas; sed nullus terminus accipit esse per intellectionem, ex 6. Ethic. cap. 4. 5. et 9. Metaph. text. 16. Dices producere habitus.

Contra primo, quia producunt eos ut formae, non ut actio vel passio, ex Scoto 1. d. 3. q. n. 32. sig. Si quaeratur. Secundo, actio et passio semper habent terminum ; at intellectio in patria, ubi intensissima est, nullum habitum gignit. Quod vero substantia non sit, patet, quia abest et adest sine subjecti corruptione.Quod vero non sit relatio, patet, quia ex Aug. 7. de Trin. 1. Omnis essentia quae relativa dicitur, est aliquid, excepto relativo ; ergo cum intellectio relative dicatur ad objectum, est aliquid absolutum ; quod autem non sit Quantitas, vel aliquid ex aliis Praedicamentis, de se patet ; ergo est Qualitas.

Secundo probatur, intellectio divina saltem essentialis non est actio, nec passio, nec relatio, sed absolutum ab his distinctum; ergo idem in creatis. Dices, sequi etiam, si hoc valet, non esse qualitatem in creatis, quia talis non est in Deo. Negatur sequela, quia in Deo accidens esse repugnat, at non repugnat ei actio vel relatio: vide fplures rationes quodlib. 13. art. 3.

Objicies, actus vitalis est a principio intrinseco: ergo includit actionem, alioquin posset esse ab extrinseco. Respondetur, non requiri essentialiter quod efficiatur ab eo in quo est, sed si ab alio fieret et poneretur in debito subjecto, vitaliter operaretur ; in creatis tamen, naturaliter debet esse ab intrinseco effective ; in Deo autem essentialis intellectio et volitio sunt vitales actus. et tamen non producti.

Objicitur secundo, 1. Eth. 3. dicitur operationes et felicitatem non esse qualitates, et cum c. 7. ibi dicatur, felicitatem consistere in contemplatione, per consequens negatur esse in qualitate. Respondetur, loqui de actione productiva operationum, quae qualitas non est; bonum tamen esse ostendit, contra Platonem dicentem, quod Omne bonum qualitas est. Vel sumit qualitatem pressius, prout distinguitur etiam contra operationes, quae dicuntur actiones; tum quia dependent ab objecto in fieri, tum etiam quia in objectum tendunt, proprie tamen actiones non sunt, quia terminum non producunt. Vide Scotum quadi. 13. sig. Ad ista, et 1. d. 3. q. 6. ad 1. princ. unde q. 9. Met. text. 16. actio dividitur in immanentem et transeuntem, non est divisio univoci, si per immanentem intelligatur operatio, quia actio nihil habet his commune praeter vocem ; si tamen per immanentem intelligatur actio productiva immanentis, divisio erit univoca, et generis in species, de quo Scot. locis jam citatis.

Objicitur, ex 3. de Anima, Intelligere est quoddam pati ; ergo non qualitas. Respondetur, ex Scot. 1. d. 3. q. 6. ad 4. et q. 7. 37. et 4. d. 12. q. 3. ad 5. ideo dici pati, quia fit quis intelligens, per hoc quod intellectionem in se recipit, non per hoc quod eam eliciat, unde eam recipi sine elicere sufficit.

Petes, utrum intellectio a solo Deo produci potest ? Negant plures apud Vasq. 12. d. 9. cap. 1. quos ipse sequitur.

Dico secundo, intellectio nostra (idem est de aliis operationibus) producibilis est a solo Deo. Ita Scotus 1. d. Z.q.l.n. 37. et 3. d. 13. q. 4. sig. Ad 3. quaestiones num. 18. et d. 14. q. 2. re. 2. et 4. d. 49. q. II Suar. Met. d. 48. sect. 2. num. 12. Mol. 1. p. d. 12. art. 2. Ratio hujus est, quia intellectio est qualitas^et absoluta res, et per consequens a solo Deo fieri potest, quia omne absolutum, quod facit cum causis secundis, potest se solo facere, ex Scoto 1. d. 5. q. 2. ubi docet eum supplere vicem materiae in genere causae efficientis. Secundo, termini aliarum actionum vitalium, ut nutritionis, generationis, augmentationis, possunt a solo Deo fieri: ergo et actionis intellectus. Tertio, quia nulla in hoc datur repugnantia, ut patet respondendo argumento.

Objicies, ex Vasquez, quia sequeretur etiam actum voluntatis a solo Deo produci posse, et consequenter non esset voluntarius. Respondetur, non foret in produci, sed bene in conservari.

Objicitur secundo, quia non potest dari intellectio sine attentione, at sine actione nulla est attentio. Respondetur, attentionem esse ipsam intellectionem, et non ejus elicere ; Deus enim perfectissime attendit per intellectionem essentialem quam non elicit.

Objicies tertio, sequi quod posset poni in alio subjecto. Respondetur, id non sequi, quia non est aliud subjectum ei realiter disproportionatum, nisi corpus, et repugnat spiritualem qualitatem poni in corpore, sicut et corporalem in spiritu, de quo Scotus quodlib. 9.

Objicies quarto, sequi amorem produci posse sine cognitione, quia est absolutum, et tunc voluntas amaret incognitum, quod repugnat. Respondetur, non sequi, quia poneretur actus sine suo objecto, quod repugnat ; objectum enim voluntatis est bonum, vel ens cognitum. Vel dic, quod posset poni absoluta qualitas amoris, sed forte sine respectu tendentiae ad objectum, juxta dicta disp. 2. sed. 14. de sensationo indivisibilis ; et hoc verius videtur, de quo infra sect. 11. cond. 3. et sed. 13. conrt. 1.

Petes secundo, an intellectio sit verbum mentis? Pro hujus explicatione, nota primo, quod verbum mentis est ita proprie verbum, sicut et oris, quia spiritus inter se loquuntur et verba proferunt. Conveniunt autem primo, quod sicut verbum oris est signum conceptus, sic mentis est rei conceptae. Secundo, illud producitur per dicere corporeum, hoc per dicere spirituale. Tertio, utrumque dicit relationem realem ad dicentem; sed illud dicit tantum relationem rationis ad rem significatam , hoc etiam non dicit relationem realem ad rem declaratam, etiamsi existat, ex Scoto 1. d. 32. q. 2. n. 6. et d. 27. q. 3. Secundo, nola verbum nostrum sic posse I describi, ex variis locis August. Verbum est actus intelligentiae productus a memoria facunda, non habens esse sine actuali intellectione, verbum divinum repraesentans. Dicitur actus intelligentiae, quia constituit intelligentem, sicut calor est actus calidi. Dicitur productus etiam, quia est proles memoriae, in quo differt ab inlellectione non producta a memoria ; non habet esse absque actuali intelleclione, quia est ipsa intellectio, secundum Doctorem et secundum omnes, habet eam comitantem ; verbum divinum repraesentat, quia est secunda pars imaginis, de qua 1. d. 3. q. 9. Vide Scotum 1. d. 27. q. 3. sig. Ad quaestiones, n. 11. varia loca August. ad hoc adducentem.

Dico tertio, verbum nostrum est ipsa actualis intellectio: ita Scotus citatus sig. Ideo istis, num. 16. et 1. d. 2. q. 7. n. 22. et quodl. 1. Est contra D. Thom. 1. p. q. 47. art. 1. et q. 87. art. 1. et alios apud Conimb. 3. de Anima, cap. 8. q. 3. Probatur ex August. 1. Trin. 10. Formata cogitatio ab ea re quam scimus, verbum est, et lib.

9. c. ultimo : Est igitur quaedam imago Trinitatis ipsi mens et notitia ejus, quae est proles ejus, ac de seipsa verbum ejus et amor tertius. Alia ejus loca vide in Scoto d. d. 27. q. 3. Similiter loquitur Anselm. in Monol. cap. 31. Iren. lib. 2. Haeres, cap. 47. Damasc. 1. fidei 18. Probatur ratione, quia ex dictis cond. 1. verbum non est substantia, nec actio, passio, relatio, vel quantitas: ergo qualitas. Nec potent esse alia ab intelleclione distincta. Respondent esse terminum intellectionis. Contrarium ostendi, intellectionem non esse actionem, sed qualitatem, et sic nullum habere terminum. Respondent Conimb. supra ad 2. ex D. Thom. d. art. 3. actiones immanentes habere terminum ad intra, non ad extra ; et dici ultimum operationis, quia non sunt gratia termini, sicut factio, ut aedificatio est gratia rei factae. Contra, quia actio immanens de genere Actionis, habet terminum inlra, ut in casu dicere, et hic terminus est intellectio seu verbum ; et si per actionem immanentem intelligunt hanc, convenimus in re, quia per intellectionem intelligunt dictionem, cujus terminus est verbum; si tamen volunt per intellectionem ut a dicere distinguitur, aliquid produci, falsum videtur ; alioquin etiam per dilectionem debebunt assignare terminum productum, et similiter per visionem et auditionem, quod falsum est.

Respondet D. Thom. 1. p. q. 85. art. 2. at 3. concedendo aliquid proportionale verbo, in sensatione interna, non autem externa produci. Sed contra, si sensatio est actio, repugnat quin habeat terminum sive sit externa, sive interna. Praeterea, ipse ait opusc. 48. c. 1. quod intelligere et sentire sunt actiones immanentes, et hae actioneslnon sunt de genere Actionis ; ergo nihil producunt. Ad id de dilectione, ait etiam i.d. 27. art. I. ubi Cajet. produci per eam impressionem, quae est amor. Contra si per dilectionem intelligit elicilionem amoris, et sic in aliis, hoc est quod nos dicimus in re; si vero aliquid aliud distinctum, oportebit ponere actionem productivam dilectionis, et aliam qua haec producat amorem; et idem proportionabiliter in omnibus aliis aclibus vitalibus, quod absurdum et fictilium videtur. Falsum etiam esse videtur, quod Conimbr. aiunt, intellectionem non esse propter verbum, sed e contra ; si enim est actio, et ejus terminus verbum, est potius propter verbum, cum sit via ad illud, quam e contra.

Secundo probatur, quia verbum non est species, ut probat Scotus 1. d. 3. q. 7. n. 18. contra Aegid. quodl. 3. q. 22. 13. et Capreol. 1. d. 35. q. 1. quia est speciei effectus, et repugnaret esse speciem sine verbo ; neque est objectum, quia hoc non producitur, et est extra, (quidquid dicat Aureol. 1. d. 1.) neque est habitus, quia hic non est actus secundus, sed ejus causa vel effectus ; ergo est ipsa intellectio, quia nihil aliud assignari potest ab hac distinctum, cui ratio verbi convenire possit.

Objicies, quia Fulgent. et quidam alii Patres vocant dicere intelligere, sed per dicere producitur verbum ; ergo et per intelligere. Respondetur, si ita sit, in re convenimus ; sed sumunt illi Patres intelligere, latiori significatione, sic alia sententia. Respondet ad loca Patrum a nobis adducta, quod verbum et intellectio sunt idem, quod scilicet latius sumunt intellectionem, vel quia sunt idem realiter tanquam actio et terminus.

Objicies secundo, 3. de Anima, c. 4. et 12. Met. textu 13. numeratur intellectio inter actiones ; ergo habet terminum non alium quam verbum; ergo non est illud. Respondetur, esse actionem immanentem, propter similitudinem cum actione proprie dicta in actuali dependentia ab objecto, non est tamen proprie actio, quia nihil producit.

Petes, an visio beata vel intellectio a solo Deo producta sit verbum ? Respondetur de secundo, verbum non esset, quia non esset proles intelligentis per illud ; verbum enim et filius dicunt eamdem relationem, sed hic connotat naturam virentem rationalem vel saltem sensitivam ; illud notitiam intellectualem expressam, ut habet Scotus 1. d. 27. q. 3. ad 3. pro 2.q. De visione beata controvertilur etiam inter Scolistas, an sit verbum, et Rada Controver. 10. art. 2. negat. Pro quo videtur esse Scotus quodl.14. sig. et propter istud, longe ante finem. Mihi videtur verius oppositum, quia visio est actualis intellectio, et proles intellectus beati, dicens realem relationem geniti ad ipsum, nec Scotus oppositum vult; sed resolvens essentiam divinam non movere ad visionem beatam intellectus creati, sed fieri a voluntate, quia nihil naturaliter agit ad extra. Subjungit, propter istud posset dici quod Beatus non habet verbum de Deo, hoc est, ratione motionis essentiae, potest dici non esse verbum ; at ex alio capite, quatenus intellectus naturaliter eam elicit, et non libere, verbum est. Neque requiritur ad rationem generationis vel prolis, quod utraque causa naturaliter concurrat, alioquin Beata Virgo non fuisset mater Dei, nec Deus ejus Filius, quia Spiritus sanctus concurrit ad generationem ejus, ut causa libera, non ut naturalis; consequens est falsum, ut probat Doctor 3. d. 8. sig. Ad quaestionem, ubi etiam ostendit in Christo fuisse duas filiationes, unam ad patrem, et alteram ad matrem. Dices, Scotus quodlib. 15. sig. Sed de creatura, ante solutionem argumentorum, fuse tractat visionem creaturae in verbo non esse verbum. Respondetur, pro utraque parte optime disputat et nihil resolvit, ut intuenti ejus litteram patet. Quod vero visio beata verbum sit, tenet expresse August. 14. Trin. 17. Cum videbimus eum, sicuti est, tunc verbum nostrum non erit falsum, et Scotus expresse 1. d. 2. q. 7. sig. Tertius art. num. 17. et d. 27. q. 3. sig. Aliter dicitur, n. 15. ubi Viguer. et Vorillon, ita eum explicant et sequuntur.