SECTIO I

Utrum sensus sit activus speciei, et sensationis

Commentator, ut ei tribuunt Javell. quaest. 51. art. 1. ad. 1. et alii, negavit species sensibiles produci ab objecto, sed ab Intelligentia aliqua. Idem ait Nyphus 2. de

Anima, tr. 60. Alii tribuunt earum productionem caelo.Gajelan. 2. de Anima, cap. 12. ait objectum ex se non esse speciei activum, sed bene ut participat naturam substantiarum immaterialium. Sed haec participatio chimaerica videtur, quia si est participatio alicujus intrinseci objecto, jam objectum ex se erit activum: si extrinseci superaddi ti, tribuetur Intelligentiae vel virtuti caelesti, quia nihil aliud assignari potest quod extrinsece afficiens objectum, posset species producere.

Dico primo, species, sensibiles externae producuntur ab objectis sine concursu sensuum. Ita Aristoteles 2. de Anima, text. 121. ubi ait sensum pati a sensibili, August. 10 de Trinit. 2. D. Thom. 1. part. quaest. 11 art. 4. Scot. Quodl. 15. expresse 1. d. 3. quaest. 6. ad. 1. Aristoteles ait, quod sensus patil ur a sensibili ; et August. quod objectum ad extra movet sensum. Ratio est, quia cum objectum sit sufficiens causa specierum sensibilium, non est assignanda alia. Nec valet quod species sit perfectior objecto , quia e contra est. Et quando dicitur immaterialior, sensus est, esse minoris entitatis, non majoris spiritualitatis. Praeterea, experientia speciei in speculo hoc suadet.

Dices potius esse ad oppositum, quia objectum quod retro est, non potest causare speciem reflexam. Respondetur, eam causare reflexe, quando ex oppositione corporis politi opaci impeditur agere directe. Vide Scot. 2. d. 13. art. 3. et 4. d. 10. 4. 9 fin.

Objicitur : Intellectus concurrit ad speciem intelligibilem ; ergo idem de sensu ; et per consequens datur sensus agens, sicut et intellectus. Respondetur, quia objectum materiale improportionatum est ad speciem spiritualem producendam, recurritur ad intellectum, et ideo ponitur intellectus agens at objectum sensibile, proportionatum est speciei sensibili producendae, et hinc patet argumentum potius esse ad oppositum ; sed loquendo de objectis spiritualibus, eadem est ratio de utraque potentia. Major difficultas est de specie sensibili interna, an ab aliquo sensu efficiatur?

Fonseca primi Metaphysicae, capite 2. quaestione 3. sectione 8. et alii dicunt has species produci ab objecto mediante sensatione externa; alii, quod ab ipsis speciebus externis. Nota species internas communiter poni triplices, sensatas, compositas, et insensatos. Sensatae sunt quae proprias particularium objectorum sensationes supponunt, ut species interna parietis ex visu ejusdem. Compositae, quando plures species sensatae uniuntur, ut cum imaginamur montem aureum. Insensata, quae repraesentant aliquid non sensatum sensu externo, ut quando agnus videt lupum, imaginativa apprehendit inimicum.

Dico secundo, verius videtur, quod species sensatae internae non causantur ab objecto mediante specie vel sensalione externa , primo, quia sunt perfectiores, quia perfectioris potentiae, et ad perfectiores actus. Secundo, species vel sensatio in oculo, aut tactio in pede, non possunt transfundere speciem ad sensum internum, qui est in cerebro, quia media non sunt capacia, et saltem quoad visibile,patet ejus speciem in medio recipi.

Tertio, experientia constat specie in sensu externo recepta,quando quis distractus, non gigni speciem internam ; ergo haec non fit ab illa, alioquin semper fieret, cum fit causa naturalis applicata debite. Et eadem ratione probatur de sensatione externa, quia haec etiam quandoque habetur non habita specie interna, qua ratione Scot. 1. d. 3. quaest. 4. num. 18. probat contra Aegid. speciem non esse visionem, quia contingit eam recipi in oculo caeco, vel dormientis, et non fieri visionem : sed ratio nihil probat, quia praeter speciem, tam in sensu externo quam iiVerno, requiritur concursus et attentio potentiae. Quarto, sequeretur quod per sensalionem internam videretur species, vel sensatio externa, non objectum, quia species sensibilis est similitudo ejus a quo efficitur.

Dico tertio, probabile videtur effici talem speciem a sensu externo media sensatione. Probatur, quia non a specie, neque ab objecto, neque est assignabile aliud a quo efficeretur. Praeterea, sensu externo non operante, non recipit internus species, eoque operante recipit, et quo externus melius operatur, eo meliores species accipit internus ; ergo ab externo efficitur species. Objicitur, quia sequeretur quod species interna repraesentaret sensum externum. Negatur, alioquin species intelligibilis repraesentaret intellectum a quo efficitur, et etiam phantasma, si ab eo fit.

Objicitur secundo illud Augustini 9. Trinit. ab objecto et potentia paritur notitia , quia haec sententia nullum concursum relinquit objecto, quoad sensationem internam. Respondetur, si demus sensationem externam esse concausam speciei internae, objectum concurrit mediate ad eam, et hoc est probabile ; ei autem hoc negatur, dictum illud de cognitione intellectiva procedit.

Contra, sed secundum hanc sententiam cognitio intellectualis de sensatione interna non est ab objecto. Respondetur, sufficere quod sit ab objecto determinative, quantum est ad illam locutionem, et sic est in proposito, sed nihil hic certum habetur. Prima solutio melior videtur.

Ex his sequitur, speciem internam specie distingui ab externa, alioquin una efficere posset aliam. Praeterea, una dependet in esse ab objecto, altera non. Sequitur etiam a fortiori internam speciem specie distingui ab utraque sensatione, quia haec est vitalis, illa non.

Dico quarto, probabilius forte est ipsum sensum internum producere suam speciem. Suadetur primo, quia non satis capi potest quomodo sensus vel sensatio externa, hanc possit producere. Secundo, si produceretur a sensatione, dependeret in esse ab ea, sicut species externa ab objecto. Tertio, videtur sensus internus se habere ad suam speciem, sicuti intellectus ad suam. Tenendo hanc, oportet dicere Aristotelem non negasse sensunf agentem internum, neque oppositum ex ejus verbis colligi convincitur. Dixi conformiter ad hoc in Comment. ad quaest. 17. num. 6. sensationem externam non efficere speciem internam: aut si asseruit non dari sensum agentem, de externo loquitur.

Dico quinto, verisimile est cum fingimus montem aureum, speciem etiam fieri, qua repraesentatur, quia alioquin illa duo non repraesentarentur per modum unius, sed tanquam disparata ; nec hic intervenit judicium, quia hoc non convenit sensui, sed comparativa quaedam apprehensio, de quo dixi in Comment. ad q. 8.

De speciebus insensatis an dentur,necne, dubium est, de quo dixi in Commentat. ad quaest. 9. num. 10. Quidam putant Sco-I tum eas negare 1. dist. 3. quaest. 2. nam. 18. ubi negat ovem ex speciebus accidentium lupi cognoscere inimicitiam. Sed potius videtur ad oppositum, quia negando ovem cognoscere rationem nocivi ex illis accidentibus et eorum speciebus, quia eodem modo (inquit) cognosceret ovis lupum in illis accidentibus si eis subesset non lupus, sed alia ovis; videtur insinuare quod per aliam speciem cognoscatur ratio mali. Sed neutram partem ibi docuit, quia tantum egit contra illud exemplum adductum ab Henrico tenente Deum a nobis cognosci per creaturas, quasi suffodiendo, sicut ovis suffodiendo visis accidentibus lupi cognoscet inimicum, quem antea nunquam vidit. Si teneatur has insensatas dari, oportet admittere sensum internum, vel externum esse agentem respectu earum, juxta tertiam et quartam conclusionem. Si autem negetur, dicetur rationem nocivi et convenientis, et sic de aliis, per ipsas species sensatas accidentium modificatas, cognosci ; quomodo supra in Commentat. ad quaest. 6. dictum est de sensibilibus communibus, quae per species propriorum sensibilium sic modificatas percipiuntur, in qua re conjecturis tantum proceditur, quia nihil certi habetur.

Dico ultimo, sensus omnis est activus et passivus suae sensationis. Est communis contra Henric. 2. de Anima, quaest. 16. et Apollinar. quaest. 13. qui volunt quinque sensus agentes realiter distinctos a passivis. Probatur prima pars (secunda est patens experientia) ex Aristotele 2. de Anima, text. 127. ubi ait sensum non tantum esse passivum, sed etiam agere, et 9. Met. text. 16. ait sentiendi et videndi munus, esse actiones immanentes ; ergo ab eo efficiuntur in quo recipiuntur. Item, nullibi posuit sensum agentem, neque plures quinque sensibus. Secundo, res non sunt multiplicandae sine necessitate ; ergo unus sensus erit activus et passivus simul, quia nihil urget ad plures sensus ponendos. Tertio, intellectus et voluntas efficiunt suos actus vitales: ergo, De hac conclusione late dixi in commentator. ad quaest. 12. vide Doct. ibi,et fusius l.dist.3. quaest. 7. ubi quinque vel sex sententias circa hoc refutat, et quaest. 8. ubi ostendit potentiam esse principaliorem causam actus vitalis, et ibi ad primum princip. expresse docet sensum esse activum. Vide Barginm ibi ad 1. qui fuse ex Philosopho hanc conclusionem probat.

Hinc sequitur falsam esse sententiam Niphi lib. de Sensu agente, Veneti in sum. de Anima, cap. 10. etThienen. 2. de Animatext. 61. et Cajetani ibi tenentium sensationem esse ipsam speciei receptionem. Addit Cajet. oppositum tenentes esse pauperes, non spiritu, sed ingenio; sed additio dives est spiritu non humilitatis, nec modestiae, cum communis Doctorum et Sanctorum ita teneat, et alioquin visio non est set actio immanens, contra Aristotelem cit. nec actio vitalis, quia non ab interno principio. Sequitur etiam falsum esse quod ait Albertus 2.parl. summ. de homine tract. de Sensibus animae, sensationem fieri ab anima, non a potentia, quia quomodocumque haec distinguitur ab anima, activa est.

Objicitur primo, Aristoteles 2. de Anima, cap. 7. ait absolute sensum esse potentiam passivam Respondetur, ita est ut recipit speciem et sensationem, sed activa est, ut elicit actum ; loquendo de sensu interno,

diximus, probabile etiam esse, quod est suae speciei activus. Illo autem loco Aristoteles confert potentias cum objectis, et sic sensus est passivus, saltem loquendo de externo.

Objicitur secundo, potentia activa, ex 5. Met. text. 17. est principium transmutandi aliud, sed hoc non convenit sensui. Respondetur tantum loqui de potentia Physica, seu actionis transeuntis.

Objicitur tertio, nihil agit in seipsum . quia alioquin esse in actu, et potentia simul. Respondetur, verum est actione univoca, bene tamen aequivoca, quia aqua se reducit ad frigiditatem; nec repugnat aliquid esse virtualiter in actu, per formam ab ipso producendam,et idem esse patiens. formaliter tale in potentia. Vide Scolum 1. d. 3. quaest. 7. ad 1. pro serit. Goffredi, et ad. 25. n. 17.

Objicitur quarto, materia et efficiens non coincidunt ex 2. Physic. text. 70. Respondetur cum Scoto citato, intelligi de materia prima, non de secunda.

Objicitur quinto, sequeretur idem ad referri realiter contra Aristotelem 5. Met. text. Xl. et 20. et Physic. text.3. Consequentia patet, quia idem esset activum simul, et passivum, haec autem dicunt relationes reales. Respondetur, forte non esse inconveniens, quando relatio non est producti, vel causati ad causans, vel producens, de quo Doct. cit. et Leuchet. 1. d. 3. quaest. 7. sed relatio haec non est Praedicamentalis,seu de genere Relationis, sed de genere Actionis vel Passionis: et hujusmodi potest stare sine reali distinctione agentis a patiente, sed relatio de genere Relationis petit realem distinctionem inter sua extrema, et haec intervenit in proposito, inter sensum et sensationem. quae est producentis ad productum. De tribus conditionibus requisitis ad relationem realem, vide Scotum 1. d. 31. ubi pulchre probat aequalitatem, similitudinem et identitatem esse reales in divinis. Juxta hanc solutionem exponi potest Doctor 2. d. 25. n. 17. ubi negare videtur relationem moventis ad motum esse realem. Vide disp. seq. concl. 2. fin. Sectio II

Utrum in quolibet cognoscente sit appetitus

Nola quod appetitus naturalis est duplex, ex Scoto 3. d. 17 num. 5. unus qui non est ullus actus elicitus, ut habet Doctor ibi, et d. 18. fin. et 4 d. 49. quaest. 10. num. 3. sed est ipsamet natura cujuslibet rei, ut inclinataead sibi convenientia: unde non magis convenit voluntati, quam gravi in ordino ad locum sursum. De hoc appetitu non quaeritur, sed de potentia quadam vitali, consequente cognitionem ; et pro nunc non quaeritur de appetitu libero seu rationali, de quo postea.

Respondetur, dari appetitum naturalem, qui in quolibet cognoscente est potentia, per quam appetit convenientia et fugit nociva. Ita Aristoteles 3. de anima cap. 3. text. 17. et hb. 1. Mag. Moral. cap. 17. Scotus 2. d. 6. quaest. 2. n. 6. et 3. d. 15. n. 10. est communis. Aristoteles ibi ponit duplicem appetitum, naturalem et rationalem: ille sequitur imaginationem, hic rationem, ille in corporaliaet singularia, hic etiam in communia et spiritualia ferlur. Probatur ab Aristotele d. cap. 10. quia experimur in nobis simul ejusdem rei appetitum, et fugam, ut quando appetimus delectabile, et voluntas ob aliquod inconveniens ei annexum sibi ostensum, cohibet appetitum ; sed haec duo possunt simul ab eadem potentia esse ; ergo sunt duo appetitus.

Secundo, animalia frustra cognoscerent sibi convenientia, si non haberent appetitum ad ea acquirenda. Tertio haec ultro se movent ad sua commoda, inanimala vero non se movent, sed moventur ad ea. Quarto ex Scoto 2. dist. 6. q. 2. sig. . Quantum igitur ad istum, experientia constat, quod secundum diversitatem complexionum est praedominium appetitus sensitivi ; unde in aliquibus trahitur voluntas ad consentiendum in luxuriam, in aliis ad superbiam, propter sympathiam utriusque appetitus, et radicationem in eadem anima. Quinto, ex eodem 3. d. 15, quia virtutes morales ponuntur in appetitu sensitivo, et non in potentia cognitiva, quia non eo est quis virtuosior, quo plura cognoscit. Ad idem adducit Damasc. ibi. Sexto, Rom.7.Videoaliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae. Gal. 5. Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Matth. 17. Qui vult venire post me, abneget semetipsum.

Dices, haec non probare, appetitum distingui ab ipsa potentia cognitiva. Respondetur, jam dixi sect. praecel. d. I. potentias nec inter se, nec ab anima realiter distingui, si organa secludas ; distinguuntur . tamen formaliter, quod sufficit.

Objicitur, sequi in Deo etiam esse appetitum, quia cognoscens est. Respondetur appetere bona in nobis, non sibi, quia nullius eget; seclusis ergo imperfectionibus, non inconvenit appetitum ei tribuere.

Objicitur secundo, sufficere in homine unum appetitum rationalem, ergo alius superfluit. Negatur antecedens, sed sicut habet cognitivas potentias corpoream et spiritualem, ita de appelitiva. Contra, sufficit ei una anima spiritualis sine sensitiva: ergo idem de appetitu spirituali. Negatur consequentia, quia illa anima cum organis sufficit ad actiones etiam corporeas, non sic de appetitu spirituali, quia tantum elicit actus spirituales, sicut et intellectus.

Objicitur tertio, sicut appetitio sequitur cognitionem, ita molio appetitionem; sed eadem est vis motiva in his, quae rationem habent, et ea carent ; ergo et idem appetitus, et sic non erunt duo. Respondetur, in anima est duplex vis moliva, una spiritualis, quae se moveret, si separata esset ; altera organica seu progressiva, quae corpus movet.

Objicitur quarlo, admiratio est affecto non conveniens appetitui sensitivo, neque intellectivo: ergo si ex hujusmodi actibus probatur esse appetitum, ponendus erit tertius. Respondetur, admiratio est fixa consideralio insoliti objecti, cujus causa ignoratur, et sic ad cognitivam potentiam spectat Dices Christum, qui omnium causas novit, admiratum fuisse. Respondetur admirationem ejus ortum habuisse ex scientia experimentali, in qua profecit.

Petes de risu, an ad appetitum spectet? Respondetur, objectum risus est res nova repentina, levis vel ludicra, habens facetiam^vel argutiam, quibus mimi utuntur, ut si quis vane et profane incedens in lutum incideret. Dum autem talia occurrunt, cor gaudio affectum se dilatat, fitque sanguinis et spirituum diffusio.quam sequitur musculorum, thoracis et membranae praecordiorum motus, et ad hunc finem extenduntur musculi ad latera buccae,fitque ille oris gestus, qui risus dicitur ; causa ergo principalis risus secundum quosdam, est anima, instrumentalis, appetitus, et vis motrix. Verius videtur appetitum esse causam remotam, vim motricem proximam, quia in illo oris gestu formaliter consistit risus, ut tamen sit verus, noneffictus, debet supponere gaudium.

Ex quibus sequitur ignaros, caeteris paribus esse ad risum procliviores, quia facilius occurrit eis objectum ignotum ; ideo Philosophi minus hilares sunt, plebecula e contra; qua ratione dicitur, qui plus habent scientiae, minus habere fortunae ; quia ille dicitur bene fortunatus, cui non praecognita eveniunt bona, de quo vide Doctorem Quodlib. ult. vide de risu Francastorium sig. . de sympalhia. cap. 20. Cicero, 2. de oratore, fatetur se nescire quid sit, nec unde concitetur ; et optime, quia conjecturis incertis cognosci potest. Sequitur etiam requiri admirationem ad risum , unde jucunda non causant risum, nisi sint rara, ut admirationem causent. Fletus provenit ex contraria causa; sicut enim delectatione cor dilatatur, et thorax, et musculi, ita dolore restringitur cor et partes oculis vicinae, et ex hoc motu et calore excitato, humor solvitur in lacrymas. Unde pueri et foeminae facilius flent, quia humidiores, magisque passionibus affecti. Vide Aristotelem sect. 31. Probi. Petes an tot sint appetitus, quot cognitivae potentiae. Respondetur affirmative. Ita Scotus 2. d. 6. quaest. 2. num. 6. D. Thom. 1. part. quaest. 80. art. 3. Ratio est, quia bonum apprehensum est objectum appetitus;.ergo, pro diversitate apprehensionum internarum et externarum erit diversitas appetituum. VideScotum 3. dist. 17. num. 2. ubi ait tot fuisse in Christo appetitus, quot potentiae cognitivae.