Sectio VIII Utrum veritas distinguitur realiter ab actu

Vasquez 1. part. disp. 73. cap. 2. docet esse relationem rationis, et consequenter non esse idem actui. Communior sententia est, quod veritas cognitionis realiter distinguitur ab actu, colligitur ex Scoto 2. d. 1. quaest. 4. ubi sig. Contra istam, a num. 5. fuse probat relationem distingui a fundamento cum hoc potest esse sine termino: et locis citatis notab. 3. ponit veritatem esse respectum, et expressius 4.d. 8. quaest. 2. num. 23. ubi ait veritatem esse accidentalem actui. Probatur ex ipso, ibi, quia manere potest actus sine veritate ; ergo. Secundo, nihil finitum identificat sibi opposita, et ideo concludit fundamentum distingui a similitudine, aequalitate et inaequalitate ; ergo actus non identificat sibi veritatem et falsitatem. Tertio, actus potest mutari de vero in falsum, nulla facta mutatione in ejus entitate absoluta. Est Aristotelis, quia ab eo quod res est vel non est, etc. cap. de Substantia, ubi expresse ait orationem de vera fieri falsam successive, et docet D. Thom. 1. part. quaest. 16. art. 8. ad. 3. de quo fuse Suarez in Metaph. dist 8. sect. 2. Et suadetur ratione, quia si elicio hunc actum intellectualem, Scotus speculatur, et eumdem continuo, potest esse prius verus, et post falsus, vel e contra ; ergo veritas non est idem actui.

Adverte tamen propositionem consignificantem certam aliquam partem temporis, verbi gratia, hanc, speculatur Scotus tota hora quarta, non posse sic mutari , quia si vel uno momento illius horae non speculatur, propositio tota est falsa et nullo modo vera; propositio ergo interna a vero mutabilis, consignificat durationem aevi, coexistente n tempori indeterminato, saltem ut in plurimum. Quod addo, quia multi tenent nullam actionem posse uno tantum - instanti durare, quia repugnat desinere per ultimum sui esse, sed per primum non esse. Ita Gregor. 11. d. 3. quaest. 1. art. 2. ad 4. Almain. quaest, de libertate voluntatis art. 7. 2. opin. et tract. 2. Mor. cap. 9. Vasquez 1. p. d. 229. cap. 10. Quae sententia, licet falsa sit, quatenus ait hoc repugnare, rarissimum tamen est, aut forte nunquam evenit, quod actus nostri uno tantum instanti durent. Dum itaque incipit propositio, de praesenti consignificat, pro aliqua duratione instantanea vel temporali, objectum ita esse, ut exprimitur ; et si idem assensus duret ultra minimam durationem assigjiabilem vel determinabilem, consignificat etiam tunc, objectum eodem modo se habere, et si non ita sit, de vero factus est actus falsus. Per hoc rejiciuntur quorumdam recentiorum multae cavillationes circa hanc difficultatem.

Nec valet, quod quidam recens auctor ait propositionem de praesenti consignificare unum instans, nec posse consignificare aliud, tum quia tot essent diversae propositiones, quot instantia in tempore quo unus assensus durat ; tum etiam, quia verius est actus intellectus mensurari aevo, non tempore, quia habent totum suum esse simul, ut docet Scot. 2. d. 2. quaest. 4. tum tertio, quia propositio includens motum, ut homo currit, non potest esse in instanti vera, quando copula consignificat tempus, vel instans; fuse et optime tradit Doct. 4. d. 8. quaest. 2. concl.5. num. 16.

Quarto, bonitas moralis distinguitur re ab actu voluntatis, potestque ab eo separari, ex Scot. 1. d. 17. quaest. 3. sig. Quantum ad istum, n. 3. Bonav. 2. dist. 41. art. 1. quaest. 2. Durand. 2. d. 40. quaest. 3. Major d.4l.q.2. Met. 2. p. Cajet. 1. 2. q. 19. art. 1. Et alii, quos citat et. sequitur Vasquez 1. 2. d. 55. cap. 2. qui etiam dicunt actum voluntatis eumdem de bono fieri malum , ergo sic veritas distinguitur ab actu intellectus, estque ab eo amovibilis. Antecedens, praeter auctoritates allatas, ratione probatur, quia posset quis incipere aliquem actum licite ex ignorantia inculpabili, verbi gratia, comedere carnes in vigilia jejunanda, et monitus de vigilia adhuc perseverare in illa voluntate et comestione ; quo casu idem actus fieret de bono malus, quia (ut ait Doctor loco citato, et 2. d. 40.) bonitas actus est conformitas ejus ad omnia quae secundum rectam rationem vel dictamen prudentiae ei conveniunt. Vide eum 2. d. 7. num. 11. ubi explicat triplicem bonitatem in actu.

Dico tamen, verius videtur veritatem ab actu realiter minime distingui ; haec ex variis locis Scoti habetur, expressissime 2. d. 16. num. 17. docet verum esse realiter idem enti, et quodl. 13. art. 2. sig. Circa secundum, vers. secundus autem actus, docet actum abstractivum non dicere relationem realem actualem ad objectum, quia non petit illud existere , et ad relationem realem requiritur termini existentia, de quo ipse late 1. d. 31. Verum est quod habet eodem art. 2. vers. ista distinctione, et ad 1. actum intuitivum habere annexam relationem realem actualem ; sed haec ad veritatem non requiritur, alioquin in actu abstractivo non esset veritas. Adde dubium esse apud Scotum, an talis relatio separari possit ab actu intuitivo, etiam beatifico, et in partem affirmantem inclinat, 4. d. 49. quaest. 2. n. 28. et d. a^t. 2. ad 1 ubi ait: si quis haberet qualitatem absolutam beatitudinis sine relatione conjunctionis, quod esset beatus, quia etiam beatitudo Dei sine ulla relatione est quo casu notitia foret vera. Et hoc videtur tenendum, quia nullum absolutum videtur essentialiter dependere ab aliquo extrinseco, nisi dependentia effectus a prima causa ; et beata visio qua talis,non dependet hac dependentia ab objecto, sed eodem modo, quo aliae visiones a suis objectis. Praeterea, eodem quo dl. art. 3. sig. Ex his, docet, quod actus cognoscendi non esset per se unum, si includeret cum qualitate relationem : et resolvit ibi vers.si quaeratur, esse per se unum et in genere Qualitatis, et diffuse probat, de quo supra sect. 3.

Ex quibus patet manifeste secundum Scotum, veritatem non addere relationem realem ad actum: et si eam addat in intuitione, id esse per accidens, et per consequens,non est, aliquid realiter distinctum ab actu , quia nullus asserit aliquid absolutum per veritatem ei addi, neque ad hoc ullum fundamentum esse potest.

Confirmatur primo, veritas Dei in suo actu cognoscendi sine aliquo superaddito, consistit, nec petit relationem sibi addi. Confirmatur secundo, actus per se est repraesentatio objecti; ergo nullo addito illud exprimit, et hoc esse de mente Scoli patet, alioquin non dixisset, quod operatio beata secundum absolutum quod habet, etiamsi nullam haberet relationem,bearet ; certum enim est quod non bearet, nisi ut vera, quatenus est ex parte intellectus. Confirmatur tertio, quando cognosco falso ens rationis esse quod non est, expositione illius entis fiet cognitio vera, et tamen nihil absolutum ei advenit, ut patet ; neque relatio realis, quia terminus, nempe objectum, est ens rationis. Quarto, ex Scolo 1. d. 32.quaest.2. etd. 27, q. 3. relatio verbi seu cognitionis ad cognitum, non est realis.

Objicies, quia actus cognoscendi non potest intelligi,nisi intelligendo terminum,qui est ejus objectum ; ergo necessario includit relationem realem , quia omne absolutum intelligi potest, alio quocumque non intellecto , quia etiam potest esse sine alio quocumque, excepta prima causa. Antecedens probatur, quia nequit intelligi visio, quin intelligatur esse alicujus visibilis. Respondetur ex Doctore d. quadi. 13. ad arg. princ.si vox imponeretur ad significandum qualitatem absolutam, actus cognoscendi intelligi posset non intellecto objecto, ut termino ; sed communiter voces impositae ad significandas operationes, important relationem, vel principaliter vel connotative , quia sic communiter intelligitur operatio. Exemplum de specie intelligibili, quae est qualitas absoluta, tamen dicitur similitudo, non quod sit relatio, sed quia apta nata est per imitationem repraesentare objectum, et ideo per hoc nomen species non tantum significatur absolutum, sed etiam iste respectus.

Contra, cognitio abstractiva non habet relationem actualem ad objectum, sed potentialem per se, et tamen non potest illa intelligi, nisi cointelligendo objectum, non tantum ut cognoscibile, sed etiam ut cognitum: et sic intelligitur relatio actualis, etiam ubi tu asseris nullam esse in qua ponenda sit ratio veritatis. Respondetur cum Doctore ibi : relatio quae quantum est ex parte fundamenti, est actualis, et defectu termini possibilis denominat saepe fundamentum, vel subjectum, ac si actualiter inesset sic anima separata, non tantum inclinabilis, sed etiam dicitur inclinata ad corpus,et tamen non est ibi actualis relatio, quia terminus non est. Similiter scientia dicitur practica a dirigendo, quamvis non sit actualis directio. Secundo, dico ex eodem, ibi intelligi actualem relationem non mensurabilis ad mensuram , quia haec realis est, et non datur in abstractiva notitia ad objectum , sed attingentiae vel tendendae in illud, quae est rationis. Sic cum audio vocem, bos, statim concipio rem significatam et relationem actualem ad eam ; non realem, quia nulla talis est in voce ad rem significatam, sed rationis, ex hominum impositione. Operatio sub simili relatione communiter concipitur, et ideo cointelligitur objectum terminans illam:unde Angelus quia non dependet ab hoc significandi vel concipiendi modo, videre potest talem actum abstrativum sine illa relatione actuali. Quod vero relatio attingentiae distinguatur a relatione mensurabilis, probat Doctor ibi arta. Una potest, quia in essentiis superior Labet relationem mensurae ad inferiorem, et haec mensurabilis ad illam,tamen non attingit eam, nec habet hanc attingentiae relationem.

Objicitur secundo, summa nostra perfectio beata est visio Dei formaliter vel virtualiter , sed talis non potest esse aliquid ad se ; ergo essentialiter respicit aliud, cujus conjunctione beat. Confirmatur ex Augustino 15. Trinit. 5. Beatus est qui habet quidquid vult, et nihil mali vult ; ergo beatitudo est habitio ; sed haec includit relationem; ergo.Respondetur eam consistere in qualitate absoluta, quae est apta nata fundare illam relationem,etsi per impossibile hanc non haberet, adhuc esset ultima perfectio, ut tenet Scotus dist. art. 2. ad 1. per quod patet ad confirmationem.

Solvuntur adducta in oppositum.

Ad loca Scoti not. 3. posita sect. praeced. Respondetur, quando videtur ponere veritatem in respectu,intelligit de aptitudinali, vel potentiali, modo explicato, vel de relatione rationis, non vero de relatione actuali reali. Ad primum,manere potest sine veritate, non quod aliquid reale perdat, sed quia actus non est aptus conformari objecto, ut modo est sic ; vox homo, si imponeretur ad significandum bovem, non esset amplius signum hominis, tamen nihil reale perderet, sed tantum quod non esset apta nata significare hominem, supposita mutatione impositionis ejus. Ad secundum, non identificat actus opposita realia, quia veritas non est aliquid reale ab eo distinctum ; et si detur esse, falsitas nequit e se realis, quia est veritatis privatio.

Ad tertium, eo quod actus non est aptus natus conformari objecto, perdit veritatem, et quando objectum aliter se habet quam per actum exprimitur, non adest talis aptitudo,et sic sine deperditione ullius realis, actus de vero fit falsus. Dices,illa aptitudo, cum sit idem actui, manebit manente actu; ergo actus non est mutabilis a veritate. Respondetur, manet actus secundum entitatem idem, sed non secundum illam formalitatem apti nati, quia haec dependet ab objecto.

Ad quartum, bonitas moralis non distinguitur re ab actu, quia consistit praecipue in conformitate ad legem ; et haec non est aliquid existens, nisi in esse objectivo , quia nihil aliud est lex, quam stabile praeceptum ejus cui commissum est reipublicae regimen , et actus praecepti transivit manetque tantum in scriptura, ut in signo rememorativo aut in intellectu, vel memoria in esse cognito , et sic nullum respectum realem terminare potest.

Sed adhuc objicies, quia ex dictis sequi videtur, quod veritas sit ens rationis, quod est contra Scolum 1. d. q. 3. et 2. d. 16. num. 17. et q. 3. Prol. ubi et alias passim, ponit passiones entis a parte rei reales. Sequela patet, quia tantum dicit respectum aptitudinalem conformitatis per quem nihil reale additur actui, et idem erit de quocumque alio vero etiam in essendo. Respondetur, verum addit formalitatem quamdam enti,quae non distinguitur realiter ab eo, et forte non est absoluta, sed respectiva, ut ait Scotus 4. d, 49. q. 4. num. 10. et idem est de bono: illa enim aptitudo conformitatis ad objectum, quae est veritas cognitionis, vel ad se manifestandum intellectui quod convenit veritati in essendo, sufficit ut verum formaliter differat ab ente vel actu. Eodem modo bonum, passio entis,addit ei aptitudinem appetitionis passivae ad potentiam appetitivam. Sic anima quatenus intelligit,distinguitur formaliter a se ipsa, quatenus vult, neque multum differt haec distinctio formalis Scoto satis familiaris, a distinctione rationis ratiocinatae aliorum.

Dices, respectum non posse esse realem, quando terminus non est realis. Respondetur, verum habet pro termino intellectum Dei,et bonum appetitum ejus. Contra, istae potentiae non distinguuntur a veroetbono in Deo. Respondetur, sufficit distingui formaliter, ut respectus non sit omnino rationis.

Dices, ipse intellectus Dei est verus et appetitus bonus, tamen terminos non habent ullo modo distinctos. Respondetur hoc satis urgere , nec mihi occurrit, quomodo hic assignarem terminos reales formaliter distinctos ; sed respectus est vere potentialis, non fictus,quia voluntas Dei est a se vere amabilis, et intellectus vere a se intelligibilis, et Deus dicitur a parte rei bonus, quia summe appetibilis, secundum Scotum 4. distinct. 49. quaest. 2. sig. Ad I. quaest. et hoc convenit ejus voluntati sino ulla intellectus negotiatione etiam si comparetur ad se ipsam. Si vero dicatur bonum et verum addere enti formalilales absolutas, ut censeantur formaliter ab eo distinctae, sufficit non posse a nobis concipi sine tali aptitudine ad appetitum et intellectum , et ens sine ulla tali aptitudine concipi posse.