Sectio IV De intellectu practico ei speculativo

De hoc agit Aristoteles 3. de Anima, cap. 9. et 10. et 6. Met. a cap. 1. Nota primo ex Scoto q. 4. Prol. num. 3. praxim stricte sumptam esse actum elicitum vel imperatum voluntatis, quia est actus liber ; nemo enim de eo quod aliter se habere nequit, consultat, ut ait Aristoteles 6. Eth. cap. 1. et 5. Si autem praxis fuerit recta, requirit rationem dirigentem rectam esse, ut ibi habetur cap. 3. cognitio vero tales actus dirigens, practica dicitur ; ad quam duo requiruntur aptitudinales respectus, scilicet prioritatis et conformitatis ad praxim. Est enim ea prior,quia actus intellectus est directivus ejus seu conformativus ad regulas rectitudinis, et hinc habetur rationes practici et speculativi non esse essentiales scientiae, quia haec non consistit in respectibus, sed in absoluto; et ratio practici dicit duplicem illum respectum ad praxim, ut ad terminum, et ratio speculativi dicit privationem eorumdem ; non tamen sunt differentiae omnino accidentales scientiae, sed instar passionum se habent, de quo Scotus citatus art. 2.

Secundo, nola quod intellectus noster aliquando versatur circa res ipsas in se, cognoscendo tantum naturam earum et proprietates: et haec consideratio est speculativa, cujus materia est res cognita, et finis veritas. Aliquando vero versatur circa operationes humanas, regulando eas, et tunc cognitio est practica, cujus materia sunt ipsae actiones, et finis earum rectitudo seu passiva regulatio. Juxta haec ait Aristoteles 2. Met. textu 3. quod finis speculativae est veritas, practicae optes.

Hinc speculativa potissime versatur circa universalia, ut Metaphysica: et practica Circa particularia vel in ordine ad illa. Item, illa de necessariis agit et aeternis: et haec de contingentibus, quia de actionibus humanis. Unde speculativus considerat passiones animae secundum sua principia universalia et necessaria ; practicus vero, (verbi gratia, Philosophus moralis) easdem considerat, ut reducibiles ad mediocritatem per virtutes.

Dico primo, intellectus, (idem est de habitu) non est practicus ex suo actu. Ita Scotus supra num. 13. sig. Concedo ergo. Probatur, quia principia practica sumuntur quandoque a fine praxis, qui est causa prior, verbi gratia, haec cognitio, proximus est diligendus, sumit sua principia practica a fine, qui est summum bonum, verbi gratia, ista; summum bonum est diligendum, et omne aliud propter ipsum.

Dico secundo, intellectus non dicitur practicus a fine, qua talis; Scotus citatus. Suadetur primo, quia quando dicitur 3. de Anima, text. 49. quod intellectus extensione fit practicus, non intelligitur de extensione actuali, alioquin nulla esset notitia practica in fabro vel Medico, nisi quando actu operarentur, fabricando, vel medendo; intelligitur ergo de extensione aptitudinali. Sed hujusmodi aptitudo non conveniret practicae, repugnans speculativae, nisi aliquid absolutum esset in una et non in altera, de quo Scotus 1. d. 28. n. 10. sig. Ad quaestionem, ubi optime docet nullam negationem vel repugnantiam convenire alicui, nisi ratione alicujus absoluti. Tunc sic : illud absolutum non potest habere pro causa finem, quia ab eo qua talis, non sumuntur principia in quae actus resolvi potest.

Dices, quod finis est prima causa; ergo bene stat, quod causet illud absolutum, quod fundat aptitudinem illam prioritatis et conformitatis in practica notitia. Contra, finis nihil causat, nisi ut amatus a voluntate ; at scientia practica, est necessaria, habetque causas et principia talia; ergo non dependet ab illo actu voluntatis.

Dices, quod finis est aptus amari, antequam ratio practici sit in scientia ; ergo ut sic potest hanc causare. Contra, nil fit a causa ut apta est causare, sed ut actu causat. Praeterea, vel finis causat notitiam practicam, ut acquisitus, et hoc non, quia sequitur eam ut effectus ejus, vel ut intentus , et nec sic, eadem ratione ; ergo.

Secundo, ratio finis est respectus quidam rationis, et ideo non amatur in ratione objecti finibilis, ut tenet Scotus 1. d. 1. q. 1. art. 4. ergo non causat absolutam qualitatem scientiae practicae, qua intellectus dicitur formaliter practicus. Antecedens patet, quia nihil est aliud quam media esse ordinata ad ipsum.

Tertio, ex Aristotele, qui 6. Met. text. 2. et 6. Eth. c. 2. et 3. de An. text. 51. distinguit practicam et speculativam non penes finem, sed penes objectum.

Objicies primo, pro Henrico quodlib. 8. q. 1. qui oppositum tenet ex Aristotele citato, intellectus extensione fit practicus ; ergo qui prius fuit speculativus, verbi gratia, considerando herbam vel virtutem secundum se, fit practicus dum ordinat has ad finem operis. Respondetur, loqui de extensione aptitudinali, ut dictum est, non de actuali, et illa extensio includit duplicem respectum prioritatis et conformitatis ad praxim. Vide Scotum sup. ad 1. Quod subjungit, practicum differre a speculativo, fine, loquitur de fine cognito, non ut amato, et sic est objectum.

Objicies secundo, quia medicina, alia est practica, alia speculativa; sed fit practica, eo solum quod ordinatur ad finem. Respondetur verius esse absolute practicam; illa tamen pars quae agit de membrorum constitutione, humoribus et causis universalibus sanitatis et infirmitatis dicitur speculativa, quia remotior est a praxi, quae immediate dirigitur per particularia dictamina ; quo enim magis aliquid recedit ab uno opposito, eo magis accedit ad aliud. Unde (inquit Scotus num. 44.) ars potest dici speculativa respectu habitus experti, quia est habitus universalior, non ita immediate dirigens, et ideo 1. Met. in Prooem. dicitur, artifex frequenter errabit, exper tus non ita.

Objicies tertio, practica notitia praecipue versatur circa bonitatem vel malitiam, sed hae conveniunt actibus principaliter a fine ; ergo. Respondetur principalium multo ab objecto, ut habet Scotus 2. dist. 40. et quodlib. 18. et esto tota bonitas et malitia a fine esset, non ideo practica notitia inde sumeretur, quia recte dictare est a principio, et hoc ab objecto et necessario, et per consequens independenter a fine, quia hic, ut distinguitur ab objecto, includit tantum respectum vel esse amatum.

Ex dictis sequitur primo, practicam scientiam, talem dici a suo objecto, sicut et speculativa; et si quandoque tribuitur fini, quod eam distinguat, non intelligitur de fine formaliter, sed quatenus objectum est, vel non est sermo de prima distinctione.

Sequitur secundo, contra Soncin. 6. Mel. q. 4. et Javell. quaest. 5. habitum non dici practicum a fine operantis, sed a fine operis. Primo, ab objecto in se operabili vel diligente ad operationes, quia scientia est necessaria, et intentio finis operantis omnino contingens: etsecundum istum modum, vana foret distinctio scientiae in speculativam et practicam.

Dico tertio, intellectus practicus et speculativus est una et eadem, potentia. Haec de se patet, quia dicitur practicus ab habitu practico, et speculativus a speculativo ; et secundum distinctionem habituum vel actuum, non oportet distinguere potentias, alioquin intellectus opinativus esset potentia distincta a scientifico, et intuitivus ab abstractive Vide D. Thom. 1. p. q. 79. art. 11.

Objicies primo 6. Ethic. cap. et lib. Mag. Mor. cap. 35. dicuntur duae partes animae, et 3. de Anima, text. 53. Practicus dicitur virtus deliberans, speculativus principium intelligendi, et quod magis distinguuntur quam irascibilis et concupiscibilis. Confirmatur, quia diversa habent objecta et actus. Respondetur, tantum vult habere diversa munera, ac si essent paries diversae. Ad tertium locum, loquitur ratione habituum, qui distinguuntur realiter. De distinctione irascibilis et concupiscibilis dixi disp. praeced. sect. 7.

Ad confirmationem, illa objecta sunt habituum, non potentiae, quae unum tantum habet objectum, nempe ens, de quo lale dictum est ad q. 19. et duas sequentes.

Objicies secundo, unus habitus non potest esse speculativus et practicus ; ergo. Respondetur, D. Thom. l.p. q. 1. art. 4. et 2. quaest. 4. art. 2. ad. 3. ponit unum habitum infusum simul practicum et speculativum, quod rejicit Scotus qn. Prol. num . 27. quia modi sunt oppositi; negatur ergo consequentia, quia potentia est universalior longe quam habitus, nec generatur ex actibus; actus autem diversi specie, ut practicalio et speculatio, non possunt gignere eumdem habitum specie.

Petes, an notitia practica detur in ordine ad actus ipsius intellectus dirigendos ; quod est dicere an praxis sit aliquando actus intellectus? Scotus citatus, quem sequitur Soncinas supra, negare videtur, et consentit D. Thom. 1. 2. quaest. 57. art. 1. al 1 Sed loquuntur ut in plurimum, vel tantum volunt quod notitia practica immediate non dirigit actum intellectus; constat enim quod prudentia actus intellectuales dirigit.

Adverte practicam scientiam dividi in activam et factivam, ex Aristotele 6. Ethic. Illa dirigit actiones quae transeunt in materiam non permanentem, quae dicitur agibile, ut citharizatio, locutio; haec versatur circa factibilia, ut sunt aedificium, pictura, quae permanent; ars versatur circa factibile, prudentia circa agibile, ex lib. Magrtor. Mor. cap. ult. Vide Scolum 3. d. 34. q.1.n. 10. 14.

Adverte secundo, duplicem esse rectitudinem ; alia est morum, quam prudentia dirigit; alia naturae, ut pictio, scriptio, quam dirigit ars. Illa rectitudo est simpliciter talis, quia facit bonum hominem, et voluntatem gubernat ; haec secundum quid, quia non facit bonum hominem. Alia multa, quae fusius quam utilius a Theologis tractantur in Prologo Theologiae, de hac quaestione videntur esse parvi momenti, et magna ex parte de modo loquendi controverti: an scilicet sufficit ad rationem scientiae vel intellectus practici, proxime vel remote dirigere, aptitudinaliter ad praxim, necne, de quo vide Scotum q.4. Prol. n. 44. et ibi scholium nostrum.