sectio vI De evidentia et certitudine.

Nola primo, tunc intellectum clare et evidenter cognoscere objectum,quando tendit in illud instar oculi in lucem vel colorem, ita ut manifeste videat connexionem praedicati cum subjecto, vel immediate per ipsos terminos, vel per medium notius.

Nola secundo, evidentiam seu claritatem non distingui realiter ab actu claro, quia nullum est fundamentum talis distinctionis, cum repugnet actum scientiae poni sine claritate, vel fidei sine obscuritate, ablato enim quocumque alio a visione intuitiva, manebit clara et evidens ; et idem est per oppositum de actu fidei, si dicas evidentiam esse modum distinctum. Contra, peto an cognosci possit per actum, vel an sit ratio cognoscendi. Si secundum, erit ipse actus, quia species esse nequit. Si primum, vel cognoscitur evidenter, et dabitur processus ; vel obscure, et idem erit de obscuritate. Neque dici potest, quod nullo modo cognoscitur, si non ipse actus. Ex quibus patet evidentiam esse quid essentiale vel saltem propriam passionem actus clari, et idem est de obscuritate respectu obscuri.

Nota tertio, evidentiam esse triplicem ; alia est moralis, ut quando viri graves, fide digni aliquid asserunt, quibus juxta regulas prudentiae credendum est. Supremum gradum hujus evidentiae obtinent mysteria fidei, quae asseruntur a viris sanctissimis, sibi consentientibus et multis miraculis confirmantur; sed haec evidentia est tantum secundum quid talis, quia revelatio ad quam nos manuducit, simpliciter obscura est. Unde evidentiae morali potest subesse falsum, ut si multi doctissimi dicerent aliquid esse de fide, quod non est, sed tunc assensus credentis non esset fidei infusae, quae tantum tendit in revelatum vere. Alia est evidentia Physica, ut quando aliquid clare scitur ex principiis Physicis, ut ignem existere ex nimio calore, subjectum adesse ex colore viso. Huic etiam evidentiae subest falsum aliquando, ut patet in Eucharistia ; et ratio est, quia Deus potest supplere vicem principii Physici quoad efficientiam. Tertia evidentia est Metaphysica, ut quando per principia Metaphysica, ita res clare videtur vel scitur, ut repugnet aliter fieri, ut quodlibet est, vel non est; et huic evidentiae repugnat subesse falsum. Quidam putant evidentiam, qua in remotis creditur Romam esse, non moralem, sed Physicam esse, quia non est minus evidens quam ignem esse calefactivum. Sed inepte dicitur,repugnat enim ignem non esse calefactivum, et si miraculum non impediat, applicatum necessario calefacit; at sine ullo miraculo posset Roma in cineres redigi, et consequenter non existere. Ineptius etiam negatur actum q uo cognoscitur Romam existere, non esse fidei humanae, sed scientificum, quia qui Romam non viderunt, humane tantum testimonio credunt illam esse, et nullo alio medio vel extremorum connexione.

Dico primo, intellectus noster evidenter suis viribus cognoscit prima principia et conclusiones ex eis demonstrabiles et veritates per experientiam notas. Ita Scot. 1. dist. 3. quaest. 4. num. 5. contra Academicos, est Henricusira summ. art. 1. quaest. 2. Est Aristoteles 2. Metaph. textu 1. ubi ait prima rincipia esse omnibus nota sicut janua in domo. Ad idem est August. et Boetius a Scot. cita i. Declaratur,termini principiorum primorum ita se habent, quod unus alterum includaudet ideo,cum intellectus eos componit, habet necessarium causam conformitatis sui actus ad illos, ut in hoc principio, omne totum est majus sua parte; ex hac autem principii evidentia et bonae illationis, dependet notitia conclusio^ nis, et sic naturaliter habetur,et evidenter. De cognitis per experientiam, patet, quia quod semper, aut fere semper contingit fieri, et non a causa libera, est effectus naturalis illius a quo fit, quia causa non libera, non potest in pluribus effectum producere, nisi ad quem natura sua determinata est; cum ergo semper experimur ignem calefacere, colligimus hoc esse illi a natura inditum, et sic veritas haec evidenter cognoscitur.

Adverte quod quandoque cognita conclusione per experientiam, verbi gratia, hac, Luna frequenter eclipsatur, devehitur resolutivo modo ad principium ex se notum, quod est causa illius, verbi gratia, opacum interpositum inter luminosum et perspicuum obfuscal. Et per idem, conclusio a priori demonstratur. Aliquando vero sistitur in ipsa cognitione experimentali, ita ut non appareat ulla causa ipsius, verbi gratia,quod herba talis speciei,est semper calida ; sed neutra experientia est evidens Metaphysico, quia non repugnat hic subesse falsum, ut dixi notabili 3. et docet Scotus supra sig. Quandoque autem, num. 9.

Objicies primo, id quo veritas reprae:entatur, nempe species, est mutabilis, quia ab objecto mutabili, et subjectum est erroris capax, nempe anima ; ergo nulla est in eis veritas evidens et immutabilis. Respondetur, speciem etsi in sua entitate mutabilis sit, immutabiliter repraesentare, sicut imago depicta, licet destrui possit, repraesentat immutabiliter suum prototypum; nec obstat objectum esse immutabile, quia non qua tale causat speciem, sed qua natura. Unde si haec habet aliquam habitudinem necessariam ad aliam, utraque per suas species repraesentantur ut unita. Ad illud de mutabilitate animae, respondetur, non esse mutabilem quoad errorem, circa evidentia ex terminis vel conclusiones ex eis demonstrabiles, cognita evidentia syllogisticae illationis. Vide Scot. a l 1. et 2. Henricum num. 13.14.

Objicies secundo, species potest repraesentare se ut se, vel ut objectum, et secundo modo contingit in somniis ; ergo nulla est certitudo vel evidentia , quia si repraesentat se ut objectum,error est,et non possumus discernere, quando sic vel sic facit. Respondetur, non speciem, sed phantasma se repraesentare, ut objectum in sommis.

Dices ergo, ex illa phantastica repraesentatione errare potest intellectus, ut patet in somno et phrenesi, et sic cognitio non erit evidens. Respondetur, intellectus evidenter novit inferiorem potentiam non errare circa suum objectum debite applicatum, nisi sit indisposita, et novit quando indisposita est,ut in exemplis.Non enim dicimus praedictas veritates semper sine errore sciri, quia in somno contingit praesentari oppositum primi principii, et tamen non ideo hoc non est per se notum. Vide Scotumad 3.

Objicies tertio, species terminorum primi principii dependet a sensibus, et hi saepe decipiuntur ; ergo et assensus intellectus circa principia. Respondetur, etsi in acquisitione specierum dependeat intellectus a sensuum ministerio, tamen illis utitur componendo et dividendo, virtute propria ; et sic error sensus ei non obstat, verbi gratia, visus deceptus judicat id quod est totum esse minus eo quod est pars, non propterea intellectus decipitur, ^dicens totum esse majus sua parte.

Dico secundo, evidentem et certam habemus notitiam de nostris actibus, verbi gratia, quod vigilamus, videmus, etc. et esto illusio contingere possit, ratione objecti, mediijvel organi, non tamen obstat quominus certo et evidenter cognoscamus tales actus nobis inesse. Ita Scot. loco citato, num. 10. est Aristotelis 4. Metaph.

Objicies, August. lib. 83. q. 9. ait,: A sensibus nulla est expectanda sincera veritas, quia sine intermissione mutantur. Respondetur, non ab eis haberi, sed ab intellectu de eorum operationibus.

Objicies secundo,visus judicat objectum, quo remotius eo minus esse, et baculum cujus pars est in aqua, et pars alia in aere esse fractum; ergo de his nulla est certitudo. Respondetur, intellectum evidenter scire, visum falli in exemplo de baculo, per hanc propositionem, nullum durum frangitur ad tactum mollis sibi cedentis, et in alio exemplo, per hanc propositionem : idem quantum applicatum quanto, est ei aequale, sed idem quantum potest applicari quanto viso remoto et propinquo ; ergo visum remotum non est minus propinquo, et sic intellectus evidenter judicat per species terminorum, licet accipiantur a sensu errante.

Objicies tertio, August. 12. Confess. 25. ait: Si ambo videmus veritatem, nec tu in me, nec ego in te sed ambo in illa, quae super mentem est, incommutabili veritate. Respondetur, propter hoc et alia multa similia loca Augustini, Scotus supra sig. Ad quaest, num. 18. explicat quatuor modis veritates necessarias videri in regulis aeternis. Primo, quia intellectus divinus dat esse intelligibile creaturis ab aeterno (de quo 2. d. 1. quaest. l.)in quo relucent veritates. Secundo, quia instar libri continet omnia vera. Tertio, quia dat rationem movendi objectis, cum ea producit in esse intelligibili. Quarto, quia essentia divina est primum principium speculabilium,et ultimus finis practicabilium. Vide Doct. fuse ista explicantem loco citato.

De certitudine multa occurrunt dicenda, sed ob brevitatem pauca dicemus ; in quo consistat, controverlitur, sed forte magis de voce quam de re.

Dico quarto, veritates omnes evidentes, de quibus in conclusionibus praecedentibus, sunt certae. Ratio est, quia sunt necessariae, et consequenter non incertae, nec abstrahentes a certitudine. Itaque certitudo et evidentia se habent ut inferius et superius ; omne enim evidens est certum, non e contra, quia credita,fide divina, certissima sunt, sed obscura.

Pro hoc, nota duplicem esse certitudinem , altera orta ex evidentia objecti, et ab ea, ad summum ratione distinguitur ;

altera oritur ex infallibilitate vel voracitate testis. Haec, si a Dei testimonio pendeat, certior est in se quam altera, quia perfectior cognitio; altera tamen quia clarior, minus sinit subjectum in quo est, haesitare de veritate.

Adverte secundo certitudinem posse esse moralem, Physicam, vel Metaphysicam, ut su. ra explicui de evidentia ; incertitudo etiam tribus modis oppositis. Hinc sequitur in certitudine dari gradus, quo enim actus est evidentior in naturalibus, eo certior ; fides tamen divina, quia tam ex parte habitus quam ex parte motivi formalis repugnat ei ferri in falsum, est maxime certa inter cognitiones viatoris. Minus tamen excludit dubitationem ab intellectu propter obscuritatem, et secundum hoc intelligitur D. Thom. 2. 2. quaest. 4. art. 4. dicens assensum fidei secundum se esse certiorem actu scientiae, non vero quoad nos.