CAPUT VIII.

De quarto genere qualitatis quod est forma, vel circa aliquid constans figura.

Quartum vero genus qualitatis est forma et circa aliquid constans figura. Hoc autem genus qualitatis, sicut in prima philosophia dicit Aristoteles, consequens est speciem substantialem in omni corporea substantia : quia sicut corporeae substantiae differunt speciebus, ita differunt figuris : et quorum est una species in communi, horum est in communi figura una, tam in toto quam in membris : sicut hominis figura una, et caprae, asini, et sic de aliis. Forte hoc dicitur genus non species, quia multa valde comprehendit.

Differunt autem haec, quia modus terminationis linearum in superficie vel corpore referri potest ad intra, ad formam scilicet substantialem, quae tam in toto quam in partibus, causa est quare dicitur vel sit membrum hoc vel illud, vel etiam totum formetur, et sic dicetur forma. Potest etiam referri ad extra, ad quantitatem scilicet sic vel sic terminatam in tales vel tales angulos, et sic dicitur figura. Unde patet quod unum et idem secundum id quod qualitas est figura et forma, sed secundum esse differt: quia relatum ad intra quod continet et terminat, est forma : relatum autem ad extra, quo talibus vel talibus angulis terminatum aptum est ad hos motus vel illos secundum hos actus vel alios, sic dicitur figura.

Oportet autem scire quod figura dici- tur dupliciter: secundum id quod est quantitas terminata, et sic dicitur id quod est in genere quantitatis : est etiam figura secundum id quo est figura terminatio quantitatis, et hoc modo non dicit nisi id quod est in genere qualitatis, sed haec qualitas est circa quantitatem posita. Forma autem quamvis idem sit subjecto, differt tamen ratione, nec dicitur forma nisi secundum quod causata est a forma substantiali actu continenti intrinseca, et ideo forma dicit id quod est qualitatis, et non quantitatis.

Haec autem ideo genus dicuntur, quia in actibus et ratione non conveniunt: continere enim quod est formae non convenit nisi genere cum sic vel sic angulatum esse acuto angulo vel recto vel hebete : hoc enim non dicitur quia contineat, sed quia sic vel sic pungat vel tangat, propter quod non est convenientia speciei sed generis inter illa sic sumpta. Quia tamen haec unum sunt in eo quod est forma et figura, propter hoc non disjunctiva conjunctione conjunguntur. Duobus autem modis nominatur et non uno : quia continere ad intra, et sic vel sic pungere extra, non sunt reducibilia in unam proprietatem cui nomen unum commune imponatur.

Dicitur autem figura, eo quod ad extra refertur : circa aliquid constans, quia in exterioribus terminationibus linearum concludit et terminat exterius in circuitu, et constant terminationes ejus ad puncta in quibus concurrunt lineae terminatae. Haec ergo est ratio omnium istorum. Haec autem proprie corporum sunt et superficierum quae pluribus lineis terminantur.

Amplius autem adhuc in lineis etiam inveniuntur quaedam quae in hoc modo qualitatis sunt ponenda, sicut rectitudo et curvitas : rectum enim est cujus extrema tegunt media, ita quod postea videri non possunt, si rectorum extremitates directe aciebus oculorum opponantur: et hoc dictum est Platonis. Hoc autem magis est forma quam figura, quamvis rationem figurae habeat secundum quod ad extra

undique terminatur in puncto uno. Curvitas autem ex duabus semper componitur formis : habet enim formam concavam subtus, et habet formam convexam exterius, et ideo omne curvum compositae est formae. Figuras autem habet tot, quot habet curvitates, quia tot habet terminationes ad angulos divisos. Tale etiam est quod his simile est, sicut circulare, vel sphaericum, et generaliter loquendo rotundum : omnia enim haec formam habent concavi ad interius, et figuram convexi ad exterius. Quod hae autem qualitates sint secundum quod talium sunt formae et figurae, probatur ex hoc quod secundum unumquodque talium id dicitur quale quod informatum est ex his, sicut patet inductione et exemplo: triangulum enim vel quadrangulum vel rotundum esse quale aliquid dicitur. Similiter autem et rectum vel curvum esse qualis habet praedicationem. Et similiter est in aliis secundum formam vel figuram hoc modo dictis .

Rarum autem et spissum et asperum et lene fortasse putabuntur apud aliquos qualitates principaliter significare : quamvis a linea habent ad hoc quod qualitatem principaliter significent: significant enim primo positionem, et secundario qualitatem partium in loco et in toto positarum, et ideo non pertinent ad divisionem eorum in qua ponuntur ea quae principaliter sunt in qualitate : haec enim (ut dictum est) quamdam positionem partium in toto et loco primo principaliter significant quodammodo et non qualitatem: spissum enim sive densum dicitur, eo quod partes materiales ad se invicem sunt propinqua positione : rarum vero per oppositum dicitur, eo quod partes materiales ad se invicem distant in toto : et haec duo sic secundum positionem partium intrinsecarum sic dicuntur. Lene autem et asperum secundum positionem quamdam partium exteriorum : lene quidem eo quod in rectum vel aeque secundum li- neam vel superficiem sibi partes jacent exteriores et una super alteram non eminet : asperum vero per oppositum hujus dicitur, ideo quod una quidem extremarum partium in linea vel superficie superiore est super aliam eminendo porrecta, alia vero est inferior et simul super alia est depressa. Positiones igitur dicuntur primo, et si qualitates dicuntur, hoc est secundario. Hae igitur sunt quatuor species qualitatis quae communiter inveniuntur.

Et fortasse alii quidam modi qualitatum apparebunt: quia quale multipliciter dicitur de substantiali et accidentali qualitate, et ideo multi sunt ejusdem modi: sed quia maxime et principalius dicuntur qualitates et quales ii qui dicti sunt modi, concludatur ergo generaliter quod species vel genera qualitatum sunt quae praedicta sunt.