CAPUT IX.

De dubitationibus quae sunt circa quartam speciem qualitatis.

Est autem in his dubitatio, cum forma sit principium substantiae uniuscujusque, qualiter possit esse species qualitatis : potius enim reducenda est ad genus substantiae, quam qualitatis.

Adhuc autem cum figura sit de mathematicis, nihil autem sit mathematicum nisi quantitas discreta vel continua : videtur figura esse aliquid in genere quantitatis et non qualitatis.

Adhuc autem nihil ens videtur addere forma vel figura super quantitatem, quia quod lineae sic in acutum vel rectum angulum jungantur, non addit quanto ens sed rationem: et sic videtur quod non sunt species in genere qualitatis.

Adhuc autem quod de aspero et leui dictum est, omnino contradicit ei quod dictum est in sex principiis de situ vel positione, ubi dicitur quod asperum et lene, et rarum et densum, non positiones dicunt sed qualitates circa positiones dictas.

Ulterius quaeritur qualiter numerus specierum qualitatis accipiatur?

Sed ad haec et similia dicendum est quod forma dicitur secundum id quod forma secundum rationem et substantiam : et sic forma est principium esse et substantiae in omni eo quod est: et quia substantia vera est, propter hoc forma est principium esse et substantiae verae, et secundum aliquid est principium aliorum quo est unumquodque eorum. Dicitur enim forma quasi foris manens secundum nomen, et sic modus continentiae in terminatione linearum et superficierum dicitur forma, et haec forma est species qualitatis.

Ad hoc autem quod de mathematica objicitur, Dicendum, quod figura non ratione figurae mathematica est, sed ratione quantitatis cujus est qualitas, et ab ipsa absolvi non potest. Vel potest dici, sicut dictum est, quod figura est mathematica secundum quod est quantitas terminata: secundum autem quod est terminatio quanti, sic est qualitas, et hoc modo non consideratur a mathematico.

Ad hoc autem quod dicitur, quod figura nihil addit supra quantitatem, Dicendum quod falsum est: addit enim modum qualitatis qui non est quantitas, qui est acutum, vel rectum, vel hebes in angulis, vel rotundum, vel planum: quae non sunt rationes tantum, sed sunt res: unde etiam aliter et aliter immutant proprium sensum tactus : omnis autem immutatio sensus proprii est per qualitatem. Ad hoc autem quod de sex principiis objicitur, Dicendum quod sicut dictum est, asperum et lene, et densum et rarum, positiones dicunt partium materiae interius et exterius, sed secundario dicunt qualitates: quia sic vel sic agunt in sensum, et hoc consideratur in libro sex principiorum: et ideo dicuntur qualitates, quia lene est quod suaviter immutat, asperum quod immutat cum punctione, et densum est quod visu non penetratur,

rarum autem quod ubique est pervium: et ideo in comparatione ad sensum ita dicuntur qualitates, sed tamen quia positio causa est, quod sic vel sic sensus istos immutent, ideo illa principaliter sunt positiones, secundario qualitates.

Ad hoc autem quod quaeritur, penes quid ista species qualitatis accipiantur, Dicendum quod numerus et ordo sic simul accipi possunt: aut enim accipitur penes formale principium substantiae, aut penes materiale, ex quo omne accidens decipi habet penes modum substantiae a qua causatur. Si autem accipitur penes principium formale, hoc non potest esse nisi duobus modis: aut enim accipitur penes modum quo perficit forma materiam, aut penes modum quo forma principium est agendi in composito quod perfectum est. Si primo modo, forma non habet se ad materiam nisi ut dispositio vel habitus, et penes hunc modum est prima species accepta qualitatis. Si autem secundo modo est, a forma effluunt potentiae naturales, et sic est secunda species qualitatis accepta. Illae ergo potentiae aut accipiuntur in se aut secundum quod propria activa inferunt eis proprias passiones. Et primo modo est iterum secunda species qualitatis : secundo autem modo tertia inducitur species qualitatis. Si vero ex parte materiae sumatur quae per se est corporea, et necesse est quod sit secundum relationem ad formam quae continet et terminat materiam, tunc inducitur quarta species quae est forma vel circa aliquid constans figura. Et istae sunt quatuor species qualitatis, secundum quas aliquid ut frequentius quale dicitur, et a quibus proprie accipitur modus iste praedicamenti qui est proprius qualitatis. Si qui autem alii modi qualitatis inveniuntur, facile reducuntur ad istos.

Sciendum quod Antiqui hanc ultimam qualitatis speciem uno communi nomine vocaverunt compositionem : sed quia duos actus includit, unum ad intus qui est formae, alterum ad extra qui est figu- rae, ideo convenientibus duobus modis nominatur. Quare etiam genus melius dicitur quam species, jam in ante habito capitulo dictum est.

Quod autem quidam has species accipiunt penes ea quae sunt in nobis in anima, quidam per acquisitionem primam speciem, et secundum ea quae insunt naturae secundam speciem, et in corpore quidem per motum tertiam speciem, vel per materiae terminum quartam speciem: potest dicere qui vult, sed rationem perfectam non videtur habere.

Sed de hoc quaeri potest, quare secundum solam tertiam speciem qualitatis quae passio vel passibilis qualitas, sit alteratio praehabita, sicut dicit Aristoteles , et non secundum alium speciem qualitatis ? Et haec quidem quamvis pertineat ad Philosophum determinare et non ad logicum, tamen dici potest quod in habitu et dispositione alteratio esse non potest : quia dispositio et habitus sunt ad perfectionem secundum propriae naturae actum, qui est ratio vel rationis actus: et ideo attingens esse perfectum non est proprie alteratus physice, sed in osse connaturali et proprio perfectus. Fere eadem ratione non potest esse alteratio in specie secunda: potentia enim naturales radicantur in forma substantiali, secundum quod ipsa in eo quod perfectum est convertitur in principium agendi, et ideo consequuntur esse perfectum sicut id quod est esse substantiale consequens, cum perfectio ipsius sit perfectio in illis : propter quod etiam attingens esse perfectum naturalis potentiae perfectus est, et diminutus ab illo secundum esse corruptus vel in via corruptionis. In quarta etiam specie motus esse non potest, quia circa quantitatem est qualitas quae a quantitate non absolvitur: sed quanti tali nihil est contrarium, ita quod nec illi speciei contrarium est aliquid.

Et si objicitur de recto et curvo, et aspero et leni, et raro et denso, patet quod illae qualitates nec activae nec passivae sunt, neque absolvuntur a positione et situ, et ideo in talibus non potest esse motus alterationis: quia alteratio physica non est nisi inter contraria agentia et patientia ad invicem, et hoc est quod intendit Aristoteles, si quis bene dicta sua inspiciat.