ARTICULUS I.

De dextro ei sinistro caeli .

Primo ergo quaeritur de partibus orbis, quae sunt principia dimensionis suae in omnibus orbibus, scilicet longitudinis orbis, et latitudinis, et profunditatis, quae sunt sursum et deorsum, et dextrum et sinistrum, et ante et retro.

Quaeratur ergo de istis primo : eo quod Pythagoras istas partes esse dixit in coedo.

Dicit autem Philosophus , quod dextrum est, unde motus localis incipit: et sinistrum est, per quam resolvitur in dextrum.

Videtur autem, quod ista non sint in caelo :

1. Quidquid enim principium et finem et medium motus sui non habet in se, sed extra, hoc non habet in se unde incipiat motus et per quem resolvatur : circulus in se non habet principium et medium et finem motus sui, ut dicitur in VIII Physicorum : ergo non habet dextrum et sinistrum : cum ergo caelum sit circulare, non habebit dextrum et sinistrum.

2, Item, Caelum non distinguitur in duos semicirculos divisos per diametrum ab Oriente in Occidentem per centrum terrae. Cum ergo caelum moveatur ab Oriente in Occidentem, et de puncto diametri ad punctum, non sistit motus si re gyrat ab Occidente in Orientem : ergo qua ratione dicitur incipere gratia superioris semicirculi in Oriente, eadem ratione dicetur incipere in Occidente gratia inferioris semicirculi : ergo qua ratione dicitur Oriens dextrum, eadem ratione dicetur Occidens dextrum.

3. Item, Mota una parte coeli moventur omnes : ergo qua ratione incipit motus in una parte, eadem ratione in omnibus : ego ubique est dextrum, et ubique sinistrum.

4. Praeterea, Sumatur ratio Commentatoris, quam ponit in commento de Caelo ei Mundo afi quantulum post principium secundi libri , quae est haec, quod dextrum et sinistrum causantur a. virtutibus activis et passivis, scilicet ab abundantia caloris naturalis procedentis a corde et spirituum plus in dextrum quam in sinistrum : et eum tales virtutes non sint in caelo, caelum non videtur habere dextrum et sinistrum.

Sed contra. :

Nihil est vaum in natura : ergo nec hoc erit vanum, quod in quadam parte oriuntur stellae, et in quadam occidunt, sicut dicit ipse Aristoteles in littera : et ita oportet, quod in loco Orientis sit aliqua ratio principii ortus.

Juxta hoc quaeritur, Utrum idem sit dextrum omnium orbium?

Et videtur, quod non : non enim idem ubi est unde incipit motus : quidam enim orbes moventur ab Oriente motu diurno, et quidam ab Occidente motu proprio, sicut orbes planetarum.

Sed contra hoc est.

1. Id quod fere ab omnibus imponitur Aristoteli, id est, quod dixerit, quod omnes orbes moventur ab Oriente in Occidentem,Ad idem est ratio Anevalpetrae in Astrologia sua, qui dicit, quod corpus unius naturae secundum naturalem motum movetur ab eodem loco in eumdem. Cum ergo omnes sphera sint unius naturae, omnes moventur ab Oriente per Occidentem in. Orientem uniformi motu secundum naturam.

2. item, Alia est ratio: quia quando duo circuli, unus extra et unus intra, moventur contra se invicem, unus sistit alterum., vel scindet eum si non fuerint aeque fortes : ergo si coelum movetur ab Oriente in Occidentem, et inferiores e converso, vel sistent se invisicem, vel unus scindet alterum : quorum utrumque falsum est : ergo omnes moventur ab eodem loco et in eumdem.

Solutio. Dicimus, quod quidam distinguunt, quod dextrum et sinistrum diversimode sunt in diversis. In quibusdam enim differunt figura et virtute, ut dicunt, sicut in hominibus, et animalibus, et plantis : in quibusdam autem sola virtute differunt, sicut in caelo : et isti dupliciter falsum dicunt. Primo, quia dicit Aristoteles in libro de Caelo ei Mundo, quod dextrum et sinistrum non differunt figura, sed ante et retro, et sursum et deorsum : et hoc videmus expresse : quia dexter pes figuratur sicut sinister,et manus sinistra sicut dextra : sed membra superiora, non figurantur sicut inferiora, nec anteriora sicut posteriora.

Praeterea, Isti dicunt, quod si quis sciret discernere subtiliter, quod videret aliter figurari folia arboris in sinistra, et aliter in dextra. Et hoc est contra Aristotelem, qui dicit in II de Caelo et Mundo., quod dextrum et sinistum non est in aliqua plantarum.

Praeterea, Ratio dictat hoc, quod si dextrum et sinistrum sunt principia motus localis, et planetae non habent motum localem processivum, superfluerent in eis dextrum et sinistrum : et sic. aliquid esset vanum in natura.

Propter hoc dicunt alii, quod ante et retro causantur a qualitatibus contrariis, et similiter sursum et deorsum : et ideo illa non possunt esse in eodem corpore, sicut sursum est in loco ignis, et deorsum est in loco terrae : sed. dextrum et sinistrum non causantur a contrariis, sed ab abundantia majori et minori ejusdem. Similiter in caelo dextrum est, ubi. est abundantia luminis disponentis ad motum : sinistrum autem, ubi minus de lumine. Sed contra hoc est, quod quandoque secundum hoc dextrum esset in. Occidente : quia illa pars ubi abundat lumen, revolvitur circulariter sicut et alia : hoc autem est contra Aristotelem dicentem in littera libri. II. de Caelo et Mundo , quod dextrum est, ubi videmus eas occidere.

Item, Dicit Commentator , quod. Aristoteles loquitur ibi. per quamdam similitudinem, et hominis imaginem ponit, cujus pedes sunt in polo arctico et caput in antarctico, et facies est versa ad nostrum hemisphaerium : illius enim dextrum est in Oriente, et sinistrum in Occidente, et ante ejus esset in Meridie, et retro in Aquilone. Et hoc videtur Aristoteles tangere in littera, ubi dicit: " Ex. eis quidem oportet nos existimare, est homo habens dextram et sinistram consimiles in figura, deinde continet super se orbem. " Et quidam libri habent: " Ex eis quidem oportet nos

existimare, est homo habens dexteram et sinistram non diversas in figura, deinde, etc. " Et gratia hujus litterae quidam dicunt, quod super orbem est alius orbis : sed littera est falsa, et non exponitur ab aliquo Commentatore. Contra opinionem autem Commentatoris videtur esse littera, quia immediate sequitur : " Et est illi orbi iterum virtus diversa procul dubio, scilicet dextrum et sinistrum : quoniam sunt ei. loca inceptionis et status ex opere factionis suae. Et similiter oportet, ut existimemus utrumque in principio motus orbis : nam si motus ejus non est in tempore infinito, sed motus ejus est finitus, necessario oportet, quod motui ejus sit locus ubi incipit. " Ex hoc accipitur, quod dextrum et sinistrum sunt secundum vim motorum et secundum dispositionem mobilis : una enim revolutio caeli non est infinita, cum caelum sit finitae quantitatis. Unde oportet, quod incipiat in aliqua parte, et in quacumque parte incipit, in illa habet rationem inceptionis quae dicitur dextrum.

Unde dicimus, quod istae opiniones omnes falsae sunt, dicentes caelum habere dextrum et sinistrum in veritate, differentia in virtute, convenientia in figura, supponentes quod caelum movetur a conjuncto sibi, et non a Deo tantum.

Item, Supponimus quod caelum duobus modis consideratur, scilicet ut est locus infimorum, et secundum naturam propriam, secundum quam distinguitur ab aliis corporibus, et ideo habet quasdam virtutes secundum quod est locus, et quasdam secundum quod est caelum. Dico ergo, quod dextrum caeli est in Oriente quantum ad. virtutem loci sive situs. Et hoc patet ex. hoc quod motor caeli movendo caelum movet omnia naturalia, et cum motus sit semper ab immobili aliquo primo, sicut probatum est in physica, oportet quod motor ille sit immobilis, et locus immobilis unde

movetur primo. Dico autem locum sicut determinatum in parte Orientis : eo quod ibi abundet vis motoris primi, et inde per motum caeli affluit virtus ejus in totam naturam.

Ad primum autem dicimus , quod licet circulus in quantum circulus principium et medium et finem habeat in centro, et non in circumferentia : tamen circulus in materia naturali et habens positionem secundum situm mundi, non est ejusdem rationis in omnibus partibus suis : et ideo est ratio quare in quadam parte incipiat motus ejus, et per quamdam regyretur.

Ad aliud dicendum, quod distractio circuli per diametrum non sistit motum : et ideo non de necessitate est Oriens in utroque puncto diametri, nisi forte quoad nos, et non secundum naturam.

Ad aliud dicendum, quod mota una parte circuli moventur omnes, sed non est in omnibus ratio inceptionis motus.

Ad objectum: Commentatoris dicendum, quod dextrum et sinistrum et compositum ex contrariis sic causantur ut dicit, sed in superioribus ex natura situs et ordinis eorum ad alia, scilicet inferiora quae moventur motibus eorum.

Ad hoc quod quaeritur, utrum omnes . orbes habeant eumdem Orientem? Solvitur diversimode a diversis. Secundum Aristotelem enim non est idem Oriens, sed. Oriens planetarum est in Occidente orbis stellarum fixarum : et ideo dicens, quod omnes orbes moventur ab Oriente in Occidentem increpat Pythagoram, qui dixit illos qui habitant sub sphaera occulta, qui occultantur visibus nostris, esse immediate orbis inferioris in parte sinistra, hoc est, illos antipodes qui sunt versus polum antarcticum versus Orientem : nos antem dixit habitare in. medietate orbis superioris in. parte dextra, et hoc secundum motum sphaerae stellatae. Et patet, quod

falsum dixit : quia si dextrum sit in Oriente, ut dixit Pythagoras, ponens hominem secundum quod supra posuimus eum, tunc antipodes habitant in parte superiori orbis in parte sinistra: quia sub motu habitant regyrationis : nos autem qui sumus versus polum arcticum, habitamus in coeli dextera, in interiori parte orbis : quia habitamus sub acessu inceptionis motus caeli. Sed secundum orbes planetarum verum dixit Pythagoras : quia dextra planetarum est in sinistra orbis stellarum fixarum : et ideo secundum orbes illos nos sumus in parte superiori in sinistra : quia motus regyrationis planetarum est super nos : et illi qui habitant in alio hemisphaerio, sunt in parte inferiori in dextra : et hoc secundum motum proprium planetarum, et non secundum diurnum : quia secundum illum motus accessus planetarum ex inceptionibus eorum est super eos: et hoc contingit ideo, quia variantur poli a polis orbis stellarum fixarum, et Orientes et Occidentes ipsorum ab Oriente et Occidente. Et ex hoc patet, quod omnes falsum dicunt, qui imponunt Aristoteli, quod dixit planetas moveri ab Oriente primi orbis in Occidentem ipsius. Secundum ergo hoc solvendae sunt rationes quas inducit Anevalpetras, et dicendum quod corpora superiora non habent in se contrarietatem, et ideo non moventur ad loca contraria : quia sicut unus locus est qui dicitur medium, ad. quem movetur terra, et unus locus est a medio sursum, ad quem movetur ignis : ita unus locus est qui dicitur circa medium, ad quem nullum corpus movetur : quia omne corpus quod movetur ad aliquem locum secundum naturam, quiescit quando est in illo : sed superiora moventur in ipso circulariter: et partes illius loci sive situs non sunt contrariae ad invicem, sicut contraria sursum et deorsum : sed tantum habent diversitatem in. eadem natura situs et loci : et ideo diversi orbes in diversis partibus suis possunt incipere motus, ratione diversarum dispositionum quae sunt in motoribus et mobilibus.

Ad aliud dicendum, quod cum circu- Ad lus movetur contra circulum, dicere oportet, quod moveantur in eisdem polis et in eodem axe : quod non faciunt orbes planetarum cum primo orbe. Vel dicatur melius, quod motores inferiores non sunt contrarii motori superiori, imo intendunt et appetunt sibi similari : et ideo etham movent motu suo, scilicet motu diurno, et insuper habent proprium, ut dicetur infra, qui non est contrarius motui primo, sed habet ordinem sub ipso ad consistentiam naturae : quia propter diversitatem inferiorum necesse est esse diversos motus in superioribus, ut probatur in II de Generatione et Corruptione 1 , et in Ii de ''Caelo et Mundo .

Tamen Anavelpetras concedit rationes illas, et ponit, quod omnes orbes moventur a motore uno primo, cujus virtus fortior est in orbe immediato, quam secundo, vel tertio : et in primo facit motum diurnum revolvens ipsum de puncto ad punctum, in secundo autem et in inferioribus in tempore motus diurni non facit perfectam revolutionem, sed pars manet, et iterum in alio die pars : et secundum hujusmodi remanentias dicitur, quod planetae videntur moveri ab Occidente in Orientem, cum tamen non moveantur. Quod autem diversimode moveantur, hoc dicit contingere propter diversitatem polorum et circulorum.

Notandum autem, quod dextrum et sinistrum dicitur multis modis, scilicet absolute, et in comparatione ad nos. Absolute dicitur duobus modis, scilicet secundum similitudinem, et secundum virtutem. Secundum similitudinem in

statu, secundum virtutem in illis in quibus sunt motus diversi, sicut in animalibus principium motus est in dextrum, et alteram partem, scilicet sinistrum trahunt post se : et propter hoc animalia quando incipiunt ambulare, dextrum pedem ponunt prius, et deinde sinistrum : quia facilior est sic ambulatio : et in caelo ubi principium motus est ab Oriente, et regyratio ab Occidente. Dico autem motus diversi, propter gravia et levia, quae non habent nisi motum unum a medio, vel ad medium, et ideo non habent motum dextrum. Quoad nos etiam dicuntur duobus modis, scilicet per solam relationem, sicut illa quae sunt versus dextrum vel sinistrum in comparatione ad nos. Vel per relationem ad filum, sicut observant augures avem sedentem a dextris et a sinistris. Hoc tamen ideo non dicimus, quod credamus fatum habere vim : sed quia haec distinctio est antiquorum.