CAPUT XI.

De dubitabilibus quae sunt circa ea quae dicta sunt de bono et malo.

Est autem apud multos antiquissima , quaestio, quo genere oppositionis opponuntur bonum et malum. Et si considerentur verba Aristotelis in decimo tertio primae philosophiae, et verba Dionysii Areopagitae in libro de Divinis nominibus, cap. 4, et verba Augustini in secundo libro de Libero arbitrio, et verba Petri Apostoli in capitulo de elementis contra Simonem magum, similiter autem verba Pythagorae in stichia bonorum et malorum, planum est, quod omnes hi concorditer dicunt, ad quod etiam Aristoteles Socratem et Platonem inducit, quod malum privative et non contrarie opponitur bono, et quod malum est nihil secundum se, nec accidens, nec substantia, sed privatio. Privatio autem secundum se nihil est penitus. Cum enim sit in aliquo non est in eo sicut ens accidens, vel ens substantia, sed est in eo sicut habitus privatio : et hoc est idem sicut fortuitas et deformitas inesse dicitur in eo qui mutilatus sive denasatus est, quia Graece muti, Latine sonat nasus : constat autem quod denasatio non dicit inesse ens ut accidens, nec est ens ut substantia, quae est forma vel materia vel compositum, sed solum ex defectu habitus debiti relinquit deformitatem et turpitudinem.

Omnes autem supra memorati auctores deducunt hanc quaestionem ad hoc, quod in nullo nihil est malum, et non est aliquid ens magis in eo cujus est privatio, quam in eo cujus non est privatio, sicut caecitas non est magis aliquid ens in oculo quam in lapide: quamvis in oculo relinquat turpitudinem sive deformitatem, in lapide autem non relinquit turpitudinem aliquam.

Dionysius igitur prae caeteris subtilius de malo agens, ostendit hoc in natura corporis et in natura Angeli, quam quidam vocant intelligentiam, quamvis Angelus secundum quod lex Moysi etChristi de Angelis loquitur, non sunt intelligentiae ], secundum quod Philosophi locuti sunt de intelligentiis. Haec autem in libro Causarum habent determinari. Est autem via disputationis Dionysii in hoc, quod sumamus bonum naturae in corpore, et bonum animae, et bonum Angeli, et videbimus quod malum non dicit vel ponit aliquam formam vel aliquod ens, quod sit substantia vel accidens contrarium bono, sive illi formae quam dicit bonum, sed in omnibus malum nihil ponit penitus nisi boni ademptionem, sive corruptionem, et detractionem sive diminutionem, sive aliquo quocumque modo potest nominari privatio.

Ut haec perfectius intelligantur, dica-

mus quod entium quaedam sunt essentiae sive existentiae, et quaedam sunt entia quae in illis essentiis existunt. Essentiae quidem sunt formae simplices, ut genera, et species, et differentiae, intelligentiae, et anima, et hujusmodi, quibus secundum se non accidit corruptio, sed si corrumpuntur, tunc corrumpuntur per accidens secundum quod sunt in esse eorum quae sunt per harmoniam et compositionem cum his in quibus sunt, quibus datur esse secundum hoc quod sunt. His autem quae sunt composita in quibus essentiae sunt, accidit corruptio per dissolutionem harmoniae et compositionis, quae sunt in his quae sunt. Et ideo dicit Dionysius ubi de malo loquitur , quod non corrumpitur quid existentium, sed corruptio est ablatio vel dissolutio modi et harmoniae quae sunt circa ea quae ab essentiis esse non habent.

Est ergo bonum formale corporis quo corpus dicitur bonum, habitudo perfecta ad esse et ad opus corporis modis et harmoniis quae sunt ad hoc quod corpus perfectum sit in esse et ad corpus. Corruptio autem istius non est nisi harmoniae et commensurationis disjunctio vel corruptio : et hoc non dicit nisi privationem et corruptionem puram, et non essentiam aliquam ad quam fiat harmonia alicujus, sicut ad essentiam dantem esse alicui. Malum igitur corporis non est essentia aliqua, sed corruptio modi, et commensurationis, et harmoniae.

Similiter est in anima bonum, et perfectum animae est per essentiam, quae est ratio, vel rationabilitas, et competentius dicitur ratio. Bonum igitur animae in animam in omnibus viribus suis secundum esse et agere commensuratam esse rationi ut ordinantis omnia ratione. Malum igitur animae non est nisi istius modi, et commensurationis, et harmoniae corruptio, et non contraria aliqua forma ad quam anima commensurata et proportionata mala sit et faciat malum. Malum igitur animae sicut corporis non est nisi privatio, et non est aliquid quod sit substantia vel accidens.

Eodem modo accipitur bonum Angeli. Bonum Angeli est commensuratum esse sub essentia quae est intellectus agens purus et mundus : et bonum Angeli est, quod sit in esse et viribus et actu et opere commensurationes habens ad talem intelligentiam vel intellectum. Malum autem Angeli non est aliqua forma illi commensurationi contraria, ad quam et sub qua constituatur Angelus malus, ut malus sit in esse et opere, sed malum Angeli est violatio hujusmodi commensurationis et harmoniae, quod non est nisi corruptio et privatio.

Malum igitur in omnibus opponitur bono sicut privatio, et non sicut contrarium. Et in hoc omnes Auctores condemnant Manichaeum, qui dixit essentiam esse mali sicut essentia est boni, et dixit mala per naturam quamdam essentialem esse mala, ad quam naturam et formam harmoniantur et constituuntur ut non possint esse non mala. Hic igitur est error, et veritas est quod malum in omnibus non est nisi privatio modi et commensurationis ad bonum. Idcirco autem quia corruptis modis et harmoniis et commensurationibus in his quae sunt ad aliquid commensurata et harmoniata,adhuc remanent ipsa quae mensurata erant possibilia ad commensurationem: et hoc est quoddam ad bonum ordinatum. Ad bonum autem esse ordinabile secundum naturam est, quod bonum (sicut Aristoteles dicit) est quod est ad bonum.

Ideo dixit Dionysius quod malum est bonum diminutum et declinatum et particulatum et imperfectum. Aristoteles dicit Pythagoram inducens, quod bonum est locus mali, et malum locus boni, sicut oculus est locus caecitatis et visus. Et sicut dicit Dionysius, hoc modo malum corporis est contra naturam esse. Malum autem animae est contra rationem esse, et malum Angeli est contra intellectum esse, sicut malum claudae tibiae contra gressum et esse tibiae esse. Similiter au-

tem est in febribus et aliis malis corporis quae secundum quod mala sunt, nihil sunt nisi corruptio commensurationis complexionis in humoribus, vel compositionis in partibus et membris. Febris enim ex hoc quod est secundum naturam putridus humor vaporans per corpus, non est malum corporis, quia in bono et sano accidit humori quod vaporaliter per corpus diffundatur: sed ex hoc quod vaporatio corrumpit et impedit modos et harmoniam et commensurationem verae secundum naturam sanitatis corporis, ex hoc habet mali rationem.

Patet igitur quod verum est quod dicit Dionysius, quod malum nunquam est et quod non habet causam formalem vel efficientem, sed incausale, et praeter intentionem, et praeter voluntatem, et infecundum, et pigrum, et quod non est nisi privatio incidens ex defectu boni. Haec igitur dicta de malo extracta sunt a nobis ex verbis Antiquorum. Et patet quod innegabiliter verum est quod dicunt. Qualiter autem bonum convertatur cum ente, hic non potest determinari secundum hujus scientiae principia, nec nos hic loquimur de tali bono, sed potius de bono quod est uniuscujusque rei bonum serviens ad harmoniam commensurationis, quam habet secundum propriam essentiam perficientem ipsum in esse et actu qui est secundum essentiae suae rationem.

Quod etiam quidam dicunt quod bonitas dicat formam additam super id quod est, et ideo ista sit vera praedicatio, bonitas est bona, falsum est, et non intelligitur quod dicunt. Bonum enim super ens sive id quod est, non addit nisi relationem ad finem et perfectum ad actum, sicut dictum est: sed hoc in libro de Causis habet determinari.

Qualiter vero in hac doctrina praedicamentorum bonum et malum dicantur esse contraria, non autem opposita secundum privationem et habitum, nunc dicendum est. Praemittendum est autem quod ma- lum ut malum ad aliquid est: malum enim ut malum, sicut dictum est, non est nisi privatio, sicut probatum est per Auctores. Id autem quod est malum, est actus corruptus circa modos et harmonias et commensurationes ad formam boni: et in illo in quo est actus, relinquit consimiles habitus, et illi sunt mali habitus: et hoc modo est contrarietas inter bonum et malum, sicut inter contraria, non quod contrarius actus et habitus habeant aliquam formam ex qua mali sunt, sed quia in quantum actus vel habitus sunt, relinquunt aliquid ejus in corpore vel in anima, hoc est, qualitatem aliquam quae quia boni forma privata est, et cum qualitas sit, dicitur esse contraria : sicut claudicatio gressus est contrarius incessui recto, quia gressus est quod est ens actu et caret perfectione rectitudinis quod est privatio. Sic autem omnia contraria reduci habent ad privationem et habitum, ut dicit Aristoteles : quia albedo habitus est et forma est cum diffusione lucis in superficie, nigredo autem privatio est, quia est privatio diffusionis lucis in superficie umbrosa. Hoc ergo modo dictum est, quod album et nigrum sunt contraria, et similiter bonum et malum in actibus et habitibus. Et hoc modo doctrina de malo hic posita intelligitur.

Quod autem dictum est, quod bonum et malum sunt genera contraria, constat quod non intelligitur de generalissimis, quia sic essent plura genera quam decem: sed intelligitur, quod sunt genera aliorum quae sunt bona et in moribus, eo quod omnia quae sunt in moribus, ad haec tanquam ad genera reducuntur.

Et quod bonum in moribus contrarium est duobus malis, non est ex hoc quod medium est, sed est ex hoc quod extremum est in ratione boni perfecti, ut dicit Aristoteles, sic utrique opponitur extremitati ut extremum et maxime distans ab utraque. Hoc autem quantum spectat ad istam intentionem interponendum erat

de bono et malo: reliqua enim in prima philosophia sunt determinanda.