CAPUT XII.

De multiplicitate ejus quod est prius.

Postquam. determinatum est de oppositis quae sunt diversorum generum, dicendum de multiplicitate ejus quod est prius. Quia penes ejus rationem fit ordo eorum quae sunt in uno genere secundum coordinationem praedicabilium secundum quod species est sub genere et individuum sub specie. Ex hoc enim priori et posteriori proprium accipiunt modum praedicandi, qui maxime in hoc libro est attendendus. Determinatis modis prioris sunt per oppositum etiam modi posterioris determinati : quia non dicitur prius nisi respectu sui posterioris.

Dicimus igitur quod prius dicitur unum altero quadrupliciter: et in hoc quod dicitur quadrupliciter, non divisionem intelligimus in species, sed est divisio multipliciter dicta: et prius tempore magis habet de ratione prioris, et secundo et tertio et quarto habent plus secundum ordinem quo enumerabitur a nobis. Prius enim de modis prioris non dicitur aequaliter secundum unam rationem, sicut innuit Aristoteles in quinto prima philosophiae , ubi distinguit prius inter multipliciter dicta.

Primus autem modus qui et principalis et primus est, qui secundum tempus, secundum quem prius alterum altero dicitur quod est antiquius et senius eo secundum tempus. In ordine enim partium temporis prius est praeteritum quod ad praesens continuatur, futuro quod adhuc expectatur ut fiat: et ideo secundum ordinem temporis prius est quod in praeterito longius distat a nunc, sicut dicit Aristoteles, quod bella Mediae fuerunt ante bella Troiae, et bella Troiae fuerunt ante bella Romana et priora eis : et quia hic prius est sumptum secundum rationem numerantis quod extrinsecus adjacet ut mensurans, et quidquid prius est secundum numerum mensurantis est simpliciter prius, ideo iste modus est principalis, ad cujus comparationem et proportionem sive analogiam omnes alii modi priores dicuntur. Hoc ergo modo prius dicitur, cujus tempus est in praeteritum. Amplius et prius quod est senius, et hoc modo aeternitas est ante tempus duratione, et ea quae sunt aeterna, sunt ante temporalia. Sunt autem secundum sui naturam aeternae rerum essentiae, ut genera quae sunt prima rerum principia : istis enim non potest assignari tempus ut numerus mensurans : quia in tempore esse, ut dicit Philosophus in quarto ''Physicorum , est esse in quadam parte temporis mensurandi. Sic igitur antiquiora sunt genera omnibus.

Secundo autem dicitur prius quod non convertitur secundum subsistendi consequentiam . Subsistendi autem consequentiam dico, ut si unum ponatur actu subsistere secundum esse, quod alterum propter hoc necesse sit ponere subsistere secundum esse, sicut dicimus quod unum est prius duobus: duobus enim existentibus mox unum consequens est esse et subsistere: uno vero existente non est necessarium duo esse vel subsistere. Et hic modus est inter inferius et superius in coordinatione praedicabilium: quia inferius est, sicut duo, quorum alterum est id quod directe est super ipsum, et alterum differentia constitutiva: unde posito inferiori in esse ponitur suum superius : sed non convertitur, quod posito superiori in esse ponatur inferius esse necessario : quia superius concipitur in inferiori, sicut unum in duobus: sed inferius non concipitur in superiori nisi ut potentia, sicut duo in uno sunt potentia, et ideo non convertitur consequentia ab uno existente, ut necessario propter hoc sit reliquum : et inter illa prius esse videtur non id a quo convertitur consequentia, et

hoc est unum : ab illo enim ad duo consequentia non convertitur.

Tertio autem modo dicitur prius secundum quemdam ordi em . Dico autem quemdam ordinem : quia in omni priori est ordo, et ideo ordo simpliciter non facit specialem modum prioris, sed ordo quidam, non in quantum est ordo, sed in quantum est quidam ordo. Sic ergo tertio modo dicitur prius quod est quoad nos prius, ut in disciplinis demonstrantibus et orationibus rhetoricis : in demonstrantibus enim disciplinis est prius et posterius per quemdam doctrinae ordinem : elementa enim in geometria priora sunt his quae per ordinem describuntur: elementa enim sunt ut punctum, linea, circulus, angulus, et hujusmodi, quae praecedunt ordine elementali descriptiones et compositiones figurarum angularium , figurae enim per ordinem describuntur, secundum quod ex una probatur altera, sicut triangulus, aut quadratum, vel quadrangulum, vel quadratum, aut circulus ; quia centrum dicti circuli per triangulum invenitur. Sic igitur in grammatica elementa litterarum priora sunt syllabis, et syllabae dictionibus, et dictiones orationibus : et in oratione rhetorica hoc modo proaemium prius est narratione, et narratio prior est partitione. Hic autem modus prioritatis est inter principia generum, et ipsa rerum genera quae ex illis principiis constituuntur. Principia autem sunt potentia et actus : ens enim est quodlibet genus potentiae, et efficitur actu illud per actum rem generis illius complentem et constituentem.

Amplius supra ea quae dicta sunt in quibus dicitur prius secundum ipsam naturam rei, et esse videtur prius et dici secundum aliquid additum sibi quod est ad bene esse, sic quod honorabilius et melius naturaliter secundum illam additam ad esse naturam prius esse videtur: consueverunt enim plurimi, quorum judicium non potest esse in toto falsum, et ideo pro auctoritate sumendum, consueverunt, inquam, nobiliores et ex se ma- gis ex causa dilectos priores dicere et vocare. Et attende si non ex causa diliguntur plus, non propter hoc dicerentur priores : et ideo causa facit priores et non dilectio, quia dilectio secundum se non discernit inter priores et posteriores.

Utrum autem duo aequaliter diligi possunt aut non, fatuum est quaerere: quia ubi dilectio una et una ratio diligendi et aequalis sit in duobus, pro certo aequaliter diliguntur. Si autem dilectio est simpliciter, non discernunt unum a pluribus, nec plura ab uno. Hic autem modus est in praedicamentis secundum ordinem substantiae ante aliqua, quia honorabilior et melior est omnibus. Isti ergo sunt quatuor modi prioris, qui ab Antiquis dicti sunt, et sunt magis famosi et vulgati.

Dicit autem Boetius, quod his modis quintum addidit Aristoteles qui ante tempus suum non fuit. Dicit igitur Aristoteles quod videtur praeter eos quatuor modos prioris qui dicti sunt alter quintus esse modus prioris : inter illa enim quae convertuntur secundum essentiae consequentiam id quod alteri causa est quomodolibet secundum quodcumque genus causae, idem digne prius dicitur illo. Causa enim actu causans et effectus convertuntur secundum essentiae consequentiam : et in talibus posita causa ponitur effectus, vel posito effectu ponitur causa. In talibus igitur dignum est ut causa natura sive naturali ordine prior sit quam effectus. Quod autem quaedam hujusmodi sint, palam est: hominem namque esse convertitur secundum essentiae consequentiam, ad hoc quod est veram orationem esse de hoc quod est hominem esse : nam si homo est secundum rem, vera est oratio qua dicitur, quod homo est. Oratio autem nequaquam est causa ut homo sit secundum rem, sed potius res sic se habens causa est ut oratio sit: dum enim res est aut non est, vera vel falsa dicitur oratio quae rem significat, sicut in ante habitis dictum est, et sic prius dicitur causa prius. Necesse est igitur ut nisi secundum quinque modos spc-

ciales prius alterum altero dicatur. Hic autem modus prioris est inter substantiam et accidens : quia accidens est a substantia causatum.

Sunt autem et alii modi priorum sicut prius in motu, prius in spatio, vel prius in loco, et in prima philosophia distinguitur unumquodque quoties dicitur, et non hic habent determinari, quia ad praedicamentorum genera non referuntur. Hi autem omnes referuntur, sicut dictum est: essentiae enim entium quae constituunt genera, referuntur ad praedicamenta : et sic aut referuntur ad suas essentias, aut ad ea quae sunt inter genera ad invicem unum genus ad alterum. Et primo quidem est modus primus. Secundo autem modo secundus est modus. Et tertius, quia ad intrinseca potest referri genus duplex, scilicet ad intrinseca secundum esse, et sic modus tertius, vel ad intrinseca secundum ambitum continentiae, et sic secundus est etiam ante tertium : qui in coordinatione praedicabilium est magis intentus. Secundum ordinem autem substantiae ad alia genera duplex est ordo, scilicet secundum quod substantia comparatur aliis secundum dignitatem quam habet ad alia, et sic est quartus modus. Et secundum quod est causa aliorum, et sic est quintus modus. Nec sunt plures modi, quia non possunt esse plures modi comparationis generum secundum quod genera sunt principia prima, sub quibus fiunt praedicabilium coordinationes. Alii autem aliter dicunt, sed non est curandum.