ARTICULUS III.

Utrum mali Angeli casum suum praescire potuerint ?

Tertio quaeritur, Utrum casum suum praescire potuerint?

Et ponantur rationes Anselmi in libro de Casu diaboli .

Si scientia accipiatur pro illa qua non nisi cum certa ratione aliquid intelligitur, constat, quod non potuit praescire casum qui potuit non osse. Et haec ratio fundatur super hoc quod habetur in fine primi Perihermenias, ubi dicitur I " In his quae sunt et quae facta sunt, necesse est affirmationem vel negationem veram vel falsam esse : in singularibus vero et futuris non. " Similiter et super hoc quod dicitur in primo Posteriorum , quod scire opinamur unumqnodqne simplicl-

fer, non sophistico modo, quod est secundum accidens, cum causam arbitramur cognoscere propter quam res est, et quoniam illius est causa, et non est contingere hoc aliter se habere.

Sed tunc quaeritur, Utrum aestimationem vel opinionem de casu potuerint habere ? Et disputat Anselmus, quod non in. praedicto libro sic per deductionem ad impossibile : " Si adhuc in bona voluntate stans praesciebat se casurum, aut volebat quod ita fieret, aut non volebat. Sed si cum praescientia voluntatem habebat aliquando cadendi, jam ipsa mala voluntate ceciderat : non ergo volendo cadere prius scivit se casurum quam caderet. At si praesciebat se casurum et nolebat, tantum miser erat dolendo, quantum magis stare volebat : et quo erat justior, eo debebat esse felicior. " Ergo si nolendo praesciebat se casurum, tanto erat miserior, quanto debuit esse felicior, quod non convenit.

2, Item, Ibidem, " Est et aliud quod mihi ostendit nullo modo eum suam ante praescivisse praevaricationem. Nempe aut coactam putavisset, aut spontaneam. Sed nec ullatenus erat unde se aliquando cogi suspicaretur : nec quamdiu voluit in veritate perseverare, ullo modo putare potuit se sola voluntate illam deserturum. Cum enim rectam voluntatem habuerit, in hac ipsa recta voluntate perseverare voluit : quia aliter recta non fuisset. Quapropter volendo tenere perseveranter quod tenebat, nullo modo video unde potuisset vel suspicari, nulla alia accedente causa, sola se illam deserturum voluntate. Non nego illum scivisse, quia posset mutare voluntatem quam tenebat, sed dico non po-

tuisse illum putare, quia aliquando omni alia cessante causa, sponte mutaret voluntatem, quam perseveranter tenere volebat. "

Tertia ratio Anselmi est haec : Si scivisset, aut peccasset, aut non. Si praevisa tanta poena nulla indigentia et nulla re cogente peccasset, tanto magis poenituisset : non ergo haec praescientia illi expediebat. Quod si non peccasset, aut sola bona voluntate non peccasset, aut timore poenae. Sed quoniam peccatum non cavisset solo amore justitiae, ipso opere mostravit. Si vero timore cavisset, non esset justus, quod est contra suppositum ab Anselmo : quia ipse supponit, quod Angeli ante confirmationem justi et in gratia fuerunt.

Sed contra hoc videtur esse: quia praescientia Dei de malo est, et ex praescientia potest esse revelatio : ergo cum Deus potuerit revelare primo Angelo casum suum, primus Angelus ipsum potuit praescire.

Praeterea quaeritur, Utrum malus Angelus ante lapsum sciverit se non debere deflecti a bono in quo erat?

Et videtur, quod sic : intellectualis enim fuit naturae cum intellectu deiformi : ergo scivit quid agendum et quid non agendum erat : et ita scivit non debere deflecti a bono in quo erat.

Sed tunc ulterius quaeritur, Utrum sciverit tantam poenam sequi debere ad talem culpam si fieret?

Et videtur, quod sic: scivit enim Deum esse justum : et sic unicuique pro meritis retributurum : et per consequens tantam poenam talem culpam secuturam.

Praeterea quaeritur ulterius, Utrum Angelus bonus confirmandus potuerit praescire casum mali Angeli ?

Et videtur, quod sic :

1. Omne enim expediens ad perma- nendum in bono, utile est praescire : sed aliena pericula praescita magis cautum faciunt : ergo et utile est ea praescire : et Deus nihil abstraxit utilium ad standum in bono : ergo videtur, quod talem praescientiam dedit eis Deus. Et haec eadem ratio probat, quod malus Angelus debuit praescire casum suum.

2. Praeterea, Non videtur inconveniens quod Anselmus supponit pro inconvenienti, scilicet quod si nolendo stare praesciret casum, tunc jam miser esset dolendo se casurum : et sic paena miseriae et doloris praecederet culpam : et sic puniret Deus ante peccatum. Hoc, inquam, non Addetur inconveniens : quia dicitur in Job : Non peccavi, et in amaritudinibus moratur oculus meus . Et Dominus Jesus Christus paenam sustinuit, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus .

Solutio. Consentiendum est Anselmo,

quod Angelus malus nec potuit nec debuit praescire casum suum.

Ad primum ergo quod contra objicitur, dicendum quod talis revelatio esset seeundum prophetiam praescientiae, quae numquam sine nostro impletur arbitrio, ut dicit Glossa super Matthaeum, I, 20 et seq. Praescientia enim non tollit mobilitatem sive flexibilitatem a libero arbitrio, sicut Jeremiae, xviii, 7 et seq. : Repente loquar adversum gentem et adversum regnum, ut eradicem, et destruam, et disperdam illud: si paenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod loculus sum adversus eam, agam et ego paenitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ei. Et subito loquar de gente et de regno, ut aedificem et plantem illud: si fecerit malum in oculis meis, ut non audiat vocem meam, paenitentiam agam super bono quod locutus sum ut facerem ei.

Ad id quod consequenter quaeritur,

consentiendum est, quod propter vigorem intellectus scivit se debere permanere in bono in quo fuit.

Ad id quod ulterius quaeritur, respondet Anselmus, quod ex ratione justitiae quam non ignorabat, scivit poenam debere sequi culpam : sed tamen eamdem poenam fore secuturam non praescivit. Et hoc patet pluribus rationibus, quas tangit Anselmus his verbis : " Sicut certum est quia se debere puniri si peccaret ignorare non. potuit, ita quia puniretur, si peccaret, scire non debuit. Quia enim rationalis erat, potuit intelligere, quia juste, si peccaret, puniretur. Sed quoniam judicia Dei abyssus multa , et investigabiles viae ejus , nequivit comprehendere, an Deus faceret quod juste facere posset . " " Sed et si quis dicat, quia nullatenus credere potuit Deum creaturam suam propter ejus culpam damnaturum, quam tanta sua bonitate fecerat : praesertim cum nullum exemplum justitiae ulciscentis injustitiam praecessisset, et certus esset numerum, in quo illi futuri erant, qui Deo frui deberent, tanta sapientia esse praestitutum, ut sicut nihil habebat superfluum, ita si minueretur imperfectus esset, nec tam praeclarum opus Dei ex aliqua parte permansurum imperfectum : nec ulla ratione scire posset, si homo jam factus erat, Deum humanam naturam pro angelica, aut angelicam pro humana, si caderet, substituturum: sed potius unumquamque id ad quod facta erat, pro se, non pro alia restitutam : aut si actus nondum homo erat, multo minus putare posset ad substitionem alterius naturae illum esse faciendum. Si, inquam aliquis hoc dicat, quae inconvenientia inest ? " Quasi dicat : Nulla.

Ad illud quod ulterius quaeritur, Utrum bonus Angelus potuerit vel de- fauerit praescire casum mali Angeli ? Respondet Anselmus, quod non, sic dicens, quod non posset nec deberet contemnere paenam quam praescivisset. Sicut

ergo solus amor justitiae, ita solum odium paenae sufficeret ad non peccandum. Duas igitur habuisset causas non peccandi : unam honestam et utilem, alteram inhonestam et inutilem, scilicet amorem justitiae, et odium paenae. Nam non satis est honestum solo odio paenae non peccare, et ad non peccandum inutile est odium poenae, ubi solus amor justitiae sufficit. Et laudabilior est justitia servata ex solo amore justitiae, quam si permixtim servaretur etiam ex odio poenae. Et ita patet, quod neuter potuit aut debuit praescire casum et paenam : licet enim periculum praevisum quandoque reddit cautum, tamen justitiam servatam facit servilem et minus laudabilem.

Ad ultimum respondet Anselmum sic dicens : " Non est eadem ratio in hominibus et in Angelo illo. Hominum enim natura propter peccatum primi parentis innumerabilium incommodorum facta est passibilis, ex ea passibilatate multis modis gratia nobis operatur incorruptibilitatem. Ille vero (scilicet Angelus) adhuc nullo peccato praecedente alicujus mali non invenerat passionem . " Alii quidam dicunt, quod duplex est paena, promovens, et suffocans. Promovens est, quae valet ad meritum : et hanc quandoque Deus infligit sine culpa. Dolor autem de casu cum sit paena suffocans, in Angelum ante peccatum cadere non potuit. Melius tamen potest dici, quod paena semper sequitur culpam vel naturae vel personae : quicumque enim homo patitur, sequitur ex prima culpa naturae quidquid. patitur, et non personae, quam passibilitatem Christus habuit assumptam non contractam. Unde nihil prohibet aliquem hominem sustinere paenam sine culpa

personae, sed non sine culpa naturae. Sic enim non est in Angelis : quia Angeli principium naturae habent, non unum Angelum, sicut supra determinatum est : et ideo cum poena sit effectus culpae, et non possit esse effectus culpae secundum naturam, oporteret quod sit effectus culpae personalis : et ideo culpam ejusdem Angeli oportuit praecedere poenam ipsius. Et hoc expressius in quaestione de passione Christi invenitur.