ARTICULUS IV.

Quid est tangibile proprium ?

Quarto et ultimo quaeritur, Quid sit tangibile proprium?

Dicitur autem communiter, quod primae qualitales, scilicet calidum, humidum, frigidum, siccum, sunt tangibilia. Cum autem sint quaedam qualitates consequentes has, quas enumerat Aristoteles in II de Generatione et Corruptione , et in IV Meteororum. Sic enim dicit in II de Generatione et Corruptione : " Eorum quae prius tangibilium dividendum quae primo differentiae et contrarietates. Sunt autem qualitales secundum tactum hae: calidum et frigidum, humidum et siccum, grave et leve, durum et molle, grossam et subtile. "

Quaeritur ergo, Utrum omnes istae primo sensibiles sint secundum tactum, vel non primo ?

Et videtur, quod non primo. Qualitas enim sensibilis sentitur secundum quod ipsa est: ergo si ipsa non est prima, non sentitur primo: sed inter istas non sunt primae nisi quatuor, duae activae, et duae passivae: ergo videtur, quod omnes aliae consequentes sentiantur per actus eorum. Et hoc etiam dixerunt quidam.

Sed contra:

1. In coloribus sic est, quod medii colores constituuntur ab extremis, et tamen non sentiuntur per extremos.

2. Praeterea, Quidquid agit actu, hoc est actu de necessitate: ergo si consequentes agant in sensum actu primarum, de necessitate erunt actu primae qualitates, quod falsum est.

Praeterea, Quaeritur de quibusdam aliis quae sentiuntur tactu, sicut est sensus divisionis continui in dolore percussionis, et sicut est sensus delectationis ex. tactu aliquo, sicut est in coitu, Utrum ista sint tangibilia per se, vel non?

Et videtur, quod per se: quia si detur, quod per aliud, hoc erit per calidum vel frigidum, humidum vel siccum: sed patet, quod hoc est falsum: quia illae qualitates aequaliter sentiuntur in corpore: divisio autem continuitatis in. secantis doloris sentitur inaequaliter.

Solutio. Dicendum, quod multa sunt tangibilia quae sunt qualitates miscibilium vel consequentes mixtum, ut supra dictum est: sed non omnes iliae qualitates sentiuntur a tactu, nisi prout habent contrarietatem et motum ad ipsum. Cum autem sint receptae et quiescentes, tunc non sentiuntur. Et ut hoc intelligatur, repetendum est quod dictum est supra, scilicet quod tactus est forma et actus animati corporis anima sensitiva. Dicit enim Aristoteles in Ii de Anima , quod vivere inest sentientibus propter sensibile primum, et primum sensibile tactus est. Cum ergo corpus animatum complexionem habeat in membris dissimilibus, erit tactus perfectiva corporis forma talis in quantum est complexionatum in similibus et compositum in dissimilibus.

Ex hoc jam. patet solutio duarum quaestionum quae solent fieri circa tactum, scilicet quare homo est melioris tactus caeteris animalibus? Et quare molles carne in tactu, bene apti sunt niente et ingenio ? Homo enim in complexione magis accedit ad aequalitatem, et propter hoc minimas differentias tangibilium recedentes ab aequalitate subtilissime sentit: eo quod contrarietatem habent ad aequalilatem suae complexionis. Similiter mollities carnis aequalitatem majorem indicat complexionis, et in

nobiliori complexione nobilior est dispositio mentis: et propter hoc molles corpore, apti sunt mente.

Et ex hoc patet solutio tertiae quaestionis quae fit a Philosophis, scilicet quare horno tactum habet certiorem aliis sensibus, alia vero animalia econtra? In homine enim tota complexio corporis accedit maxime ad aequalitatem: et propter hoc impossibile est, ut partes corporis sui omnino depurentur a natura elementi simplicis. Cum ergo organa aliorum sint de natura elementi simplicis, in homine non erunt omnino depurata: et propter hoc alios sensus habebit hebetiores quam tactum. In aliis vero animalibus quae recedunt a temperamento, si magis accedunt ad frigus, consequens est ut magis clarificentur in oculis, et si magis accedunt ad calidum siccum, consequens est ut magis sub tingentur eorum odoratus,

Ulterius ex his patet solutio quartae quaestionis, Quare homo sapientissimum animal est? Bona enim dispositio in tactu bonam dicit dispositionem simpliciter et in toto, et in quantum corpus est organum animae. Sed bona dispositio in organis aliorum sensuum non dicit nisi bonam dispositionem secundum quid et in comparatione ad unam partem animae.

Praeterea, Bonus tactus subtiliter cognoscit causas omnium sensibilium, quae sunt qualitates sensibiles: sed alii sensus non cognoscunt nisi unum sensibile tan- tum.

Dicimus ergo, quod tactus secundum quod est tactus complexionati corporis, cognoscit et sentit omne quod est contrarium complexioni et conveniens iiii prout est in motu ad ipsum: et sic sentitur calidum, frigidum, humidum, et siccum, etc, quae sunt dissimilia complexioni corporis tangentis. Dico autem prout est in motu: quia nihil prohibet aliquem calorem innaturalem non sen-

tiri si. receptus sit in complexione quasi naturalis. Et propter hoc ethicus non sentit calorem suum.: quia calor innaturalis vincit naturalem, et factus est quasi naturalis: et febricitans in febre tertiana mirabiliter sentit calorem suum, ettamen minus habet de calore quam ille: quia in eo calor naturalis non est victus, sed calor febris est in motu, et pugna ad calorem complexionis. Secundum autem quod tactus est perfectio corporis compositi in membris dissimilibus, sic sentit omne illud quod est dissolvens continuationem talis corporis, et quod est conservans ipsam: et sic est sensus doloris in verberibus, et sensus delectationis in coitu. Sensus autem delectationis augmentatur, eo quod semen subtilissime tangit nervos.

Et ex his patet solutio ad totum praeter ipsum primum. Et adhoc dicendum, quod in illo argumento est fallacia accidentis.

Et illud quod objicitur in contrarium, est necessarium, et solvit ipsum.

Ex his autem quae habita sunt, patet quod sensus delectationis in quantum est delectatio, et doloris in quantum dolor, non est nisi in tactu, ut dicit Avicenna. Cum enim visus videt pulchrum, delectatio non generatur in potentia visiva quae affixa est oculo, sed potius in anima apprehendente pulchritudinem rei visae: et similiter est de auditu et odoratu: et ideo caetera animalia ab homine non multum delectantur delectationibus colorum, sonorum, et odorum. Gustus autem quamdam habet delectationem, sed non est per se ipsius delectationis, sed potius saporis. Tactus autem proprium objectum habet dolorem et delectationem in sensu: et propter hoc ipse solus per se delectatur et dolet, alii autem omnes per accidens. Hinc est etiam quod dicit Aristoteles in libro quarto Meteororum, quod caliditas non est in gustu in. quantum est judicium saporum, sed in quantum est quidam tactus. Delectatio autem cibi non est objectum, gustus in quantum est judicium saporum, sed in quantum est quidam tactus. Instrumentum autem tactus judex est tangibilium dissimilium sibi, sicut medium judex est extremorum excellentium: et iliud instrumentum antequam tangat, potentia est sicut tangibile: et cum tangit, fit actu hujusmodi: et hoc est quod dicit Aristoteles in libro secundo de Anima, cap. de tactu. Illud, quo sentimus hoc quod potest tangere et in quo situs est sensus qui vocatur tactus, primo est potentia hujusmodi pars. Sentire enim quiddam est pati. Quare agens tale illud facit, cum sit potentia, quale est ipsum actu. Verum similiter calidum, frigidum, durum, et molle non sentimus, sed excellentias, tamquam sensu ut mediante quodam, existente in sensibilibus contrarietatis. Et propter hoc discernit sensibilia: medium, enim discretivum est, fit enim ad utrumque ipsorum alterum ultimorum,

Ultimo notandum, quod sicut quilibet aliorum sensuum, ita tactus est tangibilis et non tangibilis. Et non tangibile dicitur tribus modis, scilicet aptum natum tangi et non tactum: vel corrumpens tactum propter excellentiam, sicut calidum ignis: vel parvum habens tactum, sicut aer.