ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primuni, sit : Prima conclusio: Quod voluntas, respectu finis, habet tres actus realiter differentes, scilieet voluntatem, intentionem et fruitionem. Istam conclusionem ponit S. Thomas prima secundae, q. 8, in principio quaestionis, ubi numerat articulos. " Actus, inquit, voluntatis in finem, videntur esse tres, scilicet velle, frui et intendere." Ista etiam conclusio declarabitur per sequentes. Ad tertium patet solutio per idem. Fundatur enim in consequentia prius in primo argumento manifestata. Ad argumentum facium in pede quaestionis patet per jam dicta. Et haec de quaestione. Secunda conclusio est quod velle dicitur proprie respectu finis. Hanc conclusionem ponit, eadem q., art. 2, ubi sic ait: a Voluntas, quandoque dicitur ipsa potentia per quam volumus, quandoque autem ipse actus voluntatis. Si ergo loquamur de voluntate, secundum quod nominat potentiam, sic se extendit ad finem et ad ea quae sunt ad finem. Ad ea enim se extendit unaquaeque potentia, in quibus inveniri potest quocumque modo ratio sui objecti; sicut visus se extendit ad omnia quae participant quocumque modo colorem. Ratio autem boni, quod est objectum voluntatis potentiae, non solum invenitur in fine, sed etiam in his quae sunt ad finem. Si autem loquamur de voluntate, secundum quod nominat acium, sic, proprie loquendo, est finis tantum. Omnis enim actus denominatus (a) a potentia, nominat simplicem actum illius potentiae; sicut intelligere nominat simplicem actum intellectus. Simplex autem actus potentiae est ille qui tendit in illud quod est secundum se objectum potentiae. Illud autem quod est propter se bonum et volitum, est finis. Unde voluntas proprie est ipsius finis. Ea vero quae sunt ad finem non sunt bona vel volita propter se, sed ex ordine ad finem. Unde voluntas in ea non fertur nisi propter finem. Unde hoc ipsum quod in eis vult est linis; sicut intelligere est proprie eorum quae secundum se cognoscuntur scilicet principiorum; ea autem quae cognoscuntur per principia, non dicuntur esse intelligibilia, nisi in quantum in eis ipsa principia considerantur. Sic enim se habet finis in appetibilibus sicut se habet principium in intelligibilibus, ut dicitur 7 Ethicor. (cap. 8). "

Haec ille. Tertia conclusio est quod fruitio est amor, vel delectatio, quam aliquis habet de ultimo expectato, quod est finis. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas prima secundae, q. 11, art. 1, dicens : " Fruitio et fructus ad unum pertinere videntur, et unum ex altero deri- LIBRI PRIMI vari. Quid autem a quo, nihil ad propositum refert; nisi quod hoc probabile videtur, quod illud quod est magis manifestum, prius etiam fuit nominatum. Sunt autem nobis primo manifesta sensibilia magis; unde a sensibilibus fructibus nomen fruitionis derivatum videtur. Fructus autem sensibilis est illud, quod ultimo expectatur de arbore, et cum quadam suavitate percipitur. Unde fruitio pertinere videtur ad amorem vel delectationem, quam aliquis habet de ultimo expectato, quod est finis. Finis autem et bonum est objectum potentiae appetitivae. Unde manifestum est quod fruitio est actus appetitivae potentia;. "

Haec ille. Utrum autem fruitio sit amor, vel delectatio, videtur dicendum, secundum eum, quod fruitio potius nominet delectationem quam iniectionem vel amorem. Nam, secundum eum; ibid. art. 3 : a Illud quod est simpliciter ultimum, in quo aliquis delectatur, sicut in ultimo fine, hoc proprie dicitur fructus, et eo proprie dicitur aliquis frui. "

Haec ille.

Et consimiliter q. 4, art. 3, dicit quod (( necesse est ad beatitudinem tria concurrere, scilicet visionem quae est cognitio perfecta intelligibilis finis; et comprehensionem , quae importat praesentiam finis; delectationem vel fruitionem, quae importat quietatio-nem rei amantis in amato ".

Ex quibus videtur innuere, quod fruitio sit delectatio, vel quietatio amantis in amato; et consequenter quod non sit amor; nam, secundum eum, amor et delectatio differunt. Unde prima secundae, q. 26, art. 2, dicit quod, " sicut agens naturale duplicem effectum inducit in patiens, nam primo quidem dat formam, secundo autem dat motum consequentem formam, sicut generans dat corpori levitatem, et motum consequentem ipsam, et ipsa levitas, vel gravitas, quae est principium motus ad locum connaturalem propter connaturalitatem, potest dici quodammodo amor naturalis; sic et ipsum appetibile dat appetitui, primo quidem, attentionem ad ipsum, quae est complacentia ipsius appetibilis; ex qua sequitur motusad appetibile; nam appetitivus motus circulo agitur, ut dicitur 3. de Anima (t. c. 55). Appetibile enim movet appetitum faciens quodammodo se in ejus intentione, et appetitus tendit in appetibile realiter consequendum, ut sit ibi finis motus, ubi fuit principium. Prima ergo immutatio appetitus ab appetibili vocatur amor, qui nihil aliud est quam complacentia quaedam; et secundo sequitur motus in appetibile, qui est desiderium ; et ultimo quies, quae est gaudium. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod gaudium differt realiter ab amore, ut ipse etiam expresse dicit, art. 1, ad secundum. Ac per hoc amor differt a delectatione, quia gaudium et delectatio in voluntate idem sunt. Et consequenter fruitio non est amor, sed delectatio, si amor et delectatio distinguantur. Hoc etiam ponit, scilicet divisionem inter amorem et delectationem , q. 25, art. 2, dicens : " Secundum ordinem generationis amor praecedit desiderium, et desiderium praecedit delectationem. "

Haec ille.

Ex quo patet quod cum idem non praecedat seipsum, secundum generationis ordinem, quod amor non est delectatio. Et in aliis infinitis locis idem ponit, ut ex articulo sequenti patebit. Principalem etiam conclusionem, scilicet quod fruitio sit delectatio, ponit eadem q. 25, art. 2, dicens : " Delectatio intenta (a) causat desiderium et amorem ; delectatio enim est fruitio boni, quae est quodammodo finis, sicut et ipsum bonum. "

Haec ille.

Idem ponit primo Sentent. dist. 1, q. 1, art. 1 : " Fruitio, inquit, consistit in optima operatione hominis; cum fruitio sit ultima felicitas hominis; felicitas autem non est in habitu, sed in operatione, secundum Philosophum. Optima autem operatio hominis est operatio altissimae potentias, scilicet intellectus, et ad nobilissimum objectum, quod est Deus. Unde ipsa visio ponitur tota substantia nostroe beatitudinis, Joan. 17 (v. 3): Haec est vita aeterna, etc. Ex visione autem, ipsum visum, cum non videatur per similitudinem, sed per essentiam, efficitur quodammodo intra videntem; et ista est comprehensio quae. succedit spei, consequens visionem quae succedit fidei, sicut spes quodammodo generatur es fide. Ex hoc autem quod ipsum visum acceptum est intra videntem, unit sibi ipsum videntem, ut fiat quaedam quasi mutua penetratio per amorem, sicut dicitur I. Joan. 4 (v. 16) : Qui manet in charitate in Deo manet, et Deus in eo. Ad visionem autem maxime convenientis, sequitur delectatio summa. Et in hoc perficitur felicitas nostra, quam fruitio nominat ex parte sui complementi magis quam ex parte sui principii, cum in se includat quamdam delectationem. Et ideo dicimus quod fruitio est actus voluntatis. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod in beatitudine sunt tres actus, scilicet visio, et amor, et delectatio quae dicitur fruitio. Nam comprehensio non dicit actum distinctum a visione, ut post dicetur. Quarta conclusio : quod intentio est actus voluntatis, realiter differens a fruitione et volitione proprie dicta. Primam partem hujus conclusionis ponit sanctus Doctor prima secundae, q. 12, art. 1 : " Intentio, inquit, sicut nomen sonat, significat in aliquid tendere. In aliquid autem tendit et actio moventis, et motus mobilis; sed hoc quod motus mobilis in aliquid tendat, ab actione moventis procedit. Unde intentio primo et principaliter pertinet ad id quod movet ad finem; unde dicimus architectorem et omnem praecipientem, movere suo imperio alios ad id quod ipse intendit. Voluntas autem movet omnes alias animae vires ad finem. Unde manifestum est quod intentio est actus voluntatis. "

Haec ille. Secundam partem conclusionis probat ibidem ad quartum dicens : " Voluntas respicit finem tripliciter. Uno modo, absolute; et sic dicitur voluntas prout absolute volumus sanitatem, vel si quid aliud est hujusmodi. Alio modo consideratur finis secundum quod in eo quiescitur; et hoc modo fruitio respicit finem. Tertio modo consideratur finis secundum quod est terminus alicujus quod in ipsum ordinatur; et sic intentio respicit finem ; non enim ex hoc solo dicimur intendere sanitatem, quia volumus eam, sed quia volumus ad eam per aliquid venire. "

Haec ille.

Et ibidem, ad tertium, dicit quod " hoc nomen, intentio, nominat actum voluntatis, praesupposita ordinatione rationis ordinantis in finem ". Eamdem conclusionem ponit de Veritate, q. 22, art. 13 : " Voluntas, inquit, potest habere duplicem actum : unum qui competit ei secundum suam naturam, in quantum tendit ad proprium objectum absolute; et hic actus attribuitur voluntati simpliciter, ut velle et amare, quamvis etiam ad hunc actum praesupponatur actus rationis. Alium vero actum habet qui competit ei secundum quod impressio rationis relinquitur in voluntate. Cum enim proprium rationis sit ordinare et conferre, quandocumque in actu voluntatis apparet aliqua collatio, vel ordinatio, talis actus est voluntatis, non absolute, sed in ordine ad rationem. Et hoc modo, intendere est actus voluntatis, cum intendere nihil aliud esse videatur quam ex eo quod quis vult in aliquid tendere sicut in finem. Et ita intendere in hoc differt a velle, quia velle tendit in finem absolute; sed intendere dicit ordinem in finem secundum quod finis est in quem ordinantur ea quae sunt ad finem. Cum enim voluntas moveatur in suum objectum sibi propositum a ratione, diversimode movetur secundum quod diversimode sibi proponitur. Unde cum ratio proponit sibi aliquid ut absolute bonum, voluntas movetur in illud absolute; et hoc est velle. Cum autem proponit sibi aliquid sub ratione boni ad quod alia ordinantur sicut in finem, tunc tendit in illud in quodam ordine, qui invenitur in actu voluntatis, non secundum propriam naturam, sed secundum exigentiam rationis. "

Haec ille. Quinta conclusio est quod fruitio beatifica non solum transit obiective super Deum, Immo super visionem qua videtur Deus, et eadem fruitione fruimur utroque. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, prima secundae, dicens quod finis dicitur non solum res intenta, sed etiam habitio ejus dicitur finis. Unde sicut non est alius finis Deus, et plius visio Dei, sic non est alia ratio fruitionis qua fruimur Deo, 5t qua fruimur beatitudine creata quae est essentialiter ipsa visio Dei. Item ibidem q. 11, art. 3, ad 3 : " Finis dicitur dupliciter : uno modo, ipsa res; alio modo, adeptio rei; quae quidem non sunt duo fines, sed unus linis in se consideratus, et alteri applicatus. Deus ergo est ultimus finis sicut res quae ultimo quaeritur, et fruitio sicut adeptio hujusmodi ultimi finis. Sicut igitur non est alius finis Deus, et fruitio Dei, ita eadem ratio fruitionis est qua fruimur Deo, et qua fruimur divina fruitione, j

Haec ille. Item primo Saltent, dist. 1 , q. 2, art. 1 , ad secundum : a Objectum, inquit, operationis terminat et perficit ipsam, et est finis ejus; unde impossibile est operationem habere rationem ultimi (inis. Sed quia objectum non sequitur quis nisi per operationem, idem est appetitus operationis et objecti. Unde si aliquo modo ipsa fruitione fruimur, hoc est in quantum fruitio nos Deo conjungit, et eadem fruitione fruimur fine, et operatione cujus objectum est finis ultimus; sicut eadem operatione intelligo intelligibile, et intelligo me intelligere, i

Haec ille. Sexta conclusio est (quam incidenter pono propter argumenta Aureoli) : quod nec fruitio, nec aliquis actus voluntatis est essentialiter beatitudo. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas in multis locis, specialiter prima secundae, q. 3, art. 4, ubi sic ait : a Ad beatitudinem duo requiruntur : unum quod est esse beatitudinis; aliud quod est quasi per se accidens ejus, scilicet delectatio ei adjuncta. Dico ergo quod quantum ad id quod est essentialiter beatitudo, impossibile est quod consistat in actu voluntatis. Manifestum est enim quod beatitudo est consecutio finis ultimi. Consecutio autem finis non consistit in ipso actu voluntatis. Voluntas enim fertur in finem, et absentem cum ipsum desiderat, et praesentem cum in ipso requiescens delectatur. Manifestum est autem quod ipsum desiderium finis non est consecutio finis, sed est motus ad finem. Delectatio autem advenit voluntati ex hoc quod finis est praesens; non autem e converso, finis fit praesens, quia voluntas delectatur in ipso. Oportet igitur aliquid aliud esse quam actum voluntatis per quod fiat ipse finis praesens voluntati. Et hoc manifeste apparet circa fines sensibiles. Si enim consequi pecuniam esset per actum voluntatis, statim a principio cupidus consecutus esset pecuniam, qui vult eam habere; sed a principio quidem est ei absens, consequitur autem ipsam per hoc quod manu eam apprehendit, vel aliquo hujusmodi, et tunc jam delectatur in pecunia habita. Sic igitur et circa intelligibilem finem contingit. Nam a principio volumus consequi finem intelligibilem. Consequimur autem ipsum per hoc quod fit nobis praesens per actum intellectus. Et tunc voluntas delectata conquiescit in fine jam adepto. Sic igitur esse beatitudinis in actu intellectus consistit; sed ad volunlatem pertinet delectatio consequens beatitudinem, secundum quod Augustinus dicitlO. Confess, quod beatitudo est gaudium de veritate quae Deus est, quia seilicet ipsum fraudium est consummatio beatitudinis, "

Haec ille. Eamdem conclusionem probat. 4. Senteni, dist. 49, q. 1, art. 10, quaestiuncula secunda. Item tertio Contra Gentiles, c. 26, probat eam novem rationibus, quarum nonnullas recitabo : " Si aliquis actus voluntatis esset ipsa felicitas, hic actus aut esset desiderare, aut amare, aut delectari. Impossibile est autem quod desiderare sit ultimus finis. Est enim desiderium, secundum quod voluntas tendit in illud quod nondum habet; hoc autem contrariatur rationi ultimi finis. Amare etiam non potest esse ultimus finis. Amatur enim bonum non solum quando habetur, sed etiam quando non habetur; ex amore enim est quod non babitum desiderio quaeratur. Si autem amor habiti sit perfectior, hoc causatur ex hoc, quia, bonum habet amatum. Aliud igitur est habere bonum, quod est finis, quam amare, quod, ante habere, est imperfectum, post habere autem, perfectum. Similiterautem nec delectatio est ultimus finis. Ipsum enim habere bonum est causa delectationis, vel dum bonum nunc habitum sentimus, vel dum prius habitum memoramur, vel dum in futuro habendum speramus. Non igitur est delectatio ultimus finis. "

Aliam rationem ponit : " Si alicujus rei sit aliqua res exterior finis, illa operatio etiam dicetur finis ultimus, per quam primo consequitur talem rem; sicut his quibus pecunia est finis, dicitur etiam possidere pecuniam finis, non autem amare neque concupiscere (a). Finis autem ultimus substantia? intellectualis Deus est. Illa igitur operatio hominis est substantialiter ejus beatitudo vel felicitas, per quam primo attingit Deum. Hoc autem est intelligere; nam velle non possumus quod non intelligimus. Est igitur ultima felicitas hominis in cognoscendo Deum, substantialiter; non autem in actu voluntatis, "

Aliam rationem ponit quae talis est : " Cum beatitudo sit proprium bonum natura intellectualis, oportet quod secundum illud naturae intellectuali conveniat quod est sibi proprium. Appetitus autem non est proprium intellectualis naturae, sed omnibus rebus inest, licet sit diversimode in diversis; quae tamen diversitas procedit ex hoc quod res diversimode se hahent ad cognitionem : quae enim omnino cognitione carent, habent appetitum naturalem tantum ; quae vero cognitionem habent sensitivam, et appetitum (S) sensibilem habent sub quo irascibilis et concupiscibilis continetur; quae vero habent cognitionem intellectivam, et appetitum proportionabilem habent, scilicet voluntalem. Voluntas igitur, secundum quod est appetitus, non est proprium naturae intellectualis, sed solum secundum quod ab intellectu dependet. Intelli concupiscere.

concupere Pr. (6) appetitum. - appetitivam Pr. lectus autem secundum se proprius est naturae intellectuali. Beatitudo igitur vel felicitas in actu intellectus consistit substantialiter et principaliter, magis quam in actu voluntatis, i

Aliam rationem ponit : " In omnibus potentiis quae moventur a suis objectis, objecta sunt priora naturaliter actibus illarum potentiarum ; sicut motor naturaliter prius est quam moveri ipsius mobilis. Talis autem potentia est voluntas; appetibile enim movet appetitum. Objectum igitur voluntatis naturaliter prius est quam ejus actus. Primum igitur ejus objectum praecedit omnem actum ejus. Non potest ergo actus voluntatis esse primum volitum. Hoc autem est ultimus finis, qui est beatitudo. Impossihile est ergo quod beatitudo sive felicitas sit ipse actus voluntatis. "

Haec ille in forma. Et sic primus articulus terminatur.