ARTICULUS II.

MOVENTUR OB.TECTIONES A. - OBJECTIONES Argumenta contra tertiam conclusionem I. Argumenta Aureoli.

Quantum ad secundum articulum, arguit Aureolus (dist. 33, q. 1, art. 2), contra ista, proponens quod videntur multiplicem repugnantiam implicare. Arguitur igitur Primo contia tertiam conclusionem. Illud quod personas distinguit, est res, in quantum eas distinguit ; alioquin persona; non distinguerentur realiter, nisi earum distinctivum principium esset res. Sed relatio distinguit personas secundum rationem respectus qui est alius a ratione essentiae, ut isti ponunt in verbis suis. Ergo proprietates, secundum rationem respectus, et secundum quod differunt ab essentia, sunt res; et ita realiter ab essentia (") distinguuntur. Secundo sic. Quandocumque aliqua ita se habent, quod unum realiter distinguit, alterum realiter non distinguit, illa non sunt (6) eadem res; quia praedicatum reale non potest affirmari et negari sine contradictione de eadem re. Sed relatio, secundum rationem respectus, distinguit realiter personas; secundum vero esse quod habet in essentia, non distinguit. Ergo idem respectus in relatione differt realiter a suo esse in quo identificatur cum essentia. Tertio sic. Relatio in divinis, secundum istos, distinguitur ab essentia in ratione respectus. Sed tota entitas relationis consistit in esse respectum; relatio enim et respectus idem sunt; constat autem quod tota entitas uniuscujusque consistit in esse id quod est, utpote hominis in esse hominem, et animalis in esse animal; quare necesse est quod tota entitas relationis consistat in esse respectum. Ergo tota entitas relationis (7) in divinis distinguitur ab essentia.

Et confirmatur. Quia quidquid realitatis datur relationi ultra esse respectum, datur ultra esse relationem; si igitur, in quantum respectus, distinguitur ab essentia, secundum totam suam realitatem distingueretur ab ea. Quarto sic. Quae uniuntur in esse (0) et distinguuntur ratione, impossibile est quod distinguantur nisi ratione; quia non est major distinctio distinctorum diversitate distinguentium. Sed paternitas et filiatio uniuntur, secundum istos, cum essentia in esse; et habent aliquid in quo non uniuntur, scilicet proprias rationes relativas, secundum quas personas distinguunt. Ergo personae quae distinguuntur per eas, uniuntur simpliciter in omni esse et in omni realitate, ut distinguuntur sola ratione; quod est error Sabellii. Quinto sic. Quandocumque aliqua distincta habent aliquod esse in quo uniuntur, et aliquod esse in quo distinguuntur, necesse est quod distinguentia non solum sint rationes, immo habeant aliquod esse secundum quod distinguantur; alioquin effectus formalis in realitate excederet suam formam; quod est impossibile. Sal personas divinae liabent aliquod esse in ipio non uniuntur, scilicet in esse Patrem et esse Filium. Nec potest dici quod hoc sit solum concipi vel esse rationis; Paler enim de se realiter est Pater, et Filius similiter. Ergo necesse est quod paternitas, in (Hiantum distinguit, et similiter filiatio, non TENTURUM solum ratione distinctae sint, immo distinguantur vere in esse; cujus oppositum isti dicunt. Sexto sic. Paternitas, secundum istos, habet distinguere per rationem paternitatis, prout est alia a ratione essentiae. Sed, secundum hos, haec ratio est nomen secundae intentionis; nec est in Deo, sed in anima tantum; nec Deus habet eam, nisi secundum quod habet nomen. Ergo persona Patris non distinguetur, nisi per unam secundam intentionem ; neque per aliquid, nisi sit in anima; neque per aliquid quod Deus habeat, nisi eo modo quo habet nomen. Huc autem est summe erroneum, et contra illud Hieronymi, quod ait, in Expositione symboli fidei : Sabellii haeresim declinantes, tres personas expressas sub proprietate distinguimus, non tantummodo nomina, sed nominum proprietates. Et si dicatur quod ratio paternitatis, prout distinguit, est in natura divinitatis (a);

non valet:

Tum quia isti concedunt quod solum distinguit secundum rationem respectus, et prout est alia ratio paternitatis a ratione essentiae; non est autem ista alietas in natura, secundum eos, sed tantum in intellectu; igitur paternitas non distinguit personas, nisi secundum esse quod habet in intellectu.

Tum quia, ut apparet ex dictis eorum, cum dicitur : alia est ratio paternitatis et essentiae in divinis, non accipitur ratio pro potentia vel actu, sed secundum quod est nomen intentionis; hae autem intentiones non sunt in re, sed in anima; nec Deus habet eas, nisi secundum quod habet nomen et caeteras intentiones. Septimo sic. Cum isti dicunt quod proprietates comparatae ad essentiam transeunt, comparatae vero ad oppositum sunt res et distinguuntur : aut iste transitus intelligitur in nihilitatem, quia videlicet relatio comparata ad essentiam desinat esse, et fiat nihil; aut quod desinat-esse res, et fiat ens rationis; aut quod desinat esse distincta, et transeat in identitatem cum essentia. Sed non potest dari primum.

Tum quia relatio in essentia constituit personam ; personae namque per relationes constitutae, subsistunt in divina essentia (6); illud autem quod constituit, comparatum ad essentiam vel in essentia, impossibile est quod transeat in nihil dum comparatur, alias constitueret dum esset nihil.

Tum quia nullus catholice negare potest quin proprietates sint in essentia; esse autem in aliquo, est comparari ad illud sub habitudine ut in aliquo; impossibile est ergo quod relatio fiat nihil dum comparatur ad essentiam ; alias non esset in ea, quia quod nihil est, in nullo est. - Tum quia relatio sub ratione respectus non potest dici quod sit habitudo subsistens, quasi per modum intervalli, inter essentiam et terminum, utpote paternitas inter divinitatem et Filium; necesse est ergo quod sit insistens in persona, in qua etiam exsistit essentia; et ita ad invicem concurrunt et comparantur. Unde patet quod nihil est dictu quod relatio transeat in nihil, dum ad essentiam comparatur; praesertim cum nulla res transeat in nihil (a), per hoc quod ab intellectu comparatur, et res quaedam remaneat, ad quodcumque comparetur. Nec potest dari secundum.

Tum quia impossibile est quod aliquid transeat a specie in speciem contrariam, ut quod albedo fiat nigredo; et multo minus possibile est quod res fiat ratio, aut ens reale ens rationis. Quod ergo habitudo, sive respectus, sit res per comparationem ad oppositum, et sit sola ratio per comparationem ad essentiam, ita quod res transeat in solam rationem, impossibile est.

Tum quia intellectus per actum suum non spoliat res suis realitatibus; quia propter nostrum intelligere, nihil mutatur in re, ut patet, 9. Metaphysices (t. c. 21). Comparare autem relationem ad essentiam, est actus intellectus comparantis. Ergo ex ista comparatione non amittit relatio suam realitatem, quam habebat ad oppositum comparata. Nec potest dari tertium, scilicet quod transeat in identitatem realem, ut sit sensus quod relatio differt realiter ab opposito, a fundamento vero non differt nisi sola ratione, eo modo quo dicimus quod rationale differt ab irrationali realiter, et tamen ab animali differt sola ratione. Hoc siquidem dari non potest.

Tum quia realitas illa in qua differt ab opposito, aut est realitas divinas essentiae; et secundum hoc, paternitas differt realiter a filiatione per realitatem divinitatis; et per consequens, realitas divinitatis et realitas filiationis distinguerentur, et ita filiatio erit alia res ab essentia ; et pari ratione paternitas et processio; quia non est altera magis eadem cum essentia, quam reliqua. Si vero paternitas differt realiter a filiatione sibi opposita, non realitate essentiae, sed alia, habetur propositum, scilicet quod paternitas habet aliam realitatem ab essentia. Unde patet quod inevitabile est quin, ex ista vel alia parte, paternitas dicat realitatem aliam ab essentia.

Tum quia exemplum confirmat propositum : nam rationale differt ab animali ratione, ab irrationali vero realiter; et hoc non est nisi illa realitate quam importat animal, cum qua rationale realiter est idem; sicut enim rationale et irrationale sunt duae res, sic animal rationale et irrationale sunt duo animalia realiter, et duae animalitates reales. Quare, a simili: si paternitas realiter differt a relatione, et sola ratione ab essentia, et similiter e converso filiatio ab essentia differt sola ratione, et a paternitate realiter, necesse erit quod essentia cum qua paternitas est eadem realiter et differens sola ratione, sit alia realiter ab illa essentia cum qua filiatio est eadem realiter et ratione differens; et ita erunt duae essentiae in divinis; et redit haeresis Ariana. Ideo impossibile est quod ille transitus habeat veritatem in aliquo intellectu. Octavo. Impossibile, inquit, est fundamentum cui modus iste innititur, scilicet : quod in creaturis relatio habeat esse per fundamentum, et non habeat esse per propriam sui rationem, sed tantum ad aliud esse. Tum quia sequeretur quod relatio, per suam propriam rationem non esset accidens, et ita esset substantia; cum ens dividatur per substantiam et accidens, tamquam per differentias sufficienter evacuantes totum ambitum entis; immo est divisio per contradictoria, secundum Avicennam, 2. Metapliy-sicae.

Tum quia propria ratio generis in relatione, quae non est alia quam respectus, secundum istos : vel erit res subsistens, et hoc est impossibile, quia respectus subsistere non potest, secundum Augustinum, 7. de Trinitate, cap. 4, et Commentatorem, 5. Metaphysicae, commento 20, qui dicit quod relatio non potest esse ens per se; vel ratio relativa, in quantum hujusmodi, non exsistit per se, sed in alio, et secundum hoc erit accidens. Unde impossibile est concipere quin vel habitudo sit exsistens per se: vel in fundamento: et tunc erit accidens.

Tum quia modus proprius praedicamenti accidentis non tollit modum communem accidentis, immo claudit; nam propria ratio praedicamenti qualitatis non tollit rationem accidentis; et pari ratione videtur quod respectus seu habitudo, quae est praedicamentalis ratio totius praedicamenti relationis, habeat propriam accidentalitatem.

Tum quia relatio non dicit aliquid constitutum ex absoluto fundamento aliquo, et ex ipso respectu; sed est pura habitudo, ut superius dictum fuit. Secundum hoc ergo non est verum quin relatio habeat proprium esse in creatura; immo se habet ad fundamentum sicut actus ad potentiam; reducit enim intellectus ipsam de potentia fundamenti ad actum et complementum. Sed isti dicunt quod relationes respiciunt essentiam tamquam fundamentum. Ergo necesse e^t quod respiciant tamquam suum potentiale, nec habeant esse nisi potentialiter et fundamentaliter ac subiective per illam ; sed formaliter, nullo modo. Ergo praedicta positio stare non potest.

Haec ille in forma. II. Argumenta Scoti.

Similiter arguit Scotus (dist. 33, q. 1), probando quod proprietas et essentia distinguantur plus quam ratione. Primo sic. Pater, ex natura rei, ante omnem actum intellectus, in primo signo originis, habet rem communicabilem, ut essentiam; quia aliter eam non communicaret. Habet etiam ex natura rei, in primo signo originis, ante actum intellectus, rem incommunicabilem, scilicet proprietatem personalem ; quia aliter non esset persona ex natura rei. Sed non est eadem realitas, illa quae est communicabilis ex natura rei, et quae est incommunicabilis ex natura rei; immo hoc includit contradictionem. Ergo in Patre non est idem ex natura rei essentia, quae est communicabilis de se, et proprietas, quae est incommunicabilis. Secundo. Illud quod secundum aliquid sui convenit realiter cum aliquo, et per aliquid sui differt ab eo, habet in se aliqua distincta ex natura rei. Sed Pater convenit cum Filio realiter per essentiam, et realiter distinguitur ab eo per proprietatem relativam. Ergo in Patre essentia et relatio distinguunturex natura rei. Tertio. Beatus, intuendo Deum, videt distincte divinitatem et proprietatem rautergovidet illa utdistincta objecta, ante omnem actum intellectus; aut videt illa ut distincta, secundum diversos modos concipiendi idem objectum grammaticales et logicales. Si primo modo, ergo sunt ibi ex natura rei; quia cognitio intuitiva est rei, ut exsistit in se, ante omnem actum intellectus. Si secundo modo, ergo non est major differentia quam in concipiendo divinitatem et Deum, et abstractum et concretum; et per consequens, sicut Pater est beatus in essentia, ita in paternitate, et filiatione, et processione Spiritus Sancti; et cum illa distinguantur realiter, sicut personas quas distinguunt, sequitur quod Pater erit primo beatus in Iribus objectis; quod est impossibile. Quarto. Quia dicit Augustinus, 7. de Trinitate (cap. 1), quod omnis essentia quiv relative dicitur, est aliquid, excepto relativo. Item, ibidem : Si Pater non est aliquid ad seipsum, non est omnino qui relative dicatur. Est ergo, in re, essentia ad se, et non ad aliquid. Pater autem, in quantum hujusmodi, dicitur ad aliud. Non est autem formaliter eadem entitas ad se, et non ad se. Ergo. Quinto. Quia Augustinus, eodem libro, cap. 2, dicit quod Filius non eo Verbum quo sapientia : quia Verbum non dicitur ad se, sed relative tantum ad eum cujus est Verbum, sicut Filius ad Patrem; sapientia vero, eo quo essentia. Ex quo patet, secundum Augustinum, quod relationis ad absolutum est talis non identitas in divinis, quod unum est quo respectus alicujus, respectu cujus alterum non est quo. Ergo unum non est de formali ratione alterius, sed extra eam ; et per consequens, non est idem formaliter illi. B. - SOLUTIONES AD ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum argumentorum Aureoli, respondetur negando majorem. Dico enim quod illud quod distinguit personas, non ex illo habet quod sit res, unde habet quod distinguat, scilicet ex ratione respectus; nec tamen sequitur quin realiter distinguat. Relatio enim est quaedam res; et relatio (x), in divinis, ex hoc quod est relatio, habet quod distinguat; ex hoc autem quod est res, habet, non quod distinguat, sed quod omnia quae facit sint realia. Ex alia parte igitur venit distinctio personarum, et ex alio venit quod illa distinctio sit realis: primum quidem, ex relatione, in quantum hujusmodi; secundum vero, ex relatione, in quantum est res, scilicet divina essentia. Et hujus exemplum est in divinis. Deus enim est substantialiter sapiens; sed hoc non habet ex sapientia, in quantum hujusmodi, nec ex essentia, in quantum hujusmodi; sed quod sit sapiens, habet ex sapientia, in quantum sapientia; quod autem illud sapere sit essentiale, habet a sapientia, in quantum est divina substantia. Istam solutionem intendebat sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 3 , ubi ait ad consimile argumentum : " Licet relatio (a) non addat supra essentiam aliquam rem, sed solum rationem, tamen relatio est aliqua res; sicut etiam bonitas est aliqua res (6), in Deo, licet non differat ab essentia nisi ratione; et similiter est de sapientia. Et ideo, sicut ea quae pertinent ad sapientiam et bonitatem, realiter Deo conveniunt, ut intelligere et alia hujusmodi; ila etiam, illud quod est proprium relationis, scilicct opponi et distingui, realiter in divinis invenitur. "

Haec ille.

Item, 1. Senteni., dist. 26, q. 1, art. 2, ad 3 , ponit similem responsionem. Argumentum enim est tale : " Relatio non habet virtutem distinguendi, nisi secundum quod habet oppositionis rationem. Sed rationem oppositionis non habet, nisi secundum quod ad alterum est. Igitur non distinguit, nisi secundum quod ad alterum est. Sed secundum quod ad alterum est, non habet relatio quod sit aliqua res, vel substantia, vel hypostasis. Ergo relatio non poterit facere distinctionem realem hypostasum. " Ecce argumentum sancti Doctoris, in forma. Et respondet : " Dicendum, inquit, quod, quamvis relatio ex hoc quod ad alterum dicitur, non sit res quaedam, est tamen res aliqua, secundum quod habet fundamentum in eoquod refertur; et ex (y) hoc ulterius habet, in quantum est divina, quod sit hypostasis vel substantia; et ideo facit realem hypostasum distinctionem. Sicut sapientia, ex hoc quod est sapientia, non habet quod sit substantia ; et tamen, quia sapientia divina est substantia, Deus substantialiter est sapiens. "

Haec ille.

Ex quibus patet responsio ad argumentum. Ad secundum negatur major; sufficit enim distinctio rationis, ut alias dictum est (dist. 8, q. 4). Praedicatum (o) enim, quantumcumque sit reale, non attribuitur rei per intellectum, cujus est attribuere praedicatum subjecto, nisi sub aliqua ratione; et ideo, si praedicatum reale conveniat rei sub tali ratione, et non sub alia ratione ejusdem rei, illud (y) ex. - Om. Pr. (8) praedicatum. - praedicamentum Pr. praedicatum reale poterit affirmari et negari de eodem secundum rem, diversimode concepto.

Et hanc solutionem ponit sanctus Thomas, in sententia, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 7 ", ubi sic dicit: " Sicut dicit Philosophus, 3. Physicorum (t. c. 21), non oportet quod omnia eadem praedicentur quolibet modo de eisdem, sed solum de eisdem secundum rationem. Essentia autem divina et paternitas, etsi sint idem re, non sunt idem ratione; et ideo non oportet quod quidquid praedicatur de uno, praedicetur de alio. Sciendum tamen quod quaedam sunt quae consequntur proprias rationes essentiae et relationis ; sicut dicimus quod esse commune sequitur ad essentiam, distinguere sequitur ad relationem. Unde unum horum ab alio removetur; neque enim essentia distinguit, nec relatio est communis. Quaedam vero, non quantum ad principale significatum, sed quantum ad modum significandi, habent aliquam differentiam a ratione essentiae vel relationis; et ista praedicantur quidem de essentia et relatione, licet non proprie. Et hujusmodi sunt adjectiva et verba substantialia, ut : bonus, sapiens, intelligere; et velle. Hujusmodi enim, quantum ad rem significatam, significant ipsam essentiam ; sed tamen significant eam per modum suppositi, et non in abstracto ; et ideo propriissime dicuntur de personis et de nominibus essentialibus concretis, ut: Deus, vel: Pater, bonus, sapiens, creans, et alia hujusmodi. De essentia autem in abstracto significata, et non per modum suppositi, non dicuntur ita proprie; et adbuc minus de relationibus; quia hujusmodi conveniunt supposito secundum essentiam, et non secundum relationem ; non enim Deus est bonus vel creans, ex hoc quod habet relationem. "

Haec ille. Ad tertium negatur minor. Non enim entitas relationis in hoc consistit, scilicet in esse respectum; per hoc enim non habet quod sit aliquid in rerum natura, ut dictum est.

Et ad probationem, negatur universalis assumpta. Aliter enim est de entitate relationis, et aliter de entitate aliorum praedicamentorum. Relatio enim non praedicat aliquid, sed ad aliquid; et relatio aliter est ens, quam alia praedicamenta, ut saepe dictum fuit. Non enim relatio habet quod sit ens, aut aliquid, aut res, ex parte suae rationis, sed ex parte fundamenti quod habet; tale enim potest naturaliter esse in re relata, et tunc relatio referens erit ens reale; sin autem, erit solum ens rationis. Ad quartum dicitur quod, si major intelligatur cum exclusione alterius differentiae quam secundum rationem, vera est; ita quod sit sensus, quod illa distinctiva quae uniuntur in essentia et sola ratione distinguuntur, talia solum distinguunt ratione et non realiter. Sed majore in hoc sensu concessa, negatur minor. Non enim paternitas et filiatio sola ratione distinguuntur ; immo, re relativa distin-I guuntur, scilicet seipsis, cum sint prima distinguentia, in divinis, secundum rem. Si autem major intelligatur aliter quam dictum sit, falsa est. Ad quintum negatur minor, loquendo de esse exsistentia? : quia, solum de tali esse loquendo, conceditur major; in divinis enim non est nisi unicum esse, loquendo de esse quod est actus essentiae. Unde, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 11"", dicit sanctus Thomas : " In divinis, inquit, nullo modo est esse nisi essentiae, sicut nec intelligere nisi intellectus; et propter hoc, sicut in Deo est tantum unum intelligere, ita et unum esse. Et ideo nullo modo concedendum est quod aliud sit esse relationis, et aliud essentiae. Ratio autem non significat esse, sed esse quid, id est, quid aliquid est. Unde duae rationes (a) unius rei, non demonstrant duplex esse ejus ; sed demonstrant quod dupliciter de illa re potest dici quid est. "

Haec ille. Et cum probatur quod divinae personae non uniuntur in esse Patrem et in esse Filium ;

dico ad hoc, sicut dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 1, ad l" : " Esse dicitur tripliciter. Primo modo dicitur esse, ipsa quidditas vel natura rei; sicut dicitur quod diffinitio est oratio significans quid est esse; diffinitio autem quidditatem significat. Alio modo dicitur esse, ipse actus essentiae; sicut vivere quod est esse viventibus, est aniniae actus, non actus secundus, qui est operatio, sed actus primus. Tertio modo dicitur esse, quod significat veritatem compositionis in propositionibus, secundum quod est dicitur copula; et secundum hoc, est in intellectu componente et dividente, quantum ad sui complementum, sed fundatur in esse rei, quod est actus essentiae. "

Haec ille.

Et post pauca, subdit: " Illud esse in quo paternitas et essentia uniuntur, significatur ut esse quod est actus essentiae; non autem uniuntur in esse quod significat diffinitio rei, quia alia est ratio paternitatis qua ad aliud refertur, et alia ratio essentiae. "

Haec ille.

Ex quo patet quod sicut ipse dicit de paternitate et essentia, ita potest dici de Patre et Filio, quod uniuntur in esse quod est actus essentiae, non autem in esse quod significat ratio paternitatis vel filiationis. Ex tali autem unione in tali esse, nulla sequitur realitas; nec sequitur quod illud cui ex se convenit tale esse, de se sit res, vel aliquid actu exsistens; cujusmodi sunt filiatio et paternitas; sed solum ex esse primo modo, quod est esse actualis exsistentiae, et dicit actum essentiae, quod in divinis non plurificatur, ut dictum est. Et cum arguens dicit quod immo tale esse Patrem est reale, etc;

dico quod verum est; sed non habet quod sit reale ex parte relationis, sed ex parte fundamenti relationis; paternitatis autem et filiationis est idem fundamentum in divinis, ut probat sanctus Doctor, 4. Contra Gentiles, cap. 14.

Aliter, brevius, sine distinctione, potest dici quod esse Patrem est esse reale, et esse Filium similiter; sed non dicunt diversa esse, sed unum cum alia et alia habitudine; sicut dicitur de potentia generandi active dicta, et potentia nascendi passive dicta. Ad sextum dicitur quod procedit ex falso intellectu. Cum enim dicitur quod relatio, in divinis, distinguit personas secundum rationem respectus, non sumus ita asini vel deliri, quod intelligamus sicut arguens imponit, scilicet quod relatio distinguat per rationem quae est in anima nostra, inquantum habet es?e in anima nostra, sed secundum quod habet esse in re, scilicet tamquam in fundamento suae veritatis. Non enim sine causa distinguit idem sanctus Doctor de ratione quae est tantum in ratiocinante, et de ratione quae non tantum est in ratiocinante, scilicet 1. Sentent., ubi supra (dist. 33, q. 1, art. 1, ad 3" ). Unde, sicut ipse dicit, dist. 2, q. 1, art. 3 : " Ratio, inquit, dicitur esse in re, non quasi ipsa intentio quam significat nomen rationis, sit in re; aut etiam ipsa conceptio, cui convenit talis intentio, sit in re extra animam, cum sit in anima sicut in subjecto; sed dicitur esse in re, in quantum in re extra animam est aliquid quod respondet conceptui animae, sicut significatum signo. " Et post multa, dicit : " Patet igitur quod ratio dicitur esse in re, inquantum significatum nominis, cui accidit esse rationem, est in re; et hoc contingit proprie, quando conceptio intellectus est similitudo rei. " Et, ad 4 , dicit : " Sicut, inquit, ratio hominis non dicitur esse in homine quasi res quaedam in ipso, sed est sicut in subjecto in intellectu, in homine autem sicut in eo quod respondet per quamdam similitudinem, etc. "

Nunc ad propositum, dico quod relatio dicitur distinguere, secundum rationem relationis vel respectus, personas, ad istum intellectum, quod relatio quae realiter est in Deo, ex hoc habet quod distinguat, in quantum habet unde fundet rationem respectus vel relationis, et inquantum talis relatio est in eo sicut in fundamento sibi correspondente per assimilationem ; ita quod, si res divina non haberet unde posset sic vere fundare rationem relationis et illi correspondere, quamvis posset fundare rationem essentiae, vel sapientia:, aut cujuslibet alterius absoluti, certe non posset esse principium formale distinctivum in divinis personis; et non intelligimus quod conceptiones intellectus personarum distinctionem fabricent. Et cum dicit arguens quod sanctus Thomas non sic potest intelligere, quia ipse dicit quod relatio distinguit solum secundum rationem respectus, prout est alia ratio paternitatis, etc;

dico quod sanctus Doctor non intendit quod illa conceptio, quae est ratio, distinguat; nec quod alietas conceptuum paternitatis et essentiae, aut paternitatis et filiationis, distinguat personas. Sed intendit quod res divina, prout habet in se unde fundet aliam rationem a ratione essentiae, scilicet rationem paternitatis vel hujusmodi, est distinctiva personarum; et quod paternitas et filiatio, prout habent unde fundent hujusmodi conceptus paternitatis et filiationis, opponuntur relative, et non prout possunt repraesentari per conceptus absolutos quoscumque.

Et sic patet quod argumentum procedit ex perverso intellectu, quidquid sit de malo affectu. Ad septimum dico quod nusquam legi in sancto Doctore talem modum loquendi, scilicet quod relatio transeat, etc.; licet saepe recitet illud Boetii, de Trinitate : Cuncta qux in divinam praedicationem veniunt, mutantur in substantiam, etc. Dicit tamen quod relatio, comparata ad essentiam, est ratio, etc, ut recitavi superius. Quod qualiter debeat intelligi, ostendit ipse in quodam tractatu, ubi exponit centumseptem dubia de doctrina fratris Petri; qui libellus incipit : Primo ergo considerandum est quod est ratio, etc. Et in solutione sexti, sic ait : (C Quod vero sexto loco ponitur: Relatio, in Deo, comparata ad essentiam, ratio sola est, comparata autem ad oppositum, est res quaedam, sic intelligitur : quod relatio comparata ad essentiam, differt sola ratione ab ea, comparata autem ad oppositam relationem, differt realiter ab ea, Unde postea subdit : ipsa enim relatio, scilicet per comparationem ad essentiam, idem est quod ipsa res; sed differt ratione. Non autem intelligitur quod relatio sit solum ratio, cui non correspondeat res aliqua, ut objiciens calumniatur. " Haec sunt verba ejus in forma. Si ergo reperiatur in dictis sancti Thomae talis modus loquendi, scilicet : relatio comparata ad essentiam, transit, etc, intelligitur quod relatio comparata ad essentiam, non differt ab ea realiter, sed solum ratione; a relatione vero opposita, differt realiter. Et cum opponens arguit contra hunc sensum; dico, ad primam probationem, quod realitas qua differt filiatio a paternitate, est realitas divinae essentiae, nisi ponamus quatuor realitates in Deo. Non tamen sequitur quod realitas divinitatis differat a realitate paternitatis, vel econtra; quia realitas filiationis non distinguit filiationem a paternitate, in quantum est realitas divinitatis, immo, nec in quantum est realitas, sed in quantum est realitas sub tali respectu; cum enim dico, realitas filiationis, dico realitatem et relationem. Ex hoc quod realitas filiationis est relatio, habet quod distinguat ab opposito, scilicet a paternitate; ex hoc autem quod est realitas, habet quod suum distinguere sit reale. Patet igitur quod argumentum istud non inevitabiliter concludit quod relatio habeat realitatem distincta^ a realitate essentia , sicut arguens gloriatur; immo nihil concludit. Ad secundam probationem, dico quod exemplum illud de-rationali et irrationali, respectu animalis, non ponitur a sancto Doctore; immo reprobatur, in praesenti distinctione, art. 1, ad 2" , ubi dicit : " Non oportet, inquit, in his aliquid simile inquiri; quia in nulla re creata invenitur aliquid simile divinae simplicitati, ut habens sit id quod habetur. Omnia enim similia quae possunt induci, vel de punctis exsistentibus in linea, vel de (a) differentiis exsistentibus in genere, plus habent de dissimilitudine quam de similitudine ; et ideo magis abducunt intellectum a veritate, quam inducant in verum. "

Haec ille.

Differentiae siquidem realiter dividunt essentiam generis, ita ut non sit eadem animalitas secundum rem, in qua conveniunt rationale et irrationale, sed solum secundum rationem. Secus autem est in proposito. Nam oppositae relationes nullo modo dividunt essentiam communem; sed eidem essentiae, secundum rem et secundum esse, indistinctive est eadem realiter paternitas, cui est eadem filiatio. Cujus ratio est : quia essentia creata, puta animalitas, non est suum esse, sed solum habet esse per illud in quo est, ad quod trahitur per differentiam; et ideo, secundum quod ad diversas differentias trahitur, diversa esse habet, ac per hoc non est eadem secundum rem in diversis; sed, in divinis, essentia divina est suum esse, nec datur sibi a suppositis esse in quibus est, aut a proprietatibus quae supposita constituunt; immo potius econtra, omnia quae sunt in divinis, habent esse divinae essentia;; et ideo ipsam non dividunt, sicut nec diversa esse sibi conferunt; quapropter non est simile. Et sic patet quod haeresis Ariana, quam dicit sequi ex opinione ista, non sequitur. Ad octavum dicitur quod illud fundamentum verum est, ut saepe alias exstitit allegatum. Et ad primam probationem, dicitur quod relatio ex sua ratione non habet quod sit aliquid, aut res extra. Quid mirum igitur, si non ex sua ratione sit accidens, nec substantia? Relationes enim assistentes, nec sunt substantia, nec accidens. Eapropter Porre-tanus, qui divinas proprietates tales esse opinabatur, dicebat eas nec esse substantiam, nec accidens, ut dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 8, art. 2; et sic ad hunc sensum exponebat illud Augustini, scilicet quod relationes non praedicantur de Deo secundum substantiam, nec secundum accidens, secundum quod dicit sanctus Thomas, ibidem. Ad secundam, dicitur quod relatio, in quantum hujusmodi, non dicit subsistens, nec quid insistens; sed dicit quid assistens. Unde sanctus Doctor, ibidem, dicit : (c Licet, inquit, ad aliquid non significetur ut inhaerens-, oportet tamen quod sit inhaerens; et hoc, quando est res aliqua; quando vero est secundum rationem tantum, tunc non est inhaerens. Et sicut in rebus creatis oportet quod sit accidens, ita oportet quod in Deo sit substantia. "

Haec ille.

Et 1 p., q. 28, art. 2 : " Si consideremus, etiam in rebus creatis, relationes secundum id quod relationes sunt, sic inveniuntur esse assistentes, non intrinsecus affixae, quasi significantes respectum quodammodo contingentem, id est, tangentem rem relatam, prout ab ea tendit in alterum. "

Haec ille.

Ex quo patet quid dicendum. Ad tertiam, dico quod relatio, prout est praedicamentum, includit rationem accidentis, et modum ejus proprium, scilicet inesse. Sed tamen relatio, ut sic, non est praedicamentum, scilicet quantum ad totum sui ambitum ; sed solum prout dicit relationem realem ; relatio enim rationis non est in praedicamento. Ad quartam, dico quod, licet relatio non dicat quid constitutum ex respectu et absoluto, sed sit pura habitudo, secundum sui rationem, tamen non ex hoc habet quod sit res, aut quod sit in praedicamento, nec quod se habeat sicut actus respectu sui fundamenti, immo nec quod sit in fundamento, sed potius quod egrediatur ab eo, vel contingat illud, et tendat in aliud. Caetera quae arguens dicit, non probat, sed narrat, scilicet quomodo intellectus educit relationem de potentia fundamenti ad actum. II. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti, negatur minor. Dico enim quod illud quod est communicabile in divinis, et illud quod est incommunicabile, sunt eadem res ex natura rei, nullam habens diversitatem; sunt tamen distincta secundum rationem in re fundatam, ita quod illa res aequivalet duabus specifice distinctis, scilicet substantiae et relationi. Unde, si ille modus arguendi valeat, utique non solum probaret quod essentia et proprietas distinguuntur ex natura rei, immo realiter. Patet; nam fundatur in ista maxima : res communicabilis et res incommunicabilis non sunt eadem realitas ex natura rei; ista autem non plus apparentiae habet quam ista : res communicabilis et res incommunicabilis non sunt eadem realitas realiter. Ad secundum negatur major. Dico enim quod illud per quod Pater convenit cum Filio essentialiter, et illud per quod differt ab eo relative, sunt eadem res ex natura rei penitus indistincta. Non enim est inconveniens idem esse principium convenientiae et principium distinctionis inter aliqua duo, quando aliqua distinctio et convenientia non opponuntur ad invicem; cujusmodi est in proposito, de unitate essentiali et distinctione relativa; esset autem inconveniens idem esse principium essentialis convenientiae et essentialis distinctionis. Et hanc solutionem intendit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 3-. Ad tertium dico quod beatus non videt aliam distinctionem praecedentem opus intellectus, nisi distinctionem inter relativa. Videt tamen essentiam et proprietates relativas esse distinguibiles per actum intellectus creati, et quod illa res quas sibi objicitur, potest fundare diversas rationes formales; quia, propter suam illimitationem, continet eminenter ea quae in creaturis specifice distinguuntur; et per consequens videt ea esse plus secundum rationem distinguibilia, quam abstractum et concretum, quae non distinguuntur secundum diversas rationes formales, sed secundum diversum modum intelligendi idem objectum secundum rationem. Ad quartum dico quod Augustinus vult solum quod ubicumque est aliquid quod refertur ad alterum, illud quod refertur non solum habet relationem secundum aliquam essentiam absolutam ; non tamen vult quod relatio et absolutum distinguantur ex natura rei, vel realiter. Unde auctoritas illa ita potest adduci ad probandum quod essentia et proprietas distinguantur realiter, sicut ad probandum distinctionem formalem.

Et cum dicit arguens, quod non est eadem formaliter entitas ad se, etc;

dico quod non est eadem secundum rationem haec et illa, sed possunt esse idem ex natura rei; et praesertim ubi taliter distincta secundum rationem, sic se habent, quod sunt eadem res illimitata et extra genus; secus de relatione in genere. Ad quintum dico, ut prius, quod per illam auctoritatem non plus probatur distinctio formalis quam realis. Dico engo quod bene stat sapientiam non esse quo respectu alicujus, respectu cujus proprietas est quo, et econtra; et tamen inter essentiam et proprietatem, non aliam distinctionem esse quam secundum rationem : quia, ut saepe dictum est, relatio divina est extra genus, et similiter essentia divina ; et ideo non repugnat alicui earum esse idem, ex natura rei, illi cui convenit praedicatum, quod tamen alteri non convenit; maxime quando talia praedicata non solum et pure praedicant rem, immo dant intelligere modum intelligendi, vel significandi, in quo differunt illa duo realiter identificata. Et de hoc dictum fuit Iatius, dist. 2. Sic autem est de essentia et relatione in divinis, et de praedicatis convenientibus uni, quae de alio negantur, ut ibidem dicebatur. Sciendum enim quod, licet essentia divina et relatio sint eadem res, tamen essentia non est eadem convertibiliter relationi, nec econtra : quia unum istorum est ut proprium, aliud ut commune; essentia enim est eadem oppositis relationibus ad invicem realiter distinctis. Et ideo non oportet quod omne illud quod praedicatur de essentia, praedicetur de relatione, vel econtra, quia talia praedicata, quorum unum convenit essentiae et non relationi, communiter concernunt communitatem et proprietatem. Sicut, v. g. : distinguere, constituere, supposita referre ad alterum, ista conveniunt relationi, quia est quid proprium, non commune; non autem conveniunt essentiae, quae propter sui communitatem non refertur, nec constituit, nec distinguit, sed est tres res, et hujusmodi. LIBRI I. SEN C. - OBJECTIOEES CONTRA DICTA IN SOLUTIONIBUS Argumenta Aureoli. - Sed contra hoc quod dictum est nunc et alias, scilicet quod essentia ei relatio non sunt idem ex natura rei adaequate et convertibili ler, arcuit Aureolus, dist. 2, primi (q. :i, art. 3). Primo sic. Nam nulla res excedit seipsam, aut est sibimet inconvertibilis, aut inadaequata. Quod patet : quia tunc expressa contradictio implicatur, scilicet quod eadem res est excedens et excessa, convertibilis et non convertibilis, adaequata et non adaequata; cum omnis res adaequetur sibi, et convertatur secum, et coaequetur. Sed, secundum te, paternitas et essentia sunt eadem res simplicissima. Ergo impossibile est quod res essentiae excedat rem paternitatis, vel inadaequetur sibi, aut non convertatur cum ea. Secundo sic. Nulla res est major se; da enim oppositum, quod sit major, jam non est eadem. Sed res excedens, inadaequata, inconvertibilis, major est re excessa. Ergo impossibile est quod res excedens et excessa, convertibilis et non convertibilis, sit eadem res simplex cum ea cui inadaequatur (a), et cum qua non convertitur. Tertio. Omnis res eadem alicui inoonvertibiliter et inadaequate, includit illam rem et aliquid plus realiter. Sed nulla talis est eadem secundum rem illi quam sic includit; totum enim non est idem parti. Ergo impossibile est quod aliqua res simplex, sit simpliciter (6) secundum rem eadem alicui, et tamen non adsequetur secundum rem, sed excedat eam. Quarto. Major est convertibilitas inter eadem entitative, quam inter aequalia quantitative. Sed impossibile est quod duae lineae sint aequales quantitative, quin convertibiliter sint aequales, sic quod una aliam non excedat. Ergo multo minus est possibile quod aliqua sint eadem entitative simpliciter, quin ad invicem convertantur, sic quod unum aliud non excedat. Quinto. Relativa aequiparantiae mutuo convertuntur, verbi gratia : similis, et amicus, et talia. Sed identitas est relatio aequiparantiae; dicitur enim idem eidem idem. Ei-go, si aliquid est idem alicui secundum rem, erit convertibiliter idem, sic quod res unius cum re alterius convertetur. Sexto. Majorem distinctionem requirit inaequalitas quam aequalitas. Sed aequalitas exigit realem distinctionem inter aequalia; nihil enim est sibi simile, vel aequale, secundum Hilarium. Ergo multo fortius nulla res simplex erit sibi inaequalis ; et per consequens nec inconvertibilis (y), aut inadaequata. Septimo sic. Realis relatio requirit realem distinctionem inter extrema. Sed inadaequatio et excedentia sunt relationes reales, ubi aliqua dicuntur realiter inadaequata. Ergo impossibile est quod cadant inter illa quae sunt una res simplex. Octavo. Manente eadem causa, manet idem eftectus. Sed infinitas quam habet res divinae essentiae, est ratio quod sit idem paternitati inadaequate. Ergo, cum res paternitatis eodem modo sit infinita, et eadem infinitate, cum simpliciter eadem sit ratio, sequitur quod paternitas est eadem divinae essentiae, et per realem infinitatem quam habet, extendetur ad omne illud ad. quod per suam infinitatem res divinae essentiae extenditur. Nono. Impossibile est verificari contradictoria de eadem re simplici, loquendo tamen de contradictione quae attenditur penes praedicata realia. Sed, si essentia et paternitas sint una res simplex, de ea verum est dicere quod fundat excedentiam , et de ea verum est dicere quod fundat oppositum excedentiae, quod est excedi. Ergo de eadem re simplici verum erit dicere quod excedit et non excedit, exceditur et non, si essentia sit eadem paternitati ^convertibiliter et inadaequate. Decimo. Illud nullatenus est ponendum, quod infringit omnem artem syllogisticam, et omnem modum demonstrativum, et omnem viam ad sciendum. Sed, posito quod aliquid sit idem alicui simpliciter, et cum hoc inadaequate et inconvertibiliter, tollitur omnis efficacia syllogistica. Dicam enim quod quantumcumque major et minor extremitas sint eaedem in medio, non tamen erunt eaedem inter se, quia medium est cum utroque inconvertibile et excedens; et sic, in omni demonstratione, poterit assignari fallacia consequentis. Undecimo. Nam haec via tollit primum principium, scilicet : Quaecumque uni et eidem sunt eadem, etc. Licet enim sit fallacia consequentis et principium apparentiae in paralogismo illius fallaciae, si non addatur eo modo quo in tertio, ut dicit Philosophus, 2. Elenchorum (cap. 5); nihilominus, si addatur illa determinatio, est principium per se notum; impossibile est enim quin aequalem, et eamdem, et illius modi unitatem extrema habeant inter se, quam habent in medio. Sed constat quod paternitas et filiatio sunt una res simplex, quae est divinitas; nec sunt aliud quam divinitas secundum rem (a), nec econtra. Ergo non potest evadi quin paternitas et filiatio sint omnino eadem res. C. - RESPONSIONES Ad argumenta Aureoli.

Ad primum istorum, dico quod ex dictis nostris non sequitur quod aliqua res excedat seipsam, vel non convertatur sibi. Sed Aureolus decipitur, secundum sophisma accidentis, credens hanc consequentiam valere : A non convertitur ipsi B; et A est B; igitur A non convertitur sibi ipsi. Quam consequentiam constat nihil valere, ut in similibus exemplis ostensum est, secunda distinctione. Ad secundum dico quod, licet ego ponam essentiam divinam se habere ad proprietatem ut commune ad proprium, et non converti sibi, non tamen admitto illum modum loquendi, quod essentia excedat paternitatem; sed est fallacia consequentis, a pluribus causis veritatis ad unam illarum arguendo; non enim ideo essentia est non convertibilis paternitati, quia excedit eam per modum totius ad eam, sed quia se habet ad eam ut commune ad proprium, deducta universalitate et totalitate quacumque. Non ergo essentia est major paternitate. Ad tertium negatur major. Non enim oportet quod res alicui eadem inconversibiliter, includat eam et aliquid ulterius, nisi ubi est ^convertibilitas per modum totius et partis, quae non est imaginanda in divinis. Sed conceditur bene quod divina essentia est paternitas, et cum hoc est eadem opposito paternitatis, scilicet filiationi; est enim eadem oppositis relationibus. Nec sequitur quod se habeat ad aliquam relationem ut totum ad partem ; nam totum requirit compositionem partium, et potentialitatem earum. Ad quartum dico quod solum probat quod essentia non excedit relationem ; et hoc concedo. Sed non probat quod essentia convertatur relationi, sic quod omne quod est essentia, sit haec proprietas. Et tunc ad argumentum, dico quod non est simile de aequalibus Quantitative, et eisdem entitative, quando illa sic sunt eadem, sicutcommune et proprium. Ad quintum dico quod, licet identitas sit relatio aequiparantiae, cujus extrema dicuntur ad convertentiam, isto modo quod quodlibet extremum est idem alteri, et refertur ad illud eadem relatione qua econtra, non tamen oportet illa extrema esse convertibilia. Unde argumentum peccat per aequivocationem. Nam aliud est convertentia relativorum, et aliud est convertibilitas. Illa enim dicuntur esse convertibilia ad invicem, quae ita se habent, quod de quocumque praedicatur unum, et reliquum; constat autem convertentiam relativorum esse de alio foro. Ad sextum dico quod solum probat inter essentiam et relationem divinam non esse inaequalitatem; sed non probat ibi non esse ^convertibilitatem.

Et si arguitur de inconvertibilitate, dico quod illa non est relatio realis quae requirat extrema distincta realiter, sed est negatio quaedam; secus est de aequalitate. Ad septimum negatur minor, ut dictum fuit, loquendo de inconvertibilitate; quia excessum ibi non admitto. Ad octavum dico quod, licet paternitas sit infinita, eadem infinitate qua divina essentia, non tamen ut est relatio, nec ut est paternitas; sed illa infinitas correspondet sibi secundario; primarie autem correspondet essentiae, sicut attributum ejus. Et ideo non oportet quod paternitas sit tres res, sicut divina essentia. Conceditur tamen quod quia est eadem infinitas essentiae et relationis, ideo haec non excedit illam ; licet non convertatur illi secundum praedicationem, sed se habeat ad eam ut proprium ad commune. Ad nonum dico quod falsum supponit, scilicet quod essentia excedat relationem. Ad decimum negatur minor. Tum quia non omne medium est inconvertibile; immo, nullibi reperitur talis identitas inconvertibilium, sicut inter essentiam divinam et relationem. Tum quia, etiam in divinis, non obstante illa inconvertibilitate, omne reale praedicatum quod pure praedicat rem, et non dicit aliquid de distinctione inter essentiam et relationem, nec dat eam intelligere, dicitur generaliter de ista et illa, ut declaratum fuit, secunda distinctione. Ad undecimum negatur antecedens. Quomodo autem intelligenda est illa regula : Quaecumque uni et eidem, etc, dicium fuit diffusius, distinctione secunda. Ad argumentum in pede quaestionis factum, respondet sanctus Thomas, i. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 1, ad1 , quod " cum dicitur : Ad aliquid sunt, quorum esse esf ad aliud se habere, intelligitur de esse quod est quidditas rei, quae significatur per diffinitionem; quia natura relationis per quam constituitur in tali genere, est ad aliud referri. Et non intelligitur de esse quod est actus essentiae; hoc enim habet relatio ex his quae causant eam in subjecto, secundum quod esse non refertur ad aliud, sed ad subjectum, sicut et quodlibet accidens. Et sic dico quod non oportet quod esse divinae essentiae sit ad aliud se habere : quia illud esse in quo paternitas et essentia uniuntur, significatur ut actus essentiae; non autem uniuntur in esse quod significat diffinitio rei; quia alia est ratio paternitatis, qua ad aliud refertur, et alia est ratio essentiae. "

Haec ille. - Sed, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 12 , aliter dicit ad istud argumentum : " Dicendum, inquit, quod cum relatio sit accidens in creaturis, suum esse est inesse; unde esse suum non est ad aliud se habere; sed esse hujusmodi, scilicet quod ad aliquid est, est ad aliud se habere, j

Haec ille.

Et intendit quod ratio relativi est ad aliud se habere. Quarto autem Contra Gentiles, cap. 14, dicit sic : " Quamvis in Deo ponatur esse relatio, non tamen sequitur quod in Deo sit aliquid habens esse dependens. In nobis enim relationes habent esse dependens, quia earum esse est aliud ab esse substantiae ; unde habent proprium modum exsistendi secundum propriam rationem, sicut et in aliis accidentibus contingit. Quia enim omnia accidentia sunt TENTURUM formae quaedam substantiae superadditae, et a principiis substantiae causata;, oportet quod eorum esse sit additum super esse substantia?, et ab ipso dependens; et tanto uniuscujusque eorum esse est prius vel posterius, quanto forma accidentalis, secundum propriam rationem, fuerit propinquior substantiae, vel magis perfecta. Propter quod relatio realiter substantiae adveniens, postremum et imperfectissimum esse habet : postremum quidem, quia non solum praeexigit esse substantia. , sed etiam aliorum accidentium ex quibus causatur relatio, sicut unum in quantitate causat aequalitatem, et unum in qualitate causat similitudinem ; imperfectissimum autem, quia propria ratio relationis consistit in eo quod ad alterum dicitur; unde esse ejus, propter hoc quod substantiae superadditur, non solum dependet ab esse substantiae, sed etiam ab esse alterius. Hoc autem in divinis locum non habet, quianon est in Deo aliquod aliud esse quam substantiae; quidquid enim in Deo est, substantia est. Sicut igitur esse sapientiae in Deo non est esse dependens a substantia, quia esse sapientius est esse substantiae; ita nec esse relationis est esse dependens, neque a substantia, nec ab aliquo exteriori, quia etiam esse relationis est esse substantiae. "

Haec ille.

Elige quam vis responsionem. Et haec sufficiant.