ARTICULUS II.

MOVENTUR DUBIA. A. - OBJECTIONES gl.

Contra primam conclusionem Quantum ad secundum articulum arguitur contra conclusiones. Et quidem contra primam arguit Aureolus (1. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 2) multipliciter. I. Argumenta Aureoli.

Primo sic. Ratio formalis termini in hoc consistit quod capit quod sit et sua realitas accipit quod realiter sit per productionem ; sicut ratio subjecti in hoc consistit quod capit realitatem illam. Nam hoc patet in omni productione. Nam si albedo non caperet entitatem per dealbationem, non esset formalis terminus dealbationis; nec forma ignis ignitionis; et sic de omni formali termino. Sed constat quod essentia per generationem non capit esse, nec quod realiter sit. Tum quia ista realitas jam est vere in Patre; factum autem facere, nihil est facere; et multo minus illud quod est iterum lacere, nihil est lacere: ens enim (a) generari non potest, ut patet primo Physicorum (t.c. 7(3).Tumquia sequereturcontradictio,quodscili-cet eadem res haberet ex se esse, et deinde ab alio, et quod capiat esse, et non capiat esse, et multa similia. Ergo impossibile est quod essentia sit formalis terminus. Secundo sic. Haec est differentia inter agere et relationem, quod formalis terminus actionis et productionis capit esse et suam realitatem ex vi productionis, terminus autem relationis non oritur ex ipsa, sed magis econtra; et hanc differentiam assignat Simplicius, Super Prxdicamenta. Sed constat quod generatio in divinis est vera productio. Ergo formalis terminus ejus non potest esse illud quod non capit suam realitatem ex vi hujus productionis, cujus est essentia. Tertio sic. Formalis terminus cuiuscumque productionis est illud quo formaliter totum compositum capit esse et habet quod producatur. Sicut enim formale principium actionis est illud quo agens agit, sic ejus formalis terminus est illud quo actum agitur. Sed propter unumquodque tale, et illud magis. Ergo formalis terminus magis capit quod sit ex vi productionis, quam ipsum productum. Constat autem quod essentia ex vi generationis non capit entitatem suam. Igitur idem quod prius. Quarto sic. Nam Commentator dicit, 1. Metaphysicae, commento 31, quod " quia subjectum (a) formae non habet esse nisi per formam, ideo actio agentis non dependet a subjecto nisi secundum quod dependet a forma, et illud est quod generat formam, immo non generat subjectum, nisi quia generat formam)). Ex quo patet quod formalis terminus generationis est illud quod capit esse ex vi generationis, quinimmo subjectum aut totum compositum non accipit esse nisi ratione formae. Sed constat quod realitas divinae essentia; non capit intrinsece ex vi divinae generationis quod sit. Igitur non est terminus formalis. Quinto. Illud quod alteri communicatur in alio praeexsistens, non est formalis terminus generationis; sicut patet. Nam caliditas (6) quae fit in aqua et remanet in igne genito ex aqua, non dicitur generari, nec est formalis terminus generationis; et idem est in aliis formis symbolicis; unde quantitas est ingenerabilis et incorruptibilis, secundum Commentatorem , tractatu primo de Substantia orbis ; et idem dicit, primo Coeli et Mundi, quod dimensiones simpliciter non generantur pro eo quod manent eaedem in genito, quae praeexsistebant in corrupto. Sed constat quod essentia vere exsistens in Patre communicatur Filio. Ergo non habet rationem formalis generationis termini. Sexto. Constat quod Filius in divinis vere oritur et accipit quod sit. Illud ergo quo formaliter accipit, est formalis terminus generationis. Sed non accipit suam realitatem ex vi essentias, cum essentia suam realitatem non accipiat, sed ex vi proprietatis. Ergo essentia non est formalis terminus generationis. Septimo. Dicit Philosophus, secundo Physicorum (t. c. 14), quod generatio est via in formam; ubi dicit Commentator, commento decimoquarto, quod generatio est via ad hoc quod forma fiat. Sed constat quod divinitas non capit entitatem, nec fit realitas per generationem. Ergo non est formalis terminus. Octavo. Illud cujus realitas esse non ^accipit, nec in se fit, sed alteri infit, non est formalis terminus generationis; sicut patet de anima quae unitur partibus alimenti conversis in carnem ; non enim dicitur anima formalis terminus nutritionis, quia per nutritionem non fit, sed unitur et quasi infit partibus alimenti. Sed essentia in sui realitate non fit nec esse capit, quamvis uniatur relationi in Filio. Ergo non erit formalis terminus generationis. Et potest poni exemplum ad hoc de turture, de qua dicitur quod evulsis oculis iterum generantur, nec propter hoc anima ejus est formalis terminus generationis oculorum, proeo quod praecessit in toto corpore. Consimiliter ergo quia essentia praecessit in Patre, quamvis communicetur Filio et uniatur proprietati ejus, nihilominus dici non potest formalis terminus generationis. Nono. Non est dubium quod in communi resurrectione reunietur anima corpori, nec tamen propter hoc dicetur anima formalis terminus illius actionis, nec resurrectio generatio dici debet, pro eo quod anima praefuit, nec accipiet esse per resurrectionem. Sed constat quod divina essentia praeexsistit in Patre, nec accipit esse per generationem. Ergo non potest dici formalis terminus generationis , quamvis ex vi generationis uniatur ipsi filiationi. Decimo sic. Productio realis est aliquid reale sive realis habitudo inter formale principium et terminum formalem ; unde producens habet realem habitudinem ad terminum formalem productionis, cum ipsa productio sit realis habitudo egrediens a producente et terminata ad ipsum productum tanquam ad quod, et ad (a) formalem terminum tanquam ad (61 quo. Sed constat quod inter Patrem et essentiam quae est in Filio non est habitudo realis, sicut expresse dicit Magister in littera, et patet etiam quod necessario distinguentur realiter ab ea, cum realis habitudo originis non possit esse nisi inter distincta realiter. Ergo impossibile est quod essentia divina in Filio attingatur a generante tanquam terminus formalis. Undecimo. Formali ablato alicujus, aufertur et ipsum ; forma enim est quae dat nomen et diffinitionem, ut dicit Philosophus, secundo Physicorum

(a) ad. - Ora, Pr. (6) ad. - a Pr. (t. c. 12). Sed ratio formalis termini non competit divinae essentiae. Patet. Nam terminus, in quantum terminus, relative dicitur ad alium terminum, puta terminus ad quem ad terminum a quo. Sed divina generatio non habet terminum a quo. Ergo nec remanet ibi ratio termini ad quem. Duodecimo (Ibid., ait. 3) sic. Si aliquid fit in Filio per modum formalis termini passivae generationis, aut illud est essentia, aut fdiatio, aut persona Filii tota. Sed non potest dici quod illud sit essentia, ne cogamur fateri quod realitas essentiae accipit (a) quod sit vera res; secundum hoc enim oporteret quod realitas hujus essentiae esset alia a realitate essentias paternae, de qua constat quod habet esse a seipsa. Nec potest dici quod sit filiatio, quia penitus eadem res sunt generatio passiva et filiatio, et per consequens idem esset formalis terminus sui ipsius, et seipso produceretur, quod est falsum. Nec potest poni quod sit tota persona Filii, quia illa constituitur formaliter per generationem ; nullum autem formaliter constitutum origine et principatione attingitur generatione, alioquin idem principaret se, cum sit quasi pars illius constituti. Et iterum , si generatio passiva haberet pro termino originato totam personam, aut haberet ratione essentia?, aut ratione filiationis. Primum non potest poni, ut probatum est, nec secundum etiam, ut probatum fuit. Nec ratione totalitatis (6), quasi esset origo illius totalitatis (y), quia origo necessario est aliud ab originato. Nec potest esse pars formalis illius. Ergo nullus terminus poni potest qui origine-tur generatione passiva in Filio, ut videtur. Declraotertio sic. Illa generatio non potest habere aliquem formalem terminum qui originetur formaliter, qui exsistit in aliquo, ubi nihil acquiritur, nisi praeexsistens, vel quin sit idem realiter cum illa generatione passiva. Sed in Filio non est nisi essentia quae erat praeexsistens, de qua constat quod non potest esse formaliter originata, quia nullam realitatem capit per generationem; et iterum est ibi filiatio, quae non est aliud reale a generatione passiva, et persona quae non est aliud ab utroque. Ergo non est aliquis terminus formalis in Filio, ut videtur. Decimoquarto. Generatio est via in esse, ut Philosophus dicit, A. Metaphysicx (t. c.2),et Commentator, ibidem, et primo Caeli et Mundi. Sed in Filio non est aliquid ad quod possit esse via passiva, nisi passiva generatio. Non enim filiatio, quia est idem cum ea. Nec essentia, quia praeexsistebat. Nec persona, quia distingueretur realiter ab ea, via enim est a termino in terminum, et tunc persona esset via in seipsam, cum generatio sit aliquid ejus; et iterum, persona constituitur formaliter generatione; unde consequens est quod non sit ab ea principiativo nec origine. Ergo impossibile est quod sit aliquis formalis terminus acquisitus in Filio, ita quod sit via passiva generationi. Oeciinoquinlo sic. Ubi nihil acquiritur nisi ipsa-met passiva generatio, ibi est passiva generatio absque formali termino; quia si detur formalis terminus, necessario acquiretur aliud quam ipsa passiva generatio, puta formalis terminus. Sed in Filio non acquiritur nisi filiatio, quae idem est quod passiva generatio. Ergo in Filio est passiva generatio absque formali termino. Decimosexlo sic. Illud non potest negari Verbo divino, quod est perfectionis et conceditur verbo nostro. Sed in verbo mentis nostrae non est aliquis formalis terminus acquisitus per formationem passivam ipsius, sed immediate ex formare sequitur formari. Quod apparet si accipiatur rosa apparens. Ex apparitione enim ejus formali quae est, in mente, actus intelligendi, oritur apparitio objectiva rosae. Qua quidem apparitione nihil fit circa rosam, nisi esse apparens, vel nisi quod capiat esse apparens formaliter per ipsam apparitionem passivam, non autem effective, aut principiative; et sic resultat unum productum, constitutum ex ipsa passiva productione, quae est apparitio objectiva, et ex ipsa realitate, indistincta ab ipso apparitione; quod quidem constitutum est rosa simpliciter quam intellectus intuetur. Unde non producitur aliqua res; sed res et apparitio constituunt unum simplex esse apparens, quod in esse apparenti productum est passiva apparitione formaliter, non originaliter aut principiative. Ergo multo fortius in Verbo divino a dicere et generare paterno infertur dici et generari Filii. Sed ex ipso generari una cum divina essentia resultabit unus generatus et productus formaliter et non per modum termini originati. Decinioseptimo sic. De ratione passionis non est plus nisi quod sit effectus illatioque actionis. Ergo in Filio infertur generari a generare paterno; et sic totus Filius dicetur generatus generatione passive illata a Patre, absque hoc quod aliquid aliud requiratur. Ex istis concludit Aureolus quod inconcusse tenendum est quod Filius verissime generatur tanquam constitutus ex generatione passiva et essentia, non autem quod essentia acquiratur per generationem passivam, aut filiatio, aut persona, aut alius formalis terminus. Et in hoc decipiuntur omnes opinantes qui quaerunt ibi aliquid formale. Non enim est aliud aliquid nisi ipsamet filiatio, sive passiva generatio, quae infertur a generatione quasi activa Patris. Haec ille in forma. II. Argumentum Occam.

Arguit etiam Occani (1. Sentent., dist. 5, q. 3) praesenti distinctione. Sicut de ratione termini totalis alicujus productionis est non habere esse totale nisi per productionem , ita de ratione termini formalis est non habere esse formale, nisi per productionem. Hoc probatur. Quia propterea materia nec est totalis, nec formalis terminus productionis cujusquam, quia non habet esse per productionem.

Confirmatur. Quia si anima intellectiva esset primo creata, et postea crearetur materia sub ea, non diceretur quod anima esset terminus illius productionis, et tamen caperet esse in materia per illam (a) productionem. Unde dicitur quod formalis terminus productionis est illud quod capit esse simpliciter per illam productionem. Et ideo, quando formalis terminus et terminus totalis distinguuntur, terminus formalis) 6) est aliquid ipsius termini totalis capiens simpliciter esse per illam productionem, et quia terminus totalis sic capit esse, ideo terminus formalis capit esse simpliciter petiliam productionem. Ex quo sequitur, ut dicit, quod non ideo dicitur aliquis terminus formalis, quia forma est; nam si Deus crearet ipsammet materiam per se exsistentem, ipsa esset terminus formalis, et tamen non esset forma; similiter, si Deus crearet materiam sub forma praeexsistente, forma non esset terminus formalis, sed materia. Et ideo terminus formalis, ut hoc nomine communiter utuntur loquentes, non est concretum voce et significatione hujus termini, forma; sed dicitur illud quod p"rimo et secundum se totum habet esse tale per productionem. Cum igitur essentia divina non capiat esse qualecumque per generationem, sequitur quod non est formalis terminus generationis. III. Argumenta Gregorii.

Arguit etiam Gregorius de Arimino (1. Sentent., dist. 5, q. 2, art. 2) contra distinctionem factam in conclusione de duplici termino generationis. Primo. Ubicumque est terminus formalis alius a termino per se (y), ibi terminus formalis est pars per se termini, et in illo inclusus. In simplicissimo autem nulla pars est. Secundo. Quia, si aliqua res simplex crearetur a Deo, non assignaretur terminus formalis distinctus a termino per se, qui per se creatur. Hoc autem non esset propter aliud, nisi ralionesimplicitatis. Ergo multo fortius sic dicendum est in proposito. - Confirmatur. Quia illud est formalis terminus quo actu productum est tale. Constat autem quod simplex nullo alio est tale, sed seipso; jam enim non esset simplex. IV. Argumenta Durandi.

. Arguit etiam Durandus (1. Sentent., dist. 7, q. 2). Primo probando quod essentia non sit formalis terminus gene- (a) illam. - Om. Pr. rationis, sed potius relatio, distinctione septima, sic. Secundum Philosophum, primo Physicorum, principium et principiatum sunt multa et non unum; ex quo accipitur quod principium et principiatum realiter differunt. Sed principium et principiatum non solum sunt illud quod producit, et illud quod producitur; sed prius et verius dicitur principium, illud quo producens producit, quam suppositum quod producit; et proportionabiliter, verius est principiatum, correspondens praedieto principio, illud quo productio terminatur, quam suppositum quod productionem terminat. Ergo principium quo producens producit, necessario distinguitur a termino quo productum productionem terminat, etiam secundum suppositum, ubi productio semper constituit novum suppositum. Sed omnis productio in divinis constituit suppositum. Essentia autem divina a nullo quod sit in divinis distinguitur secundum suppositum. Ergo essentia divina non potest esse principium quo vel terminus alicujus divinae productionis. Assumptum probatur, scilicet quod prius et verius est principium illud quo producens producit, etc. Tum quia propterquod unumquodque tale, et illud magis. Sed producens dicitur principium producti ratione forma?, per quam ipsum producit, et non econtra. Tum quia principium quo, se loto est principium. Sed suppositum non est principium se toto; sed solum ratione principii quo principiat. Tum quia qualitas abstracta a supposito agit, ut patet in sacramento altaris ("). Sed suppositum nullo modo poset agere, nisi haberet qualitatem vel formam qua ageret. Etsicut arguitur de principioque, ita arguitur de termino quo productum terminat generationem. Videtur ergo quod sola relatio sit formalis terminus generationis. Seeundo. Istud quod in Filio est solum productum, est illud quo productio Filii terminatur. Sed in Filio nihil est productum nisi sola relatio filiationis, et non essentia, qu;e nullo modo est producta. Ex his autem duobus constituitur persona Filii. Ergo sola relatio est terminus productionis. Tertio sic. Producens et productum necessario distinguuntur; nihil enim est impossibilius quam quod aliquid producat seipsum, ut dicit Augustinus, primo de Trinitate (cap. 1 ). Sed producens totaliter est producens ratione principii quo producit, et productum totaliter est productum ratione termini quo productio terminatur; quia his exclusis, et posito quocumque alio, excluditur ratio totaliter producentis et producti; et his habitis, statim habetur ratio producentis et producti. Ergo oportet quod producens et productum realiter distinguantur quantum ad principium productionis et terminum. Sed essentia non distinguitur realiter ab aliquoquod sitindivi-iiis. Engo ipsa non est principium alicujus productionis aut terminus. Sj 2. - Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Petri Joannis.

Contra tertiam conclusionem arguit Petrus Joannes multipliciter. Primo sic. Quandocumque aliqua sunt unum et idem realiter omni modo, si unum capit esse, et reliquum. Sed essentia divina et Filius sunt unum et idem realiter, et Filius accipit esse per generationem. Ergo et essentia prout est in Filio accipit esse, et per consequens generatur. Similiter, prout est in Patre, est eadem res cum Patre, et per consequens generabit. Secundo sic. Generatio realis egreditur a re et terminatur ad rem. Sed generatio in divinis realis est, et egreditur a Patre et terminatur ad Filium. In Patre autem nulla alia res est nisi essentia, nec in Filio etiam. Ergo generatio egreditur a re essentiae ut in Patre, et terminatur ad rem essentiae ut in Filio, et per consequens, generat ut est in Patre, et generatur ut est in Filio. Tertio. Licet eadem persona non possit esse generans et genita, eadem tamen essentia potest; alioquin Pater et Filius non possent esse idem essentialiter sicut nec personaliter. Sed nulla alia causa assignatur, quia essentia non generet et generetur, nisi quatenus eadem essentia conservetur, quod esse non potest si eadem generet et generetur. Ergo, cum possit eadem res essentialiter producere et produci, quamvis non eadem res personaliter, non apparet cur non generetur, ut est in Filio, et generet, ut est in Patre.

Confirmatur ex hoc quod Augustinus dicit quod nulla res seipsam gignit, accipiendo rem pro persona; nam pronomen reciprocum refert personam. Non dicit autem quin res possit generare eamdem rem. Unde nullum inconveniens sequitur quod essentia divina replicetur vel triplicetur, manens eadem essentia, quamvis sit alia persona. Quarto. Pater nihil aliud videtur quam essentia generans, nec Filius quam essentia genita; sicut Filius dicitur sapientia genita, et Pater sapientia generans. Sed tale dicitur proprie generare et generari. Ergo videtur quod essentia ut in Patre proprie generet, et ut in Filio proprie generetur; immo non sit aliud Pater quam divinitas ut ab ea egreditur generatio, necaliudFiliusquamdivinitasutgeneratur. Quinto. Non est tutum nec securum quod a sanctorum sententiis devietur. Sed omnes sancti concedunt hoc. Nam Augustinus, de Fide ad Petrum (cap. 1), ait quod Pater genuit id quod est. Et 7. de Trinitate (cap. 1), dicit quod Filius est essentia de essentia. Et de Fide ad Petrum (cap. 1), dicit quod divinitas Christi nata est de natura Patris. Et 15. de Trinitate (cap. 14), dicit quod Filius est substantia de substantia. Hilarius(9. de Trin., cap. 31)quoque dicit quod quidquid Filius habet, natum est. Et breviter omnes sancti concedere hoc videntur. Ergo non est securum hanc propositionem negare. Sexto. Nam tantae auctoritatis videtur Ricardiis de sancto Victore sicut Magister sententiarum. Sed Ricardus dicit, sexto de Trinitate (cap. 22), quod a nihil aliud est Patris persona quam substantia ingenita, et nihil aliud persona Filii quam substantia genitas. Etsubdit, contra Magistrum sententiarum et discipulos ejus, quod " multi temporibus nostris surrexerunt qui non audent hoc dicere, quin potius et multo periculosius contra sanctorum Patrum auctoritatem et tot attestationes paternarum traditionum audent negare. Ad hoc autem quod dicimus, auctoritates multas et ipsi adducunt; et in morem Goliae gladium quo jugulentur deferentes, ad certamen procedunt. Sed dicunt : si Filii substantia est genita, Patris vero ingenita (a), quomodo erit utriusque una eademque substantia? Profecto aliter est in natura divina, aliter in humana. In humana namque, si substantia alicujus sit genita, alicujus vero ingenita, absque omni contradictione consequens erit ut alia sit substantia. In divina vero natura, unius substantia est ingenita et alterius genita; nec tamen consequens est ut sit alia et alia substantia, sed alia et alia persona. " Haec Ricardus. Ergo videtur quod auctoritas Magistri non est sequenda in hac parte, negando hanc propositionem. Haec sunt argumenta Petri Joannis. II. Argumenta aliorum.

Arguitur sic ab aliis. Primo. Omnis Filius genitus fuit vel est genitus. Essentia divina est Filius. Ergo essentia divina est genita. Praemissae sunt verae, et forma argumentandi perfecta. Ergo conclusio vera. Secundo sic, per syllogismum expositorium. Hic Filius generatur. Hic Filius est essentia divina. Ergo essentia divina generatur. Tertio. Essentia divina est Filius genitus. Ergo essentia divina est genita. Antecedens est notum. Ipsa enim essentia, ut dicit Concilium, est Filius qui generatur, ac per hoc ipsa est Filius genitus. Sed tenet consequentia; quia, secundum Philosophum, 2. Perihermenias (cap. 2), ex his quae conjunctim de aliquo praedicantur, licet inferre de illo subjecto divisim quamlibet partem illius praedicati conjuncti, quando nulla illarum est distrahens aut diminuens aliam. Sequitur enim : Socrates est homo albus; ergo Socrates est albus; et consimiliter : ergo est homo; licet non sequatur : Socrates est homo mortuus; ergo Socrates est homo; quia mortuus tollit rationem hominis. Neutra vero hujus praedicati : Filius genitus vel Filius oriens aut nascens distrahit aut diminuit aliam. Secundo, probatur eadem consequentia; quia sequitur: essentia est Filius nascens vel oriens; ergo est hic nascens, demonstrato Filio; et ultra, per locum ab inferiori ad superius affirmativae a parte praedicati : ergo essentia est nascens vel oriens; et tunc ultra : igitur essentia nascitur vel oritur; quia, de quocumque praedicatur participium verbi, praedicatur et verbum, et e converso; nec habet instantiam. Quarto. Essentia est Filius Patris. Ergo essentia est genita. Tenet consequentia, quia eo filius quo genitus fuit, 5. Metaphysicae (I. c. 20). Et Augustinus, 5. de Jrrinitate (cap. 6) : Ideo quippe Filius quia genitus, et quia Filius utique genitus. Sicut autem Filius ad Patrem, ila genitus ad genitorem refertur. Si ergo essentia est Filius Patris, Pater erit Pater essentiae, et per consequens genuit eam. Antecedens probatur. Nani haec est vera : Filius Patris est essentia; quae convertitur in hanc : essentia est Filius Patris. Quinto. Nascens e^t essentia divina. Ei-go divina essentia est nascens. Antecedens est certum. Et tenet consequentia per conversionem indefinito;. Et potest etiam probari, quia si illa non sequitur, sumatur sua opposita, scilicet haec : nulla essentia divina est nascens; sed haec convertitur simpliciter in istam : nullum nascens est essentia divina, quae repugnat antecedenti. Sexto sic. Constat quod aliqua res generatur a Patre. Signetur ergo illa, et quaeratur an haec res sit essentia aut non. Non potest dici quod non; quia, cum Filius sit illa res quae generatur, Filius non esset essentia; quod est falsum, ut patet per Concilium, Damnamus, ubi dicitur quod quaelibet trium personarum est illa res, videlicet substantia, essentia seu divina natura. Relinquitur ergo quod illa res quae generatur sit ipsa divina essentia; et consequenter essentia divina generatur a Patre. g 3.

Contra quartam conclusionem I. Argumenta Durandi.

Contra quartam conclusionem arguit Durandus (dist. 5, q. 2). Primo sic. Illud quod secundum modum nostrum intelligendi praeexsistit Filio producendo, et inexsistit jam producto, se habet ad Filium ut de quo est Filius. Hoc patet; quia haec est conditio materiae quae non pertinet ad aliquam imperfectionem (i). Sed substantia Patris, secundum nostrum modum intelligendi, praeexsistit Filiogenerandoet inexsistit genito. Igitur etc. Secundo sic. Quandocumque aliquid constituitur ex pluribus, oportet quod unum illorum se habeat secundum rationem materiae et perfectibilis, et alterum secundum rationem quasi actus perficientis. Sed Filius constituitur ex essentia .et proprietate relativa. Ergo oportet quod alterum istorum se habeat in ratione quasi materia?, et alterum quasi in ratione actus. Inter haec autem essentia magis videtur se hahere in ratione materiae quam relatio, quia intelligitur quasi substare relationi et non e converso. Quod autem habet rationem materiae est illud de quo est generatio. Tertio sic. Illud est subjectum vel quasi materia in generatione, quod recipit in se formam geniti. Sed essentia divina recipit in se formam per quam constituitur genitum, scilicet proprietatem relativam. Ergo ipsa est quasi subjectum et materia de qua est generatio. Sunt tamen aliquae conditiones materiae quae nullo modo conveniunt divinae essentis, nec sunt in generatione divina quaerendae, quia pertinent ad imperfectionem quae omnino relegatur a divinis; utpote quod ipsa est pura potentia et fit actu per aliquam formam absolutam sibi advenientem ; item quod transmutatur de privatione in formam; et quod acquirendo unam formam perdit aliam. II. Argumenta Henrici.

Etiam contra eamdem arguit sic Henricus. Primo. Illud de quo gignitur genitum generatur subiective, et est subjectum generationis. Dicit enim Philosophus, 5. Physicorum (t. c. 1), et thorax dicitur sanari; et 7. Metaphysicae (t. c. 26), dicit quod compositum fit per se, materia autem et forma per accidens generantur. Sed Augustinus, de Fide ad Petrum (cap. 1 ), ait quod Pater de natura sua generat Filium. Et Contra Maximi-num (cap. 14), libro secundo, ait : Non vere Dei Filium cogitatis, si de substantia Patris eum natum esse negatis. Et in pluribus locis testatur quod Filius non est genitus de nihilo aut de nulla substantia, sed de substantia Patris. Ei-go videtur quod substantia seu essentia generetur materialiter et subjective. Quod confirmatur, quia haec praepositio, de, dicit habitudinem causae materialis. Et si dicatur, sicut dicit Magister in littera, hoc debere sic exponi : Filius est de substantia Patris, id est de Patre, quia est eadem cum ipso substantia;

hoc autem non videtur ire ad mentem Augustini, ut apparet ex argumentatione quam facit dicens : Aut de nihilo aut de aliqua substantia natus est, libro 2. Contra Maximinum: nam lyde, in proposito, non potest dicere circumstantiam principii producti; quia si sic, tunc idem esset ac si diceretur : aut est a nullo, aut ab aliqua substantia ; et constat quod Maximinus concessisset quod ab aliqua substantia, et a substantia Patris vel quae Pater est. Filius natus est; sed ex hoc non habebit Augustini intentum, scilicet quod Filius esset buLooJmov Patris, et ejusdem cum ipso substantia? , sicut nec creatura quae tamen a Dei substantia vel a Deo substantia producta est. Ergo oportet quod lvde, dicat circumstantiam causae materialis et principii subjectivi, et tunc optime procedit ratio. Nam aut Filius est de nullo aut de non aliquo materialiter vel quasi materialiter, aut de aliqua substantia; sed non de nullo, ut concedebat Maximinus; ergo de aliqua substantia; et non potest inveniri de aliqua alia; ergo de substantia Patris. Confirmatur ex verbis ejus, ibidem (lib. 2, cap. 14), habitis in littera : Vos, inquit Augustinus, nec Filium de Patris substantia genitum vultis, et tamen eum nec ex nihilo nec ex aliqua materia, sed ex Patre esse conceditis; nec videtis quam necesse sit ut qui non est ex nihilo, non est (a) ex aliqua re alia, sed ex Deo, nisi ex Dei substantia esse non possit. Si ergo Augustinus, cum concludit quod Filius est de substantia Patris, non intelligat nisi quod Filius est de Patre substantia, non concludit intentum nec aliquid contra illos, cum hoc ipsi concederent, ut patet in verbis allegatis. Secundo sic. Illud videtur babere rationem quasi materiae quod remanet idem in tota transmutatione. Sed essentia divina manet eadem sub utroque termino generationis. Est enim eadem in Patre generante, et in Filio genito. Ergo ipsa est materia vel subjectum generationis. Tertio. Omni potentia? activae correspondet potentia passiva. Sed constat quod in Patre est potentia activa qua generat. Ergo illi potentiae activae debet correspondere aliqua potentia passiva. Sed illa non potest esse nisi essentia. Restat ergo quod essentia sit quasi passiva, et materialis, et quasi subjectum. Quarto. Constat quod Filius non creatur in divinis. Sed ipse crearetur nisi generaretur ex essentia tamquam ex materia; omne enim quod fit ex nihilo, sive ex nulla materia, dicitur creari. Ergo necesse est quod Filius generetur ex divina essentia quasi ex materia. Quinto. Si ignis generaret alium ignem de parte suae substantia?, ignis generans se haberet in genito quasi materia secundum partem sui; sed idem est si generaret de tota sua substantia. Ergo Deus, qui de tota sua substantia generat Filium, videtur secundum totam suam substantiam habere rationem materiae respectu Filii. Sexto. Si ignis generaret alium ignem de materia sua sicut de materia aliena facit, non est dubium quod sua materia se haberet modo passivo. Et similiter, si Pater coelestis generaret Filium de aliena substantia sicut nunc generat de sua substantia, non est dubium quod illa aliena substantia se haberet per modum materiae et subjecti. Sed rationi materiae accidit quod sit aliena vel propria. Ergo videtur quod Pater generet Filium de substantia sua quasi de materia. Septimo. In quocumque est subjectivo passiva generatio sive generari Filii, ipsum est subjectum generationis Filii. Sed generari Filii est subjective in essentia. Quod probatur. Nam filiatio est prior origine ipso Filio, sicut forma in composito prior est ipso composito. In illo ergo priori constat quod filiatio non est per se subsistens, sed est in essentia tamquam in fundamento, cum impossibile sit relator) ex nihilo, non est. - ex aliquo, nec Pr. tionem esse absque omni absoluto in quo fundetur, ut potest haberi ab Augustino, 7. de Trinitate. Sed constat quod filiatio non fundatur in essentia nisi mediante passiva generatione quae non est ratio fundandi , sicut nec paternitas fundatur in essentia nisi mediante generatione activa. Ergo in illo priori passiva generatio est in essentia. Non est autem in ea tamquam in supposito genito, aut eo quo natum est eum esse genitum. Ergo est in ea tamquam in generabili quod est generationis subjectum. Octavo. Illud quod per se ingreditur entitatem per se geniti, et non accepit nec accipit esse per generationem illius, est vel fuit subjectum generationis illius. Sed divina essentia per se est de constitutione et entitate Filii, qui est terminus per se genitus,-et non accipit esse per generationem illam. Igitur ipsa est subjectum generationis Filii. Major probatur. Quoniam ad constitutionem termini qui per se generatur, non videtur concurrere per se, nisi subjectum ex quo generatur, et formalis terminus ad quem generatio terminatur; formalis autem terminus accipit esse per generationem, cum ante non fuerit. Ergo quod praeexsistit est subjectum generationis. Nono arguitur sic. Si divina essentia non esset subjectum generationis Filii, sequitur quod generatio Filii non differret a creatione. Consequens est falsum et erroneum. Tenet consequentia. Quoniam generatio non differt a creatione nisi per habere subjectum vel non habere. Modo, si essentia divina non sit subjectum generationis Filii, illa generatio nullum habebit subjectum, ac per hoc non differt a creatione. B. - SOLUTIONES g 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum contra primam conclusionem negatur major. Non enim est de ratione formalis termini generationis aut productionis quod capiat esse, vel per productionem illam cujus est terminus capiat quod sit realiter. Pro quo sciendum quod, secundum sanctum Thomam, de Potentia Dei, q. 2, art. 1 : " Natura divina a formis materialibus in duobus differt. Primo quidem per hoc quod formae materiales non sunt subsistentes. Unde humanitas in homine non est idem quod homo qui subsistit. Divinitas autem idem est quod Deus; unde ipsa natura divina est subsistens. Aliud est quod nulla forma vel natura creata est suum esse; sed ipsum esse Dei est ejus natura et quidditas; et inde est quod proprium nomen ejus est qui est, ut patet Exod. 3 (v. 14), quia sic denominatur quasi a propria forma sua. Forma igitur in istis inferioribus, quia per se non subsistit, oportet quod in eo cui communicatur sit aliquid aliud (a) per quod forma vel natura subsistentiam recipiat; et haec est materia quae substat formis materialibus et naturis. Quia vero natura materialis (?) vel forma non est suum esse, sed habet esse per hoc quod in alio suscipitur, inde est quod secundum quod in diversis est, de necessitate habet diversum esse; unde humanitas non est una in Socrate et in Platone secundum esse, quamvis sit una secundum propriam rationem. In communicatione vero qua divina natura communicatur, quia ipsa est per se subsistens, non requiritur aliquid materiale per quod consistentiam recipiat; unde non recipitur in aliquo quasi in materia, ut sic genitus inveniatur ex materia et forma compositus. Et quia iterum ipsa essentia est suum esse, non accipit esse per suppositum in quo est; unde per unum et idem esse est in communicante et in eo cui communicatur, et manet eadem secundum numerum in utroque. "

Haec ille in forma. Ex quibus accipio tria. Primum est quod non est de ratione formae quae communicatur per productionem aliquam, quod capiat esse per illam productionem ; et hoc, si illa forma subsistat et sit suum esse. Secundum est quod in formis non subsistentibus et quae non sunt suum esse, hoc requiritur, scilicet quod capiant esse per productionem per quam communicantur. Tertium est quod de ratione formalis termini alicujus productionis est quod perillam productionem communicetur producto, et quod productum capiat esse per illam. Unde sanctus Thomas, ibidem, dicit : " Natura cujuslibet actus est quod seipsum communicet quantum est possibile; unde unumquodque agit secundum quod est actu ; agere vero nihil aliud est quam communicare illud per quod agens est in actu, secundum quod est possibile. "

Haec ille.

Ex quo patet quod illud per quod agens est in actu, communicatur producto per illam actionem. Illud autem communicatur quod actionem terminat et communicationem. Unde hoc sufficit ad rationem termini formalis, scilicet quod communicetur et quod per illum productum assimiletur producenti. Ex quibus omnibus patet solutio ad omnia argumenta quae iste facit. Nam omnia pro majori parte fundantur in hac propositione, scilicet quod de ratione formalis termini est in quacumque productione quod capiat esse per illam. Modo constat per praedicta hoc non oportere, nisi quando forma quae communicatur et per productionem acquiritur, non est suum esse nec subsistit. In forma autem quae est suum esse secus est. Hujusmodi autem est essentia divina. Et per istam distinctionem omnia ejus argumenta solvuntur. Unde ad primum dicitur quod major est falsa quae illam propositionem assumit saepe dictam. Ad secundum per idem. Illa enim differentia inter productionem et relationem, quam dat Simplicius, habet verum de productione formae non subsistentis, et quae non est suum esse; non autem in divinis, ut dictum est, presertim quia ibi productio non est aliud quam relatio, nec differunt nisi secundum modum intelligendi. Ad tertium conceditur major. Sed ad minorem dicitur quod illa maxima : Propterquod unumquodque etc, potest exponi tripliciter; et in nullo sensu facit ad propositum. Primo enim exponitur, secundum sanctum Tbomam, de Veritate, q. 10, art. 9, ad 3"", ubi dicit quod non tenet in causis aequivocis, " quae non recipiunt eamdem denominationem ; sicut albedo facit album, quamvis illa non sit alba sed est quo aliquid est album. " Secundum autem istam expositionem diceretur in proposito quod formalis terminus productionis et ipsum productum totale non se habent sicut causa et effectus univoci, nec conveniunt in nomine; et ideo non oportet quod si Filius, ratione essentiae quam accipit, dicitur capere esse vel produci, quod similiter ipse formalis terminus dicatur esse capere vel produci. Et huic expositioni consona est aliorum expositio dicentium quod inter illa quae requiruntur ad veritatem dictae maximae est hoc, quod scilicet illud propter quod aliud dicitur tale, etiam ipsum sit tale. Verbi gratia : si conclusio est nota propter principium, ad hoc ut concludatur quod principium est magis notum, necesse est quod principium sit notum, alioquin non concluderetur, ut patet. Nam quamvis sit scita propter principium , quia tamen principium non est scitum, ideo non dicitur quod sit magis scitum (a). Quia ergo aliquando formalis terminus non accipit esse per productionem, non sequitur quod accipiat magis esse. Secundo exponitur sic dicta maxima, secundum sanctum Thomam, 1 p., q. 87, art. 2, ad 3"". Dicit enim quod " habet verum solum in his quae sunt ejusdem ordinis, puta in uno genere causae (6); puta, si dicatur quod sanitas est desiderabilis propter vitam, sequitur quod vita sit magis desiderabilis. Si autem accipiantur ea quae sunt diversorum ordinum, non habet veritatem, ut, si dicatur quod sanitas est desiderabilis propter medicinam, non ideo sequitur quod medicina sit magis desiderabilis; quia sanitas est in ordine linium, medicina autem in ordine causarum efficientium. " Haec sunt verba ejus.

Ad propositum diceretur quod formalis terminus productionis, et ipsum suppositum per se productum, non sunt ejusdem ordinis, sicut nec forma nec formatum, vel producibile per se, et producibile per accidens. Sicut enim sanctus Thomas probat, 1 p., q. 65, art. 4, et q. 45, art. 4, per Aristotelem, LIBRI I. SEN TENTURUM 7. Metaphijsicx (t. c. 26) : " Illud quod proprie fit est compositum; formae autem rerum corporalium habent quidem quod aliquando sint, et aliquando non sint, absque hoc quod ipsa generentur vel corrumpantur, sed compositis generatis aut corruptis; quia formae non habent esse, sed composita per eas; sic enim alicui competit fieri sicut et esse. "

Haec ille.

Ex quo patet quod forma non per se lit, sed per accidens, suppositum autem per se. In divinis autem, natura vel essentia nec per se nec per accidens fit aut producitur; quia de ratione ejus est esse, ac per hoc non potest intelligi ut in potentia ad esse quod est terminus productionis. Tertio exponitur dicta maxima, secundum sanctum Thomam, 1. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 2, ad 2" . Dicit enim quod dicta regula habet verum " quando illud quod convenit alicui propter aliud, est diversum in utroque, et praecipue quaudo unum est causa alterius essentiali ordine causae. Tunc enim causalitas sua extenditur respectu totius speciei, et non respectu unius individui, ut dicit Avicenna; sicut calor est magis in igne quam in corpore mixto ".

Haec ille.

Juxta quam expositionem diceretur in proposito quod esse quod competit composito propter formam, non est aliud ab esse formae; quia, sicut dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2, et 1. p., q. 45, art. 4, " esse est subsistentis, tamquam ejus quod est, licet sit naturae vel formae, tamquam ejus quo est; unde nec natura rei, nec partes ejus dicuntur proprie esse, accipiendo esse pro actu entis. " Et post pauca, dicit quod " esse (a) Petri non est nisi unum; habet tamen respectum ad diversa principia ipsum Petrum constituentia. " Patet ergo quod, quia esse vel etiam capere esse non est aliud, in divinis, in supposito producto, quam in divina essentia, quae non accipit esse, vel saltem non alia productione quam suppositum, ideo non oporiet quod magis producatur vel capiat esse quam divinum suppositum. Quare dicta regula in proposito nihil juvat. Ad quartum dicendum quod illa verba Commentatoris, scilicet agens generat (6) formam, non ita sunt intelligenda, quod agens generet formam principalius quam compositum vel suppositum formae. Sed hoc ideo dicit, quia forma est ratio fiendi sibi composito; ex hoc enim compositum dicitur fieri, quia materia reducitur de potentia in actum formae, vel quia accipit formam sibi communicatam ab agente, et non quia accipit materiam. Isto namque modo exponit sanctus Thomas illam propositionem libri de Causis, scilicet : prima rerum creatarum est esse. Dicit enim sic in 1 p., q. 45, art. 4, ad l" , quod in illa propositione, " Iy esse non importat subjectum creationis, sed importat propriam rationem objecti (6) generat. - non generat Pr.

creationis. Nam ex eo aliquid dicitur creatum, quia est ens; non ex hoc quia est hoc ens, cum creatio sit emanatio totius esse ab ente universali. Et est similis modus loquendi ac si diceretur quod primum visibile est color, quamvis illud quod proprie videtur sit coloratum. "

Haec ille.

Ita in proposito. Cum dicitur quod agens producit compositum quia producit formam, sensus est, quod ideo agens producit compositum, quia communicat formam, vel quia producit habens formam, non quod forma proprie producatur. Aei quintum negatur antecedens, si illud quod communicatur praeexsistat in generante vel communicante illud ; si autem praeexsistat in subjecto productionis, scilicet in materia ipsius producti, concedo quod illud non erit formalis terminus productionis. Et causa est, quia si illud praeexsistat in subjecto productionis vel transitionis, tunc illud non communicatur producto, virtute illius productionis; secus si illud praeexsistat in producente; tunc enim producens potest illud communicare producto. Et hujusmodi exemplum est de anima intellectiva, iiuam homo cibum digerens communicat materiae cibi digesti et carni noviter generata?. Verumtamen istud argumentum solvitur per primam distinctionem ; quia procedit de formis quae non sunt suum esse, cujusmodi est raritas vel quantitas, de qua adversarius arguit. Ad sexium negatur minor. Totam enim realitatem quam habet Filius accipit ex vi essentiae ut a formali ratione, et non ex vi proprietatis; nam, licet proprietas Filii, scilicet filiatio, sit vera res, et relatio realis, tamen ipsa non habet quod sit res realis ex ratione relationis, sed ex ipso esse quod habet in suo fundamento, scilicet divina essentia. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 1, (( relatio, secundum suam rationem, habet quod ad aliud referat, sed non habet quod ponat aliquid in eo de quo dicitur, sicut omnes aliae formae absolutae ex ipsa sua ratione habent quod aliquid ponant in eo de quo dicuntur. Et ideo inveniuntur aliquae relationes nihil ponentes in eo de quo dicuntur. Relatio tamen tunc dicitur realis, quando habet aliquid in re, supra quod ejus esse fundatur, sicut aequalitas super quantitatem. Et ita relationes distinguentes personas habent fundamentum in re, scilicet ipsam naturam quae communicatur, secundum communicationem naturae. "

Haec ille.

Patet ergo quod formalis et prima ratio principalisque est ipsa divina essentia proprietati quod sit res, et quod habeat realitatem; et consequenter minor rationis est falsa. Nec valet probatio ejus, cum fundetur in illa falsa consequentia prius negata, scilicet: essentia non accipit esse, nec realitatem, per productionem ; ergo Filius non accipit suam realitatem per illam. Ista enim in solutione primi argumenti ostensa est penitus non valere. Ad septimum dicitur sicut ad primum, et quartum. Forma enim non proprie fit, ut habetur 7. Metaphysicas (t. c. 27); sed tamen compositum fit propter formam, et non propter materiam. Similiter argumentum non est ad propositum; quia Commentator loquitur de formis quae non sunt suum esse, de quibus non loquimur in prasenti. Ad octavum negatur major. Et exemplum adductum in probatione est ad oppositum. Constat enim quod in nutritione corrumpitur cibus; ergo aliquid generatur ex eo; et constat quod illud est aliqua pars nutriti, ut caro vel hujusmodi. Quaero igitur quae forma substantialis sit terminus hujus generationis. Et non potest dari alia nisi anima intellectiva praecedens, nisi vellemus ponere alias formas substantiales in carne humana prater intellectivam, quod non ponimus. Illud ergo exemplum destruit argumentum, et astruit nostrum propositum, scilicet quod formalis terminus productionis non necessario capit esse per illam. Ad nonum negatur minor; immo anima erit formalis terminus resurrectionis. Unde istud argumentum, et praecedens, destruit seipsum, cum exempla sint ad oppositum. Et cum dicitur quod resurrectio non est generatio; dico quod verum est, quia generatio importat quod genitum non praefuerit generationi ; modo illud quod resurget, prius fuit; et iterum quia illa resurrectio non erit terminus alicujus alterativis praecedentis ordinatae ad susceptionem foriiiae in materia (a); et multa alia dissimilia possent reperiri. Verumtamen sive resurrectio sit generatio, ut multi concedunt, sive non, ut dictum est, tamen causa quam argumentum assignat, quare resurrectio non est generatio, nulla est. Dicit enim quod resurrectio non est generatio quia anima praefuit. Hoc enim non est vera causa. Quia si hominis anima crearetur ante materiae creationem et corporis formationem , et postea infunderetur corpori disposito, homo resultans diceretur in illa unione produci, et tamen anima praefuisset; sufficit enim quod homo non praefuisset, qui vere et per se dicitur in illa unione corporis et anirnae produci, et non ejus pars nisi praecidens. Ad decimum dicitur quod ubi est exitus de potentia in actum, tunc productio forma? ebt media secundum rem inter formalem terminum productionis et formale principium productivum ; sed ubi non est talis exitus de potentia in actum secundum diversitatem nature, sed mera communicatio foriiiae subsistentis, et qua est actus purus secuudum idem esse in producente et producto, hoc non oportet; ibi enim productio non potest realiter distingui a termino nisi secundum rationem intelligendi. Unde sanctus Thomas, 1. Sentcnt.. dist. 4, q. 1, art. 1, ad 4 , dicit : " Generatio non est aliquid realiter medium inter Patrem et Filium, cum generatio, passive accepta, secundum rem sit ipsa filiatio, quae est proprietas Filii et est in Filio; active vero accepta, est ipsa paternitas quae est in Patre et est ipse Pater; tamen significat proprietatem per modum actus, et illa significatio fundatur supra rem in acceptione unius ab alio. "

Haec ille. Ad undecimum negatur minor, et ejus probatio. Non enim de ratione formalis termini productionis passive dictae est quod sibi correspondeat terminus a quo, nisi quando productio passiva est exitus de potentia in actum, et quando per eam communicatur forma quae non est suum esse; sed ratio formalis termini consistit in hoc quod, per illum, productum assimiletur producenti, et communicetur sibi a producente. Ad duodecimum dicitur quod formalis terminus generationis est divina essentia, sed terminus totalis est ipse Filius. Et ad improbationem primi dico quod fundatur in falso, scilicet quod terminus formalis necessario capiat esse et realitatem per productionem. Ad improbationem secundi similiter dico quod fundatur in falso, scilicet quod passiva generatio constituat Filium; hoc enim falsum est, cum nulla origo personam constituat in divinis, ut alias videbitur. Aliud etiam falsum ibi supponit, scilicet istud : generatio passiva est Filius vel filiatio; ergo non terminatur ad Filium. Ista enim consequentia non valet. Nam licet sit identitas realis inter generationem et genitum in divinis, tamen differunt ratione, fundata supra veritatem rei, ex qua consequitur quod ibi potest aliquid significari per modum vue, et aliquid per modum termini. Aliud falsum ibidem multiplicatur, scilicet quod origo passiva necessario distinguitur ab originato; ex quo infert quod nec Filius nec filiatio capit esse per originem; quae ambo falsa sunt. Dico enim quod non oportet originem distingui ab originato, nisi ubi origo non subsistit nec est suum esse; tunc enim origo est accidens originati; sed ubi origo est suum esse subsistens, ipsa est illud quod originatur secundum rem. Ad declmiimtertlum dico quod fundatur in illo falso saeps dicto, scilicet quod formalis terminus necessario originatur. Cujus falsitas patet. Quia in corruptione hominis sua forma non desinit esse, quare nec oportet quod in ejus generatione incipiat esse. Implicat etiam aliud falsum, scilicet quod generatio realiter distinguatur a generato ubicumque, vel origo ab originato. Ad deoliTiuiiNiuarliiiii negatur minor. Dico enim quod generatio passiva se habet per modum viae ad essentiam divinam et ad personam. Nec probationes obstant. Non quidem prima; quia non est inconveniens terminum praeexsistere via; metaphorice dicta , quam dicimus productionem, ut saepe dictum fuit. Nec valet probatio qua probatur generationem non posse dici viam in personam. Licet enim generatio TENTURUM sit persona, et generatio sit via in personam, non sequitur : ergo persona est via in personam ; sed est fallacia accidentis. Falsum etiam assumitur ibidem, scilicet quod persona Filii constituatur per originem. Item, quod omnis via necessario sit a termino in terminum realiter distinctos. Hoc enim non oportet nisi loquendo de via pedum ; sed non loquendo de via quas non est nisi acceptio forma , quae pro tanto dicitur via quia praesupponitur acceptio habitioni; prius enim, secundum modum intelligendi, Filius accipit essentiam quam subsistat in ea vel constituatur ex ea ; et ad hunc sensum generatio dicitur via. Ad (leelnuimquintum dicitur quod minor falsa est. Per passivam enim generationem Filius accipit omnia quae habet, juxta illud Hilarii : Nihil habet Filius nisi natum ; quod glossat Magister, scilicet nisi " quod nascendo accepit ". Dico tamen quod generatio passiva non distinguitur realiter ab eo quod accipitur per eam secundum rem, sed ratione; et ideo oporet non solum assignare productionem, immo terminum distinctum ab ea, saltem ratione, cum ille sit de ratione productionis. Ad decimumsextiiin dico quod falso nititur fundamento, scilicet quod verbum mentis nostrae non sit aliquid subjecti (oc) exsistens in anima, sed sit ipsa res intellecta posita in esse apparenti. Hujus enim falsitas alias ostendetur. Ad decimnmseptimum dicitur quod in divinis non est proprie passio principalis quam iste diflinit. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 41, art. 1, ad 3" et ad 2" : (( Passio, inquit, dicit motum prout est in mobili ab aliquo, et ideo non est in divinis nisi grammatice loquendo, quantum ad modum significandi; sicut Patri attribuimus generare, Filio autem generari. Actio autem , secundum primam nominis institutionem , importat originem motus; origo enim motus secundum quod incipit ab aliquo et terminatur in illud quod movetur, est actio. Sic autem non est in divinis. Et sic infeil ex se passionem. Sed in divinis dicitur actio ordo originis secundum quod ab aliquo principio procedit in illud quod est a principio; quae quidem habitudo est ipsa relatio vel notio. Quia tamen de divinis in talibus rebus loqui non possumus, nisi secundum modum rerum sensibilium a quibus cognitionem accipimus, et in quibus actiones et passiones, in quantum motum implicant, aliud sunt a relationibus quae ex actionibus et passionibus consequuntur, oportuit seorsum significari habitudines personarum per modum actus, et seorsum per modum relationis. Et sic patet quod sunt idem secundum rem, sed differunt secundum modum significandi. "

Haec ille in forma. II. Ad argumentum Occam. - Ad argumentum Occani negatur major. Non enim verum est quod sicut de ratione termini totalis est capere totaliter esse per productionem, quod similiter de ratione termini formalis sit capere esse formale per productionem, ut patet ex dictis. Nec valet probatio per exemplum de materia, quoniam illa non est ratio quare materia non est formalis terminus aut totalis actus productionis, scilicet quod non capit esse per productionem ; sed causa est, quia non communicatur ab agente ipsi producto, sed solum forma, loquendo de agente materiali; loquendo vero de prima rerum creatione a Deo, qua materia creabatur, adhuc ipsa non dicebatur formalis terminus, quia ipsa non potest in esse prodire nisi sub forma, nec habet ordinem ad esse actu, in quod tendit omnis productio, nisi mediante forma.

Ad confirmationem dicitur quod in illo casu, scilicet si materia crearetur sub anima intellectiva praeexsistente, anima esset formalis terminus creationis materiae, in quantum esset formalis terminus productionis compositi resultantis ex anima antiqua et materia nova ; non enim essent ibi duae productiones, quarum una terminaretur ad materiam solum, et alia ad compositum, sed eadem esset; nam materia non habet unde possit propriam productionem passivam terminare; sed crearetur illud compositum ratione unius partis, scilicet materiae; illa autem materia potius concrearetur quam crearetur. III. Ad argumenta Gregorii.

Ad primum Gregorii negatur major, ubi terminus formalis sola ratione distinguitur a termino totali. Tunc enim formalis terminus non est pars secundum rem, cum sit totum productum; nec etiam pars secundum rationem , ubi formalis terminus secundum suam rationem est actus purus et subsistens, non mendicans esse a supposito. Ad secundum negatur major. Dico enim quod in productione angeli assignatur terminus formalis ipsa natura angeli, et terminus totalis ipsum suppositum, posito etiam quod sola ratione distinguerentur; omnis enim productio terminatur ad quod est.

Ad confirmationem dico quod in simplicissimo, puta Deo, distinguitur ratione et modo significandi, quod est et quo est, ut Deus et deitas, Pater et paternitas, licet abstractum et concretum nullatenus realiter distinguantur. IV. Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi dicitur quod principium et principiatum realiter distinguuntur, loquendo de principio quod, et de principiato quod ; sed loquendo de principio quo et principiato quo, non oportet quod distinguantur. Hanc solutionem ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 41, art. 5, ad 1"", ubi sic ait : " Agens distinguitur a facto, et generans a generato; sed illud quo generans generat est commune generato et generanti, et tanto perfectius quanto perfectior fuerit generatio. Unde, cum in divinis sit perfectissima generatio, illud quo generans generat est commune generato et generanti, idem numero, non solum specie, sicut in rebus creatis. Per hoc ergo quod dicimus : divina essentia est quo generans generat, non sequitur quod essentia distinguatur, sicut sequeretur si diceretur quod essentia divina generat. "

Haec ille.

Eamdem ponit solutionem, de Potentia Dei, q. 2, art. 2, ad 3" . Ex quo patet quod non oportet illud quo producens producit distingui realiter a forma qua productum generationem terminat; nec principium quo generans generat distingui a formali termino generationis. Nec probationes valent, ibidem factae, cum solum probent principium quo esse verius principium quam principium quod. Tamendico quod illae non probant quod terminus formalis sit verius principiatum quam suppositum productum, nisi quando formalis terminus accipit esse per productionem ; cujusmodi non est in divinis, nec semper in creaturis, ut patet in nutritione, item in resurrectione. Et similiter patet quod argumentum tenet in formis quae non sunt suum esse; tales enim non communicantur nisi secundum aliud esse, ut prius dicebatur. Ad secundum negatur major. Non enim est de ratione termini formalis quod producatur, ut ibidem false supponitur. Dico etiam quod filiatio non proprie producitur, sed Filius; cum relatio, in quantum hujusmodi, non sit terminus productionis, ut dicitur 5. Physicorum (cap. 10), et 11. Metaphysicae (t. c. 10). Ad tertium dicitur sicut ad primum. Licet enim producens distinguatur a producto, tamen illud quo producens producit non oportet distingui a producto; sicut, licet producens non producat nisi ratione principii quo, ut Pater ratione essentiae, non tamen oportet quod essentia producat, si Pater producit. A simili, si Pater est principium ratione essentiae, non oportet quod, sicut Pater distinguitur a Filio, quod essentia distinguatur a Filio. Et in proposito, Filius producitur et generatur ratione essentiae quam accipit; non tamen oportet essentiam distingui a Patre, si Filius distinguitur a Patre; sed sufficit quod alium modum essendi respectivum habeat in producente principium quo, quam habeat in producto terminus formalis. Sic autem est in proposito. Nam essentia est in Patre sub paternitate et in Filio sub filiatione, quae sunt relationes realiter distinctae, et distincti modi reales, scilicet a se et ab alio. Sj 2.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Petri Joannis.

Ad primum contra tertiam conclusionem negatur major. Sufficit enim quod illa distinguantur ratione quorum unum accipit esse per productionem et non - QUAESTIO I. 25.1 aliud. Sed sciendum quod distinctio rationis multos habet gradus; nec quicumque sufficit ad hoc quod praedicata contradictoria pure realia de taliter distinctis verificentur; sed tamen distinctio rationis in tali gradu, quo seilicet distinctio rationis fundatur in distinctione reali, isto modo quod taliter distincta ratione vel secundum rationem, sic se hahent in re quod unum est commune secundum rem et idem pluribus oppositis et distinctis, reliquum autem non est commune sed condistinctum alicui vel aliquibus sub illo communi contentis, talis, inquam, distinctio rationis sufficit ad hoc quod praedicata realia contradictoria de extremis illius distinctionis verificentur; praesertim quae competunt extremis in quantum distinguuntur. Hujusmodi autem sunt ista praedicata : generari, non generari, capere esse et non capere, produci et non produci. Nam talium praedicatorum unum convenit uni extremo distinctionis secundum rationem, quantum ad hoc in quo distinguitur ab alio extremo, in quantum scilicet persona se habet ut quid distinctum, et essentia ut commune quid. Produci autem convenit distincto et particulari, non autem communi et indistincto. Ad secundum dicitur quod generatio divina terminatur in Filio ad rem; verumtamen in Filio est res quae terminat generationem per modum formalis termini, et illa est essentia. Filius etiam est res quae terminat generationem per modum geniti, nec tamen oportet quod si Filius generetur, et Filius est res divinae naturae, quod ideo divina natura generetur; sed est fallacia accidentis, sic arguendo : res quae est Filius generatur, et illa res est divina essentia; igitur natura divina generatur. Ad tertium dicitur quod sicut nulla persona simul eadem generatione generat et generatur, ita nulla essentia generat et generatur eadem generatione. Nec valet probatio : Pater et Filius sunt idem essentialiter; ergo eadem essentia generat et generatur. Nam, non omne quod est Pater generat, nec omne quod est Filius generatur.

Ad confirmationem dicitur quod dictum Augustini non solum intelligitur de eadem persona, immo de eadem essentia; nec ly se solum refert personam secundum rem, sed secundum modum significandi. Stat enim ly se pro supposito locutionis, quo modo essentia potest dici suppositum. Ad quartum negatur major. Non enim Pater est essentia generans, sed essentia sub paternitate. Nec est simile de sapientia et de essentia, licet improprie dicatur sapientia generans, et magis improprie essentia vel substantia aut natura generata. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 2, sic ait : " Generare proprie convenit supposito in quantum distinctum; et ideo quanto magis nomen appropinquat ad suppositum distinctum, tanto verius potest de ipso praedicari actus generandi. Unde haec est propriissima : Pater generat; quia imponitur nomen TENTI ARUM 2:;4 LIBUI I. SEN Patris a proprietate distinguente (a). Et similiter potest dici : Persona generat; quia nomen persona: imponitur a communi proprietate quae dicitur personalitas. Et consequenter minus proprie dicitur : Deus generat; quia quamvis claudat in se suppositum, non tamen suppositum distinctum, nec imponitur nomen a proprietate distinguente (6), sed ab essentia communi. In nominibus etiam abstractis est ordo. Quia quaedam dicunt ordinem ad actum, sicut virtus, bonitas, lux, natura, et habitus; et quia actus sunt suppositorum, ideo in istis invenitur dictum : sapientia generat, vel : natura generat; tamen hujusmodi locutiones non sunt extendendae, sed sunt pie intelligendae. Quaedam vero nomina sunt, quae non dicunt ordinem ad operationem, sed tamen imponuntur secundum lationem nominis ab actu substandi, sicut substantia; unde hoc nomen, substantia, adhuc accedit ad rationem suppositi. Sed hoc nomen, essentia, omnino removetur a ratione suppositi. Et ideo minime potest dici quod essentia generet. Si tamen inveniretur, esset exponenda : essentia generat, id est Pater, qui est essentia. "

Haec ille. Ad quintum dicitur quod major est auctoritas Magistri sententiarum in hac parte auctoritate cuiuscumque sancti, quoniam confirmata est per Ecclesiam. Sancti tamen intellexerunt quod essentia dicitur generata, hoc est communicata. Cum enim ait Augustinus : essentia de essentia, lumen de lumine, ars de arte, semper subdit : et ambo unum lumen, lina essentia, una ars, ut notet communicationem ejusdem naturne, non autem generationem. Ad sextum patet per idem. II. Ad argumenta aliorum. - Ad primum dicitur quod illud sophisma peccat per fallaciam accidentis. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 6""", solvens hoc sophisma : essentia divina est paternitas; filiatio est essentia divina ; ergo filiatio est paternitas, dicit in tali processu incidere fallaciam accidentis. Cujus rationem assignat : quia licet in Deo nullum sit accidens, est tamen ibi quaedam similitudo accidentis, in quantum ea quae de se (y) invicem praedicantur secundum accidens, sunt unum subjecto et differunt ratione. Vult ergo quod, cum persona praedicetur quasi per accidens de essentia, cum ex tali identitate secundum rem personae et essentiae infertur ea quae dicuntur de uno dici ile alio, committitur fallacia accidentis. Et idem ponit, 3 p.,q. 3, ait. 6, ad 3"", ubi dicit quod, sic arguendo : Deus est ingenitus; Filius est Deus; ergo Filius est ingenitus, committitur fallacia figurae dictionis, et fallacia accidentis. Cui concordat Cathon in proposito dicens quod in argumento quod habetur prae manibus est duplex fallacia, scilicet figurae dictionis, pro eo quod in majore et minore non est idem modus praedicationis; nam in majore, cum dicitur : omnis Filius fuit genitus vel generabatur, est predicatio formalis, cum omne verbum praedicetur formaliter, et non solum per identitatem ; in minore vero, cum dicitur : essentia divina est Filius, est predicatio per identitatem tantum; et ideo non valet discursus. Est etiam fallacia accidentis; quia filiatio, in quantum praedicatur de essentia per identitatem, accidit quod generetur; et ideo non est medium sufficiens ad concludendum generari de essentia divina. Sed contra hanc responsionem arguit Gregorius, primo contra primam. Quia alius et alius modus praedicandi in utraque praemissa, nisi aliud interveniat, non committit fallaciam figurae dictionis. Quod patet; quia alias haec esset fallacia figurae dictionis : omne animal est sensibile; omnis homo est animal; ergo omnis homo est sensibilis; quia in majore est praedicatio secundi modi dicendi per se, et in minore est praedicatio primi modi; et generaliter, quandocumque propria passio superioris praedicaretur de per se inferiori per ipsum superius tamquam per medium, esset fallacia figurae dictionis.

Item, quandocumque aliqua passio praedicarelur de subjecto aliquo per diffinitionem subjecti, esset fallacia figurae dictionis; quia alius modus praedicandi est quando passio praedicatur de diffinitione subjecti, ab illo quo diffinitio subjecti praedicatur de subjecto; et sic in multis demonstrationibus esset fallacia, quod non est dicendum.

Item, hic esset fallacia : omne animal est album; omnis homo est animal; ergo omnis homo est albus, cum praedicatio majoris sit per accidens, et praedicatio minoris per se. Et sic prima responsio non valet. Contra secundam responsionem arguit sic. Primo. Quoniam secundum eam in multis optimis syllogismis esset fallacia accidentis. Verbi gratia : in ultimo nunc assignato; nam animali, in quantum praedicatur de homine, accidit quod sit album, multo magis quam Patri accidat generare, in quantum de eo praedicatur essentia.

Secundo. Quia secundum istam responsionem accipitur accidens non pro eo quod realiter adest et abest, nec pro eo quod accidentaliter praedicatur, sed generaliter pro omni extraneo a ratione subjecti, et sic generare est accidens Patri; et sequitur quod in multis demonstrationibus esset talis fallacia, sicut patet in impugnatione primae solutionis. Ad primum contra primam solutionem respondetur quod non quaecumque variatio modi praedicandi infert fallaciam figurae dictionis. Sed tamen ille varius modus praedicandi, quo unum praedicatum mutatur in aliud, puta ad aliquid in aliquid, vel econverso, infert fallaciam figurae dictionis, eo potissimum quando praedicatum quod praedicatur de terminis alicujus praedicamenti, et in quantuli] hujusmodi, concluditur praedicari de terminis alterius praedicamenti, propter hoc quod predicantur de terminis primi praedicamenti in quantum habent talem modum praedicandi vel econtra; sicut cum dicimus generari praedicatur de Filio, quia est relativum, et ideo infertur quod generari praedicetur de essentia, quia Filius de essentia praedicatur vel econtra. Sic in propositu. Dico ergo quod praedicatio primi et secundi modi non est talis variatio quae causet fallaciam figura dictionis, sic quod repugnat ei praedicari de aliis quibus non convenit in secundo modo. Sic in proposito, aliqua praedicata conveniunt relativis in quantum hujusmodi, scilicet quia sunt distincta in divinis, quibus repugnat praedicari de non distinctis, ac per hoc de non relativis, lai^e capiendo relativum pro supposito in divinis. Ad secundum, de passione, dico quod illa variatio modi praedicandi non variat veritatem propositionis, sicut in proposito, ubi actus notionales piae-dicantur de relativis solum, non autem de aliis, nisi implicite vel explicite dicant relationem et supponant pro ea; cujusmodi sunt, persona, Pater, Deus. Unde sanctus Thomas, i. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 2, ad 2"" : " Relativum in divinis dicitur multipliciter. Propriissime enim relativum est quod secundum nomen suum ad aliud refertur, ut Pater. Aliud est relativum quod consequitur vel causat relationem , sicut generatio et generare. Aliud est quod implicite claudit in se relationem; sicut Trinitas, personas distinctas relatione; et hoc nomen, peisona, includit relationem distinguentem. Aliud potest dici relativum in quantum pro relativo ponitur, sicut Deus et quaedam nomina abstracta; cujus ratio est dicta. "

Haec ille. Ad tertium dico quod praedicatio per se et per accidens non causat fallaciam figurae dictionis, sed forte fallaciam accidentis. Quandocumque enim aliqua duo de se invicem accidentaliter praedicantur, si aliquod praedicatum conveniat uni illorum in quantum distinguitur ab alio, et illud praedicatum concludatur inesse alteri, committitur fallacia accidentis. Sicut, in proposito, essentia et Filius accidentaliter quodammodo de se invicem praedicantur. Si ergo generari, quod convenit Filio inquantum est suppositum distinctum, concludatur praedicari de essentia, quia praedicatur de Filio, committitur dicta fallacia; non enim oportet ea quae conveniunt Filici secundum modum quo differt ab essentia, praedicari de essentia, licet Filius et essentia de se invicem praedicentur; et de hoc amplius dicium est dist. 2. Per hoc patet ad argumenta contra secundam responsionem. Ad secundum patet per idem ; quia committitur fallacia accidentis. Ad tertium dicendum quod ista consequentia non valet : essentia est Filius generatus; ergo essentia est generata; sicut nec ista : essentia est res generans; ergo essentia est generans. Cujus causa est, secundum sanctum Thomam, 1. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 1, ad 4" , quia forma adjectivi non circa idem ponitur in antecedente et consequente ; sed in antecedente, ponitur circa personam; in consequente vero, circa essentiam. Et ad probationem consequentiae dicitur quod Philosophus ad efficaciam illius consequentiae non solum ponit illam conditionem, quae dicta est in arguendo, sed etiam quamdam aliam, scilicet si secundum se praedicetur et non secundum accidens, simpliciter et non tantum cum addito aliquo vel determinatione quodlibet illorum praedicetur de tali subjecto. Nunc autem non sic est in proposito; quia ly generatum non praedicatur secundum se si particulariter et adjective tantum sumatur, sicut oportet si secunda consequentia valere debet, seilicet: essentia est generata; ergo generabatur. Ad aliam probationem dictae consequentiae conceditur prima consequentia, et negatur secunda. Ad probationem dico quod illa secunda tunc tantum habet veritatem universaliter, quando illud superius praedicatur universaliter de illo inferiori et de omni de quo inferius illud praedicatur, ita quod non solum praedicatur de illo inferiori distributo pro omnibus suis per se sed etiam pro omnibus de quibus ipsum dicitur, sic quod talis propositio possit esse major in syllogismo perfecto regulato per dici de omni. Nunc autem in proposito, ly generatum non est taliter superius ad hoc generatum. Nam haec est falsa : omne quod est hoc generatum est generatum. Ideo dicta consequentia non valet. Patet ergo quod consequentia, breviter, a praedicato conjuncto ad partes ejus non valet, nisi quaelibet pare praedicati praedicetur de omni illo de quo praedicatur conjunctum. Similiter consequentia ab inferiori ad superius non valet, nisi superius praedicetur de quocumque de quo praedicatur inferius. Nullum autem praedictorum est in proposito verum. Ad quartum dicitur quod sanctus Thomas respondet in simili proposito, primo Sentent., ubi supra (dist. 5, q. 1, art. 1), ad 3 , ubi sic arguit : " Si essentia est Pater, ergo essentia est Pater Filii; sed relativa dicuntur ad convertentiam ; ergo Filius erit Filius essentiae, et sic essentia generat. " Ecce argumentum. Et respondet : " Dicendum, inquit, quod, cum dicitur : essentia est Pater, est duplex locutio, ex eo quod ly Pater potest teneri quasi adjective, ut ponat formam suam circa essentiam, et sic est falsa, quia proprietates non determinant essentiam ; vel potest sumi substantive, et tunc Pater supponit in praedicato pro persona Patris, et sic est vera. Nec oportet quod fiat hoc modo conversio : ergo Filius est Filius essentiae, sed Filius est Filius Patris qui est essentia. "

Haec ille.

Ita in proposito, dico quod, concessa ista : essentia est Filius Patris, non sequitur : ergo Pater est Pater essentiae, sed sequitur quod est Pater Filii qui est essentia; nec sequitur : essentia est Filius Patris; ergo est generata, nisi ly Filius staret adjective, et ad hunc sensum negatur quod essentia sit Filius Patris; essentia non opponitur relative Patri, hoc enim significat nomen Filii tentum adjective. Pro intellectu hujus et praecedentis solutionis, notandum quod sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 5, in expositione litterae, sic ait : a Differentia est inter nomina suhstantiva, et adjectiva. Substantiva enim significant non tantum formam, sed suppositum forma?. Unde possunt praedicari ratione utriusque. Et quando praedicantur ratione suppositi, dicitur praedicatio per identitatem ; quando vero ratione formae, dicitur per denominationem seu per informationem. Et haec est magis propria praedicatio, quia termini in praedicato tenentur formaliter. Adjectiva autem significant tantum formam; et ideo non possunt praedicari nisi per informationem. Unde haec est falsa : essentia est generans; quamvis haec sit vera : essentia est Pater. "

Haec sanctus Thomas. Ex quibus patet quae praedicatio sit identica, et quae formalis. Ad quintum dicitur quod illa conversio non valet; quia, nascens, in antecedente stat substantive; aliter esset incongrua; et in consequente stat adjective; et non stat uniformiter. Sed debet converti sic : nascens est essentia; ergo essentia est Filius nascens, vel aliquid nascens, aut hujusmodi, addendo in consequente aliquid quod prohibeat ne adjectivum ponat formam suam circa essentiam. Ad sextum dicitur quod in divinis generatur aliqua res, et conceditur quod illa res quae generatur est essentia; nec tamen sequitur : ergo essentia generatur. Nec sequitur : res quae est essentia generatur, sumendo rem pro relativo ; ergo essentia generatur; sicut non sequitur : res quae est essentia distinguitur realiter a Filio; ergo essentia distinguitur realiter a Filio. Quia essentia semper stat pro re communi, et non pro persona. Hoc autem quod dico, res quae est essentia, potest stare pro absoluto, et pro relativo. Et ideo non quidquid praedicatur de uno praedicatur de alio. 8 3.

Ad argumenta contra quartam conclusionem I. Ad argumenta Durandi. - Ad primum contra quartam conclusionem dico quod non aliud concludit nisi quod essentia est illud de quo est Filius; non tamen sequitur quod essentia se habeat in generatione Filii quasi materia vel subjectum, sed quod habet unam de conditionibus materiae (a), non tamen totum quod est de ratione materiae, scilicet potentia-litatem, et amabilitatem (6). Potest etiam dici quod illud de quo est aliquid, non oportet quod sit illius materia, nec quasi materia, immo potest esse illius forma specifica, sicut cum dicimus : angelus est de natura intellectuali, ut dictum fuit in probatione quartae conclusionis; quod patet expressius : quia si anima producta esset ante corpus, et postea infunderetur corpori, ille homo qui sic produceretur non esset de anima sicut de materia, et constat quod anima praefuisset productioni, et inexsisteret homini producto. Ergo vel falsum esi, quod omne praeexsistens productioni et inexsistens producto sit illud de quo est productum, ut sumitur in majore hujus argumenti, vel falsum est quod omne illud de quo est productum sit ejus materia vel quasi materia, licet conveniat cum materia in una conditione. Ad secundum dicitur quod major est falsa, nisi quando talia constituentia sic se habent quod non quodlibet est totum constitutum, sed pars ejus, vel principaliter importans partem ; sicut genus et differentia in rebus compositis. Modo in divinis essentia est ipsa persona divina, et relatio similiter. Non valet similiter major, nisi ubi talia constituentia non sunt suum esse. Tunc enim oportet unum esse potentiale respectu alterius. In divinis autem non differt quod est et esse; et ideo nihil potest habere rationem potentiae. Ad tertium per idem. Dico enim primo quod essentia non recipit aliquid secundum rem in divinis, cum sit purus actus, licet praeexsistat, secundum modum intelligendi, relationibus. Dico secundo quod non oportet quod recipiens aliud sit potentiale vel materiale, nisi acquirat aliquod esse per illud; cujusmodi non est in divinis; immo relationes sunt per exsistentiam (a) divinae essentiae, et habent esse per eam, non autem econtra; et ideo, posito quod essentia reciperet relationes, non sequitur quod se haberet, respectu earum, ut potentiale subjectum. II. Ad argumenta Henrici.

Ad primum Henrici negatur major. Non enim oportet quod illud de quo aliquid producitur vel est, sit subjectum generationis, aut productionis ejus; et de hoc datur exemplum ab aliquibus : si enim forma praeexsisteret et sub illa crearetur materia, compositum resultans produceretur de illa forma, et tamen non esset subjectum generationis illius. Istud concordat illi quod dicit sanctus Thomas, prima parte, ut allegatum fuit in quarta conclusione, quod Michael potest dici esse de natura intellectuali, et consequenter fieri de illa. Non oportet ergo ly de, semper dicere circumstantiam materiae vel subjecti. Ex quo patet ad illam confirmationem quae ibi fiebat.

Ad replicaui quae ibi ponitur, dico quod sancti dicentes Filium esse natum de substantia Patris, designant consubstantialitatem principii productivi. Unde simul ly de importat consubstantialitatem et distinctionem inter illud de quo est et illud quod de eo est. Hinc est quod non dicimus domum esse de aedificatore, nec creaturam de Deo, quia non est consubstantialitas domus ad aedificatorem, nec Dei ad creaturam, nec econtra. Similiter ubi nulla est distinctio non dicimus hoc de hoc proprie loquendo, unde non dicimus ferrum esse de ferro; sed bene dicimus cultellum esse de ferro, quia inter cultellum et ferrum est distinctio sicut interprincipium intrinsecum et principiatum. Sensus est ergo : Filius est natus de substantia Patris, id est, est natus a Patre qui est eadem substantia quod ipse (a) et ejus principium. Non dicimus autem quod Filius est de essentia, quia essentia non est principium ejus, nec ab ipso distincta; nec dicimus quod Filius est de substantia Spiritus Sancti aut quod Pater est de essentia Filii, quia licet inter eos sit consubstantialitas et personalis distinctio, non tamen Sanctus Spiritus est principium Filii, nec Filius principium Patris. Quamvisautem non absolute dicamus: Filius est de essentia, dicimus tamen quod Filius est de essentia Patris, quoniam in eo quod dicitur Patris notatur distinctio et principiatio, in eo vero quod essentia, denotatur consubstantialitas; et debet exponi per hanc : Filius est a Patre cum quo est una essentia et substantia. Quod vero contra hoc inducitur ex argumentatione Augustini, non tollit quod dictum est. Nam Augustinus accipit ibi esse de nihilo, eo modo quo creatura dicitur esse de nihilo, scilicet quia non est ex aliquo praeexsistente, nec tota ejus substantia est (6) aliquid praeexsistens; et per oppositum accipit esse (y) de aliqua substantia communiter, tam pro esse de aliqua substantia praeexsistente non producta per talem productionem, quam pro esse vel fieri aliquam substantiam actualiter in alio exsistentem improductam. Hoc autem modo, Filius non est de nihilo, sed de aliqua substantia; et non est de aliqua substantia quam Patris; ergo est de ejus essentia, id est substantia quae est Patris. Et sic procedit argumentatio, et concludit propositum ejus. Quamvis autem Maximinus concederet Filium esse ex Patre, non tamen concedebat ipsum esse unam substantiam cum Patre; quod Augustinus ex dalis probat contra eum : quia ipse non est de nihilo, ut creatura, et per consequens oportet quod de aliqua, vel sit aliqua substantia praeexsistens; et non apparet nisi substantia Patris; ergo est substantia Patris; ac per hoc est ex Patre qui est substantia quae est Filius, et econtra. Et ista responsio est Gregorii de Arimino qui non multum deviat a sancto Tlioma. Unde sanctus Thomas, primo Scatent., dist. 5, q. 2, art. i : " Haec praepositio, de, proprie significat principium et consubstantialitatem. Haec autem propositio, ex, ordinem principii designat. Unde quidquid dicitur esse de aliquo, est ex illo, sed non convertitur; sicut dicitur dist. 36. Unde haec praepositio, ex, quandoque notat ordinem temporis, ut: ex mane fit dies; quandoque ordinem principii agentis, sicut: artificiata sunt ex artifice; quandoque principium materiale, ut: cultellus est ex ferro. Sed de, cum denotet consubstantialitatem, semper notat principium vel materiale vel agens consubstantiale, sicut dicimus quod homo filius generatur de patre suo, cum sit generatio per decisionem substantia?. Et secundum istum modum, Filius de Patre dicitur, et de essentia Patris; tamen de Patre sicut generante, et de essentia sicut degenerationis principio communicato. Unde et accedit ad similitudinem secundum materiam (a), si a materia removeatur totum quod est (6) imperfectionis, et remaneat haec sola de conditionibus materiae, quod est manens in re, et per eam res subsistit, et praecipue res artificiata, quae est in genere substantiae propter suam materiam, et non propter suam formam, ut dicit Commentator, 2. libro de Anima (commento 4). "

Quia ergo, de, dicit consubstantialitatem et ordinem ad principium, et consubstantialitas respicit personam generantem, ideo non dicimus quod Filius sit de essentia, sed quod sit de essentia Patris; et ideo non oportet esse distinctionem Filii ab essentia. Ad secundum dico quod si major intelligatur de terminis productionis, quae sunt forma et ejus privatio, major est vera, sed minor est falsa; cum divina essentia nunquam fuerit sub privatione Filii; nec probatio vadit ad hoc propositum. Si autem termini productionis intelligantur, principium productivum, et ipsum productum, major est falsa. Ad tertium dicitur quod, secundum sanctum Tho-mam, de Potentia Dei, q. 2, art. 1, adl"" : a. Potentia, quae in Deo ponitur, nec proprie activa est, nec passiva, cum in ipso nec sit praedicamentum actionis nec passionis, sed sua actio est sua substantia; sed est ibi potentia per modum potentiae aetivae significata. Nec tamen oportet quod Filius sit actus vel factus, sicut nec oportet quod ibi sit proprie actio vel passio. "

Haec ille.

Dico tamen quod in divinis est potentia qua aliquis, puta Pater, generat, et est ibi potentia qua alius, puta Filius, generatur; eadem tamen est potentia, quae est in Patre, ut generet, et in Filio ut generetur, secundum quod ponit sanctus Thomas, primo Sentent., dist. 7, q. ultima, art. 1. Ad quartum dicitur quod, licet Filius Dei non producatur de aliqua materia, non tamen producitur de nihilo. Unde sanctus Thomas, primo Sentent., dist. 5, q. 2, art. 2, ad l" , sic ait : " Quamvis Filius non sit de materia, tamen non sequitur quod non de aliquo, quia est de substantia Patris ; quo etiam remoto, adhuc non sequeretur quod esset ex nihilo, ut dictum r. - i- Sancti, voluntas est principium, sed natura. Quod enim voluntas, in quantum hujusmodi, non sit principium talium actuum, arguit sic : " Voluntas, in quantum voluntas est, cum sit libera, ad utrumlibet se habet. Potest enim agere et non agere, sic vel sic facere, velle vel non velle. Et si, respectu alicujus, voluntas sit determinata, hoc non est in quantum voluntas, sed ex inclinatione naturali quam habet ad aliquid, sicut ad finem ultimum quem non potest non velle; sicut voluntas humana non potest nolle beatitudinem, nec velle miseriam. Ex quo patet quod omne illud cujus voluntas est principium, quantum in se est, possibile est esse vel non esse, et esse tale vel tale, et esse tunc vel nunc. Omne autem quod sic se habet, creatum est; nam in eo quod est increatum non est potestas ad esse vel non esse, sed per se est necesse esse, ut probat Avicenna. Si igitur ponatur Filius voluntate generatus, sequitur necessario ipsum esse creaturam. "

Et eo modo potest argui de Spiritu Sancto. Sed quod dictorum actuum natura sit principium, arguitur sic, ab eodem, ibidem : " Natura, inquit, ad unum determinata est. Et secundum hoc, ex hoc quod Filius est a Patre generatus natura, oportet quod ipse non possit esse non generatus, et quod non possit esse alio modo quam est, aut Patri non consubstantialis vel inaequalis, cum illud quod naturaliter procedit, procedat in similitudinem ejus a quo procedit; et hoc est quod dicit Hilarius, in libro de Synodis (super cau. 24. Sirmiens.). Omnibus creaturis substantiam Dei voluntas attulit; sed Filio naturam dedit perfecta nativitas. Et ideo talia sunt cuncta creata, qualia Deus esse voluit; Filius autem talis est qualis est Deus. Sicut autem dictum est, voluntas, licet respectu aliquorum ad utrumque se habeat, tamen respectu finis ultimi naturalem inclinationem habet; et similiter, intellectus, respectu principiorum, naturalem quemdam motum (a) habet. Principium autem divinae cognitionis est ipse Deus, qui etiam est finis suae voluntatis. Unde, illud quod procedit in Deo per actum intellectus cognoscentis seipsum, naturaliter procedit; et similiter quod procedit peractum voluntatisdiligentis seipsum. Et propter hoc, cum Filius procedat per actum divini intellectus, in quantum Pater cognoscit seipsum, et Spiritus Sanctus per actum voluntatis, in quantum Pater diligit Filium, sequitur quod tam Filius quam Spiritus Sanctus naturaliter procedant; et ex hoc, ulterius, quod sint consubstantiales, et coaequales, et coaeterni Patri et sibi invicem."

Haec ille in forma. Eamdem conclusionem cum probationibus tenet 1 p., q. 41, art. 2. Ex qua conclusione cum probationibus sequitur quod Spiritus Sanctus non plus producitur voluntate, in quantum voluntas est, quam Filius; secundo, quod Filius producitur intellectu, ut natura est; tertio, quod Spiritus Sanctus producitur voluntate, hoc est per actum voluntatis, ut naturalis (a) est; natura quidem ad unum determinata est (6). Unde, in de Potentia Dei, q. 10, art. 2, ad 4"", dicit quod " sicut Filius naturaliter procedit a Patre, ut verbum, ita Spiritus Sanctus naturaliter procedit ab eo, ut amor)). Secundum enim quod ponit sanctus Thomas, 1. Senent., dist. 6, q. 1, art. 2, voluntas divina non se habet ad Spiritum Sanctum, sicut principium ad principiatum, sed sicut principium ad id quod est sibi ratio principiandi; et similiter se habet intellectus ad Verbum : " Voluntas, inquit, potest comparari ad aliquid dupliciter : aut sicut potentia ad objectum, aut sicut principium. Si comparetur voluntas ad aliquid, ut objectum, tunc omne volitum a Deo potest dici esse voluntate ejus; et sic potest dici : Pater est Deus sua voluntate; vult enim se esse Deum ; et similiter potest concedi, quod Pater genuerit Filium voluntate. Si autem voluntas comparetur ad aliquid, ut principium, hoc potest esse dupliciter : quia, aut illud, ad quod comparatur, dicit rationem principiandi, aut dicit ipsum principiatum. Si primo modo, sic comparatur voluntas ad processionem Spiritus Sancti qui procedit ut amor, in quo amore voluntas principiata producit, scilicet creaturas; et secundum hunc modum etiam intellectus se habet in Deo ad generationem Filii qui procedit ut ars et verbum. Si secundo modo, tunc principiatum procedit a voluntate secundum conditionem voluntatis. Voluntas autem, quantum est in se, est libera; unde principiata voluntatis sunt tantum ea quae possunt esse vel non esse. Et hoc modo, constat quod voluntas divina comparatur ad creationem rerum, et non ad generationem Filii. "

Haec ille.

Ex quibus videtur velle quod essentia divina est principium generationis, et spirationis, et creationis, et omnium divinorum actuum ; sed non sub nuda ratione essentia?. Quinimmo essentia divina, ut induit rationem intellectus aut memoria?, est principium generationis Verbi, ut Verbum, licet Filii, ut est Filius, principium generationis sit essentia ut induit rationem natura?. Ulterius, essentia, ut induit rationem voluntatis naturalis, est principium spirandi Spiritus Sancti; sed, ut induit rationem voluntatis libera? indifferenter ad opposita, sic est principium creaturarum. Et ex hoc solvuntur multa? contradictiones, qua? videntur in dictis sancti Thomae. Quarta conclusio est quod licet Spiritus Sanctus procedat naturaliter a Patre, non tamen procedit ab eo per modum natura?, sed per modum voluntatis. Prima pars conclusionis probata est in praecedenti - QUAESTIO 1. conclusione. Sed secundam probat sic sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 10, art. 2 : " Convenienter, inquit, dixerunt qui posuerunt unam istarum processionum esse per modum naturae et intellectus, aliam per modum voluntatis, quantum ad hoc quod processio, quae est secundum naturam vel intellectum, non praeexigit aliam processionem, processio autem quae est per modum voluntatis aliam processionem praeexigit. Nam amor alicujus rei non potest a voluntate procedere, nisi praeintelligatur processisse ab intellectu verbum conceptum; bonum enim intellectum est objectum voluntatis. "

Haec ille. Item, ibidem, ad H ; " Processio quae est per modum voluntatis, distinguitur tripliciter ab ea quae est per modum naturae. Primo, quia sicut processio quae est per modum naturae non praeexigit aliam processionem, ita nec processio quae est per modum intellectus (a); processio autem quae est per modum voluntatis, de necessitate praeexigit aliam processionem , quae est per modum intellectus. Secundo, quia sicut natura producit aliquid in similitudinem sui, ita et intellectus, tam intra quam extra. Intra quidem, sicut verbum est similitudo rei intellectae, et intellectus intelligentis seipsum. Extra autem, sicut forma intellecta inducitur in artificiatum. Voluntas autem non producit suam similitudinem intus, nec extra. Intus quidem non; quia amor, qui est intranea processio voluntatis, non est aliqua similitudo voluntatis vel voliti, sed quaedam impressio relicta ex voluntate (6) in volito, aut quaedam unio unius ad alterum. Extra autem non; quia voluntas imprimit in artificiatum formam intellectam prius quam volitam, secundum ordinem rationis; unde principaliter est similitudo intellectus, et secundario voluntatis. Tertio, quia processio naturae (y) est tantum ab uno, sicut ab agente, si sit perfectum agens; nec obstat quod in animalibus idem generatura duobus, scilicct ex patre et matre, nam solus pater est agens in generatione, mater vero est patiens. Similiter autem processio intellectus est ab uno solo. Sed amicitia, quae est amor mutuus, procedit a duobus ad invicem se amantibus. "

Haec ille. Sed dicitur forte quomodo stant simul ista duo, quod Spiritus Sanctus naturaliter producatur, non tamen per modum naturae. Respondet sanctus Thomas, ibidem, ad 4 , dicens : i Spiritus Sanctus naturaliter procedit a Patre, ut amor, nec tamen Spiritus Sanetus procedit per modum naturae. Hoc enim dicitur in divinis procedere per modum naturae quod procedit sicut ea quae in creaturis a natura producuntur et non a voluntate. Sic ergo differt naturaliter produci, et produci per modum naturae. Dicitur autem produci naturaliter, propter naturalem habita) ila nec processio quae est per modum intellectus. -Ob. Pr. (6) ex voluntale. - Om. Pr. (y) naturae.

nec Pr. tudinem quam habet ad suum principium; per modum vero naturae produci dicitur quod producitur ab aliquo principio sic producente (a) sicut natura producit, j

Haec ille. Quinta conclusio est quod licet Spiritus Sanetus procedat naturaliter, cum hoc tamen libere procedit a Patre. Unde sanctus Thomas dicit, ibidem, ad 5"" : " Naturalis, inquit, necessitas, secundum quam voluntas aliquid ex necessitate velle dicitur, ut felicitatem, libertati voluntatis non repugnat, ut docet Augustinus, 5. de Civitate Dei (cap. 10). Libertas enim voluntatis coactioni vel violentia? opponitur. Non autem est violentia vel coactio in hoc quod aliquid movetur secundum ordinem suae naturae, sed magis in hoc quod naturalis motus impeditur, sicut cum impeditur grave ne descendat ad medium. Unde voluntas libere appetit felicitatem, licet necessario appetat illam. Sicut etiam et Deus sua voluntate libere amat seipsum, licet de necessitate amet seipsum, et necessarium est quod tantum amet se, quantum bonus est, sicut tantum intelligit se, quantum est. Libere igitur Spiritus Sanctus procedit a Patre, non tamen possibiliter, sed ex necessitate, nec possibile fuit ipsum procedere minorem Patre, sed necessarium fuit illum Patri esse aequalem, sicut et Filium qui est Verbum Patris. "

Haec ille. .Sexta conclusio : quod, licet respectu generationis Filii Deus habuerit voluntatem concomitantem, non tamen accedentem, nec antecedentem duratione vel intellectu. Istam conclusionem probat sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 3, ad 2 ". Dicit enim sic : n Respectu nullius rei est Deo voluntas accedens; (juia quidquid aliquando vult, ab aeterno voluit; concomitans vero est respectu omnium bonorum quae sunt tam in illo quam in creaturis : vult enim se esse, et creaturam esse; sed praecedens vel antecedens, tempore quidem, non est nisi respectu creaturarum quae ab aeterno non sunt, praecedens vero intellectu est respectu actuum aeternorum qui significantur ad creaturas terminari, sicut dispositio, praedestinatio (6) et hujusmodi. Generatio vero Filii nec est creata, nec ad creaturas terminari significatur. Unde respectu ejus non est voluntas praecedens, nec tempore, nec intellectu, sed solum voluntas concomitans. "

Haec ille. Et in hoc terminatus primus articulus sit. TENTURUM