ARTICULUS I.

AN DEI POTENTIA SIT INFINITA; ET GENERALITER, AN DEUS SIT INFINITUS A. - CONCLUSIONES Quantum ad primum, sit Prima conclusio : Ouod Deus non est infinitus secundum quantitatem molis continuam, vel discretam, sed secundum magnitudinem spiritualem. dicatur ad actum, non potest actum excedere, sicut nec in unoquoque, ita nec simpliciter. Cum ergo materia prima, sit infinita in sua potentialitate, relinquitur quod Deus, qui est actus purus, sit infinitus in sua actualitate. "

Haec ille. Eamdem conclusionem ponit, de Potentia Dei, q. 1, art. 2; et 1 p., q. 7, art. 1; et 1 Sentent., dist. 43, q. 1, art. 1. Secunda conclusio est quod Deus non est inlinitus privative, sed negative. Istam conclusionem tenet, in omnibus praedictis locis. Unde, 1 Sentent., ubi supra (dist. 43, q. 1, art. 1), sic ait : " Infinitum, inquit, dupliciter potest sumi, scilicet : privative, et sic Deo non convenit; nibil enim, proprie loquendo, privative de ipso dici potest; vel negative, et sic Deus dicitur infinitus, secundum Damascenum (1. de Fide orth., cap. 2), quia nullo modo finitur. "

Haec ille. Et, de Potentia Dei, ubi supra (q. 1, art. 2), sic ait : " Infinitum dicitur dupliciter. Uno modo, privative ; et sic dicitur infinitum quod natum est habere finem et non habet; tale autem infinitum non invenitur nisi in quantitatibus. Alio modo, dicitur infinitum negative, id est, quod non habet finem. Infinitum primo modo acceptum, Deo convenire non potest : tum quia Deus est absque quantitate ; tum quia omnis privatio imperfectionem designat, quae longe est a Deo. Infinitum autem dictum negative, convenit Deo. "

Haec ille. Et, Contra Gentiles, ubi supra (lib. 1, cap. 43), dicit : " Ostendendum, inquit, est Deum esse infinitum ; non tamen sic, ut infinitum privative sumatur, sicut in quantitate dimensiva vel numerali. Nam hujusmodi quantitas, nata est habere finem; unde secundum subtractionem finis, eo quod illum nata sunt habere, infinita dicuntur; propter hoc in eis infinitum imperfectionem designat. Sed in Deo infinitum negative tantum intelligitur; quia nullus est perfectionis suae terminus vel finis, sed est perfectissimus. Et sic infinitum Deo attribui debet. "

Haec ille. Tertia conclusio est quod non solum Dei virtus est infinita negative, immo ejus essentia, et sapientia, et omnia quae sunt in eo. Istam conclusionem probat ipse, 1 Sentent., ubi supra (dist. 43, q. 1, art. 1), dicens : a Quidam accipientes finitum et infinitum, solum secundum quod sunt passiones quanti, non potuerunt in Deo invenire infinitatem, nisi secundum quod inveniebant in eo rationem quantitatis virtualis; unde dicebant Deum esse infinitum, quia virtus ejus est infinita. Et ideo quidam negaverunt Dei essentiam esse infinitam, in ratione essentia; consideratam; et sic Istam probat sanctus Thomas, 1 Contra Gentiles, cap. 43, dicens : " Cum infinitum, inquit, quantitatem sequatur, ut philosophi tradunt, non potest infinitas Deo attribui ratione multitudinis; cum ostensum sit solum unum esse Deum, nullam-que in eo compositionem, vel partium, vel accidentium inveniri. Secundum etiam quantitatem continuam, infinitus dici non potest; cum ostensum sit eum esse incorporeum. Relinquitur ergo investigare an, secundum spiritualem magnitudinem, esse infinitum ei conveniat. Quae quidem spiritualis magnitudo, quantum a duo attenditur, scilicet : quantum ad potentiam, et quantum ad propriae naturae completionem et bonitatem. Dicitur enim aliquid magis vel minus album, secundum modum quo in eo sua albedo completur. Pensatur etiam magnitudo virtutis, ex magnitudine actionis vel factorum. Harum autem magnitudinum, una alteram consequitur : nam ex hoc ipso quod aliquid est in actu, est activum ; secundum igitur modum quo in actu suo completur, est modus magnitudinis suae virtutis. Et sic relinquitur res spirituales, magnas (a) dici, secundum modum suae completionis; nam et Augustinus (6. de Trinit., cap. 8) dicitquod in his quae non mole magna sunt, idem est esse majus, quod melius. Ostendendum est igitur, secundum hujus magnitudinis modum, Deum esse infinitum. Omne namque quod secundum suam naturam finitum est, ad rationem alicujus generis determinatur. Deus autem non est in aliquo genere; sed ejus perfectio omnium generum perfectiones continet, ut supra ostensum est. Est igitur infinitus.

Adhuc : In rebus invenitur aliquid quod est potentia tantum, ut materia prima; aliquid quod est actus tantum, ut Deus, sicut supra ostensum est; aliquid quod est actus et potentia, sicut res creatae. Sed, cum potentia etiam a Sanctis eam (a) videri asserebant. Sed illud est erroneum. Et ideo aliter dicendum quod, secundum Philosophum, 5 Metaphysicae (t. c. 22), finis vel terminus dicitur multipliciter. Uno modo, quantitatis, sicut punctus lineae; et hoc modo dicitur Anitum et infinitum a positione vel privatione talis finis, secundum quod finitum vel infinitum est passio quantitatis; et sic non sunt nisi in corporeis. Dicitur vero alio modo finis, quantum ad essentiam rei, sicut ultima differentia constitutiva, ad quam finitur essentia speciei; unde illud quod significat essentiam, vocatur diffinitio vel terminus. Et sic dicitur unumquodque finiri per illud quod (6) determinat vel contrahit essentiam suam : sicut natura generis, quae de se est indifferens ad multa, finitur per unam differentiam; et materia prima, quae de se est indifferens ad omnes formas, unde infinita dicitur, finitur per formam ; et similiter forma, quae, quantum in se est, potest perficere diversas partes materiae, finitur per materiam in qua recipitur. Et a negatione talis finis, essentia divina infinita dicitur. Omnis enim forma, in propria ratione, si abstracte consideretur, infinitatem habet : sicut in albedine abstracte intellecta, ratio albedinis non est finita ad aliquid; sed tamen ratio coloris, et ratio essendi, determinatur in ea, et contrahitur ad determinatam speciem. Et ideo illud quod habet esse abstractum et nullo modo receptum in aliquo, immo ipsummet est suum esse, illud est infinitum simpliciter. Et ideo essentia ejus est infinita, et bonitas ejus, et quidquid aliud de eo dicitur; quia nihil eorum limitatur ad aliquid, sicut quod recipitur in aliquo, limitatur ad capacitatem ejus. Et ex hoc quod essentia Dei est infinita, sequitur quod ejus potentia sit infinita. Et hoc expresse dicitur in libro de Causis, quod ens primum habet virtutem infinitam, quia ipsummet est sua virtus. "

Haec ille. Et de Potentia Dei, ubi supra (q. 1, art. 2), sic dicit: " Infinitum dictum negative, convenit Deo quantum ad omnia quae sunt in illo; quia nec ipse aliquo modo finitur, nec ejus essentia, nec sapientia, nec bonitas. Unde omnia in ipso sunt infinita. "

Haec ille. Eamdem probationem innuit, 1 p., ubi supra (q. 7, art. 1), dicens : " Infinitum dicitur aliquid, eo quod non est finitum. Finitur autem quodammodo materia per formam, et forma per materiam. Materia quidem per formam, in quantum materia, antequam recipiat formam, est in potentia ad multas formas; sed cum recipit unam, terminatur per illam. Forma vero finitur per materiam, in quantum forma, in se considerata, est communis ad multa; sed per hoc quod recipitur, fit forma deterfa) eam. - Om. Pr. minata hujus rei. Materia autem perficitur per formam per quam finitur: et ideo infinitum secundum quod attribuitur materiae vel potentiae, habet rationem imperfecti; est enim quasi materia non habens formam. Forma autem non perficitur per materiam, sed magis, per eam ejus amplitudo contrahitur; unde infinitum, secundum quod se tenet ex parte formae non determinatae per materiam, habet rationem perfecti. Illud autem quod est maxime formale omnium, est ipsum esse, ut ex superioribus patet. Cum igitur esse divinum non sit esse receptum in aliquo, sed ipse sit suum esse subsistens, ut supra ostensum est, manifestum est quod ipse Deus est perfectissimus. "

Haec ille. Eamdem probationem ponit, Contra Gentiles, ubi supra (lib. 1, cap. 43). Arguit enim sic : c( Omnis actus alteri inhaerens, terminationem recipit ex eo in quo est; quia quod est in altero, est in eo per modum recipientis. Actus igitur in nullo exsistens, nullo terminatur; puta, si albedo per se exsisteret, perfectio albedinis in ea non terminaretur, quominus haberet quidquid de perfectione albedinis haberi potest. Deus autem est actus in nullo exsistens : quia non est forma in materia; nec esse suum inhaeret alicui formae vel naturae, cum ipse sit suum esse. Relinquitur ergo ipsum esse infinitum.

Item : Tanto aliquis actus est perfectior, quanto minus habet potentiae admixtum. Unde omnis actus cui permiscetur potentia, habet terminum suae perfectionis; cui autem non permiscetur potentia aliqua, est absque termino perfectionis. Deus autem purus actus est, absque omni potentia. Ergo est infinitus.

Amplius : Ipsum esse, absolute consideratum, infinitum est; nam ab infinitis et infinitis modis, participari potest. Si igitur alicujus esse sit finitum, oportet quod limitetur esse illud per aliquid aliud, quod sit aliqualiter causa illius esse, vel receptivum ejus. Sed esse divini (a) non potest esse aliqua causa : quia ipse est per se necesse esse; nec ejus esse est (6) receptum, cum ipse sit suum esse. Igitur esse suum est infinitum, et ipse est infinitus.

Adhuc : Omne quod habet aliquam perfectionem, tanto est perfectius, quanto illam perfectionem plenius participat. Sed non potest esse aliquis modus, nec etiam cogitari potest, quo plenius habeatur aliqua perfectio (y), quam ab eo quod per suani essentiam est perfectum, et cujus essentia est sua bonitas. Hoc autem Deus est. Nullo modo igitur cogitari aliquid melius aut perfectius Deo potest. Est igitur infinitus in bonitate. "

Haec ille. Quarta conclusio est quod, licet divina potentia DISTINCTIONES XLIII habeat Infinitatem ex essentia, tamen aliquem modura inlinitatis habet potentia, quem non habet essentia. Istam conclusionem probat ipse, de Potentia Dei, ubi supra (q. 1, art. 2), sic dicens : " Sciendum quod cum potentia activa sequatur actum, quantitas potentiae sequitur quantitatem actus; unumquodque enim tantum abundat in virtute agendi, quantum est in actu. Deus autem est actus infinitus. Quod patet, ex hoc quod actus non finitur nisi dupliciter. Uno modo, ex parte agentis, sicut ex voluntate artificis recipit quantitatem et terminum pulchritudo domus; alio modo (a), ex parte recipientis, sicut calor in lignis determinatur, et quantitatem recipit secundum dispositionem lignorum. Ipse autem divinus actus non finitur ex aliquo agente; quia non est ab alio, sed est a seipso. Neque finitur ex aliquo recipiente : quia, cum nihil potentiae passivae ei admisceatur, ipse est actus purus, non receptus in aliquo; est enim Deus ipsum esse suum, in nullo receptum. Unde patet quod Deus infinitus est. Quod sic videri potest. Esse enim hominis, terminatum est ad speciem hominis, quia est receptum in natura humanae speciei; et simile est de esse equi, vel cujuslibet creaturae. Esse autem Dei, cum non sit in aliquo receptum, sed sit esse purum, non limitatur ad aliquem modum perfectionis essendi; sed totum esse (S), in se habet. Et sic, sicut esse in universali acceptum ad infinita se potest extendere; ita divinum esse, infinitum est. Et ex hoc patet quod sua virtus, vel potentia activa, infinita est. Sed sciendum quod, quamvis potentia habeat infinitatem ex essentia, tamen ex hoc ipso quod comparatur ad ea quorum est principium, recipit quemdam modum infinitatis, quem essentia non habet. Nam in obj ectis (y) potentiae,quaedam multitudo invenitur; in actione etiam (o), invenitur quaedam intensio, secundum efficaciam agendi; et sic potest potentiae activae attribui quaedam infinitas, secundum conformitatem ad infinitatem quantitatis continuae et discretae: discretae quidem, secundum quod quantitas potentiae attenditur in multa vel pauca objecta posse; et haec vocatur quantitas extensiva : continuae vero, secundum quod quantitas potentiae attenditur in hoc quod intense vel remisse agit; et haec vocatur quantitas intensiva. Prima autem quantitas convenit potentiae respectu objectorum, secunda vero respectu actionis; istorum enim duorum, potentia activa est principium. Utroque autem modo divina potentia est infinita. Nam nunquam tot effectus facit, quin plures facere possit; nec unquam ita T XLIV. - QUAESTIO 1. S25 intense operatur, quin intensius operari possit. Intensio autem in operatione divina, non est attendenda secundum quod operatio est in operante; quia sic semper est infinita, cum operatio Dei sit divina essentia. Sed attendenda est secundum quod attingit effectum ; sic enim quaedam moventur a Deo efficacius, et quaedam minus efficaciter. "

Haec ille. Quinta conclusio est quod divinae potentiae et virtutis infinitas, sufficienter arguitur ex creatione rerum de nihilo. Istam conclusionem probat sanctus Thomas in diversis locis. Et quidem, quod (a) ex supposito quod Deus mundum de nihilo creaverit, arguatur necessario eumdem infinitum in virtute, probat, 1 p., q. 45, art. 5, ad 3"", dicens : " Virtus facientis non solum consideratur ex substantia facti, sed etiam ex modo faciendi; major enim" calor non solum magis, sed etiam citius calefacit. Quamvis igitur creare aliquem effectum finitum, non demonstret potentiam infinitam, tamen creare ipsum ex nihilo, demonstrat potentiam infinitam. Si enim tanto major virtus requiritur in agente, quanto potentia est magis remota ab actu, oportet quod virtus agentis ex nulla potentia praesupposita, quale agens est creans, sit infinita; quia nulla est proportio nullius potentiae ad aliquam potentiam, quam praesupponit virtus agentis naturalis, sicut et non entis ad ens. "

Haec ille. Item, de Potentia Dei, q. 3, art. 4, sic dicit: it Creatio infinitam virtutem requirit in potentia a qua egreditur. Quod ex quinque rationibus apparet.

Prima est ex hoc quod potentia facientis, proportionatur distantiae quae est inter illud quod fit et oppositum ex quo fit; quanto enim frigus est vehementius, et a calore magis distans, tanto majori (6) virtute caloris opus est, ut ex frigido fiat calidum. Non esse autem simpliciter, in (y) infinitum ab esse distat; quod ex hoc patet, quod a quolibet ente determinato plus distat non esse quam quodcumque ens a qualicumque alio ente distans inveniatur. Et ideo ex omnino non ente aliquid facere, non potest esse nisi potentiae infinitae.

Secunda ratio est : quia hoc modo factum agitur, quo faciens agit. Agens autem agit, secundum quod in actu est. Unde illud solum se toto agit, quod totum actu est; quod non est nisi actus infiniti, qui est actus purus. Unde et rem agere secundum totam ejus substantiam, solius infinitae virtutis est. - Tertia ratio est : quia, cum omne accidens oporteat esse in subjecto, subjectum autem actionis sit recipiens actionem, illud LIBRI I. SEN TENTURUM solum in faciendo aliquid recipientem materiam non requirit, cujus actio non est accidens, sed ipsa substantia sua; quod solius Dei est; et ideo solius ejus est creare.

Quarta ratio est : quia, cum omnes causae secundae agentes, a primo agente habeant hoc ipsum quod agant, ut in libro de Causis probatur, oportet quod a primo agente, omnibus secundis agentibus (a) modus et ordo imponatur; ei autem non imponitur modus vel ordo ab aliquo. Cum autem modus actionis (6) ex materia dependeat, quae recipit actionem agentis, solius primi agentis erit absque materia praesupposita ab aliquo agente agere, et aliis omnibus secundis agentibus materiam ministrare.

Quinta ratio ducens est ad impossibile. Nam secundum elongationem potentiae ab actu, est proportio potentiarum, de potentia in actum aliquid reducentium; quanto enim potentia plus distat ab actu, tanto majori potentia indigetur (j). Si ergo sit aliqua potentia finita, quae de nulla potentia praesupposita aliquid operetur, oportet ejus esse aliquam proportionem ad illam potentiam activam quae educit aliquid de potentia in actum; et sic erit aliqua proportio nullius potentiae ad aliquam potentiam; quod est impossibile; non entis enim ad ens nulla est proportio, ut babetur, 4 Physicorum (t. c. 71). Relinquitur ergo quod nulla potentia finita potest aliquid creare, neque virtute propria, neque sicut alterius instrumentum. " - Haec ille. Eamdem rationem, scilicet quintam in numero istarum, ponit, 1. Contra Gentiles, cap. 43 : " Unumquodque agens, tanto virtuosius est n agendo, quanto potentiam magis remotam ab actu, in actum reducit; sicut majori virtute opus est ad calefaciendum aquam, quam aerem. Sed illud quod omnino non est, infinite distans est ab actu , nec est aliquo modo in potentia. Igitur, si mundus factus est postquam omnino prius non erat, oportet virtutem factoris esse infinitam. Haec autem ratio,etiam (o) secundum eos qui ponunt aeternitatem mundi, valet ad probandum infinitatem divinae virtutis. Confitentur enim Deum causam esse mundanae substantiae, quamvis eam sempiternam arbitrentur, dicentes, hoc modo Deum aeternum sempiterni mundi causam exsistere, sicut pes ab aeterno fuisset causa vestigii, si ab aeterno fuisset impressus in pulvere. Hac autem positione facta, secundum rationem praedictam, nihilominus sequitur Dei virtutem esse infinitam. Nam, sive ex tempore, secundum nos, sive ab aeterno, secundum eos, res produxerit, nihil potest esse in re, quod ipse non produxerit (e), cum sit universale essendi principium; et sic (S), nulla praesupposita (a) agentibus. - Om. Pr. materia vel potentia, produxit. Oportet autem proportionem virtutis activae accipere secundum proportionem potentiae passivae; nam quanto potentia passiva major praeexsistit vel praeintelligitur (a), tanto majori virtute activa in actum completur. Relinquitur ergo, cum virtus finita producat aliquem effectum , praesupposita potentia materiae, quod Dei virtus, quae nullam potentiam praesupponit, sit infinita, ii

Haec ille. Item, lib. 2, cap. 21, arguit sic : " Cum omne agens agat secundum quod est actu, oportet modum actionis esse secundum modum actus illius rei; unde calidum quod magis est in actu caloris, magis calefacit. Cuiuscumque igitur actus determinatur ad genus vel ad speciem et accidens, ejus virtutem oportet esse determinatam ad effectus similes agenti, in quantum hujusmodi, ex eo quod omne agens agit sibi simile. Nihil autem quod habet esse determinatum , potest esse simile effectui (6) ejusdem generis vel speciei, nisi secundum rationem generis vel speciei (y); nam secundum quod est hoc aliquid, unumquodque est ab alio distinctum. Nihil ergo cujus esse finitum est, per actionem suam potest esse causa alterius, nisi quantum ad hoc quod habet genus aut speciem; non autem quantum ad hoc quod subsistit ab aliis distinctum. Omne igitur agens finitum, praesupponit ad suam actionem hoc unde suum causatum individuatum subsistit. Non ergo creat; sed solum hoc est illius cujus esse est infinitum, quod est omnis entis comprehendens similitudinem, ut supra ostensum est. "

Haec ille. Et eamdem probationem tangit, 1 p., q. 45, art. 5, ad l , ubi sic ait : " Perfecte participans aliquam naturam, facit simile, non quidem producendo illam naturam, sed applicando eam ad aliquid. Non enim hic homo potest esse causa naturae humanae absolute, quia sic esset suiipsius causa; sed est causa quod natura humana sit in hoc homine generato; et sic praesupponit in sua actione determinatam materiam (S), per quam est hic homo. Sed sicut hic homo participat naturam humanam, ita quodcumque ens creatum participat, ut ita dixerim, naturam essendi; quia solus Deus est suum esse. Nullum igitur ens creatum potest producere aliquod ens absolute, nisi in quantum esse causat in hoc; et sic oportet quod praeintelligatur id per quod aliquid est hoc, actioni qua facit simile in substantia. "

Haec ille. Easdem rationes tangit, 4 Senteni., disi. 5, q.l, art. 3, q 3. Verumtamen ibidem dat viam solvendi, si quis vellet oppositum sustinere cum Magistro, qui posuit quod creaturas potuit communicari potentia creandi. Et similiter, 2 Senteni., dist. 1, DISTINCTIONES XLIII E T XLIV. - QUAESTIO I. q. 1, art. 3. Sed in operibus posterioribus, dixit pro conclusione ista, ubi materiam plenius digessit quam in Scriptis.

Sexta conclusio est quod, supposita aeternitate primi motus, argui posset infinitas divinae virtutis. Istam conclusionem probat Aristoteles, 8 Physicorum, in illo capite : Quod autem hoc (a) necesse est impartibile (6). Et intendit talem demonstrationem, secundum expositionem sancti Doctoris, ibidem (lect. 21) : " Tria sunt in quolibet motu, quorum unum est illud quod movetur, aliud est ipsum movens, tertium vero tempus in quo fit motus. Oportet autem quod omnia illa sint finita, aut omnia infinita, aut quod quaedam sint finita et quaedam (y) infinita, vel duo tantum, vel unum. Ponatur ergo primo, quod A sit movens, et B sit mobile, et tempus infinitum sit C; et ponatur quod aliqua pars ipsius A, quae est D, moveat aliquam partem B, quae sit E. His ergo positionibus factis, concludi potest quod D movet E in tempore non aequali ipsi C, in quo A movebat B, sed in tempore minori. Probatum est enim in 6 Physicorum, quod totum mobile in majori tempore pertransit aliquod signum, quam pars ejus. Cum ergo tempus quod est C, sit infinitum , relinquitur quod tempus per quod D movet E, non erit infinitum, sed finitum ; etsit illud tempusZ; ut sicut A movet B in tempore C, ita D moveat E in tempore Z finito. Cum autem D sit pars ipsius A, subtrahendo ab A, et addendo ipsi D, totaliter ipsum A auferetur et consumetur, cum sit finitum ; omne enim finitum consumitur per subtractionem, si eadem quantitas semper sumatur. Et similiter consumetur ipsum B, si continue subtrahatur aliquid ab ipso, et apponatur ipsi E; quia B etiam ponebatur esse finitum. Sed quantumcumque auferatur a tempore quod est C, etiam secundum eamdem quantitatem auferendo, non consumetur totum C, quod ponitur esse infinitum. Ideo Philosophus ex hoc concludit quod totum A movet totum B in tempore aliquo finito, quod est pars ipsius C. Quod quidem sic sequitur ex praemissis : quia secundum proportionem qua additur ad mobile et ad motorem , additur etiam ad tempus motus; cum ergo subtrahendo a toto mobili et motore, et addendo ad partes ipsorum, quandoque consumatur totum mobile et totum movens, ita quod totum quod erat in toto addatur parti, sequitur quod proportionaliter addendo ad tempus, resultabit tempus finitum, in quo totum movens movebit totum mobile. Et sic oportet quod, si mobile est finitum, et movens finita) hoc.

Om. Pr. tum, quod tempus sit finitum. Sic ergo non est possibile quod a finito movente moveatur aliquid motu infinito, scilicet secundum tempus infinitum. Et sic patet quod non contingit finitum movens movere aliquid tempore infinito. "

Haec est sententia Aristotelis, secundum sanctum Thomam. Quomodo autem illa demonstratio procedat, ibidem declarat sanctus Doctor, dicens : " Tempus motus, inquit, potest dupliciter accipi, in motu locali praecipue : uno modo, secundum partes mobilis; alio modo, secundum partes magnitudinis super quam transit motus. Manifestum est igitur quod prius una pars mobilis transit aliquod signum magnitudinis, quam totum mobile. Similiter totum mobile prius transit unam partem magnitudinis, quam totam. Apparet autem manifeste, ex processu Aristotelis, quod hic loquitur de tempore motus, secundum quod tempus motus accipitur secundum partes mobilis, et non secundum quod accipitur secundum partes magnitudinis. Accipit enim in sua demonstratione, quod pars moventis moveat partem mobilis in minori tempore, quam totum moveat totum; quod non erit verum, si accipiamus tempus motus secundum partes magnitudinis, quae transeuntur motu. Eadem enim est proportio partis motoris ad partem mobilis, quae est proportio totius motoris ad totum mobile. Unde aequali velocitate pars movebit partem, qua totum movet totum ; et sic in aequali tempore pertransibit pars mobilis aliquam magnitudinem mota a parte motoris, et totum mobile motum a toto motore. Vel forte in minori tempore movebitur totum, quam pars : quia potentia unita, major est quam divisa; et quanto major est (a) potentia motoris, velocior est motus, et tempus est minus. Oportet ergo quod hoc intelligatur secundum quod accipitur tempus motus secundum partes mobilis; quia una pars mobilis minori tempore pertransii aliquod signum, quam totum mobile. Et secundum hoc est impossibile quod tempore infinito moveatur, nisi mobile infinitum. Impossibile autem est quod mobile infinitum moveatur a motore finito; quia semper virtus moventis est major quam virtus mobilis. Unde necesse est quod mobile infinitum moveatur a motore infinito. Et sic, sicut impossibile sequitur ex hoc quod ponitur quod motor finitus moveat mobile finitum (6), motu qui sit infinitus secundum partes mobilis; ita, remoto hoc inconvenienti, oportet ulterius concludere, quod motus infinitus sit mobilis infiniti a motore infinito. " " Sed contra hoc potest aliquis objicere, dicit sanctus Thomas, quod Aristoteles non probavit, in hoc libro octavo, motum primum esse infinitum secundum partes mobilis, sicut motus corporis infiniti dicitur infinitus ; quia totum universum corporeum finitum est, ut probatum fuit in 3 Physicorum, et probabitur in 1 Coeli. Unde non videtur esse demonstratio Aristotelis verificata ad propositum concludendum, scilicet ut primus motor, qui movet motum infinitum, sit infinitus.

Sed dicendum quod illud quod est causa prima motus infiniti, oportet quod sit per se causa infinitatis motus; quia semper causa quae est per se, prior est ea quae est per aliud. Virtus autem causae per se, determinatur ad effectum per se, et non ad effectum per accidens; sic enim supra Aristoteles docuit comparare causas effectibus. Cum autem contingat motum esse infinitum dupliciter, scilicet secundum partes mobilis, et secundum partes longitudinis super quam transit motus; infinitum per se, est in motu ex partibus mobilis ; per accidens autem, ex partibus longitudinis; quia quantitas motus, quae attenditur secundum partes mobilis, competit ei secundum proprium subjectum, et ita inest ei per se; quantitas autem motus quae accipitur secundum partes longitudinis, accipitur secundum reiterationem motus ipsius mobilis, prout scilicet totum mobile quod complevit motum (a) suum super unam partem longitudinis, iterato pertransit aliam. Illud ergo quod est prima causa infinitatis motus, habet virtutem super infinitatem motus, quae est per se, ut scilicet possit movere mobile infinitum, si contingat; et ideo necesse est quod sit infinitum. Et quamvis primum mobile sit finitum, tamen habet quamdam similitudinem cum infinito, ut dictum est, 3 Physicorum. Ad hoc autem quod aliquid sit causa motus infiniti per reiterationem motus, quae est per accidens, non oportet quod habeat virtutem infinitam, sed sufficit si habeat virtutem immobilem finitam ; quia, semper manente (S) eadem virtute, poterit reiterare eumdem effectum ; sicut sol habet virtutem finitam, et tamen posset movere inferiora elementa tempore infinito, si motus esset sempiternus, secundum positionem Aristotelis; non enim est prima causa infinitatis motus, sed secundum quod ab alio mota ad movendum tempore infinito, secundum positionem praedictam, i)

Haec ille. Ex quibus patet quomodo duratio motus per infinitum tempus, arguit infinitatem motoris in vigore, et non solum in duratione. Eamdem rationem tangit, 1 Contra Gentiles, cap. 43. Septima conclusio est quod infinitas divlnae potentiae concluditur ex activitate nostri intellectus. Istam probat sanctus Thomas, Contra Gentiles, ubi supra (lib. 1, cap. 43) : " Intellectus noster, inquit, ad infinitum intelligendo extenditur. Cujus signum est quod, quantitate qualibet finita data, intellectus noster majorem excogitare potest. Frustra autem esset haec ordinatio intellectus ad infinitum, nisi esset aliqua res intelligibilis infinita. Oportet igitur esse aliquam rem intelligibilem infinitam, quam oportet esse rerum maximam ; et hanc dicimus Deum. Deus igitur est infinitus, non solum in esse, immo in (a) virtute.

Item : Effectus non potest extendi ultra suam causam ; intellectus autem noster non potest esse nisi a Deo, qui est prima omnium causa; non igitur potest cogitare aliquid intellectus noster majus Deo. Si igitur omni infinito potest aliquid majus cogitare, relinquitur Deum finitum non esse. "

Haec ille. B. - OBIECTIONES g 1.

Contra tertiam conclusionem Argumenta Aureoli.

Sed contra istas conclusiones arguit Aureolus, dist. 43 (q. 1, art, 1), multipliciter. Et primo contra tertiam, quantum ad hoc quod ibidem dicitur, materiam esse causam limitationis et finitationis formae. Primo sic. Si enim materia fuerit causa istius limitationis, causabit eam secundum aliquem modum causalitatis et genus causandi. Sed manifestum est quod non causat eam per modum causac efficientis : non enim materia aliquid efficit in forma; et iterum, agens, quod formam extrahit, est causa effectiva non solum formae, sed limitationis suae. Neque potest dici quod sit causa formalis; quia materia nullius est forma; et iterum, formae non est forma. Neque potest dici quod sit causa finalis : forma enim est finis materiae, et non econtra, ut patet, 2 Physicorum (t. c. 23). Neque potest dici quod causet limitationem istam secundum modum causandi materiae; quia causalitas materiae consistit in recipere, et non in dare; et per consequens, non dabit materia limitationem formae, sed etiam potius recipiet limitatam. Ergo nihil est dictu quod materia limitet formam. Secundo ad idem. Quandocumque aliquid habet aequalem amplitudinem et illimitationem cum alio, non dicitur illud limitare. Sed materia et forma sunt aequalis amplitudinis et illimitationis. Si enim considerentur secundum esse reale, nunquam forma est realiter illimitata; nec etiam materia; immo sunt ad invicem proportionata, et quodlibet est terminatum. Si vero accipiantur secundum esse intellectum , secundum quod isti videntur imaginari, sic non solum forma, ut est communis, est illimitata, et ampla, et praedicabilis de multis; immo etiam materia ut sic intellecta, cum sit de conceptu speciei; DISTINCTIONES XLIIl ET XLIV. - QUAESTIO (. individua enim non solum communicant in forma, immo in tota ratione specifica constituta ex materia et forma. Ergo non potest dici quod materia limitet aut finiat formam. Tertio. Illud quod per nullam potentiam potest fieri illimitatum, immo semper remanet limitatum, non indiget aliquo extrinseco limitante : quoniam omne tale oportet esse limitatum ex natura sua; alioquin, si esset indifferens, posset per aliquam potentiam trahi ad illimitationem, cum non sit aliquid potentiale sine agente potente reducere ad actum. Sed manifestum est quod forma per nullam potentiam potest fieri illimitata : non enim potest Deus facere formam istius lapidis signati esse infinitam ; ex quo patet quod ex se est finita. Ergo non indiget materia aut aliquo extrinseco, ad hoc quod limitetur : solum enim per hoc forma illimitata dicitur, quod potest intelligi ut communis et praedicabilis; et idem contingit de materia, in conceptu specifico; in re autem, quodlibet est per se limitatum, cum neutrum eorum sit per se universale. Quarto. Si materia limitaret formam, sequitur quod forma fieret infinita, si esset abstracta a materia. Sed videmus quod accidentia abstracta ab omni substantia, in hostia consecrata, adhuc remanent limitata; et si Deus separaret a quantitate omnia accidentia, non fieret quantitas illa infinita, quae remanet in Sacramento altaris; nec etiam illa albedo; quia impossibile est quod aliquid transeat de Anitate ad infinitatem, aut e converso, manens realiter idem. Ergo poni non potest quod materia limitet formam. Secundo loco arguit (ibid.), contra eamdem conclusionis probationem, in hoc quod dicit Deum esse ipsum esse subsistens, quasi esse dicat aliquam realitatem additam essentia? in omnibus creaturis. Primo. Quaerendum enim est, inquit, quid intelligunt per hujusmodi esse : aut enim illud quod significat est secundo adjacens, cum dicitur, Deus est; aut illud quod significat ens praedicatum de omni re, prout omnis res est quaedam entitas, et quoddam esse. Sed non potest dari primum : quia esse secundo adjacens, non est nisi affirmatio subjecti, et significat verum; ponere autem tale esse subsistere per modum separati cujusdam, et illud esse Deum, nihil est dictu ; quia tunc sequitur quod Deus non esset nisi affirmatio quaedam omnis rei, vel potius omnis res affirmata; quia, cum dicimus, Lapis est, illud est nihil addit ad lapidem, sed lapideitatem affirmat. Nec potest dici secundum : quia tale esse non est aliud quam quidditas cujuslibet rei; nisi forte dicatur quod Deus est omnes quidditates, per modum cujusdam (a) similitudinis eminentis, et formae exemplaris ; quod tamen isti non intellexerunt, cum dicant quod in omnibus aliis a Deo, esse contrahitur per essentiam, et limitatur quasi res alia ab essentia (a). In Deo autem esse non recipitur in aliquo (g), sed est purum et subsistens. Ergo nihil est dictu quod Deus sit tale esse. Secundo ad idem. Cum dicitur, Lapis est, et, Deus est, esse quod praedicatur de lapide, aeque est idem cum lapide, quantum ad primum significatum, sicut illud quod praedicatur de Deo est idem cum Deo. Sed constat quod lapis est substantia, et quoddam subsistens. Ergo lapis est quoddam esse subsistens, non receptum in aliquo. Sequitur ergo quod sit infinitum, si ratio illa procedit.

Haec ille. I 2.

Contra quintam conclusionem Argumentum Aureoli.

Contra quintam conclusionem arguit (ibid., art. 3). Quia, licet, inquit, productio ex nihilo possit demonstrare infinitatem divinae potentiae; non tamen in virtute iatius proportionis (y), scilicet quod quae est proportio nullius potentiae (8) passivae ad potentiam passivam, talis est proportio activae deducentis ad actum. Nulla enim est proportio inter sonum et colorem ; nec tamen sequitur quod potentia attingens sonum, excedat illam quae attingit colorem, absque proportione. Unde in ista deductione, aliquid ponitur in conclusione, quod non ponitur in praemissis. Ex hoc enim quod nullius potentiae ad aliquam nulla est proportio, non sequitur aliud, nisi quod inter virtutem quae agit ex aliqua potentia, et illam quae agit ex nulla potentia (e), nulla sit proportio. Et hoc utique verum est; quia sunt alterius rationis; sicut potentia visiva, et auditiva. Sed non propter hoc sequitur quod haec improportionaliter excedat illam. Non enim quaecumque sunt improportionabilia, in infinitum se excedunt; quia diameter et costa sunt improportionabiles, nec tamen in infinitum excedunt se. Unde si recte deberet concludi, oporteret sic dici : nullius potentiae ad aliquam, nulla est proportio, immo ^proportionabiliter se excedunt. Et tunc forte concluderetur quod virtus illa ^proportionabiliter excederet, quae attingeret illud quod aliud ^proportionabiliter excedit. Sed tamen assumptum tunc verum non esset; quia nulla potentia non excedit (?) aliquam potentiam, cum nihil ens non excedat. Magis ergo potest concludi oppositum ex isto medio. Videmus enim quod, quanto res minus est in potentia, tanto facilius et a minori virtute reducitur ad actum; ergo, si sit in nulla potentia, videtur posse reduci a minima virtute.

Haec ille. (e) et illam quae agit ex nulla potentia. - Om. Pr. (S) a verbo Sed tamen usque ad excedit, om. Pr. II. - 34 13.

Contra sextam conclusionem Argumenta Aureoli.

Contra sextam conclusionem arguit (ibid., art. 2) multipliciter. Et primo ostendit quod sanctus Thomas non attingit, in illa expositione, ad mentem Philosophi. Primo sic. Constat enim quod virtus finita, manens incorruptibilis, potest movere in infinitum, per reiterationem effectus similis (a), secundum quod isti dicunt. Sed manifestum est quod motus coeli, aeternus et infinitus fit, per reiterationem quamdam et replicationem; coelum enim et omnes ejus partes finitae sunt, sed continue replicantur secundum circulationes, ut patet. Ergo ad hujusmodi motum aeternum sufficiet virtus finita; et per consequens, motor primi mobilis non est virtutis infinitae; nec repugnabit quod sit virtus corporea; cujus oppositum Philosophus intendit. Secundo ad idem. Illa infinitas mobilis quae exigit virtutem infiniti motoris, non est similitudinaria, eo modo quo circulus dicitur infinitus; sed est vera, eo modo quo magnitudo aliqua dicitur infinita, ex hoc quod habet partes alias et alias, numero infinitas, si talis esset possibilis dari. Sed constat quod coelum non dicitur infinitum, proprie, secundo modo, sed tantum primo modo, similitudinarie, per reiterationem, ut patet, 3. Physicorum (t. c. 62). Ergo conclusisse de primo mobili quod habet (6) partes in infinitum sumptibiles per reiterationem, quod non possit moveri nisi a virtute infinita, pro eo quod major debet esse virtus moventis quam mobilis, et pro eo quod infinitum secundo modo exigit talem virtutem, est nihil conclusisse; immo, per aequivocationem fuisse deceptum, ut patet. Terlio ad idem. Nulla infinitas temporis exigit virtutem infinitam, nisi illa quae est per se, secundum istos; et ideo tempus finitum per reiterationem, non exigit (v) illam , sed tantum illud quod est infinitum propter partem mobilis continue aliam et aliam, nullo modo reiteratam. Sed manifestum est quod ista infinitas non est in motu cccli; cum non habeat magnitudinem infinitam. Ergo non requiritur virius infinita. Non igitur probat primum motorem incorporeum Philosophus per hujusmodi, si ita intellexit sicut isti sibi imponunt.

Haec ille. Secundo loco ostendit (dist. 42, q. 1, art. 1) quod ista conclusio et praecedens supponunt unum contra mentem Aristotelis, scilicet quod primum principium, vel Deus, moveat primum coelum executive : contra mentem ejus et sui Commentatoris, qui volunt quod primum principium non moveat (5) modo finis et formae dirigentis, sicut posuit Avito) per reiterationem effectus similis.

Om. Pr. cenna; nec etiam moveat (a) executive, sicut isti imaginantur; sed potius medio modo, scilicet ut amatum, et ars eminens, in qua complacent immutabiliter omnes motores executivi coelorum, quamvis primus modo perfectiori et magis universali, alii vero modo particulari et sub ipso. Et quod ista luerit mens eorum, probat ex sex auctoritatibus et duabus demonstrationibus.

Prima auctoritas est Philosophi, 12. Melapliysicae (t. c. 36), dicentis quod primum principium movet ut appetibile, et desideratum, et amatum. Et Commentator, ibidem, com. 36, quod corpora coelestia sunt animata, et quod intellectuali appetitu appetunt in hoc motu aliquod majus bonum ipsis. Et ex hoc sequitur, ut dicit arguens, quod corpora coelestia non appetunt, nec intelligunt, in quantum corpora, sed in quantum forma absoluta, unita ipsis, appetit et intelligit ultimum finem ; et ita illud bonum non movebit executive.

Secunda auctoritas est Philosophi, dicentis, eodem libro (t. c. 37), quod principium motus coelestis, est imaginatio, per intellectum. Ubi dicit Commentator, comm. 37, expresse, quod primus motor movet ut desideratum et voluptuosum; sed imaginatio, per intellectum exsistentem in ipso coelo, movet tamquam motor executivus.

Tertia auctoritas est Philosophi, ibidem, dicentis quod primus motor movet sicut amatum. Et Commentator, eodem commento, ponit quod primum coelum movetur a primo motore, sicut amans movetur a suo amato; ex quo infert iste, quod, secundum mentem ejus, in coelo est aliqua vis amativa, distincta a primo motore.

Quarta est. Nam Commentator, comm. 41, ponit in coelo, ultra motorem primum qui movet modo finis, alium motorem conjunctum, quem vocat animam moventem executive.

Quinta est. Nam, comm. 44, dicit quod perfectio uniuscujusque motoris consistit in intelligendo primam causam; ubi expresse ponit, ultra motorem executivum, causam primam moventem per modum finis.

Sexta est. Nam, in tractatu de Substantia orbis, cap. 4, dicit sic : " Cum Aristoteles consideravit corpus coeleste esse aeternum, et motum etiam (6); omne autem motum movetur per virtutem exsistentem in eo; invenit quod illa virtus-erat anima, non admixta materiae, abstracta et separata a corpore. Et invenit ipsam esse virtutem appetitivam. Et cum consideravit de virtutibus appetitivis coelestibus, invenit eas moveri ad appetibile nobilius ipsis. Et declaratum fuit ei, quod causa continuationis motus non est a quo (y) moventur, sed aliud appetibile. Et quia continuatio non provenit nisi ab illo appetibili (8), tanquam a motore non moto, sequitur quod (o) provenit nisi ab illo appetibili.

pervenit nisi ad illud appetibile Pr, DISTINCTIONES XLllI ET XLIV. - QUAESTIO 1. illud non est corpus, nec potentia in corpore. Declaratum est autem, in libro de Anima, quod omne tale est intelligentia abstracta. Corpus ergo coeleste intelligit hanc intelligentiam ; intelligere enim transmittit ipsum ad illud appetibile. "

Haec Commentator.

Unde patet sua expressa intentio de duplici motore : uno quidem nobilissimo, qui movet ut appetibile et finis; et alio conjuncto, quem vocat animam moventem executive. Idem etiam dicit apparere ex eorum demonstrationibus et rationibus.

Prima est. Quia Commentator, 2. Coeli, comm. 3, loquens de intelligentia movente orbem, ponit quod illa unitur corpori coelesti ut forma naturalis; et ex illa et corpore coelesti constituitur tertium ens naturale, quod vocatur coeleste animal. Sed manifestum est quod talis compositio repugnat primo principio. Ergo dici non potest quod fuerit mens ejus, primum principium movere coelum executive.

Secunda est. Quia Philosophusdicit, 12. Metaphysicas (t.c. 36,37), quod primum principium nullo modo moveat ut appetens, vel ut amans, sed tantum ut appetibile et amatum. Et assumit pro ratione : quia nihil movet ut omnino non motum, nisi quod movet per modum finis et amati; finis enim movet agentem et motorem executorem; primum autem principium nullo modo movetur in aliquo genere motionis, quia non esset primum ; ergo (a) non movet nisi ratione finis. Quare (6), si attribuatur sibi executio motus, ratio Philosophi erit nulla, per quam concludit quod moveat in ratione amati tantum, ut motor non motus.

Et si dicatur quod movet amando se, et ita movetur a sua voluntate;

non valet. Tum quia Philosophus nunquam dixit ibi, quod moveat sicut amans et desiderans; sed solum dicit quod movet ut appetibile et amatum. Tum quia impossibile est quod primum principium moveatur a sua voluntate; nullo modo enim movetur, nec secundum rem, nec secundum rationem, nec a se, nec ab alio; quia ratio moti a fine, est ratio imperfectionem importans.

Haec ille. I 4.

Contra ultimam conclusionem Argumentum Aureoli.

Contra ultimam conclusionem arguit sic (dist. 43, q. 1, art. 3). Constat enim quod intellectus potest fingere multa, quae sunt impossibilia esse; voluntas etiam potest esse impossibilium, ut dicit Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 5). Unde non apparet quod rationes illae concludant.

Haec ille. C. - SOLUTIONES jj 1-

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. - Ad ista respondetur. Et primo, ad ea quae contra tertiam conclusionem, primo loco inducta sunt. Ad primum quidem, dicitur quod materia non causat limitationem formae, nisi per modum causae materialis.

Et cum dicitur quod causalitas materiae consistit in recipere, etc;

dico quod, licet materia nihil det formae, sed eam (a) recipiat, tamen forma, eo ipso quod recipitur in materia, non habet omnem modum perfectionis sibi possibilem secundum rationem suae speciei; sed limitatur ad capacitatem susceptibilis. Et ita etiam dico de quolibet alio subjecto alicujus formae vel actus. Unde sanctus Doctor, 3. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 2, q 2, dicit quod a limitatur aliquid ex capacitate recipientis; unde illud quod non habet esse receptum in aliquo, sed subsistens, non habet esse limitatum, sed infinitum, sicut Deus. Si autem esset aliqua forma simplex subsistens, quae non esset suum esse, haberet quidem Unitatem quantum ad esse quod esset particulatum ad formam illam ; sed illa forma non esset limitata, quia non esset in aliquo recepta; sicut si intelligatur calor per se exsistens. Et secundum hoc, etiam formae universales intellectae, habent infinitatem. Sed si forma talis sit in aliquo recepta (6), de necessitate limitata est quantum ad esse debitum illi formae, et (-y) non solum quantum ad esse simpliciter; quia non solum non habet plenitudinem essendi simpliciter, sed nec totum esse quod naturae illius est possibile fore (8). Sed possibile est quod non sit limitata quantum ad rationem illius formae, ut scilicet habeat illam formam secundum omnem modum completionis illius, ut nihil desit de pertinentibus ad perfectionem formae illius; et hoc erit, si ex parte recipientis non sit defectus, vel ex parte agentis ".

Haec ille.

Ex quibus patet quod materiam limitare formam, non est materiam aliquid dare formae, sed potius eam recipere proportionaliter suae capacitati, et non secundum totum esse debitum naturae illius formae. Unde tale limitare non dicit actionem, nec proprie causalitatem, sed modum causalitatis subjectivae vel materialis.

Eamdem autem sententiam ponit, de Veritate, q. 29, art. 3; et3p.,q. 7, art. 11. Ad secundum, negatur minor. Dico enim quod forma, secundum esse reale, est majoris amplitudinis quam materia; quia forma quandoque posset habere perfectius esse, si esset extra materiam, quam cum est in tali materia. Et ideo probatio quam iste adducit, non est ad propositum. Licet enim forma non sit illimitata quoad esse, sed limitata quamdiu est in materia; tamen quod forma habeat tam imperfectum esse, et non totum illud quod est sibi debitum, hoc est ex defectu materia?, quae non potest illud sustinere.

Nec valet illud quod dicit de proportione. Verum enim est quod forma proportionatur materiae sua?, sic quod esse ejus non excedit esse subjecti; non tamen sic proportionatur, quin posset habere nobilius esse sine tali materia, quam habeat in ea. Ad tertium, negatur minor. Dico enim quod aliquas formae possent fieri illimitata?, non quidem quoad essentiam suam, nec quoad esse simpliciter; sed tamen aliqua albedo posset fieri illimitata quoad rationem albedinis, et quoad esse debitum sine naliiiw : puta, si Deus crearet albedinem subsistentem extra omne subjectum , scilicet extra substantiam et quantitatem, quod utique Deus posset facere, secundum sanctum Thomam, 7. Quodlibeto, q. 4, art. 3, ubi sic ait : " In albedine, inquit, et in qualibet alia corporali qualitate, est duo considerare, scilicet : ipsam naturam albedinis, per quam speciem sortitur; et individuationem ejus, secundum quod est haec albedo sensibilis, ab alia albedine distincta. Posset ergo fieri, divino miraculo, ut natura albedinis subsisteret absque omni quantitate; tamen illa albedo non esset, sicut haec albedo, sensibilis; sed esset quaedam forma intelligibilis, ad modum formarum separatarum quas posuit Plato. Sed quod haec albedo sensibilis individuata esset sine quantitate, fieri non posset, quamvis quantitas individuata possit esse sine substantia; quia quantitas non solum individuatim ex subjecto, sicut alia accidentia, sed etiam ex situ, qui est de ratione quantitatis dimensiva?, quae est quantitas potentiam habens, etc. " Et nota ibi multa de hoc, et quomodo Deus posset talem albedinem ponere in angelo, et quomodo esset qualitas spiritualis. Ex quibus, et ex dictis ad primum, patet quomodo albedo posset esse infinita, et quomodo non. Nec est simile de forma lapidis, aut alia forma substantiali, cujus esse est indivisibile; et ideo, si separaretur a materia, non esset infinita ; similiter de anima.

Illud autem quod dicit iste, quod scilicet forma non aliter dicitnr illimitata, nisi quia potest intelligi ut communis, falsum est. Ad quartum dicendum sicut ad tertium. Nullum enim accidens est ibi sine subjecto, excepta quantitate ; ut probat sanctus Doctor, 3 p., q. 77, art. 2; et, 4. Sentent., dist. 12, q. l"art. 1; et 4. Contra Gentiles, cap. 63.

Cum autem arguit de quantitate , quae est separata ab omni subjecto;

dico quod illa non est infinita secundum esse suae natura? debitum; quia divina virtute manutenetur in esse quod habebat in substantia panis, ut ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 77, art. 1, ad 3 et 4 . Posset tamen dari sibi esse totum competens natura? suae speciei, divina virtute, sicut et aliis accidentibus; et tunc esset infinita, non quidem secundum quantitatem, numeralem vel dimensivam, ita quod careret terminis in actu, et esset infinita privative; sed esset infinita negative, quantum ad rationem quantitatis continua? linea? pedalis; quia nihil pertinens ad perfectionem illius speciei, sibi deesset; et similiter, quantum ad esse debitum suae speciei; non tamen esset extensior quam modo sit quantitas pedalis in baculo.

Et cum dicit quod impossibile est quod aliquid transeat de finito ad infinitum, etc;

verum est, loquendo 3e infinito quantum ad esse simpliciter, vel de infinito privative; aliter negatur. Ad ea quae secundo loco inducit contra eamdem conclusionem, alias dictum est latius (dist. 8). Ad primum dico quod, cum dicimus Deum esse ipsum esse subsistens, per ly esse intelligimus esse quod est actus essentia?, non autem esse quod (a) significat essentiam decem generum, nec esse quod significat compositionem aut affirmationem intellectus, vel veritatem propositionis, quod quidem esse est in anima, non in re. Et istam distinctionem ponit sanctus Doctor, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2; et, 1. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 1, ad l . Sciendum tamen quod arguens, false intelligit sanctum Doctorem in hoc passu. Cum enim dicit sanctus Thomas, quod Deus est ipsum esse subsistens, non intelligit quod sit quid separatum, eo modo quo universale est separatum a singularibus, secundum phantasiam Platonicorum, sed eo modo quo forma separatur a materia et omni susceptivo. Et ideo, cum iste infert quod divinum esse sit esse omnis rei, vel affirmatio, aut quidditas omnis (6) rei, decipitur, non distinguens de duplici abstractione, aut separatione. Ad secundum dico quod, cum dicitur, Lapis est, ly esse potest designare actum essendi lapidis; et tunc falsum est quod aeque sit idem lapidi, sicut esse quo Deus est; quod significatur, cum dicitur, Deus est. Secundo, potest designare veritatem propositionis formata? de lapide; et sic falsum est quod illud esse sit Deus, vel lapis. Tertio, potest designare essentiam lapidis; et tunc negatur quod illud esse subsistat; nam essentia lapidis non proprie subsistit, sed ejus suppositum, ut patet 1 p., q. 29, art. 1 et 2. Et ideo argumentum non valet. jj 2.

Ad argumentum contra quintam CONCLUSIONEM Ad argumentum Aureoli.

Ad ea quae contra quintam conclusionem inducuntur, dicendum quod DISTINCTIONES XLIII E T XLIV. - QUAESTIO I. deductio quam facit sanctus Thomas, bona est, et divinae potentiae insolubiliter infinitatem probat. Cum autem arguens illam probationem calumniatur, dico quod deficit in tribus.

Primo quidem, quia exemplum, vel instantia quam facit, nulla est. Nos enim loquimur de potentia activa, comparando duas potentias activas ad invicem, quarum scilicet una non potest agere nisi supposita potentia passiva, alia vero nihil supponit. Iste autem, in exemplo de visu et auditu, quae attingunt colorem et sonum, arguit de potentiis passivis, scilicet sensitivis. Ideo instantia est satis proterva.

Secundo, quia falsum est quod color et sonus omnino improportionaliter distent, aut se excedant; cum sint species ejusdem generis. Sciendum enim quod aliqua distare proportionaliter, potest dupliciter intelligi; et consequenter, aliqua improportionaliter (a) distare, dupliciter dicetur. Primo quidem modo, aliqua proportionaliter distant, quae habent determinatam habitudinem et certam secundum suas quantitates ad invicem, ita quod quantitas unius exceditur a quantitate alterius in consimili excessu quo unus numerus alium excedit; secundum quod, duplum, triplum, quadruplum, sunt species proportionis. Alio modo, quia, licet non se taliter excedant qualiter numerus excedit numerum, tamen inter quantitates eorum est aliqua, quaecumque fuerit, realis habitudo; utpote quod unum se habet ad aliud ut actus ad potentiam, vel ut perfectius eo, vel ut oppositum, vel ut effectus ad causam, vel hujusmodi. Et talis proportio secundo modo dicta, est inter quaecumque duo entia universi : quia, datis quibuscumque rebus, vel una est ab alia, vel ambo ab aliquo tertio; et consequenter erit ibi vel aequalitas, vel distantia proportionalis. Quae ergo distant improportionaliter per oppositum ad primum modum, non oportet quod infinite distent : nam aliqua duo finita, illo modo improportionaliter distant, sicut dicit arguens de costa quadrati et ejus diametro; cum tamen numquam inter duo finita, sit distantia infinita, ut ponit sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 57. Illa vero quae distant improportionaliter primo modo et secundo modo, infinite distant. Talia enim non possunt esse nisi ens et purum non ens. Nam talia improportionabilius distant, quam Deus et creatura; sicut ponit sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 3, art. 4, ut allegavi in probatione quintae conclusionis. Deus enim et creatura, licet distent improportionaliter per oppositum ad primum modum, non tamen improportionaliter per oppositum ad secundum; immo, inter Deum et creaturam est proportio secundo modo dicta, ut ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 12, art. 1, ad 4 ; et 4. Sentent., dist. 49, q. 2, art. 1 ; et de Veritate, q. 8, art. 1, ad 6 , ubi dicit : " Proportio, proprie loquendo, nihil aliud est quam habita) improportionaliter. - proportionaliter Pr. tudo quantitatis ad quantitatem; sicut cum una est aequalis alteri, vel tripla. Et exinde translatum est nomen proportionis, ut habitudo cujuslibet rei ad alteram rem proportio nominetur; sicut materia dicitur esse proportionata formae, in quantum se habet ad formam ut materia ejus, non considerata aliqua habitudine quantitatis; et similiter intellectus creatus, est proportionatus ad videndum divinam essentiam, in quantum se habet ad eam, quodammodo, ut ad intelligibilem formam. "

- Haec ille.

Si ergo Dei ad creaturam est qualiscumque proportio, quae tamen infinite distant; multo plus distabunt in infinitum aliqua potentia et nulla potentia, inter quae nullo modo est habitudo aliqua realis. Ex quo patet quod instantia de colore et sono, ad propositum nulla est.

Tertio deficit arguens, in hoc quod dicit quod quanto res minus est in potentia, tanto facilius et a minori virtute reducatur ad actum. Patet enim quod difficilius esset facere statuam ex aqua, quam ex cupro vel ligno; et tamen statua dicitur esse in potentia in cupro, non autem in aqua; quia, secundum Philosophum, 9. Meta-physicae (t. c. 12), et recitatur a sancto Doctore, 1. Sentent., dist. 42, q. 2, art. 3, et de Potentia Dei, q. 1, art. 4 : Hoc solum dicimus esse in potentia in aliquo, quod potest educi uno motore de illo. Unde arguens videtur fuisse deceptus, credendo quod illud sit magis in potentia, quod est in potentia remotiori : utpote quod statua magis sit in potentia in aqua, quam in cupro; et vitulus, magis in trunco, quam in menstruo vaccae. Quod patet. Nam illud dicit esse magis in potentia, quod difficilius est educibile, et majorem virtutem requirit activam; illud autem quod minus est in potentia, facilius et a minori virtute. Ubi patet deceptio. Licet enim difficilius sit ex aqua immediate producere vitulum, hoc non est ideo quia in aqua vitulus magis est in potentia; sed quia potentia materiae magis est ab actu formae vituli elongata, cum est sub forma aquae, quam dum est sub forma menstrui. Cum igitur illud quod nullo modo est in potentia, nec propinqua, nec remota, sit ab actu remotissimum, major virtus in infinitum requiritur ad producendum aliquid de nihilo, et ex nulla potentia, quam ad producendum vitulum de trunco. g 3,

Ad argumenta contra sextam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli. - Ad argumenta contra sextam conclusionem primo inducta, dicitur. Et Ad primum quidem, dico quod major est falsa per accidens; nec illam ponit sanctus Thomas ita crude, sed addit aliquid. Dicit enim quod virtus finita, manens incorruptibilis, potest esse causa motus infiniti; non tamen prima, sed tanquam ab alio mota. Et ideo, ex illa maxima non potest concludi quod ad motum caeli infinitum per accidens, sufficiat motor finita: virtutis; sed potius, quod ad hoc oportet ponere aliquem motorem, qui sit causa prima primi motus et ejus infinitatis; et consequenter quod sit per se causa infinitatis quae per se est in motu, non solum illius quae ibi est per accidens; ac per hoc, quod sit infinita. virtutis. Illa autem infinita virtus poterit perpetuo movere aliquam potentiam finitam incorruptibilem, quae sic ab illa prima virtute infinita mota, poterit perpetuare motum infinitum per accidens. Ad secundum dico quod arguens polius deceptus fuit ex non intellectu argumenti, quam sanctus Doctor per aequivocationem. Non enim sanctus Thomas solum ostendit quod infinitum mobile exigit infinitam virtutem in movente; sed etiam quod motus infinitus per reiterationem circulationum, posito quod mobile sit finitum, exigit infinitum vigorem in movente, quod est prima et per se causa qualiscumque infinitatis motus primi; ut patet in demonstrationis explanatione. Ad tertium negatur major. Dico enim quod sanctus Thomas hoc non ponit ita crude, scilicet quod nulla infinitas motus, etc. Sed intelligit quod infinitas motus vel temporis, quae est per accidens, non exigit in motore proximo virtutem infinitam ; sed in motore primo eam exigit; quia ille non potest esse prima et per se causa infinitatis per accidens; quia effectus per accidens, non reducitur directe ad causam per se directe et determinate, sed effectus per se; et ideo, si primus motor est prima et per se causa infinitatis motus vel temporis, utique ipse erit prima et per se causa infinitatis quae est in motu vel tempore per se ; et hoc, vel causa in actu, aut in potentia. Et iste sensus patet ex verbis ejus supradictis. Ad argumenta secundo inducta, dicitur quod solum concludunt quod de mente Aristotelis fuit caelam moveri a duobus motoribus, scilicet a primo motore, et ab alio proximo. Et hoc concedit sanctus Thomas, 12. Metaphysicas, exponendo Aristolelem (t. c. 36). Unde, in illo capitulo : Movet autem sicut appetibile, etc, dicit sic (lect. 7) : " Dicitur autem primum movens movere sicut appetibile, quia motus coeli est propter ipsum, sicut propter finem, causatus ab aliquo movente proximo, quod movet propter primum movens immobile (a), ut assimilet se ei in causando, et educat in actum illud quod est in virtute in primo motore. Non enim est motus caeli propter generationem et corruptionem inferiorum, sicut propter finem; cum finis sit nobilior eo quod est ad finem. " - Haec sunt verba sancti Doctoris. - Ex quibus patet quod dixi. Sed ex illis non habetur quin primus motor moveat coelum motu locali, et non solum moveat appetitum animae coelestis. Nam Aristoteles, in illo capitulo, expresse ponit quod primus motor movet localiter primum mobile. Dicit enim sic (t. c. 38) : Quoniam autem est quidem movens, ipsum immobile ens, actu ens, hoc non contingit aliter se habere nullatenus. Latio enimprima mutationum; hujusmodi autem, quae est circulatio : hanc autem movet.

Haec ille. - Et non solum ponit hoc, immo quod substantia caeli, et omnia entia naturalia, dependent ex illo primo motore. Ait enim post illa verba : Ex tali igitur principio dependet coelum et natura.

Eadem etiam est sententia Averrois. Unde, in 10. Metaphijsicae, comiti. 7, ponit haec verba : " Omne quod est principium esse, est principium numeri; et quod est principium numeri, est principium essendi. Idem enim contingit ex hoc in omnibus generibus. Et cum hoc ita sit, sicut apparet per inductionem, manifestum est quod unum in quolibet genere, est aliqua natura simpliciter; quae, quia est principium esse illorum ejusdem generis, est principium numeri eorum (a). Et intendit quod, cum huic (6) insertum fuerit quod declaratum est in Physicis, scilicet hoc esse, primum motorem aeternum et absolutum ab omni materia ; et declaravit post, quod hoc non solummodo est principium tanquam motor, sed tanquam forma et finis; declarabitur quod illud est unum de quo fuit declaratum hoc, quod est principium substantiae, sicut est declaratum quod est actus ultimus, cui non admiscetur potentia omnino. "

Haec ille.

Item, 12. Metaphysicae, comm. 36, dicit sic : s Dictum est, 8. Physicorum, quod movens coelestia corpora, in nulla exsistit materia; et quod est forma abstracta. Quapropter, movens hoc, est intellectus; quia agit motum, et est motus finis. Haec autem differunt a nobis, scilicet illud quod movet nos in loco secundum quod est agens, et quod movet nos secundum quod est finis. Et habet duplex esse, scilicet in anima, et extra animam. Quod autem est in anima, est agens motum ; secundum vero quod est extra animam , est movens secundum finem. Verbi gratia : quoniam balneum duplicem habet formam, in anima, et extra animam; et propter illam formam quae est in anima, desideramus illam formam quae est extra animam; igitur forma balnei, in quantum est in anima, est agens desiderium et motum ; secundum autem quod est extra animam, est finis motus, non agens. Si igitur forma balnei non esset in materia, tunc moveret secundum agens et secundum finem, sine aliqua motione contingente. Et sic est intellig gendum de moventibus corpora coelestia. Secundum igitur quod ista intellecta sunt formae eorum, sunt moventia secundum agens ; secundum autem quod sunt eorum fines, moventur ab illis secundum desita) eorum.

earum Pr. (6) huic. - hinc Pr. DISTINCTIONES XLIII ET XLIV. - QUAESTIO I. derium. "

Haec ille.

Et comm. 37, idem ponit, ostendens quomodo ille primus motor (a) est forma substantialis, simplex, immateriatis. Et ideo intelligitur a coelo, non per speciem impressam suo intellectui ; sed Hiemet est forma intellectus coeli, et diligitur a coelo propter se. Principia autem aliorum motuum, praeter motum diuturnum, dilecta sunt propter aliud. Unde videtur ponere in quolibet caelo unam intelligentiam separatam, et cum hoc animam, quae est forma orbis.

Et, ibidem, ponit quomodo Deus, mediante primo caelo, movet alios, et, mediantibus coelis, movet inferiora; concludens quod Deus videtur habere curam circa omnia entia, quantum ad speciem.

Et, comm. 38, dicit quod (c intelligentiae abstractae debent esse principium eorum quorum sunt principia, duobus modis, secundum quod sunt moventes, et secundum quod sunt finis ".

Haec ille.

Commento etiam 41, dicit sic : " Quia primus motor habet potentiam infinitam ; movet enim in tempore infinito. Et necesse est ut habens potentiam infinitam non sit corpus; impossibile enim est (6) ut sit corpus, aut potentia in corpore. " In fine etiam, dicit quod ille motor coeli est causa permanentiae coeli.

Et, 6. Metaphysicae, comm. 2, dicit quod corpora coelestia sunt causa istorum sensibilium, et substantia abstracta est causa corporum coelestium.

Item, 2. Metaphysicae, comm. 4, ponit haec verba : " Oportet ut maxime verum, sit illud quod est causa veritatis in quolibet genere entium, et magis digna in esse et in veritate, quam illa quorum est causa in illo genere. Manifestum est quod, si est hic prima causa omnium entium, ut declaratum est in scientia naturalium, quod illa causa est magis digna, et in esse, et inveritate, quam omnia entia; omnia enim entia non acquirunt esse et veritatem, nisi ab ista causa. Est igitur tantum ens et unum per se, et verum per se; et omnia, entia et vera per esse et veritatem ejus. "

Haec ille. Patet igitur, ex dictis, Averroim et Aristolelem non illam mentem habuisse, quam imponit eis arguens; qui tria falsa eis imponit.

Primum est quod Deus, seu primum principium, nullo modo agat motum circularem coeli; sed tantum causet desiderium ad movendum, in intellectu conjuncto corpori coelesti, seu animae coelesti. Et hoc imponit eis, dist. 42, q. i.

Secundum est quod imponit eis, scilicet quod Philosophus et Commentator non posuerunt primum motorem infinitum in virtute, sed solum entitative, et valore, et multitudine perfectionum. Hoc imponit eis,dist. 43 et 44.

Tertium est quod Deus non est causa effectiva substantias coeli, aut dispositionum ejus. Hoc imponit eis, dist. 3. Quod autem false imponat istud ultimum, specialiter patet. Nam, in tractatu de Substantia orbis (cap. 2), sic dicit Commentator : " Agentium quoddam est prius acto, duratione et tempore; et sic est Deus, omni eo quod fit in sphaera mundi, respectu istius agentis. Quoddam autem est prius naturaliter, sed non tempore; sicut est orbis, et orbem agens, et faciens ipsum in dispositionibus necessariis. Et cum hoc ignoraverint quiddam, dixerunt Aristolelem non dicere causam agentem coelum, sed causam moventem tantum. Et hoc est valde absurdum. Non enim dubium quin agens ipsum , sit movens ipsum ; quod enim movet ipsum motu proprio, largitur ei primo dispositiones per quas acquirit motum. "

Haec ille. Sed ad hoc dicit Aureolus, dist. 3, quod non loquitur Commentator de agere effective, sed de agere determinative, in quantum Deus, vel intelligentia, est ratio quod coelum sit in dispositionibus suis; nunquam autem dicit quod largiatur sibi entitatem, nec quod efficiat esse ejus.

Sed patet quod ista excusatio, immo potius accusatio, nulla est. Tum quia Commentator loquitur ibi de agere, quo agitur id quod fit, ut patet : quia exemplificat de illis quae fiunt infra sphaeram generabilium; tale autem agere, est dare esse. Tum quia, 2. Metaphysicae, comm. 4, ponit quod omnia sunt entia per esse primae causae, ita quod est eis causa essendi, ut dictum fuit. Patet igitur, illa argumenta quae contra sextam conclusionem ultimo inducta sunt, ex falso intellectu Commentatoris et Aristotelis processisse. g 4.

Ad argumentum contra ultimam CONCLUSIONEM Ad argumentum Aureoli.

Ad ea vero quae contra septimam conclusionem inducta sunt, dicitur quod licet intellectus possit intelligere multa quae non sunt, et voluntas velle impossibilia, tamen objectum intellectus non potest excedere, in ambitu sua? communitatis, virtutem causae instituentis intellectum , quantum ad eminentem continentiam, ita quod ens intelligibile, sine implicatione contradictionis, contineat aliquid majus Deo. Sic autem esset, si Deus esset finitus : quia, omni finito, intellectus noster potest concipere majus, sine implicatione contradictionis; et consequenter intelligeret aliquid, in quo salvaretur ratio sui objecti, majus Deo; quod non est possibile. Et sic patet quod hoc quod intellectus noster possit infinita concipere successive, quorum secundum erit majus primo, signum est quod causa intellectum instituens, est infinita. Unde sanctus Thomas, i p., q. 7, art. 2, ad 2 , dicit quod " hoc ipsum quod virtus intellectus extendit se quodammodo ad infinitum, procedit ex hoc quod intellectus est forma non in materia; sed vel totaliter separata, sicut sunt substantiae angelorum ; vel ad minus potentia intellectiva, non est actus alicujus organi, in anima intellectiva corpori conjuncta ". - Haec ille. - Et sic ulterius suppleatur quod Deus, qui est causa intellectus, est multo plus separatus, ac consequenter infinitus. Et haec de primo articulo dieta, sufficiant.