QUAESTIO I.

UTRUM UNITAS DEI EX CREATURIS DEMONSTRATIVE CONCLUDI POSSIT IRCA tertiam distinctionem primo quaeritur : An unitas Dei possit ex creaturis demonstrative concludi. Et arguitur quod sic. Nam dicit Apostolus ad Romanos (cap. 1, v. 20): Invisibilia Dei, per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur. Sed hoc non esset nisi per ea quae facta sunt posset demonstrari Deum esse; primum enim quod oportet de aliquo intelligi est an sit. Sed in oppositum arguitur sic. Ea quae sunt fidei non sunt demonstrabilia. Sed unum Deum esse est articulus fidei. Igitur. In hac quaestione erit unus articulus in quo taliter procedetur, quod primo ponam rationes sancti Thome quibus probat unum Deum esse, prima parte, et primo Contra Gentiles. Secundo, recitata ratione, ponam impugnationes Aureoli contra illam. Et tertio replicabitur contra responsionem. Prima igitur ratio sancti Thomae, in prima parte, quaestione secunda, articulo tertio, talis est. a In istis sensibilibus invenimus esse ordinem causarum efficientium, nec tamen invenitur, nec est possibile quod aliquid sit causa efficiens sui ipsius; quia sic e.-set prius seipso, quod est impossibile. Non autem est possibile quod in causis efficientibus procedatur in infinitum. Quia in omnibus causis efficientibus ordinatis, primum est causa medii, et medium est causa ultimi, sive media sint plura, sive unum tantum. Remota autem causa removetur effectus. Ergo, si non fuerit primum in causis efficientibus, non erit ultimum nec medium. Sed si procedatur in infinitum in causis efficientibus, non erit prima causa efficiens; et sic non erit nec effectus ultimus, nec causae efficientes mediae; quod patet esse falsum. Ergo necesse est ponere aliquam causam efficientem primam, quam omnes Deum nominant. Ergo etc. " Item,secundo, sic: ((Certumest, et sensu constat, aliqua moveri in hoc mundo. Omne autem quod movetur, ab alio movetur. Nihil enim movetur, nisi secundum quod est in potentia ad illud ad quod movetur. Movet autem aliquid secundum quod est actu : movere enim nihil est aliud quam educere aliquid de potentia in actum ; de potentia autem non potest aliquid educi in actum, nisi per aliquod ens actu; sicut ignis calidus in actu facit lignum, quod est calidum in potentia, esse calidum in actu, et per hoc movet et alterat ipsum. Non est autem possibile quod idem sit simul in actu et in potentia secundum idem, sed solum secundum diversa; quod enim est calidum in actu non potest esse simul calidum in potentia, sed est simul frigidum in potentia. Impossibile est ergo quod idem eodem motu sit movens et motum secundum idem, vel quod moveat seipsum. Oportet ergo omne quod movetur ab alio moveri. Si ergo id a quo movetur moveatur, oportet et ipsum ab alio moveri; et illud ab alio. Hic autem non est procedere in infinitum, quia sic non esset aliquod primum movens, et per consequens nec aliquod aliud movens; quia moventia secunda non movent nisi per hoc quod sunt mota a primo movente, sicut baculus non movetur nisi per hoc quod est motus a manu. Ergo necesse est devenire ad aliquod primum movens, quod a nullo movetur; et hoc omnes intelligunt Deum. "

Haec ille. Ad ista argumenta dicit Aureolus (q. 1, art. 4) in praesenti distinctione, quod sunt inefficacia. Praesertim dicit ad primum quod illa ratio non ducit nisi ad corpus aeternum, sicut Commentator ait primo Caeli et Mundi, comment. 22. Ait enim quod " via loquentium in lege nostra ad probandum Ileum esse non ducit nisi ad corpus aeternum "; unde dicendum est quod in efficientibus est status, secundum philosophantes. Est enim dare primum efficiens et primum alterans; et illud est corpus coeleste. Et est dare primum movens elicitive; et illud est primus motor conjunctus, sive anima primi coeli. Et est dare primum movens per modum finis; et illud est primum principium, de quo aliquid concipit motor orbis stellati, et alius motor orbis Saturni, et sic de aliis, ut dicit Commentator 12. Metaphysicae, com-ment. 44.

Haec Aureolus in forma. Sed quod ista responsio non sufficiat, arguitur sic. Nam , secundum Aureolum, saltem ratio sancti Thomae concludit quod est dare primum efficiens. Tunc arguitur sic : aut tale quid primum efficiens est causa effectiva omnium aliorum, ita quod nihil sit quod non sit effectum ab eo; aut aliquid est quod non est effectum ab illo primo efficiente. Si primum, habetur propositum, quod est una causa omnium aliorum quorumcumque effectiva, quam dicimus Deum. Si secundum, ergo sunt duo entia non effecta, scilicet ipsum primum efficiens quod a nullo efficitur ; et illud aliud quod ponitur non est effectum ab illo primo efficiente : quia si non est effectum ab eo, non potest effici ab aliquo secundorum efficientium, quia illa non agunt nisi mota a primo et in virtute ejus; et sic a nullo erit effectum. Sed istud esse falsum probatur demonstrative, scilicet quod impossibile sit esse duo non effecta, et hoc per rationes sancti Thomae, secundo Contra Gentiles, cap. 15, sic : " Omne quod convenit alicui non secundum quod ipsum est, per aliquam causam convenit ei , sicut album homini; nam quod causam non habet (a), primum et immediatum est; unde necesse est quod sit per se et secundum quod ipsum. Impossihile est autem aliquod unum duobus convenire et utrique secundum quod ipsum. Quod enim de aliquo praedicatur secundum quod ipsum, non excedit ipsum ; sicut habere tres angulos duobus rectis aequales non excedit triangulum qui praedicatur eidem convertibiliter. Si igitur aliquid duobus conveniat, non utrique convenit secundum quod ipsum est. Impossibile est igitur aliquid unum de duobus praedicari, ita quod de neutro per causam dicatur; sed oportet vel unum esse causam alterius, sicut ignis est causa caloris corpori mixto, cum utrumque calidum dicatur; vel quod aliquod tertium sit causa utrique, sicut duabus candelis accensis ignis est causa lucendi. Esse autem dicitur de omni eo quod est. Impossihile est igitur esse aliqua duo, quorum neutrum habeat causam essendi; sed oportet utrumque acceptorum esse per causam, vel alterum alteri esse causam essendi. Oportet igitur quod ab illo cui nihil est causa essendi sit omne aliud quod quocum- (") quod causam non habet. - quod seipsum habet tan quam causam Pv.

I que modo est. Est autem aliquid cui nihil est causa essendi. Ab eo igitur est omne quod quocumque modo est. Si autem dicatur quod ens non praedica-I tur univoce, nihilominus sequitur dicta conclusio; non enim de multis aequivoce dicitur, sed analogice. "

Haec ille in forma. Consimilem rationem ponit de Potentia Dei, q. 3, art. 5, sic dicens : a Oportet, si aliquid unum invenitur in pluribus, quod ab aliqua una causa in illis causetur; non enim potest esse quod illud commune utrique ex seipso conveniat, cum utrumque secundum quod ipsum est distinguatur ab alio, et diversitas causarum diversos effectus inducat. Cum igitur esse inveniatur in omnibus rebus, quae ("), secundum illud quod sunt, ad invicem distinguuntur, oportet quod in eis, non ex seipsis, sed ex aliqua causa esse tribuatur. Et ista videtur esse ratio Platonis, qui voluit quod ante omnem multitudinem esset unitas, non solum in numeris, sed etiam in rerum naturis, s

Haec ille. Ex quibus patet quod impossibile est esse aliqua duo non effecta, praecipue diversarum rationum, sicut ponunt illi philosophi quorum est dicta solutio ab Aureolo recitata. Si autem dicerent quod illa duo essent ejusdem rationis, dicerent contra Philosophum, qui vult, 12. Metaphysicae (t. c. 49), quod primum principium non potest multiplicari, quia non habet materiam. Et praeter hoc sunt multae rationes contra hoc. Non enim posset fingi quot essent in illa specie ; quia cum quodlibet eorum esset necesse esse, et in talibus non differt esse et posse esse, tot essent talia quot possent esse.

Et sic patet quod data responsio est contra philosophiam, non solum contra fidem et veritatem. Forte posset aliter dici ad principalem rationem, quod scilicet non est inconveniens quod sit processus in infinitum in causis efficientibus et mobilibus, et quod nulla earum est prima. Et ad probationem ibi deni factam diceretur quod sicut in partibus proportionalibus continui, isto modo signatis quod scilicet secunda medietas continui situltima pars proportionalis, et secunda medietas primae medietatis sit secunda pars proportionalis, et secunda medietas residuae prae-cedentissit tertia pars proportionalis, et sic, sivestatur, in illis, inquam, partibus proportionalibus est ultimam signare, non tamen primani simpliciter; ita in causis efficientibus et mobilibus est ultima, non autem aliqua simpliciter prima; et tamen in eis est ordo.

Dicitur quod instantia nulla est, quia in ordine partium proportionalium praecedens non est causa posterioris. Secus est in ordine causarum dicto modo ordinatarum. Nec in ordine illarum partium posterior dependet a prima essentialiter. Ideo instantia non valet. Et si dicatur quod ista propositio " In causis essentialiter ordinatis primum est causa medii etc. ", ista non habet evidentiam a ponente infinitatem causarum; immo ille diceret quod sic arguens petit principium ; diceret enim quod licet in tali ordine prius sit causa posterioris, non tamen primum est causa medii, quia ibi nullum est primum. Sed hoc non valet. Quia, accepta tota multitudine causarum moventium praeter illam quae est proxima effectui, quaeritur : aut tota ista multitudo est movens et mota, aut aliqua pars ejus est movens, et non mota. Si secundum, igitur est ibi dare primam causam moventem quae movet alias, et non movetur ab alia, quia omnes illae causae sunt ad invicem ordinatae, ita quod posterior movetur a priore. Si detur primum, arguitur sic : tota ista multitudo est movens mota; igitur (a) se habet in ratione unius moventis moti (6); igitur aliquid extra istam multitudinem movet illam, et a nullo movetur. Et sic habetur propositum.

Nec valet si dicatur quod tota multitudo numerorum excedentium et"excesso-rum est excessa, et tamen a nullo est excessa, quia nec a numero finito, nec ab infinito. Hoc non valet. Quia illa totalis multitudo numerorum excessorum et excedentium non ex hoc habet quod excedat quia exceditur; sed totalis multitudo causarum moventium et motarum non aliunde movet nisi quia movetur; unde, remoto movente illarum, removetur aliquid moveri ab illa. Non sic in numeris, quia non ex hoc illa multitudo excedit quia exceditur; ideo non oportet quod sit aliquo excessa. Et si dicatur : quia non plus apparet evidens quod omnis multitudo movens mota ab aliquo movetur, quam quod omnis multitudo excedens excessa ab aliquo excedatur ; dicitur quod non est simile. Quia omnis multitudo movens, quantacumque sit, ex quo movet, oportet quod sit in actu, et similiter ex quo movetur, est in actu aliqualiter; sed non oportet quod sit dare in actu totam multitudinem numerorum excessorum, quia illi sunt in potentia pro majori parte, et nullo modo in actu. Illud autem quod est in actu secundum se totum potest accipi ut unum ; non autem illud quod est in potentia. Ideoque finaliter dico quod non oportet totam multitudinem numerorum, quorum quilibet est excessus, esse excessam; sed oportet totam multitudinem mobilium quae movent ab aliquo moveri; et praesertim quia diversa, in quantum hujusmodi, non conveniunt in aliquem ordinem ; sed oportet hoc esse ab aliquo uno quod per se intendit illum ordinem. Igitur, in ordine moventium et motorum dicto modo ordinatorum, oportet devenire ad aliquid quod non movetur, et est causa illius ordinis; et hoc est Deus.

Item , quandocumque multa agentia movent mota, ex hoc quod mota, totalis multitudo eorum est quid potentiale ad sic movendum ; quia hoc patet in quacum- (a) movens mota. Igitur. - movens. Motor igitur Pr. (6) ultra. - Ad. Pr. que multitudine finita, nec hoc potest negari nisi proterviendo in multitudine infinita. Sed omne potentiale ad hoc quod exeat in actum indiget aliquo ente actu quod illud reducat in actum.

Item, ante omne potentiale est aliquid actuale, cum actus simpliciter praecedat, 9. Metaphysicae (t. c. 14). Sed tota illa multitudo est quid potentiale, cum movetur. Ergo est aliquis actus immobilis illa praecedens. Secunda ratio sancti Thomae ad probandum unum Deum esse, talis est (1. p., q. 2, art. 3) : " In rebus inveniuntur diversi gradus. Invenitur enim aliquid magis bonum, et aliquid minus bonum, verum, nobile; et sic de aliis hujusmodi. Sed magis et minus dicuntur de diversis, secundum quod appropinquant diversimode ad aliquid quod est maxime tale : sicut magis calidum est quod magis appropinquat maxime calido. Est igitur aliquid quod est verissimum, et optimum, et nobilissimum, et per consequens maxime ens ; nam quae sunt maxime vera sunt maxime entia, ut dicitur secundo Metaphysicae (t. c. 4). Quod autem dicitur maximum in aliquo genere est causa omnium quae sunt illius generis : sicut ignis, qui est maxime calidus, est causa omnium calidorum, ut in eodem libro dicitur. Est ergo (a) aliquid quod est causa esse, et bonitatis, et cuj uslibet perfectionis rebus omnibus; et hoc dicimus Deum."

H aec ille. Ad hanc rationem dicit Aureolus (1. Sentent., dist. 3, q. 1, art. 4), quod non est multum efficax. Nam albedo est mensura colorum, et maximum in illo genere, et colores sunt magis et minus nobiles per accessum ad albedinem ; nec tamen eos effective producit. Unde non est universaliter verum mensuram esse causam mensuratorum.

Haec ille. Sed quod ista responsio argumentum non infringat, nec instantia quam fert adversus maximam Philosophi, patet. Sicut enim dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 4 : " Accidentia non sunt entia, nisi per relationem ad substantiam, quae est primum ens; et ideo non oportet quod efficiantur vel mensurentur aliquo primo quod est accidens, sed aliquo primoquod est substantia. i)Et hoc,loquendo de mensura prima, et quoad entitatem; licet mensurentur aliqua mensura proxima sui generis, scilicet albedine, quae est maxima in genere colorum, quia superabundat aliis quantum ad lucem, quae est formale in compositione coloris; et secundum hoc est mensura aliorum colorum, ut dicit sanctus Thomas, de Veritate, q. 2, art. 4 ad 4 . Dicit enim ibidem " quod albedo non est mensura colorum quoad materiale, scilicet (6)quoad terminationem diaphani. Unde in specie albedinis non invenitur totum quod in aliis coloribus invenitur. Unde alii colores non sunt in albedine sicut in causa ".

Haec ille, aliquibus additis. Aristoteles (2. Metaphys., t. c. 4) etiam ponens (a) ergo.

enim. Pr. (6) scilicet. - sed Pr. 1"7 praedictam maximam, loquebatur de principiis ultimis, scilicet de motoribus coelorum, qui sunt omnibus causa in esse et veritate, secundum quod exponit Commen lator in secundo Metaphysicae, commento quarto. Non valet igitur instanlia de accidentibus, quorum nullum est mensura prima, nec primum principium alicujus. Quomodo autem intelligatur dicta maxima Philosophi, ostendit sanctus Thomas, super eodem secundo Metapliysieae (lect. 2), dicens: " Unumquodque inter alia dicitur maximum, ex quo causatur in aliis aliquid univoce praedicatum de eis, sicut ignis est causa caloris in elementatis (a); unde cum calor dicatur univoce de igne, et de elementatis corporibus, sequitur quod ignis sit calidissimus. Facit autem Aristoteles mentionem de univocatione, quia quandoque contingit quod effectus non pervenit ad similitudinem causae secundum eamdem rationem speciei, propter excellentiam ipsius causae : sicut sol est causa caloris in istis interioribus; nec tamen corpora interiora possunt recipere impressionem solis aut aliorum corporum coelestium secundum eamdem rationem speciei, cum non communicent in materia; et propter hoc non dicimus solem esse calidissimum, sicut ignem, sed dicimus solem esse aliquid amplius quam calidissimum. Nomen autem veritalis non est proprium alicui speciei, sed se habet communiter ad omnia entia. Unde, quia (6) illud quod est causa veritatis est causa communicans cum effectu in nomine et ratione communi, sequitur quod illud quod est posterioribus causa ut sint vera, sit verissimum. "

Haec ille. Ex quo patet quod mens Philosophi est quod omnia quae communicant in aliqua ratione generis reducuntur ad aliquod principium, quod summe participat rationem illius generis, vel aliquid perfectius ratione illius generis : sicut omnia calida ad aliquid calidissimum, vel perfectius quam si esset calidissimum ; et omnia colorata ad aliquid coloratissimum vel perfectius quam coloratissimum; et sic de caeteris. Et constat quod loquebatur de principio effectivo, et non de line, sicut patet in suo exemplo posito de igne respectu calefactibiliuiii. Tertia ratio sancti Thomae Ullis est, ubi supra, scilicet prima parte, et de Veritate (y), q. 5, ari 2. " Videmus, inquit, quod aliqua quae cognitione carent, scilicet corpora naturalia, operantur propter finem ; quod apparel ex hoc quod semper aut frequentius eodem modo operantur ut consequantur illud quod est optimum. Ex quo patet quod non casu, sed ex intentione perveniunt ad finem. Ea autem quae non habent cognitionem non intendunt linem, nisi directa ab aliquo cognoscente et intelligente, sicui sagitta a sagittatore. Eigo est aliquis (a) elementatis. - elementis IV. I intellectus a quo omnes res naturales ordinantur ad finem ; et hunc dicimus Deum. "

Haec ille in forma. Ad hanc rationem dicit Aureolus (1. Senteni., dist. 3, q. 1, art. 4) quod non demonstrat. Diceretur enim quod omnia diriguntur in finem et inclinantur ex formis suis et (a) propriis naturis; nec indigent aliquo extrinseco imprimente istam inclinationem; et ideo non probaretur ex hoc, vel per hoc, aliquis extrinsecus intellectus omnia producens. Et si dicatur quod tunc ordo universi erit a casu; dicendum quod non ; immo erit per se, cum oriatur ex quidditatibus rerum.

Haec ille. Sed ista responsio nulla erit, u t ostendit sanctus Thomas, de Veritate,i[.5,art. 2,ubi improbatillud quod ponit ista responsio, scilicet quod omnia procedant ex necessitate causarum praecedentium, scilicet agentis vel materia:, et consequenter ex necessitate formae quam agens imprimit. Arguit enim sic : i Causa materialis et agens, in quantum hujusmodi, sunt causa essendi ipsi effectui; non autem sufficiunt ad causandum bonitatem in effectu, secundum quam sit conveniens, et in seipso ut possit permanere, et in aliis ut opituletur (6). Verbi gratia, calor de sui ratione, quantum est de se, habet dissolvere; dissolutio autem non est bona et conveniens nisi usque ad celtum terminum et modum; unde si non poneremus aliam causam praefer calorem et hujusmodi agentia in natura, non possemus assignare causam quare res convenienter fiunt et bene. Omne autem quod non habet determinatam causam a casu accidit. Unde oporteret, secundum praedictam positionem, ut omnes convenientiae et utilitates quae inveniuntur in rebus essent casuales. "

Haec ille, in forma.

Ex quibus palet quod natura rei non cognoscentis non sufficit ad hoc quod reruni operationes sint convenientes ipsis naturis reruni, et, cum hoc, sint utiles et bonae, ac convenientes aliis, nunc isto modo, nunc illo, nunc secundum istam actionem, nunc secundu maiiam. Istas verumtamen utilitates videmus semper,aut in majori parte accidere in operibus naturae. Unde oportet quod praeexistat aliquis intellectus, qui res naturales in finem ordinet, ad modum quo sagittator dat sagittae certum motum ut tendat ad determinatum finem. Unde, sicut percussio quae fit per sagittam non tantum dicitur opus sagittae, sed projicientis, ila etiam omne opus naturae dicitur a philosophis opus intelligentiae, ut dicit sanctus Thomas ibidem. Eamdem nihilominus responsionem improbat aliter, tertio Contra Gentiles,c.64, scilicet piobandoquod natura rerum et quidditas non sufficit ad hoc ut res determinatos lines intendant. Et idem probat de Veritate, ubi supra. Arguit ergo sic. Ea quae secundum suam naturam sunt distincta, in unum ordinem non conta) et. - in Pr. veniunt, nisi ab uno ordinante colligantur in unum. In universitate autem rerum sunt res contrarias et distinctas naturas habentes; quae tamen omnes in unum ordinem conveniunt, cum quaedam operationes quorumdam excipiunt, quaedam autem a quibusdam juvantur vel illis cooperantur. Oportet ergo quod unus sit (a) universorum gubernator et rector. Unde virtute majoris hujus argumenti philosophi posuerunt animam esse harmoniam, propter conservationem contrariorum in corpore animalis. Ex quibus patet quod nullus philosophus daret responsionem quam iste fingit. Quarta ratio sancti Thomae, talis est (1 p., q. 2, art. 3): a Invenimus, inquit, in rebus quaedam quae sunt possibilia esse et non esse (6). Impossibile est autem omnia quae sunt talia, semper (y) esse ; quia quod possibile est non esse, quandoque non est. Si igituromnia sunt possibilia non esse, aliquando nihil fuit in rebus. Sed si hoc est verum, etiam nunc nihil esset (3); quia quod nihil est non incipit esse nisi per aliquid quod est. Si igitur nihil fuit ens, impossibile fuit quod aliquid inciperet esse, et modo nihil esset; quod patet esse falsum. Non igitur omnia entia sunt possibilia; sed oportet aliquid esse necessarium in rebus. Omne autem necessarium, vel habet causam suae necessitatis aliunde, vel non habet. Non est autem possibile quod procedatur in infinitum in necessariis quae habent causam suae necessitatis, sicut nec in causis efficientibus, ut probatum est. Ergo necesse est ponere aliquid quod est perse necessarium, non habens causam suae necessitatis aliunde, sed quod est causa necessitatis aliis; et hoc dicimus Deum. "

Haec ille, in forma. Ad hanc rationem dicit Aureolus (1. Sentent., dist. 3, q. 1, art. 4), quod philosophi negarent quod necessaria haberent causam suae necessitatis efficientem vel conservantem, quamvis concederent quod haberent causam finalem et exemplarem (s); propter quod illa ratio non demonstraret eis unum efficiens.

Haec Aureolus. Sed ista responsio non valet. Praedictum enim est superius, per rationes sancti Thomae, quod impossibile est aliquid esse, quod non sit a Deo, sicut ab efficiente primo; quod etiam et nunc probatur per rationes ejusdem, de Potentia Dei,q.3, art. 5: " Cum aliquid invenitur a pluribus diversimode participatum (ii), oportet quod ab eo in quo perfectissime invenitur attribuatur omnibus illis in quibus imperfectius invenitur. Nam ea quae positive secundum magis et minus dicuntur, hoc habent ex accessu remotiori ff) semper.

Om. Pr. vel propinquiori ad unum: si enim unicuique eorum ex seipso illud conveniret, non (a) perfectius in uno quam in alio inveniretur; sicut videmus quod ignis, qui est in fine caliditatis, est principium caloris omnibus calidis. Est autem ponere unum ens quod est perfectissimum et verissimum ens; quod ex hoc probatur, quia est aliquod (6) movens omnino immobile et perfectissimum, ut a philosophis est probatum. Oportet igitur quod omnia illa minus perfecta ab ipso esse recipiant. Et haec est probatio Philosophi, 2. Metaphysicas (t. c. 4). Item. Illud quod est per alterum, reducitur sicut in causam in illud quod est per se. Unde si esset unus calor per se exsistens, oporteret ipsum esse causam omnium calidorum, quae per modum participationis habent calorem. Est autem ponere aliquod ens quod est ipsum suum esse : quod ex hoc probatur, quia oportet esse aliquod primum ens quod sit actus purus, in quo nulla sit compositio. Unde oportet quod ab illo uno ente omnia alia sint, quaecumque non sunt suum esse, sed habent esse per modum participationis. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod impossibile est et contra veram philosophiam, esse aliqua necessaria multa, quorum unum non sit productum ab alio,nec econtra, sicut iste fingit dicere philosophos de coelis et eorum motoribus quorum nullum dependet a primo ente nisi in genere causae finalis. Quod iterum probatur esse contra philosophiam; scilicet, quod aliqua necessaria habeant causam finalem et non efficientem, utputa quod primum sit finis et non efficiens. Arguitur igitur sic. Secundum philosophos et veritatem, primum movens et agens est ultimus finis. Ergo solutio illa nulla est, a quocumque detur. Tenet consequentia; quia, secundum hoc, ille ultimus finis non solum movet motione per modum finis, sed motione efficientis. Assumptum probat sic sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 1, sic : " Appetibile movet appetitum. Primum autem movens oportet esse omnino non motum. Ergo necesse est quod primum et universale agens sit ipsum primum et universale appetibile, id est primum et universale bonum quod omnia operatur propter appetitum sui ipsius. "

Haec ille.

Et primo Contra Gentiles, cap. 75, probat idem assumptum. Et similiter prima parte, q. 44, art. 4, sic : " Omne agens agit propter finem ; aliter ex actione agentis non magis sequeretur hoc quam illud, nisi a casu. Est autem idem finis agentis et patientis, in quantum hujusmodi, sed aliter et aliter: unum enim et idem estquod agens intendit imprimere, et patiens intendit recipere. Sunt autem quae simul agunt et patiuntur, quae sunt agentia imperfecta; et in his contingit quod etiam in agendo intendant aliquid acquirere. Sed primo agenti, qui est tantum agens, (a.) non. - non esset ratio Pr. (6) aliquod. - aliquid Pr. - QUAESTIO I. non convenit agere propter acquisitionem alicujus finis; sed intendit solum communicare suam perfectionem, quae est ejus bonitas. Et unaquaeque creatura intendit consequi suam perfectionem, quae est similitudo perfectionis et bonitatis divinae. Sic ergo divina bonitas est finis ultimus omnium rerum. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod illa ratio habet idem medium quod aliae, scilicet quod quia est primum agens, ideo nihil recipit, ac per hoc exterior finis eum non movet; quod tamen oporteret si ageret propter alium finem : tunc enim reciperet ab eo cognitionem, vel delectationem, vel perfectionem, sicut ab objecto saltem; quod primo agenti nullo modo convenit. Sic ergo patet quod contra rationem est ponere quod ultimus finis non sit primum agens et motum executive causans. Quod etiam ista responsio numquam fuerit de mente Aristotelis aut Commentatoris, scilicet nullum necessarium habere causam productivam in esse vel conservativam, patet. Nam 5. Metaphysicos (t.c.6), cap. de Necessario, tam Philosophus quam Commentator (commento 6) dicunt quod aliquod est necessarium quod habet causam ; licet Commentator dicat ibidem necessarium secundo modo non esse ita proprie necessarium sicut illud quod est primo modo necessarium, et velit similiter nullum necessarium habere causam generantem. Quod autem loquatur de causa effectiva, patet; nam ibi distinguit necessarium in necessarium per se, quod non habet causam dantem illi necessitatem, et in necessarium quod habet causam dantem illi necessitatem; dare autem dicit causam agentem, non finalem. Item, 8. Physicorum, particula 15, dicit Philosophus quod Democritus non bene dicit in hoc quod nullius necessarii oportet quaerere causam. Hoc, inquit Philosophus, judicium in quibusdam rebus non est verum. Triangulus enim semper habet tres angulos aequales duobus rectis; sed tamen est quaedamperpetuitatis hujus altera causa (a);principiavero non habent aliquas causas, et sunt aeterna.

Haec Philosophus, ubi Commentator : " Sermo Democriti et sequentium ejus, quod res necessariae non dicuntur habere causas, est verus in quibusdam rebus, et falsus in quibusdam. Triangulum enim habere tres angulos aequales duobus redis est necessarium ; et tamen habet causam. "

Haec Commentator. Et post : " Et intendebat Aristoteles declarare quod multa necessaria habent causas. "

Haec ille.

Constat autem principia respectu conclusionis non habere rationem causae finalis. Ergo falsum est quod secundum Aristolelem nullum necessarium habeat causam nisi finalem. Item, quod prima substantia et primum ens non solum sit finis omnium, sed etiam effectiva et dans esse omnibus, secundum mentem Philosophi et Commentatoris, patet. Nam Averroes, 10. Metaphysicae, commento 7, sic dicit : " Omne quod est principium esse est principium numeri, et quod est principium numeri est principium essendi; idem enim contingit ex hoc in omnibus. Et cum hoc ita sit, sicut apparet per inductionem, manifestum est quod unum in quolibet genere est aliqua natura simpliciter, quae quia est principium esse illorum ejusdem generis, est principium numeri eorum. Et intendit quod cum huic junctum fuerit quod declaratum est in Physicis, hoc est primum motorem aeternum et absolutum ab omni materia, et declaraverit post quod hoc non solummodo est principium tanquam motor, sed tanquam forma et finis, declarabitur quod illud est unum, de quo fuit declaratum hoc quod est principium substantiae, sicut est declaratum quod est actus ultimus cui non admiscetur potentia. "

Haec ille. Item, quod secundum mentem eorum, primum agens et ultimus finis sint idem, patet. Nam Commentator 12. Mctaphysicae, commento 36, sic ait : a. Dictum est in 8. Physicorum quod movens corpora coelestia in nulla exsistit materia, et quod est forma abstracta; quapropter movens hoc est intellectus, quia agit motum, et est motus finis. Haec autem differunt in nobis, scilicet illud quod movet nos in loco secundum quod est agens, et quod movet nos secundum quod est finis; et habet duplex esse, scilicet in anima et extra animam. Quod autem est in anima est agens motum ; secundum vero quod extra animam est movens secundum finem. Verbi giatia : quando balneum habet duplicem formam, in anima et extra animam; et propter illam formam quae est in anima, desideramus illam formam quae est extra animam. Igitur forma balnei, in quantum est in anima, est agens desiderium et motum : secundum autem quod est extra animam, est finis motus. Si igitur forma balnei non esset in materia, tunc moveret secundum agens et secundum finem, sine aliqua motione contingente; et sic intelligendum est de moventibus corpora coelestia. Secundum igitur quod intellecta ista sunt formae eorum, sunt moventia secundum agens;secundum autem quod sunt eorum fines, moventur ab illis secundum desiderium. "

Haec ille. Item, commento 41, dicit quod primus motor habet potentiam infinitam, et est causa permanentiae coeli. Item, commento 44, dicit Commentator: " Quod autem moderni dicunt substantiam primam esse priorem motore totius, falsum est. Quaelibet enim substantia istarum est principium substantiae sensibilis, secundum motorem et secundum finem; et ideo dicit Aristoteles quod si aliquas substantiae essent non moventes, essent otiosae. Quod autem movit eos ad hoc dicendum, est ratio quae potest dissolvi a quolibet exercitato in hac scientia. Dicunt enim quod apparet ex istis intelligentiis, quod quaedam earum consequitur sicut causatum causam ; prima autem substantia debet esse una et simplex in fine; ab uno autem et simplici non provenit nisi unum; et a motore primi cceli provenit anima primi caeli et motor orbis consequentis; necesse est igitur ut sit non simplex; habet ergo causam priorem. Iste autem sermo est imaginabilis. Non enim est illic proventus, neque consecutio, neque actio, ita ut dicamus quod una actio tantum consequitur unum agentem; tantum enim est ili ie causa et causatum, secundu ni quod dicimus quod intellectum est causa intelligentis. Et cum ita sit, non est impossibile ut illud quod est per se intelligentia, sit causa plurium entium, secundum quod ex eo intelliguntur multi modi. Illud igitur quod intelligit molor Jovis de primo motore, et est causa in anima coeli, aliud est ab eo quod intelligit ex eo motor orbis Saturni ; et similiter de uno-quoque eorum est, intelligendo causam propriam. Et secundum hoc omnes motus eorum idem intendunt, scilicet ordinem totius. "

Haec ille. - Ex quibus patet quod Deus quem vocat primam substantiam non solum est finis substantia; sensibilis, immo est causa movens, et quodlibet sic simplex, cum ab eo procedunt multa, secundum quod multa inlelligit, vel essentiam suam multipliciter intelligit, non solum ipse, immo aliae substantiis separatas. Sciendum etiam quod cum dicit Commentator quod inter primam eausam et alias intelligentias non est causa et causatum, nec actio, nec consecutio etc, non intendit negare Deum effective producere alias intelligentias; sed solum intendit quod Deus ipse non producit eas per actionem quae est extractio alicujus de potentia in actum, sed solum peractum intellectus et voluntatis, quae est actio immanens agenti, non transiens in passum extrinsecum. Et hoc est verum. Item, 2. Metaphysicx, commento i, sic ait: " Oportet ut maxime verum sit illud quod est causa maxime veritatis in quolibet genere entium, et magis dignum in esse et veritate quam illa quorum est causa in illo genere. Et manifestum est quod si haec est prima causa omnium entium , ut declaratum est in scientia naturalium, quod illa causa est magis digna in esse et veritate quam omnia entia; omnia enim entia non acquirunt esse et veritatem nisi ab ista causa. Est igitur tantum ens et unum per se et verum per se, et omnia entia et vera per esse et veritatem ejus. "

Haec ille in forma. Et patet quod non loquitur de causa finali. Tum quia de illa causa nulla mentio fit in 8. Physicorum, sed solum de efficiente, ubi dicit Commentator esse declaratum primam cansam esse causam omnium aliorum. Tum quia si loqueretur de fine, non diceret quod alia acquirunt esse a prima causa, sed potius propter primani causam ; non enim dicimus: diligo Petrum a generalissimo, sed propter generalissimum. Hanc etiam intentionem habuisse Commentator manifeste pandit in tractatu de Substantia, orbis, ubi sic dicit 2. capit. : " Et debes scire quod istud corpus coeleste non indiget virtute movente in loco semper tantum, sed virtute largiente in se, et in sua virtute, et in sua substantia (a) permanentiam aeternam ; quoniam etsi sit simplex et non habens in se potentiam ad corruptionem, tamen est finitae actionis necessario, quia est finitarum dimensionum et determinatarum a superficiecontinente ipsum. Et omne tale, cum intellectus posuerit ipsum esse per se, absque eo quod aliquid largiatur ipsi permanentiam et aeternitatem, necesse erit ut ita sit de Anitate suae permanentiae sicut est de Unitate suae actionis. Et ideo necesse est in intellectu potentiam esse huic largientem permanentiam aeternam, quemadmodum largitur ipsi motum proprium aeternum. Et non hoc tantum; sed necesse est hoc esse virtutem quae labitur ei motum proprium, sive actionem quae est aeternitas, inter caeteros motus, scilicet motum localem in circuitu, et figuram propriam isti motui, scilicet sphaericam, et mensuram propriam unicuique istorum corporum, et convenientiam inter ea ad invicem in ordine et quantitate, ita quod ex omnibus perficiatur unus actus, scilicet totus mundus. Nulla enim est differentia inter virtutis activae indigentiam in corpore, et in omni corpore simplici, aut in uno composito ex simplicibus hujusmodi; et indifferenter, sive illud corpus fuerit generatum, sive non generatum. Unde videmus coelum habere unam virtutem non tantum moventem omnia, sed agentem et conservantem omnia, sicut est dispositio in corpore hominis et in corpore facto propter finem proprium ; finis enim significat agens significatione necessaria, sicut motum significat movens; sed in genere agentium quoddam est agens prius tempore acto, et omne quod fit in sphaera istius mundi est istius agentis et istius acti; et quoddam est naturaliter prius, ut sicut est dispositio temporis cum orbe, et agentis cum orbe, scilicet facientis ipsum in dispositionibus necessariis in inveniendo finem propter quem fuit. Et cum hoc ignoraverunt quidam esse de opinione Aristotelis, dixerunt ipsum non dicere causam agentem totum, sed causam moventem.Et illud fuit valde absurdum; et non est dubium in hoc quod agens ipsum est movens ipsum. Quod enim movet ipsum motu proprio illi, est illud quod largitur ei primo dispositiones per quas motum proprium acquirit. Et ista est virtus illa quam laudat Aristoteles in multis locis in lib. de Cado et Mundo; ei indicat ipsam esse nobiliorem ccelo et altiorem. " - Haec Commentator, in forma. Et cap. 4, dicit : " Declaratum est ex istis omnibus quod dator continuationis motus est dator motus coeli; et si ipse non esset, destrueretur motus; et si motus, et caelum; coelum enim est propter motum suum; si motus caeli destrueretur, destrueretur motus entium inferiorum, et sic mundus. Ex quo verificatur quod dator continuationis motus est dator (a) et in sua substantia. - et in suam substantiam Vi:

esse aliis entibus. "

Haec Commentator.

Ex qui-busomnibus patet manifeste quod, secundum mentem Philosophi et Commentatoris, primum principium est causa, non solum per modum finis, immo per modum moventis et agentis et largientis esse omnibus aliis entibus; et per consequens responsio data ad rationem sancti Thomae, non processit de consilio et assensu Aristotelis et Commentatoris. Verumtamen contra dictam rationem et replicaui factam contra responsionem instat arguens (Aureolus, 1. Sentent., dist. 3, q. 1, art. 4), dicens illam maximam qua dicitur quod omne ens per participationem est effective ab ente per essentiam, non videri habere omnimodam veritatem. Nam ignis per suam essentiam determinat sibi calorem ; nec tamen ubicumque participatur calor, ibi est per actionem ignis, nam sol et stellae generant calorem in medio.

Item addit quod alia propositio est falsa, in qua dicitur quod sit aliquid quod non habeat esse per suam essentiam. Hoc, inquit, non est verum: quia immo omne ens est per suam essentiam ; quia essentia sua est ei ratio essendi. Participatio autem non est aliud nisi quod omnia entia sunt quaedam particulares entitates, praeter primum quod est tota entitas subsistens. Sed hoc non inferret quod omnia essent effective ab alio, praesertim si creatio non esset. - Terlio potest instari eontra rationem principalem. Non enim videtur verum, quod omne quod est possibile non esse, quandoque non sit, vel desinat esse; nam elementa habent potentiam ad non esse, et tamen elementa nunquam desinent. Ad primam instantiam dico quod illa maxima debet sic intelligi : Omne quod est aliquale per participationem, est tale per actionem illius quod est tale per essentiam, vel per actionem alicujus quod eminenter (a) continet hoc quod est tale per essentiam. Et sic patet quod instantia facta de igne non valet; licet non solum sanctus Thomas utatur illo exemplo, sed etiam Aristoteles, 2. Melapliysicx (t. c. 4), et Commentator. Sed exemplorum non requiritur verificatio. Unde dico quod omne calidum est calidum per actionem ignis, vel alicujus quod totam ignis actualitatem contineat eminenter (6) et in virtute, sicut est Sol aut aliud corpus coeleste. Et maxima in isto sensu sumpta potissime demonstrat intentum, scilicet quod cum Deus sit ens per essentiam, oportet quod sit causa omnis rei habentis esse participatum, vel aliquid quod Deum contineat eminenter (y) et in virtute, si quod sit tale. Et sic patet quod instantia est verbalis. Solutio autem instantiae est de mente sancti Thomae, prima parte, q. 44, art. 3, ad secundum, ubi sic arguit : " Omne quod est per participationem reducitur ad aliquid per se existens, ut ignitum ad ignem. Sed quaecumque sunt in rebus sensibilibus sunt solum per participationem alicujus speciei; quod ex hoc patet quod in nullo sensibilium invenitur solum id quod ad rationem speciei pertinet, sed adjunguntur principiis speciei principia individualia. Oportet igitur ponere ipsas species per se existentes, ut per se equum, et hujusmodi. " Ecce argumentum.

Et respondet : " Dicendum quod de ratione hominis est quod sit in materia ; et sic non potest inveniri homo sine materia hac. Licet igitur hic homo sit per participationem speciei, non tamen potest reduci ad aliquid per se exsistens in eadem specie (t), sed ad speciem superexcedentem (6), sicut sunt substantiae separatae. Eadem ratio est in aliis sensibilibus. "

Haec ille.

Ex quibus manifeste patet quod omnis calor participatus oportet quod sit a calido per essentiam, vel ab aliquo superiori ad calorem, si subsisteret; et sic de aliis omnibus.

Ad secundam instantiam dicitur quod solus Deus est per essentiam, sic quod esse est de ratione essentiae Dei, non autem de ratione alicujus essentiae creatae. Et similiter nulla essentia creata est ultimum et proximum formale quo aliquid est; secus est de essentia divina. Et ista, Deo duce, longe prolixius probabuntur alias.

Ad tertiam instantiam dico quod elementa, etsi sint possibilia non esse, durant tamen, hoc eis praestante aliquo quod est necesse esse, quod potest ea in aeternum conservare. Sed si nullum tale esset necessario exsistens, tunc proculdubio terra non esset; vel etiam si illud necessario exsistens, elementa et alia quae potentiam habent ad non esse, suae naturae cursum peragere sineret, tota materia quae nunc est sub forma terrae, quandoque esset sub alia forma. Et sic illud elementum terrae quod nunc est, quandoque non esset, licet aliud in numero sibi succederet. Et ita, sicut terra est possibilis non esse, sic quandoque non esset. Vult ergo sanctus Thomas quod si nullum ens esset necesse esse, pro certo omne possibile non esse quandoque non esset. Et si contingat quod aliqua possibilia non esse semper durent, hoc est quia est aliquod necesse esse quod manutenet illa. Et hoc sufficit in suo proposito, in quo illam propositionem assumit. Sic igitur patet quod quarta ratio principaliter probans unum Deum esse, non obstantibus instan-tiis^ nostrum propositum efficaciter demonstrabat. Quinta ratio.

Quinto arguit sic sanctus Thomas, primo Contra Gentiles, cap. 42, directe probando intentum. Aliae namque rationes probant directe quod est unus Deus; ista autem directe probat quod non est nisi unus. Arguitur ergo sic. Omne possibile esse et non esse, necessario est productum ; tale namque quantum est ex se non habet esse, sed per aliud reducitur ad esse. Sed omnia quae sunt praeter unum, sunt possibilia esse et non esse; LIBRI I. SEN impossibile enim est esse duo, quorum quodlibet sit necesse esse. Quod sic patet : " Nihil enim eorum quae conveniunt huic signato, in quantum est hoc signatum, possibile est alteri convenire; quia singularitas alicujus rei non inest alteri praeter ipsum singulare. Sed ei quod est necesse esse, sua necessitas essendi convenit inquantum habet esse hoc signatum (a). Ergo impossibile est quod alicui alteri conveniat. Et sic impossibile est quod sint plura, quorum quodlibet est necesse esse; et consequenter impossihile est esse plures Deos. Probatio mediae. Si enim illud quod est necesse esse, non est hoc signatum in quantum est necesse esse, oportet quod designatio sui esse non sit necessaria secundum se, sed ex alio dependeat. Unumquodque autem, secundum quod est actu, est distinctum ab omnibus aliis; quod est esse hoc signatum. Ergo quod est necesse esse dependet ab alio, quantum ad hoc quod est esse in actu; quod est contra rationem ejus quod est necesse esse. Oportet igitur quod illud quod est necesse esse, sit necesse esse secundum hoc quod est hoc signatum.))

Haec ille in forma. Ad hanc tamen rationem dicit Aureolus (1. Sen-tent., dist. 3, q. 1, art. 4) quod est inefficax, nec concludit. Nam, secundum eum, philosophi concederent quodlibet necesse esse fore alterius speciei; et ita non posse multiplicari. Et per consequens quodlibet esset quaedam singularitas; nihilominus essent plura.

Haec ille. Sed ista responsio nulla est, sicut ostendit sanctus Thomas luculentissime ubi supra (Contra Gent., cap. 42). " Nam ex quo illa duo conveniunt in intentione necessitatis essendi, oportet quod distinguantur per aliquid. Aut ergo illud requiritur ad complementum necessitatis essendi aliquo modo, aut nullo. Si nullo, ergo est accidentale; quia omne quod advenit rei, nihil faciens ad ejus esse, est accidens. Ergo hoc accidens habet causam. Aut ergo essentiam ejus quod est necesse esse, aut aliquid aliud. Si essentiam ejus quod est necesse esse, cum ipsa necessitas essendi sit essentia ejus, ut alias probatum est, necessitas essendi erit causa illius accidentis. Sed necessitas essendi invenitur in utroque; ergo utrumque habebit illud accidens; et sic non distinguentur secundum illud. Si autem causa illius accidentis sit aliquid aliud, nisi illud aliud esset, non esset hoc accidens; et nisi hoc accidens esset, praedicta distinctio non esset. Ergo nisi illud aliud esset, praedicta distinctio non esset; ac per hoc illa duo quae ponuntur necesse esse, non essent duo, sed unum. Ergo esse proprium utriusque dependet ab alio; et sic neutrum erit necesse esse per seipsum. Si autem illud quo distinguuntur sit necessarium ad necessitatem essendi complendam, aut hoc erit quia includitur in ratione necessitatis essendi, sicut animatum includitur in ratione animalis; aut hoc erit quia (a) habet esse hoc signatum. - est huc signatum Vi:

necessitas essendi specifieatur per illud, sicut ani^ mai completur per rationale. Si primo modo, oportet quod ubicumque sit necessitas essendi, sit illud quod in ejus ratione dicitur; sicut cuicumque convenit animal convenit animatum. Et sic, cum ambobus praedictis attribuatur necessitas essendi, secundum illud distingui non poterunt. Si autem secundo modo, hoc iterum esse non potest; nam differentia specificans genus non complet rationem generis, sed per eam acquiritur generi esse in actu; ratio enim animalis completa est ante additionem rationalis, sed non potest esse animal in actu, nisi sit rationale vel irrationale. Sic igitur aliquid complet necessitatem essendi quantum ad esse in actu, et non quantum ad intentionem necessitatis essendi; quod est impossibile propter duo : primo, quia ejus quod est necesse esse, sua quidditas est suum esse; secundo, quia sic ipsi necesse esse acquireretur fisse per aliud; quod est impossibile. Non est igitur ponere plura, quorum quodlibet sit necesse esse per seipsum.

Iterum : si aliqua duo conveniant in intentione necessitatis essendi, oportet quod distinguantur per aliquid quod additur alteri tantum vel utrique; et sic oportet utrumque vel alterum esse compositum. Nullum autem compositum est necesse esse per seipsum. Ergo impossibile est plura esse, quorum quodlibet sit necesse esse per seipsum. "

Haec ille in forma.

Ex quibus patet quod responsio illa est contra philosophiam, quae scilicet diceret duo necesse esse alterius speciei vel ejusdem. Istis ergo quinque viis probat sanctus Thomas unum Deum esse, locis praedictis; licet multas alias in variis locis ad hoc idem ponat. Sed quia non impugnat eas Aureolus, ideo eas transeo. Nunc ergo restat dicere ad rationem quae oppositum arguebat, scilicet quod Deum esse non sit demonstrabile. Dico igitur secundum sanctum Thomam, prima parte, q. 2, art. 2, ad primum, quod nihil prohihet illud quod est per se demonstrabile et scibile, ab aliquo accipi ut credibile, qui demonstrationem non capit; ita quod unum Deum esse tenetur sola fide ab aliquo, non autem ab alio, sed habitu scientifico, et est ei non articulus fidei, sed praeambulum ad fidem et articulos. Sicut enim gratia supponit naturam, ita fides cognitionem naturalem. Et haec de quaestione dicta sufficiant pro praesenti.