ARTICULUS II.

MOVENTUR OBIECTIONES A. - OBJECTIONES g 1.

Contra primam conclusionem I. Argumenta Scoti.

Quantum ad secundum articulum, arguit Scotus (apud Aureolum, dist. 37, q. 1, art. 1), quod media istarum conclusionum inefficacia sunt. Non enim, inquit, operatio Dei quae attingit continue intima rei cujuslibet creatae, sufficienter probat quod Deus sit in omnibus rebus. Quod probat Primo sic. Agens, quanto perfectius est, tanto magis potest agere in aliquod distans a forma per quam agit. Quod patet de sole, qui, non mediante radio, sed immediate, per formam suam, producit formas substantiales in materiis dispositis per calorem mediantibus radiis generatum. Licet enim alteratio fiat mediante radio, tamen introductio formae substantialis fit immediate a forma solis; alioquin effectus aequivocus, esset nobilior sua causa. Sed manifestum estquod Deus est agens perfectissimum. Poterit ergo agere distantem effectum; et ita non probatur quod Deus sit in rebus, quamvis conservando continue operetur in eis.

Et si dicatur quod radius immediate inducit formam substantialem, tamen in virtute solis;

non valet quidem. Quia : vel virtus illa est accidens exsistens in radio, et tunc remanet quod nec radius, nec illa virtus poterit inducere formam substantialem, quae nobilior est illis; vel virtus illa erit ipsamet forma solis, et tunc habetur ingentum, quod operatur ubi praesens non est. Secundo. Quidquid perfectionis attribuitur soli, multo fortius debet Deo attribui. Sed attribuitur soli operari ubi non est, nec per se, nec per aliquod medium. Dicimus enim quod homo et sol generant hominem; et tamen multi generantur, sole in alio hemisphaerio exsistente. Similiter etiam in terrae visceribus generantur ferrum et aurum et alia mineralia, ad quae radius solis non penetrat, nec etiam calor in superficie terrae ex reverberatione generatus; talis enim calor non penetrat usque in tantam distantiam, in quanta reperiuntur mineralia. Igitur et Deus poterit operari ubi non est. Tertio. Omnipotens, suo velle causat quidquid vult. Sed ad hoc quod velit, non oportet ipsum esse conjunctum illi quod vult. Igitur illud volitum, erit causatum et productum, absque hoc quod sit in eo omnipotens, qualis est Deus. Quarto. Prius potest separari a posteriori. Sed praesentialitas per operationem et potentiam, prior est conjunctione sive praesentialitate divinae essentiae cum rebus. Quod patet. Tum quia extra mundum Deus potest operari; tamen extra mundum ejus essentia non est. Tum quia creatura, ordine naturae, oportet quod prius sit, quam essentia sit sibi praesens; non est autem, in illo priori, creatura, nisi per operationem Dei et actionem ejus; et per consequens, actio praecedit praesentialitatem essentiae divinae cum rebus. Igitur non oportet essentiam esse praesentem, quia intime operatur. Quinto. Non est propter operationem attribuendum Deo quod philosophi negaverunt. Sed philosophi posuerunt duas intelligentias motrices cujuslibet orbis; et unam quidem posuerunt in determinata parte orbis, scilicet in oriente; alteram vero, quae erat infinitae virtutis, secundum eos (erat enim primum principium et Deus), non posuerunt in aliquo loco vel situ. Ergo non est verum quod agens et movens sit necessitate in moto. Sexto. Impossibile est intelligere transitum de contradictorio in contradictorium, nisi facta mutatione circa aliquid. Sed constat quod Deus intelligitur de non presente fieri praesens creaturae quae de novo fit; sic autem non est propter transmutationem factam in se, sed potius propter productionem creaturae. Ergo productio creatura praeintelligitur praesentialitati divinae essentias cum eadem creatura; et per consequens, non est formalis ratio illius praesentialitatis. Septimo. Illa propositio septimi Physicorum, quod movens et motum sunt simul, intelligitur in corporibus quae conjunguntur per contractum qualitatum activarum et passivarum; non enim oportet quod unum sit in alio per essentiam, quamvis per qualitates se contingant. Sed nos loquimur hic de praesentialitate per essentiam; inquirimus enim quomodo Dei essentia est in rebus. Igitur illa auctoritas non est ad propositum, nec probat intentum. Octavo. Quod aliquod agens naturale non possit agere in aliquod distans, nisi prius agat in medium, potest esse duplex ratio. Prima quidem, ordo potentiarum. Et propter hoc, forma substantialis solis (a) non potest immediate attingere ad formarum substantialium productionem vel introductionem, nisi prius lux solaris alteret irradiando; nec tamen forma substantialis agit in medium, illa (6) actione qua agit in distans, ubi generat mineralia et plantas; nec tamen potest ibi generare immediate, nisi prius radius diffundatur, propter ordinem potentiarum; sicut nec voluntas potest exire in actum, nisi prius intellectus sit in actu suo. Secunda ratio potest esse imperfectio potentiae activas, quae procedit de necessitate de imperfecto ad perfectum; propter quod oportet quod agens naturale prius agat in medium, quam attingat passum quod distat. Si ergo tollantur haec duo, scilicet ordo et imperfectio, ab aliqua potentia, tunc non apparet quare non possit operari ubi praesentialiter non exsistit. Sed manifestum est quod haec duo tolluntur ab omnipotentia Dei. Ergo Deus potest agere ubi praesentialiter non exsistit.

Haec Scotus. II. Argumentum Aureoli.

Secundo loco arguit Aureolus (ibid., art. 2), quod operatio non arguit demonstrative virtutem operativam esse praesentem, vel habere simultatem, aut coexsistentiam, aut praesentialitatem positivam cum operatione vel opeiato, sic : Operatio, quantumcumque sit situata, non arguit operantem virtutem esse corpoream vel situatam; alioquin sequeretur quod motus non possit esse a virtute abstracta; cujus oppositum demonstratur, 8. Physicorum (t. c. 86). Sed si operatio exsistens in corpore argueret virtutem moventem esse illi corpori coexsistentem, et simultanee praesentem, utpote interius exsistentem, necessario argueret virtutem illam esse situatam; cum pateat ex terminis, quod interius exsistere, vel esse simultanee praesens in esse formali, non sit aliud quam in eodem situ esse. Ergo operatio manens in corpore, non arguit virtutem operantem esse intimam illi corpori, vel simultanee praesentem. Immo stant simul ista duo, scilicet : quod ista virtus sit penitus abstracta, sic quod nec sit intra corpus, nec extra; et quod immediate profluat motio corporis ab eadem. Talis enim intimatio, aut insistentia, omni abstracto a sil u repugnat.

Sed forte dicetur, inquit, quod praesentialitas non est aliquid situale, licet intiinitas sit aliquid pertinens ad situm; et ideo praesentialitas cujuslibet partis corporis probari potest de illa virtute abstracta, ex vi operationis; fundabitur enim non super situm, sed superesse et realitate illius virtutis abstractae. Non solum enim situa-tum situato videtur esse praesens; immo, et abstractum abstracto; et quaelibet res, ex eo quod res, videtur possibilis esse praesens alteri rei, juxta illud Commentatoris, 8.Physicorum, comm. 84, qui dicit quod " appropinquationem ad motorem debemus intelligere secundum esse, et non secundum locum "; et eodem modo videtur posse dici de praesentialitate. Si utique sic dicatur,

non valet. Quia certum est quod praesentialitas est relatio situalis; unde duo abstracta non possunt apprehendi ut mutuo praesentia. Quod patet : quia non est aliud praesentialitas quam appropinquitas sine medio; sicut ejus oppositum, scilicet absentia, non est aliud quam elongatio quaedam et interjacens distantia; unde, cum destructa tota machina corporali, nullus possit nisi phantastice apprehendere quod angeli a se distent, vel sint elongali et absentes, sic nec potest apprehendere quod sint propinqui vel praesentes. Et patet quod Commentator utitur verbo appropinquationis, quod exprimit relationem situalem; et ideo non accipit propinquitatem positive, sed privative, pro non distantia.

Haec ille. S 2.

Contra tertiam conclusionem Argumenta Aureoli.

Contra tertiam conclusionem arguit (ibid., art. 3), dicens quod tripliciter deficit. Primo, quantum ad hoc quod dicit Deum per gratiam esse in rebus, sicut objectum in operante. Primo. Quia, si hoc esset verum, non esset actu in illis qui actualiter ipsum non diligunt aut cognoscunt, sed tantum in habitu; cum non actualiter objiceretur eorum intellectui aut voluntati. Sed Augustinus dicit, in libro de Praesentia Dei, ad Dardanum (cap. 6), quod Deus habitator est quorumdam non cognoscentium eum, utpote parvulorum, et non solum in potentia vel habitu, immo in actu; sunt enim actualiter templum Dei. Igitur iste modus essendi per gratiam, non dicitur secundum quod objectum est in cognoscente vel diligente. Secundo ad idem. In solis bonis et sanctis dicitur Deus esse per gratiam, secundum Augustinum. Sed per modum objecti cogniti, est in multis non sanctis. Igitur idem quod prius. Tertio. Augustinus (lib. de Origine animae) dicit quod anima, cum in singulis partibus corporis adsit tota simul, in aliis tamen intensius, in aliis vero remissius operatur. Et Magister, in praesenti distinctione, cap. 2, ait quod similiter Deus, cum (a) II. - 28 sit in omnibns essentialiter totus, singulariter tamen dicitur esse in sanctis, quia in illis plenius et intensius operatur. Ergo non est Deus per modum objecti cogniti, sed potius per modum specialiter operantis, ubi exsistit pergratiam. Secundo dicit quod deficit quantum ad assignationem praesentiae. Primo. Tum quia res create non sunt praesentes divino intuitui objective et terminative; est enim sola essentia ejus sibi praesens illo modo, qua praesente exsistente, omnis creatura aequivalenter, immo eminenter, est sibi praesens. Secundo. Tum quia, si praesentialitas illa referatur ad esse cognitum, sequitur quod divina essentia non solum est in rebus per praesentiam, immo quod Deus est in sua essentia, cum sit sibi cognita; quod tamen nullus concedit. Tertio. Tum quia secundum esse cognitum, objectum dicitur esse per praesentiam in cognoscente, et non e converso; et sic Deus non erit in rebus per praesentiam, sed potius res in Deo. Unde patet quod praesentialitas, secundum quam Deus est in rebus, non debet (a) accipi pro praesentia intuitus seu conspectus; tunc enim improprie diceretur Deus per praesentiam in rebus, sed res dicerentur esse in ejus praesentia et aspectu. Tertio dicit quod deficit quantum ad illum modum essendi qui est per potentiam, sicut rex in regno. Talis enim modus est metaphoricus et abusivus. Non enim proprie dicitur rex in regno esse per potentiam, quia talis potentia non arguit regem immediate; sed per aliquem consecutorem mandati regii; non quod sit ibi vere potentia regis, nisi quia apprehenditur a subditis voluntas regia, et obligatio cujuslibet subjecti, et concordia ad exsequendum (6); et ita non est ibi potentia regis, nisi secundum esse rationis, quia quidam respectus, et quaedam habitudo apprehensa. Non sic autem dici potest quod Deus per potentiam metaphorice sit in rebus. Quarto dicit illam deficere quantum ad modum quo Deus est in rebus per essentiam. Adesse, inquit, in omnibus rebus ut causa essendi, est adesse secundum potentiam et virtutem. Sed iste modus potentiae, distinguitur a modo quo Deus est in rebus per essentiam. Igitur non bene assignatur iste modus, scilicet quod Deum esse per essentiam in rebus, sit adesse omnibus sicut causa essendi.

Haec Aureolus. B. - SOLUTIONES S 1. - Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. - Ad ista argumenta dicitur. Et primo, ad illa quae sunt contra primam conclusionem. Ad primum quidem, respondet in plerisque locis sanctus Thomas, praesertim, 1. Sentent., praesenti distinctione, q. 1, art. 1, ad 2 : " Illud, inquit, quod agit per suam absentiam, non est causa proxima ejus quod fit, sed remota. Virtus enim solis imprimitur primo in corpore sibi conjuncto, et sic deinceps, usque ad ultimum. Et haec virtus est lumen ejus, per quod agit in istis inferioribus, ut dicit Avicenna. Deus autem immediate in omnibus operatur; unde oportet quod in omnibus sit. "

Haec ille.

Item,l p., q. 8, art. I,ad3" , dicit quod " nullius agentis, quantumcumque virtuosi, actio procedit ad aliquid distans, nisi inquantum in illud agit per media. Hoc autem ad maximam Dei virtutem pertinet, quod immediate in omnibus agit. Et ita nihil est distans ab eo, quasi in se Deum non habeat ".

Haec ille. Et cum dicit arguens, quod accidens non potest inducere formam substantialem , cum sit nobilior accidente;

negatur illud. Non enim oportet quod agens instrumentale, cujusmodi est lux vel lumen, sit nobilius effectu producto; sed sufficit quod principale agens sit nobilius effectu producto. Unde sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 69, dicit: (( Quod agit in virtute alterius, producit effectum similem, non sibi tantum, sed magis ei in cujus virtute agit; sicut ex actione instrumenti, fit in artificiato similitudo artis. Ex quo sequitur quod ex actione formarum accidentalium producuntur formae substantiales,in quantum agunt instrumentaliter, in virtute substantialium formarum. "

Haec ille, in forma.

Item, de Veritate, q. 27, art. 4, dicit quod (( instrumentum habet duas operationes : unam quae competit ei secundum formam propriam (a); aliam, secundum quod est motum a principali agente, quae transcendit virtutem propriae formae ". Idem ponit, 2. Contra Gentiles, cap. 21; et exemplificat de calore, qui generat carnem dissolvendo et digerendo, in virtute animae, quae est principale agens. Idem ponit, de Potentia Dei, q. 6, art. 3 : " Corpus, inquit, coeleste aliquem effectum habet ex virtute substantiae spiritualis moventis, sicut quod est causa vitae, ut patet in animalibus ex putrefactione generatis; et calor, in quantum est instrumentum animae vegetabilis, agit ad speciem carnis. " Et saepissime ponit talia exempla : sicut, 1 p., q. 118, art. 1; et 4. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 4, q "1. Et 3 p., q. 62, art. 1, dicit: " Duplex est causa agens, scilicet : principalis, et instrumentalis. Principalis quidem operatur per virtutem suae formae, cui assimilatur effectus; sicut ignis calore suo calefacit. Causa vero instrumentalis non agit per virtutem suae formae, sed solum per motum quo movetur a principali agente; unde effectus non assimilatur instrumento, sed principali agenti; sicut lectus non assimilatur securi, sed arti, quae est in mente artiGcis. "

Haec ille.

Ita dico in proposito. Vel potest dici quod lux, vel lumen, non producit formam substantialem; sed substantia, cui inhaeret lumen. Unde, cum aer, vel aliud corpus, recipit lumen a sole, potest agere, non solum in virtute propria, sed in virtute solis, cujus virtutem recipit, scilicet lumen; ita quod sol erit agens principale, sed corpus ab eo illuminatum, erit agens instrumentale. Non enim dico quod lumen sit quod inducit formam substantialem; sed est quo subjectum ejus inducit formam substantialem. Ad secundum negatur minor. Et ad probationem, dico quod, licet aliquid generetur, sole exsistente in alio hemisphaerio, non tamen sequitur quod sol non agat mediate ad ejus productionem : nam virtus ejus recepta est in hemisphaerio a quo recessit, et ibi conservatur, eo recedente; scilicet lumen, vel calor in aere, vel etiam stellae, quae a sole in uno hemisphaerio exsistente virtutem accipiunt, et in hemisphaerium aliud influunt, aquo sol recessit.

Cum etiam dicit de mineralibus, etc;

dico quod sol transit per medium in viscera terrae, vel lumen, vel calorem, vel aliquam aliam qualitatem. Immo, secundum multos solemnes philosophos, omnes planetae dirigunt virtutes suas usque ad centrum terrae. Et propter hoc, antiqui vocabant centrum terrae synodum deorum; quia ibi congregabantur influentiae omnium planetarum, sicut recitat Dominus Alber-tus, in commento de Causis.

Ad tertium dico quod, licet divinum velle sit causativum, nec sit conjunctum secundum situalem commensurationem cuicumque volito; tamen, si per illud velle aliquid producatur, oportet quod inter velle et volitum, sit contactus virtutis. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 68, res incorporea dicitur esse in aliquo secundum contactum virtutis, sicut corpus est in loco per contactum quantitatis dimensivae. Ad quartum conceditur major, si intelligatur de priori secundum tempus aut mensuram, non autem de priori secundum naturam aut rationem, praesertim quando inter prius et posterius non est realis distinctio. Hujusmodi autem est in proposito. Nam praesentialitas per operationem et contactum virtutis divinae, non est distincta realiter a praesentialitate essentiae divinae in rebus, sed solum secundum rationem intelligendi : nam Dei essentia est in rebus per contactum virtutis, qui est operatio vel habitudo consequens operationem ; ita quod eadem praesentialitas, scilicet per operationem in rebus, et praesentialitas per essentiam in rebus, est eadem habitudo fundata in operatione divina vel in contactu divinae virtutis, et terminata ad creaturas, vel econtra. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 37, q. 2, art. 3, ad 3" , dicit : " Cum dicitur Deum esse in rebus, importatur relatio Dei ad creaturas, secundum egressum divinae operationis in eas. " Et in principali responsione dicit idem.

Et cum dicit arguens oppositum, probando quod Deus potest operari extra mundum ubi non est;

dico quod sicut non est ibi, ita nec ibi operatur. Sed impossibile est eum ibidem operari, nisi simul esset ibi et operaretur ibi. In eodem enim instanti in quo ibi esset, ibi operaretur, et econtra; sicut in eodem in quo potest operari, potest ibi esse.

Cum ulterius dicit quod creatura ordine naturae prius est, etc.;

dico quod licet exsistentia creaturae sit prior illa praesentialitate, sicut fundamentum relatione quam fundat, tamen illa prioritas non exigit aliqua signa aut instantia in re, quorum unum correspondeat uni, et aliud alteri, sed solum instantia secundum rationem, ita ut prius intelligatur res esse quam praesens esse. Sed hoc non concludit aliquam separationem realem possibilem inter prius et posterius. Ad quintum dico quod aliqui philosophi negaverunt substantias separatas esse in loco, quia ipsi negabant eas immediate agere in corpora; fides autem ponit oppositum. Hanc solutionem ponit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 37, q. 3, art. 1, in corpore, et in solutione ad ultimum. Ad sextum conceditur gratis quod productio creaturae praeintelligitur praesentialitati divinae essentiae cum creatura. Primo enim intelligimus divinam actionem terminari ad creaturam; et post, habitudinem, producens et productum, conservans et conservatum. Negatur tamen ulterior consequentia facta, scilicet : operatio divina praeintelligitur tali praesentialitati ; ergo non est ratio illius fundativa. Ad septimum dicendum quod illa propositio intelligitur generaliter de omni movente, respectu sui moti : quia non solum est contactus quantitatum dimensivarum, nec solum qualitatum activarum et passivarum; immo est alius. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 56 : " Est, inquit, quidam modus contactus, quo substantia intellectualis potest uniri corpori. Corpora enim naturalia, tangendo (a) se atterant; et sic ad invicem uniuntur, non solum secundum ultima quantitatis, sed etiam secundum similitudinem qualitatis aut formae, dum alterans formam suam imprimit in alteratum. Et quamvis, si considerentur solum ultima quantitatis, oporteat in omnibus mutuum esse contactum; si tamen attendatur quantum ad actionem et passionem, invenientur aliqua esse tangentia tantum, et aliqua tacta tantum. Corpora enim coelestia tangunt quidem hoc modo elementaria corpora, in quantum ea alterant; non autem tanguntur ab eis, quia ab eis non patiuntur. Si igitur sint aliqua tangentia, quae in quantitatis ultimis non se tangant, dicentur nihilominus tangere, in quantum agunt; secundum quem modum dicimus quod contristans tangit nos. Hoc igitur modo tangendi, possibile est uniri substantiam intellectualem corpori per contactum; agunt enim substantiae intellectuales in corpora, et movent ea, cum sint immateriales, et magis in actu exsistentes. Hic autem tactus non est tactus quantitatis, sed virtutis. Unde differt hic tactus a tactu corporeo in tribus :

Primo, quia, hoc tactu, quod est indivisibile potest tangere divisibile; quod in tactu corporeo non potest accidere; nam puncto non potest tangi nisi divisibile; substantia autem intellectualis, quamvis sit indivisibilis, potest tangere quantitatem divisibilem, in quantum agit in eam. Alio enim modo est punctum indivisibile, et substantia intellectualis : punctus quidem, sicut quantitatis terminus, et ideo habet situm determinatum in continuo, ultra quem porrigi non potest; substantia autem intellectualis, quasi extra genus quantitatis exsistens; unde non determinatur ei aliquod indivisibile quantitatis ad tangendum.

Secundo, quia tactus quantitatis est solum secundum ultima; tactus autem virtutis est ad totum quod tangitur. Sic enim tangitur, sicut patitur et movetur; hoc autem fit secundum quod est in potentia; potentia autem est secundum totum, et non secundum ultima totius; unde totum tangitur.

Ex quo patet tertia differentia : quia, in tactu quantitatis, qui fit secundum extrema, oportet tangens esse extrinsecum ei quod tangitur, et non potest incedere per ipsum, sed impeditur ab eo; tactus autem virtutis, qui competit substantiis intellectualibus, cum sit ad intima, facit substantiam tangentem esse intra illud quod tangitur, et incedentem per ipsam absque impedimento. "

Haec ille.

Ex quibus patet quomodo movens incorporeum perfectius tangit suum mobile, quam agens corporale; et perfectius ei adest, et praesens, et intimum est. Ex quo sequitur quod illa propositio septimi Physicorum non irnperti-nenter ad propositum allegatur. Ad octavum dicitur quod major est insufficiens. Non solum enim propter ordinem potentiarum, aut imperfectionem, est quod agens non possit agere in distans, nisi prius agat in medium. Sed est alia ratio : quia agens scilicet est quodammodo actus ipsius passi, et passum est quodammodo in potentia ad agens; actus autem et potentia de sua ratione sunt indistantes. Et sic patet quid dicendum. II. Ad argumentum Aureoli. - Ad argumentum Aureoli contra eamdernconclusionem respondendo, negatur minor. Non enim verum est, nec patet ex terminis, quod idem sit praesens esse et simul exsistere, vel intra aliquid esse et in eodem situ situaliter esse. Nec praesentialitas est ratio situalis, nisi loquamur de praesentia, aut coexsistentia, aut intimitate, aut simultate dimensiva, quam consequitur situs; non autem loquendo de praesentia, aut simultate, vel contactu virtutis, quam solum in proposito ponimus.

Et ad illud quod additur in argumento, quod duo angeli, destructa tota machina corporali, etc;

dico quod ipsi non distarent distantia quantitatis dimensivae, nec essent proximi per eumdem modum ; sed tamen, si unus ageret in alium, illuminando eum, vel aliter, dico quod ibi esset praesentia, immo contactus virtutis; nec est istud phantasticum, sed reale. Et quia ipse Aureolus (dist. 37, q. 4, art. 1) inquirit de ista praesentialitate Dei ad creaturam, et de insistentia, ibi ponam haec argumenta ejus. Probat enim quod illa praesentialitas non est relatio positiva, scilicet relatio simultatis divinae essentiae cum creatura; cum tamen superius oppositum dictum sit per me, in responsione ad quartum. Arguit igitur Primo sic. Impossibile est concipere simultatem inter aliqua, quin concipiatur aliquod fundamentum in quo sunt simul : ut ea quae sunt simul in tempore, vel situ, vel spatio, vel in aliquo alio. Sed realitas divinitatis et creaturae non sunt simul in aliquo. Non enim sunt simul in tempore, ut probatum est alias; nec in situ, cum Deus abstrahat ab omni situ; nec in loco, eadem ratione; nec possunt dici simul in aliquo alio. Igitur talis praesentia non est relatio simultatis. Secundo. Impossibile est Deum, aut aliquam rem, concipi ut simul exsistentem cum alia, nisi quatenus intelligitur ibi esse ubi est alia; et per consequens, praesentialitas et simultas supponit quod utrumque habeat ibi esse vel hic, et sic quod utrumque sit subjectum situs vel ubi. Unde praesentialitas et simultas non potest intelligi nisi inter duo situata, quorum quodlibet sit hic, et quia in eodem hic dicuntur simul esse vel esse praesentia mutuo. Unde simultas non facit aliquid esse in loco, sed supponit esse in loco. Sed manifestum est quod Deus non est subjectum situs, alioquin seipso locaretur et situaretur. Ergo non potest dici quod praesentialitas ejus ad creaturam sit relatio simultatis, cum illa situm supponat. Tertio. Si concipitur coexsistentia, aut praesentia, aut simultas inter Deum et creaturas, quasi relatio media : aut ista relatio coexsistentiae in creatura fundatur super ipsam absolute, ut res est; et hoc non. Quia simultas fundata super re aliqua ut res est, facit tantum illam esse simul in essendo rem; non enim est aliud tale coexsistere, quam utrumque rem esse; hoc autem non sufficit ad praesentialitatem, secundum quam dicimus quod Deus est praesens creaturis; talis namque simultas est inter ea quae sunt in oriente et occidente, aut quae maxime distant, cum quodlibet eorum sit res. Nec potest dici quod fundatur super rem ut situata est : quia simultas non fundatur in creaturis in quantum situatae sunt, nisi in ordine ad aliquid aliud quod sit situatum; cujusmodi non est Deus. Igitur non potest poni talis praesentialitas simultatis inter Deum et creaturam. Quarto. Omne quod intelligitur ut abstractum in seipso ab omni termino intra quem sit et extra quem non sit, ita quod caret hujusmodi terminis et omni intra vel extra in sua realitate, nec aliter concipitur nisi sub ratione mere quidditative, per necessitatem abstrahit ab omni simultate ad aliquid situatum ; nam talis simultas daret sibi quod conciperetur cum quodam extra vel intra; unde conciperetur ut intra rem, et non extra. Sed manifestum est quod Deus abstrahit simpliciter ab hujusmodi, sicut ratio rosae simpliciter sumptae. Igitur non potest concipi cum tali simultate vel coexsistentia ad rem situatam.

Haec ille. Ad primum istorum, dicitur quod ista relatio simultatis, seu praesentiae Dei ad creaturam, non fundatur in unitate loci, aut temporis, aut situs. Sed ex parte creaturae, fundatur in creari, vel conservari, vel quomodolibet aliter operari a Deo; sicut et tangi a divina virtute. Ex parte autem Dei, fundatur super agere, vel creare, aut conservare; sicut et ipsum tangere divinae virtutis, vel potius relatio quam importat ly tangere; dicit enim attingentiam actionis divinae super creaturam. Unde sanctus Thomas, praesenti distinctione, q.2, art. 3, dicit : " Cum dicitur Deus esse ubique, importatur quaedam relatio Dei ad creaturas, fundata super aliquam operationem in creaturas procedentem. " Per istud autem tangi et tangere, Deus et creatura simul sunt. Immo, illa simultas, et praesentia, et coexsistentia, non aliud est quam quod ille contactus, active sumptus ex parte Dei, vel passive ex parte creaturae; non enim est ibi contactus mutuus, sed solum ex parte unius qui tangit, et aliud tangitur. Ad secundum dico quod argumentum istud procedit de simultate loci vel temporis, et non de simultate vel praesentia tangentis et tacti. Ad tertium dico quod divisio est insufficiens. Non enim fundatur illa simultas, ex parte creaturae, super rem in quantum res, nec in quantum situata est; sed in quantum producta, vel conservata, vel aliter comparata est, et per divinam actionem attacta. Ad quartum dico quod major habet verum dumtaxat de simultate situs, et de intimitate vel exterio-ritate quae attenditur penes situm, non autem de intimitate vel exteriorilate quae attenditur penes operationem attingentem intrinseca rei vel extrinseca; cujusmodi est divina operatio, esse rei, et quidquid qualitercumque ad esse rei pertinet, producendo vel conservando attingens. S 2.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli . - Ad ea vero quae contra tertiam conclusionem primo loco inducuntur, dicitur; et Adprimum quidem, negatur prima consequentia. Licet enim ei qui Deum diligit habitualiter (a), vel habitualiter cognoscit, Deus non objiciatur in actu, loquendo de actu secundo, qui est operatio; objicitur tamen ejus intellectui aut voluntati, in actu primo. Qui enim habet habitum respectu alicujus objecti, jam habet et attingit illud in actu primo, qui est forma vel esse; et potest exire in actum secundum, quando vult, nisi aliud impediat. Et ideo dico quod talis habet Deum penes se, non solum in potentia, immo in actu ; et est actualiter Dei templum, cujus Deus objicitur voluntati aut intellectui, ut objectum cognitum et amatum. Ad secundum dicitur sicut dictum est superius, dist. 16, art. ult. Ibi enim dictum est quod notitia, secundum quam dicitur Filius mitti, est solum " notitia ex qua procedit amor, quae solum viget in ferventibus divino amore, per quam scilicet cognoscunt divinam bonitatem in quantum est finis, et in quantum est largissime profluens in eos sua beneficia; et talem notitiam non habent, qui amore ipsius non accenduntur ". Et sunt verba sancti Thomae, 1. Senteni., dist. 15, q. 4, art. 2, ad 4 Ex quo patet ad argumentum istud. Ad tertium dico quod Deus est in aliquo per gratiam, ut objectum dilectum et cognitum in diligente et cognoscente, non quocumque amore vel qualicumque notitia, sed (6) quam ipse diligenti se et cognoscenti specialiter infund it, et infusam conservat; et ideo stant simul quod Deus sit per gratiam in aliquo per modum objecti, et per modum specialiter operantis. Ad ea quae secundo loco objiciuntur contra eamdem conclusionem, dicitur. Ad primum quidem, negatur antecedens; quia immo creaturae terminant divinum intuitum, licet secundario, velut secunda intellecta. Nec arguens probavit efficaciter quod assumit, ut superius patuit. Ad secundum negatur consequentia. Licet enim divina essentia sit Deo cognita, non tamen dicitur Deus esse in essentia sua per praesentiam, proprie loquendo, eo modo quo dicitur esse in creatura per praesentiam; quia non est ibi realis distinctio, et consequenter nec realis relatio praesentiae ex parte cognoscentis cogniti, sicut est in creaturis. Si tamen ad praesentiam per cognitionem dicatur sufficere respectus rationis ex parte cogniti, tunc non apparet multum inconveniens quod divina essentia sit sibi praesens per cognitionem, vel econtra : nam Augustinus dicit animam semper esse sibiipsi praesentem, et ideo semper se intelligere; nec est inconveniens idem esse in suiipsius praesentia, vel in seipso per praesentiam. Ad tertium dicitur quod objectum cognitura dicitur esse in cognoscente per sui similitudinem; sed cognoscens dicitur esse in cognito, in quantum per similitudinem cogniti, quam penes se habet, scrutatur intima cogniti, praesertim in cognitione intellectiva. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 1, art. 12 : " Nomen, inquit, intellectus, sumitur ex hoc quod intima rei cognoscit. Est enim intelligere quasi intus legere : sensus enim et imaginatio, sola exteriora accidentia cognoscunt; solus autem intellectus ad interiorem rei pertingit essentiam. "

Haec ille.

Sic ergo patet quomodo cognoscens dicitur esse in cognito per praesentiam. Ad ea quae terlio loco inducta sunt, dicitur quod, licet modus quo rex est in regno per sui potentiam, sit metaphoricus et abusivus, hoc ideo est, quia potentia ejus non immediate agit per totum regnum, sed mediantibus ministris. Sed divina virtus et potentia, omnia immediate et intimissime attingit, et omnia immediate operatur. Quod qualiter fiat, ostendit sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 70 : " In quolibet, inquit, agente, est duo considerare , scilicet : rem ipsam quae agit, et virtutem qua agit, sicut ignis calefacit per calorem. Virtus autem inferioris agentis dependet a virtute superioris agentis (a), in quantum superius agens dat virtutem ipsam inferiori agenti per quam agit, vel conservat eam, vel etiam applicat ad agendum; sicut artifex applicat instrumentum (6) ad proprium effectum, cui tamen interdum formam non dat, per quam agit instrumentum, nec conservat, sed dat ei solum motum. Oportet igitur quod actio inferioris agentis, non solum sit ab eo per virtutem propriam, sed per virtutem omnium superiorum agentium ; agit enim in virtute omnium. Et sicut agens infimum invenitur immediatum activum, ita virtus agentis primi invenitur immediata ad producendum effectum : nam virtus infimi agentis non habet quod producat hunc effectum ex se, sed ex virtute superioris agentis, et virtus illius ex virtute superioris; et ita virtus supremi agentis invenitur ex se productiva effectus, quasi causa immediata. "

Haec ille.

Idem ponit, distinctione prasenti, q. 1, art. 1, ad -i : " Respectu, inquit, ejusdem operationis, non potest esse duplex causa proxima eodem modo, sed diversimode. Quod sic patet. Operatio reducitur sicut in principium in duo, scilicet in ipsum agentem, et virtutem agentis, qua mediante est operatio ab agente. Quanto autem agens est magis proximum et immediatum, tanto virtus ejus est magis mediata; et primi agentis virtus est immediatissima. Quod sic patet in terminis. Sint A, B, C, tres causae ordinatos, ita quod C sit ultima quae exercet operationem ; constat tunc quod C exercet operationem pelta) dependet a virtute superioris agentis. - Oni. Pr. (rj) instrumentum.

Om Pr. virtutem suam, et per virtutem B, et ulterius per virtutem A. Unde, si quaeratur quare C operatur, respondemus quod per virtutem suam; et quare per virtutem suam, propter virtutem B; et sic, quousque reducatur in virtutem causae primae, in quam docet resolvere Philosophus in Posterioribus (lib. 2, t. c. 22), et in 2. Physicorum (t. c. 38). Et ita patet quod, cum Deus sit prima causa omnium, sua virtus est immediatissima omnibus. Sed quia ipsemet est virtus sua, ideo non tantum est immediatum principium operationis in omnibus, sed immediate in omnibus operans; quod in causis aliis non contingit. "

Haec ille.

Ex quibus patet quare rex. per potentiam suam est metaphorice in toto regno; Deus autem, cum dicitur esse in omnibus per potentiam suam, non abusive dicitur rebus inesse, sed proprie, ut patet. Illa tamen similitudo de rege, non fuit posita ad omnimodam similitudinem declarandum, sed ad ostendendum quomodo alterius rationis est modus essendi in aliquo per potentiam quam per essentiam, cum separentur in rege. Ad ea quae quarto loco inducuntur, dicitur quod illi modi essendi, scilicet esse in creatura per essentiam , et esse in ea per potentiam, solum distinguuntur ratione, ex parte Dei, licet fundentur in eodem, scilicet in divina operatione. Quia enim divina operatio est in qualibet creatura, ideo Deus dicitur esse in illa creatura per potentiam, quia potentia Dei non deserit operationem ; et quia virtus est divina essentia, ideo consequitur ut in re etiam sit Deus per essentiam suam, secundum sanctum Thomam, 1. Sentent., ubi supra, art. 2. Patet igitur quod arguens, solum probat quod ex dictis in tertia conclusione, sequitur quod illi duo modi essendi in creatura super eodem fundantur, scilicet operatione. Sed non probat quin habeant distinctas rationes : quia unus illorum immediate fundatur in operatione, scilicet per potentiam, quae dicit principium operationis; alius autem mediate, scilicet qui est per essentiam, quae non dicit principium, nisi actus qui est esse. Et sic patet quomodo tres modi habent distinctas rationes. Ille enim qui dicitur per praesentiam, fundatur in divina cognitione; alii autem, in divina operatione; sed unus immediate, alius autem consecutive.

Potest etiam aliter dici, quod alia differentia est inter duos modos praedictos. Nam ille modus essendi in creatura per essentiam, attenditur penes hoc quod Deus operatur immediate ipsum esse creaturae, et adest ei ut causa sui esse; sed modus essendi in creatura per potentiam, attenditur penes hoc quod virtus ejus se extendit ad omnia. Aliud autem est aliquid esse suppositum immediate operans hunc effectum, et aliud est esse aliquod suppositum virtute ipsius agens (a) illum effectum. Secundum enim concessit Avicenna de Deo; non autem primum, respectu inferiorum effectuum. Manichaei autem utrumque negaverunt. Et ideo oportuit duos modos essendi imponere, licet unus alium includat, sicut superius suum inferius. Ad argumentum in principio quaestionis factum, respondet sanctus Doctor, 1 p., q. 8, art. 2, ad l , quod (c incorporalia non sunt in loco per contactum quantitatis dimensivae, sicut corpora; sed per contactum virtutis ".

Haec ille. Et haec de quaestione dicta sufficiant.