ARTICULUS III.

Utrum nihil aliud sit aeternitas, quam

essentia divina ?

Tertio quaeritur, An aeternitas nihil aliud sit quam essentia divina ?

Videtur enim hoc per auctoritates et rationes.

1. Dicit enim Anselmus in Monologio : " Vel hoc solo veram aeternitatem soli inesse illi substantiae, quae sola non facta, sed factrix esse inventa est, aperte percipitur, quoniam vera aeternitas principii finisque meta carere intelligitur, quod nulli rerum creatarum convenire eo ipso quod de nihilo factae sunt, convincitur . " Ex hoc accipitur non tantum, quod aeternitas sit Deus, et nihil aliud: imo est probatio hujusmodi necessaria, ut dicit.

2. Item, Ad idem, aeternitas est earum rerum quae nihil aliud sunt quam ipsa : ergo est Deus et nihil aliud: quia nihil aliorum est sua mensura.

Ad hoc sunt etiam auctoritates adductae ab Augustino ex eodem libro, praecedenti quaestione.

3. Hoc idem videtur per rationem. Constat enim, quod aeternitas sine principio est. Si ergo esset aliud quam Deus, oporteret duo esse principia, quod est inconveniens.

4. Item, Divina natura summe simplex est, et non potest esse subjectum accidentium, ut probat Boetius in libro de Trinitate : quia forma simplex : forma autem simplex subjectum esse non potest. Cum igitur mensura quae est tempus, non sit nisi proprietas et accidens corporale temporale, similiter aevum proprietas quaedam aeviterni est, et non est nisi in illo : quia accidentis esse est inesse, videtur quod etiam aeternitas non sit nisi proprietas esse divini secundum durationem, et non. sit nisi in illo. Aut igitur est idem illi, aut diversum. Si idem, habeo propositum. Si diversum, ergo non erit summe simplex illud quod aeternum est, et erit subjectum accidentium, quorum utrumque haereticum est.

Contra hoc sunt multae auctoritates et i rationes :

i. Dicit enim Boetius in libro de Trinitate, quod quando et ubi de Deo et homine praedicantur, et neutrum praedicat quasi aliquid esse id de quo praedicatur, sicut cum dicitur, Deus vel homo justus vel sapiens : ibi enim aliquid esse praedicatur : sed in quando et ubi, ut dicit, non ponitur aliquid esse, sed quid ex tempore asserit vel qualiter se habeat ad locum: et ita videtur non praedicare substantiam divinam, nec ut substantiam, nec per modum attributi. Omne autem quod praedicat eam, praedicat aliquo istorum modorum. Ergo videtur, quod non praedicet substantiam divinam, et ita est aliud quam Deus.

2. Item, Boetius in libro de Trinitate dicit, quod substantia, quantitas, et qualitas, praedicant aliquid esse et in Deo et in creatura, et de omnibus aliis praedicamentis ita subdit : " Reliqua vero neque de Deo neque de creaturis praedicantur. " Quod autem dicit, quod non praedicantur, intelligit quod non praedicant aliquid quod sint ipsa de quibus praedicantur, ut cum dicitur, justus vel sapiens: ita enim exponit Boetius. Ergo videtur, quod nec quando praedicet essentiam divinam : et ita videtur, quod aeternitas ex qua relinquitur quando divinum, non sit essentia divina.

3. Item, Dionysius in libro de Divinis nominibus : " Tempus et diem et quartam partem anni et aeternum vel aeternitatem vel aevum (quia pro eodem ponit omnia ista) ut decet Deum ipsum dicere convenit, tamquam entem : secundum omnem motum transmutabilem et immobilem, et in hoc quod semper movetur manentem in seipso, et sicut et aevi (vel aeterni secundum aliam translationem) et temporis et dierum causam . " Videtur ergo, quod aeternus dicitur per causam : et ita aeternitas est causata ab ipso et non est ipse.

4. Item, Videtur etiam per rationem. Ante mundum enim non fuit nisi spa- tium aeternitatis, quod est totum simul: quia nihil aliud est quam nunc simplex indeficiens, ut dicit Boetius. Tempus enim et aevum simul inceperunt cum creatura aeviterna et temporali. Et dicit Chrysostomus super Joannem, homilia quarta: " Si eo est aliquid senius, qualiter utique quod est ante aevum per aevum factum est? " Constat autem, quod loquitur contra haereticos Arianos, qui ponebant Filium coepisse ante mundum, et ita dicebant omnia per ipsum esse facta, cum tamen ipse sit factus : quod improbat Chrysostomus dicens, quod non omnia per ipsum erunt facta : quia illud quod praecessit aevum, non esset factum per ipsum. Ergo videtur, quod illud quod praecedit, sit factum: et si est factum, non est ipse factor : et ita non erit essentia divina.

5. Praeterea, Si aeternitas idem esset quod Deus, videtur quod possemus dicere, hoc est in aeternitate : ergo est in Deo : quod non est verum : quia Angeli beati sunt in aeternitate : et homines futuri sunt in aeternitate, sicut dicit Gregorius in oratione paschali: " Deus qui per Unigenitum hodierna die aeternitatis nobis aditum devicta morte reserasti. " Ergo videtur, quod aeternitas non sit Deus.

6. Praeterea, Dicit Philosophus in libro de Causis : Omne superius aut est superius aeternitate, aut cum aeternitate, aut post et supra tempus. Sed constat, quod ante aeternitatem, si tamen est aliquid ante, non est nisi Deus. Ergo videtur, quod ipse Deus non sit aeternitas.

Responsio. Concedo primas auctoritates et rationes, quod Deus est ipsa aeternitas.

Si autem quaeritur, Utrum nihil aliud sit quam Deus? Dico, quod secundum rem aeternitas nihil aliud est quam Deus, sicut dicit Anselmus. Secundum rationem tamen communior est aeternitas

quam Deus : quia cadit in ratione mensurae ejusdem, cujus gratia comparationem habet etiam ad alia quam ad Deum.

Ad id ergo quod objicitur de Boetio, dicendum, quod ipse loquitur de quando divino secundum quod comparationem habet ad quando aeternitatis et temporis secundum rationem nominis, sicut diximus. Et quoad hanc rationem verum est, quod videtur praedicare aliquid extrinsecus adjacens, et non rem ipsam : et hoc est propter nostrum intellectum, qui non accipit aeternum nisi per modum rei temporalis.

Si autem quaeritur, Utrum illa ratio fundetur, super rem, quia aliter vana esset? Dicendum, quod sic. Sicut enim in temporalibus verissime tempus est adjacens motui et mutabilibus, et aeviternitas aeviternis stantibus : ita aeternitas verissime est indeficientia esse divini sine principio et sine fine : sed ex simplicitate est, quod illa indeficientia sit mensura sua quae dicitur aeternitas : quae identitas secundum rem non tollit veritatem uniuscujusque attributorum : quod enim unum vel multa sint, hoc non facit nec tollit unitatem essentiae eorum : quia aliter non vere essent in Deo, quod absurdum est : sed unitas vel multitudo consequitur ex. natura ejus in quo sunt.

Et per hoc patet solutio ad auctoritates Boetii.

Ad illud quod objicitur de Dionysio, dicendum quod translatio nova quoad hoc melior est quam vetus : quia loquitur ibi de aevo : in nova autem aeternum ponitur pro aevo, sicut et in multis aliis locis.

Si autem objicitur, quod sicut esse creaturae ostendit quod sit ab esse creatoris, ita duratio ejus ostendit quod sit a duratione creatoris : et ita videtur dici per causam. Dicendum, quod nihil prohibet Deum dici aeternum per causam : sed illi praedicationi non respondet effectus qui proprie sit aeternitas : quia aeternitas claudit in ratione sua contradictionem creati : quod enim creatum est, principium habuit: et quod habuit principium secundum durationem vel inceptionem esse, non est aeternum : quia aeternum est, quod caret principio et fine secundum durationem. Respondet autem ei effectus assimilans se aeternitati quantum potest: et hoc est duratio creata, quae in quibusdam est carens fine, in quibusdam non, secundum quod magis et minus potest assimilare id quod creatum est: et ita est in omnibus praedicationibus divinis dictis per causam. Verbi gratia cum dicitur, Deus ens, quia ab ipso est ens : et sapiens, quia ab ipso est sapientia : in nullo enim istorum est univocatio effectus et causae : quia ens creatum et creans non sunt univoca, et similiter nec alia.

Si autem quaeritur, Quare hic non est saltem convenientia nominis, ut in aliis, ut effectus diceretur aeternitas, sicut effectus entis dicitur ens ? Dicendum, quod accidit propter rationem nominis quae aeternitati repugnat, ut dictum est. Sed tamen sciendum, quod sicut in aliis non est tota praedicatio eorum quae praedicantur secundum causam, imo praedicantur aliter et aliter secundum quod convenit nobilitati naturae divinae secundum quod consideratur in diversis attributis : ita nec tota praedicatio aeternitatis est per causam, sed notat etiam indeficientiam durationis esse divini.

Ad id quod objicitur de Chrysostomo, dicendum quod objectio illa procedit ex. hypothesi : supposito enim quod Filius sit creatus, spatium quoddam secundum rationem est ante ipsum, quod sequitur non esse factum per ipsum, sed ipse factus : et hoc secundum quod spatium illud intelligitur quaedam extensio in genere conveniens extensioni temporis et aevi.

Si autem objicitur, quod illud spatium hoc modo non est nisi in ratione : in re enim est in Patre et idem cum ipso, Dicendum, quod verum est: sed omnia quae secundum rationem determinant facturam, praesupponunt sibi generatio-

nom Filii per quem fiaut : et hoc modo loquitur Chrysostomus : quia aliter nihil

(liceret.

Ad aliud dicendum, quod bene potest dici aliquid quod non est Deus, esse in aeternitate : quia aeternitas est mensura per excellentiam mensurans aeviterna et temporalia : non tamen sequitur, quod sit in Deo: et hoc contingit propter diversitatem modi intelligendi in hoc termino, Deus, et in hoc termino, aeternitas. Unde in argumento accidit fallacia accidentis.

Ad ultimum quod objicitur de Philosopho, dicendum quod sicut ibidem exponit ipse, vult quod causa prima et esse ejus sit ante aeternitatem : esse autem intelligentiae vel Angeli sit cum aeternitate: esse autem animae sit post aeternitatem inferius et supra tempus. Unde dicit ibidem, quod anima est in horizonte aeternitatis et temporis creata, ita quod inferior sit aeternitate, et superior tempore: et per illa exempla patet, quod ipse aeternitatem ponit pro aevo. Unde verum est, quod Deus est ante aevum, et secundum rationem causae, et etiam secundum durationem : intelligentia autem est cum ipso et in ipso : quia aevum est mensura ipsius esse durantis, et ante tempus, non secundum durationem, sed secundum rationem causae : quia propinquior est aeternitati intelligentia, quam anima, ut dicit Commentator ibidem. Secundum hunc modum prioritatis dicitur etiam anima ante tempus, quod per se est mutabilium : anima autem nec penitus est mutabilis, nec penitus immutabilis: et ideo ante tempus et circa aevum est, quod a Philosopho ibi dicitur aeternitas.