Sectio xiii

De dependentia actuum voluntatis ab actibus intellectus

Nota ex Scot. 1. d. 1. q. 3. num. 2. in voluntate varios esse actus.Primus est fruitio seu volilio objecti propter se. Secundus est usus seu volitio ejus propter aliud. Tertius actus neuter, qui non sit medii, nec finis ; et is, ut dixi videtur esse simplex complacentia, et juxta ultimam conclusionem sect. praeced, potest esse neuter, ita quod non apprehendatur objectum, ut conveniens nec disconveniens. Nec obstat si dicas complacentiam semper esse in bono vel convenienti, quia sufficit virtualis seu fundamentalis bonitas vel convenientia, et non requiritur formalis ostensa, alioquin appetitus sensitivus non posset complacere in objecto, quia talis convenientia, quasi reflexo non potest ei proponi. His addit Scotus quartum, nempe delectationem, quae sequitur actum perfectum, ex 10. Ethic. cap. 4. 5. sed haec non est actus elicitus, neque operatio, ex Scot. 4. d. 49. quaest. 7. ubi docet eam separari posse a visione beata. Et idem habet 1. d. 17. quaest. 3. num. 11. et 3. d. 15. sig. Aliter post num. 8. A quibus autem causis fil,controverlitur. Scotus tenet non fieri a potentia, de quo dixi comment. ad q. 11. sed 1. d. 17. q. 3. ad 4. pro

opinione num. 34. videtur sibi contrarius, ibi: Delectatio est ab objecto, et non tantum a potentia. Bargius ibi putat ly (tantum) mendose positum, quia principium apud Scotum est, quodl. 16. et 1. d. 8. q. 4. et 2. d. 25. Quando principium naturale concurrit cum libero, totam actionem esse liberam , at constat delectationem non esse liberam.

Sed dici potest,quod illud obiter asseruit, respondens illi argumento, quia non ibi, sed 3. d. 15. res declaranda erat, quod etiam notavit Bargius. Prima solutio fundari potest in textu, quia argumentum intendit non dari habitum charitatis, quia nemo experitur per eum se delectabiliter operari.Contingit enim contemplativos cum aequali vel majori conatu, minus delectari. Et respondet Scotus causam esse, quia delectatio est ab objecto, et non a potentia: unde si poneret ly tantum, non redderet rationem sufficientem, quia si etiam particulariter concurreret potenl ia, deberet operans experiri delectabilitatem operationis.

Secundo Scot. 4. d. 14. q.2. n. 18. sig. Si quaeras videtur ponere tristitiam effici a voluntate, et idem erit secundum eum de delectatione, ex locis citat. Ait enim, quod is, cujus appetitus sensitivus non facile dolet, ejus voluntas non facile tristatur ; ergo tristari est actus voluntatis, alioquin non esset in manu ejus facile vel difficile tristari. Respondetur, actum nolitionis mali, esse in manu voluntatis, et quando appetitus intense delectatur de aliquo objecto, voluntas impeditur a nolitione intensa appositi mali, et consequenter a tristitia illam sequente. Ex quo non habetur, tristitiam esse actum voluntatis, subest tamen ei mediate, et ejus causa, nolitio immediate.

Sed difficile est, quod ait Scot. 1. d. 27. quaest. 3. ad 4. aliquando cum majori conatu voluntatis delectationem esse minorem et e contra, quia in ipsius sententia causa immediata delectationis est naturalis, non libera ; et licet ponat esse objectum, intelligi videtur de causa remota, et certum est,

objectumnon existens vel sensibile non causare Physice aliquid in voluntate. Videtur mihi sic intelligendum esse Scotum, quod quando conatus voluntatis est major vel aequalis, potest delectatio esse minor, modo apprehensio sit remissa.Quod ex ipso colligo, primo, quia ibi subjungit : Nunc autem quando objectum non est praesens in se, sed in aenigmate, potest ab eo delectatio diversimode causari, nunc plus, nunc minus. Certum est non causare Physice vel mediate, quod non est in se praesens ; ergo eatenus causat delectationem, quatenus ejus apprehensio ad eam concurrit. Secundo, Scotus 1. d. 1. q. 4. ad 4. et 3. d. 15. sig. Praeter illum, num. 16. tenet ut probabile non requiri ad delectationem, volitionem objecti neque nolitionem ad tristitiam, sed sufficere apprehensionem objecti convenientis et disconvenientis. Qua ratione delectatio surreptitia praecedit quandoque omnem actum liberum voluntatis, quo casu non est assignabilis ei causa praeter apprehensionem, supposito quod potentia eam non causet; et sic stare potest cum minori conatu voluntatis, poni intensam delectationem, si apprehensio sit talis.

Tertio, tenendo quod verius est, apprehensionem et actum voluntatis simul esse immediatas causas delectationis, ut habet Doctor 2. d. 14. q. 1. sig. Supposito ergo, num. 121. 3. et d. 44. q. 2. num. 7. stat cum majori conatu voluntatis, minorem esse delectationem, vel e contra, ob intensionem vel remissionem alterius concausae.

Dices sic admitti cognitionem Physice concurrere ad aliquid in voluntate producendum. Respondetur, non esse absurdum, et videtur necessarium ad salvandum Doctorem. Adde ex ipso 2. d. 25. sig. Ad illud de balneo, num. 21. non esse improbabile cognitionem concurrere etiam ad actum voluntate, de quo postea, et multo minus ad delectationem ejus, quae non est actus.

Sed habet Scotus alium locum, 4. d. 14. quaest 2. num. 18. sig. Ad propositum, cui dicta solutio et expositio non potest satisfacere. Ait enim, etiam quando intellectus considerat, et voluntas detestatur peccatum interdum non sequi tristitiam, non ex causa relata, sed ex eo quod voluntas conformatur appetitui sensitivo, et si hic non est aptus ad dolendum, impeditur illa a tristando.

Respondetur primo, quod expositio assignata posset etiam hic habere locum, quia quando appetitus inferior delectatur de suo objecto, verbi gratia, gulae, vel luxuriae, intellectus minus perfecte considerat ejus malitiam, et sic parva vel nulla sequitur tristitia in voluntate, quia dependet a consideratione intellectus, et a propria detestatione, quae tunc imperfecta est, tam ex parte intellectus quam ex sympathia ad appetitum,intense circa oppositum, operantem. Scotus autem ibi ait tristitiam impediri quandoque propter multas causas, et ideo non praecise ex parte appetitus oppositi. Secundo dico, si ponatur consideratio et detestatio mali jam positi, sequitur proportionata tristitia ; sed quando appetitus inferior, vehementer in oppositum objectum fertur censetur parva vel nulla, quia statim evanescit, non immediate, sed prius causis ejus cessantibus, scilicet consideratione et detestatione mali. Et haec expositio quadrare potest etiam illi loco ex d. 17 primi adducto, ubi Doctor adhuc non videtur resolvere, quid tenendum esset de causa delectationis, ut jam notavi, sed in lib. 3. id remisit. Quod ibi dicit in iis, qui orationi et contemplationi vacant, aliquando magnam delectationem oriri ex remisso actu, verum esse potest,et experientia constat, sed id adscribendum erit Deo, qui in dulcedine sua paral pauperi.Unde non semper est effectus actus praecedentis delectatio, sed saepe a Deo datur, sicut inspiratio et illustratio, ut aliciat parvulos, ne deficiant, sed sequantur fortiter id, cujus dulcedinem pergustarunt, juxta illud : Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus.

Pro hac secunda solutione facit, quod Doctor non asserat d. loco ex 4. citato, positis perfecte illis duabus causis tristitiae, scilicet consideratione et delectatione mali,

eam non sequi, sed tantum ait licet moveantur, (potentiae considerandi et detestandi) quod potest intelligi de motione imperfecta et inefficaci quandoque non sequitur tristitia, ratione jam dicta ex parte appetitus inferioris. Unde, ut corollarium hinc infert, aliquando actum maximum Paenitentiae primo modo sumptae, nimirum imperium applicandi ^dictas causas tristitiae, poni sine tristitia, non tamen infert secundum actum Paenitentiae, id est, considerationem et detestationem intense, poni sine tristitia, quod tamen inferendum erat,si in sensu argumenti loqueretur.

Nota secundo, quod actus alii sunt inefficaces seu complacentiae, qui non sufficiunt ad electionem mediorum, et aliquando praeveniunt libertatem, ut quando sunt primo primi. Alii sunt efficaces, qui imperant media. Vide Scot. 3. d. 15. n. 17. et 4. d. 49. q. 10. n. 12. et 2. d. 6. q. 1. docet actum inefficacem significari per vellem, non quod non sit actus absolutus, sed quia lautum denotat effectum insufficientem ad effectum.

Dico primo, omnes praefati actus et delectatio dependent a notitia intellectus, ita ut nullum elicere possit voluntas sine tali notitia, ita communis. Scotus 1. d. 10. n. 14. et 2. d. 25. D. Thom. 1. 2. q. 9. art. 1. August. 8. Trinit. cap. 4. et lib. 10. cap. 1. cujus est illud : Nihil volitum quin praecognitum. Probatur primo experientia, qua nobis constat nos scire ea quae volumus et nolumus, et manet de eis memoria. Secundo, appetitus sensitivus non tendit in cognitum, imo quo intensius agit, eo perfectius appetitum cognoscitur, experientia id testante. Tertio, in extasi, ubi minus videtur necessaria cognitio propter abstractionem a sensibus, semper adest, ut docet August. in Psal. 67. Ibi Benjamin adolescentulus. Anselm. et Beda in id 2. Corinth. 5. Sive mente excedimus, et ipse Paulus testatur 1. Cor. 12. Audivi arcana, etc. Quarto, quia objectum omnis potentiae debet esse sibi praesens,nec aliter praesens potest esse voluntati, nisi per intellectionem.

D. Bonav. 2. tom. Opusc. tract. de Mystica Theol. q. un. Gerson alphab. 66. lib. 10. et de Myst. Theol. Ut. L. et alii tenent perfectiores operationes voluntatis non intelligere cognitione.Pro hac :

Objicitur ex Dionys. de Divin. Nom. et cap. 1. de Myst. Theol. ubi dicitur tunc perfectissime hominem conjungi Deo, quando relicta cognitione corporalium et spiritualium, ei unitur. Respondetur, tantum vult Deum cognosci per dictam ignorantiam, qua negantur omnia alia de eo, ita tamen ut sciatur esse aliquid nostram cognitionem excedens.Fateor in verbis Dionysii non male fundari argumenta pro hac sententia.

Objicitur secundo, amor non dependet essentialiter a cognitione cum sit entitas absoluta ; ergo non est negandum, quin Deus aliquando viris perfectis det amorem sui sine cognitione. Antecedens patet, quia potest Deus conservare amorem a me eli citum sine cognitione ; ergo et producere.

Vasquez 1. 2. d. 35. cap. 3. multis conatur ostendere, hoc repugnare, etiam de potentia Dei. Oppositum tamen verius puto, et secundum Scoti mentem, quia potest Deus omnem formam absolutam ponere et conservare se solo (si non sit intrinsece mala, ut odium sui vel error) ex loc. cit. eect. 11. concl. 3. et in hoc casu tenent Palmi. 4. dist. 49. quaest. 1. art. 2. num. 29. Ferrara 3. contra Gent. c. 89. sig. Ad evidentiam. Nec adducit Vasquez rationem, quae repugnantiam probet.

Dico secundo, actus voluntatis non dependent a cognitione efficienter. Ita Scot. 2. d. 25. sig. Dico igitur, num. 19. et seq. Capreol. ibi q. 1. art. 3. ad 1. conlr. 1. concl. Ferrar. 1. conlr. Gent. cap. 44. colligitur ex D. Thom. 1. 2. q. 9. art. 1. Probatur primo, quia voluntas est sufficiens causa suorum actuum,maxime si habet proprios habitus ; ergo non est admittenda alia causa. Secundo, sequeretur quod actus fidei infusae causaret peccatum, verbi gratia, credo esse peccatum, negare Deum, et nullum actum habeo in inlelllectu, quod possibile est, saltem Deo sic disponere: consequens est absurdum,quia nulla causa supernaturalis influit in peccatum.

Vide plura apud Scot. supra, qui fuse refutat Goffredum asserenlem phantasma causare volitionem,et alios asserentes fieri ab ipso objecto. Marsil. 2. quaest. 16. art. 3. contra 2. tenet actus subitaneos voluntatis fieri a sola cognitione. Alii putant omnem ejus actum fieri ab ipsa et a cognitione simul. Gabriel. 2. d. 25. q. un. art. 3. Cisterscien. q. 3. art. 2. Cajet. 1. part, quaest. 80. art. 2. Moliri. 1.part. quaest. 19. art. 2. disput. 3. Pro quibus

Objicitur primo ex Cajetano. Verbum aeternum producit amorem ; ergo idem de verbo creato. Negatur consequentia, quia Verbum Patris est substantia, habens voluntatem, nostrum tale non est.

Objicitur secundo,effectus distinguitur specie per cognitiones: ergo efficiuntur ab eis. Negatur consequentia, quia possunt facere ad talem distinctionem, repraesentando varia specie objecta sine influxu Physico. Tertio, arguit Cajetan. quia imperium est actus intellectus ; ergo movet Physice voluntatem. Respondetur, antecedens est falsum, quia potius est voluntatis, ex Scot. 4. d. 49. quaest. 4. num. 16. et 2. d. 6. q. i. Henric. quodl. 9. q. 6. Occhatn 3.d. 12.art. 3. concl. 3. et consequentia est nulla, quia actus imperans non efficit imperatum,verbi gralia, internus, actum externum, de quo disp. praeced disp. sactd. 6. Futilia sunt haec argumenta, quibus Cajet. a communi discedit, laboret ut secum trahat D. Thom. per me licet.

Objicitur quarto, non potest voluntas elicere actum sine cognitione, ut dictum est ; ergo haec efficit.

Dices esse tantum conditionem, quia cum appetitus non posset facere objectum sibi praesens, ut potest potentia cognitiva, eget opera hujus ut fiat praesens, et tunc elicit circa illa sua virtute actum. Contra, sic dicere potes, lignum ad praesentiam ignis se comburere, et ignem esse conditionem sine qua non, et sic de aliis. Respondetur, lignum non posse se destruere, neque ad hoc habet principium, et ideo praesentia ignis non est conditio pura, sed applicat causam combustionis. Vide Scotum d. d. 25. num. 20.

Dices, ergo praesentia objecti ad intellectum, erit conditio, contra Doct. I. d. 3. q. 7. Respondetur,cum intellectus non praesupponat aliquando operationem circa suum objectum, non potest habere aliam dependentiam ab eo, nisi efficientiae et idem est de sensu ; secus est de appetitu, qui ex natura sua praesupponit notitiam, sicut et intellectio pro hoc statu, imaginationem, quae tamen in eam non influit.

Objicitur quinto, quia relatio activi et passivi, moventis et moti sunt oppositae : ergo non sunt in eodem. Respondetur, relationes oppositae, quae dicunt dependentiam simpliciter, ut causati ad causam, non possunt esse in eadem natura vel supposito ; oppositae secundum originem possunt esse in eadem natura infinita, sed non in eadem persona, ut in divinis. Aliae relationes oppositae accidentales, possunt esse in eodem, et hujusmodi sunt moventis, et moti, activi et passivi, saltem respectu rei spiritualis. Vide Scotum I. d. 3. q. 7. ad 1. pro 2. opin. et 2. d. 25. num. 17. et fuse 9. Met. q. 14. ubi habet septem propositiones, de his quae agunt in se.

Dices, ergo ibi non est relatio realis, negatur, quia est inter voluntatem et suum actum. Contra, ergo non est actio realis de genere Actionis , quia haec est respectus transmutantis ad transmutatum, ex comment. ad q.l. et haec duo hic non distinguuntur realiter: ergo nec relatio erit realis, quia haec petit extrema realiter distincta ex Phil. 5. Mel. cap. ad aliquid, de quo lale Doctor 1. d. 31. Respondetur, Doctor hoc argumentum tetigit 1. d. 3. quaest. 7. num. 5. et 2. disp. 25. pro 2. opin. num. 3. et fusius 9. Mel. q. 14. et non solvit, sed tantum asserit relationes moventis et moti compati in eodem. Mihi videtur concedendum esse intentum argumenti, quia cogit.

Dices, ibi est effectus realis;ergo et realis actio. Respondetur, sumendo actionem pro respectu ad effectum, verum est;sed sumendo eam pro respectu transmutantis ad transmutatum,in quo secundum Scotum proprie consistit actio de genere Actionis, falsum est.

Objicitur ultimo, 2. Physic.text. 70. materia et efficiens non coincidunt ;ergo. Respondetur, cum Scolo 1. d.3. q. 7. num. 29. intelligi de materia prima non de subjecto in se agente. Secundo, ex eodem 9. Mel. q. 14. intelligi de efficiente extra, ut distinguitur contra agens, quia agit in aliud.

Dico tertio, sufficit ad actum voluntatis simplex apprehensio, et non requiritur judicium compositionis. Ita Scotus 2. d. 6. q. i. ad 1.2. et 3. Gab. q. l.art.est contra Cajet. 1. 2. q. 14. art. 1. et alios Thomislas urgentes secum sentire D. Thomam. Probatur primo, quia sufficit talis apprehensio ad actum appetitus sensitivi. Secundo, experimur nos delectari ex objecto impossibili apprehenso. Fatendum tamen ad actus efficaces requiri judicium ; nemo enim eligit media nisi judicet consecutionem finis esse possibilem, et hoc sensu exponitur Aristoteles 3. de Anim. text. 30. et 154. ubi videtur requirere judicium.

Objicies, quia sequeretur quod quacumque apprehensione possemus sperare vel timere, si non requiritur judicium, et per consequens si apprehendatur beatitudo ut mala, poterit odio haberi. Respondetur, verum est, si res apprehendatur ut bona vel mala, sed beatitudo non potest ut mala apprehendi, sicut nec ipsum bonum.

Dico quarto, defectus in actu voluntatis non necessario supponit defectum in actibus intellectus. Scotus 3. d. 36. sig. Contra hoc arguitur, anum. 12. ubi fuse probat dari posse dictamina prudentiae sine actibus virtutis moralis consequentibus, et consequenter defectum in voluntate sine praevio defectu in intellectu. Probatur primo, ex illo Luc. 12 Servus qui cognovit voluntatem Domini,et non fecit. etc. etJac.

4. Scienti bonum facere etnon faienti,peccatum est illi ; ex Aug. in id Psalm. 123. Forte vivos deglutissent nos. IIi sunt (inquit) qui vivi absorbentur, qui sciunt malum esse, et consentiunt. Alia duo expressa loca August. vide ibi apud Doctorem ex Aristotele 2. Ethic. 2. Ratio parum avt nihil valet ad virlutem.Ergo secundum hos, stat defectum dari in voluntate sine defectu in intellectu, alioquin non parum aut nihil, sed plurimum valeret ratio ad virtutem, siquidem illa recte dictante, semper actus virtutis sequeretur. Ad idem est Augustin. 12. Civit. 6. ubi ait ex duobus aequaliter anima et corpore affectis videntibus corporis alicujus pulchritudinem, alterum posse illicite concupiscere, altero in casta voluntate perseverante, et praecisam causam hujus differentiae ait esse, unum voluisse, alium noluisse a castitate deficere: aequales autem animo non essent, si alter haberet perfectam objecti scientiam, alter non , neque tunc refunderetur tota differentiae causa in velle vel nolle, sed in scire vel nescire.

Item, contra oppositam sententiam sunt tres articuli Parisienses, quorum unum aff fert Doctor, nempe, Stante scientia universali, et in particulari voluntatem non posse velle oppositum, error. Alter est, Si ratio recta, et voluptas recta. Tertius, existente voluntate in ultima dispositione, quod non possit in oppositum,err or. Probatur ratione, primo, quia alioquin nemo esset exhortandus odio habere vitia, et amare virtutes, sed considerare, quia bene considerando, voluntas non potest non esse recta per se. Secundo, experientia constat aliquos peccare cum actuali dictamine quod melius esset non peccare.

Dices tunc efficacius proponi objectum malum, et tunc voluntatem necessilari ad illud quoad specificationem. Contra, sequiiur hinc tolli omnem libertatem, sic enim duo objecta aequaliter repraesententur: voluntas neutrum male potest amare, quia tunc non est defectus in intellectu, quem ais necessarium ad peccatum, et sic libertas specificationis aufertur, ac etiam exercitii, quia haec est ad actum eliciendum vel suspendendum, et tunc necessario suspenditur, quia in malum aequaliter repraesentatum non potest per se tendere voluntas. Si autem inaequaliter repraesententur, tunc multo minus erit libertas respectu objecti minus efficaciter repraesentata quoad specificationem, sed neque quoad exercitium, quia si efficacius proponitur peccatum quam abstinentia ab eo, haec erit impossibilis, alioquin dares contra te, quod minus efficaciter proponitur, eligi posse.

Confirmatur, dum audio pulsum Missae die Dominico, proponit intellectus Missam audiendam sub mortali,sine ullo errore, quo casu libere possum omittere, peccando, sine ullo defectu intellectus.

Dices, quod proponit tunc non auditionem praeferendam. Contra primo, quia hoc judicando proponere, esset haereticum ; et sic in omni peccato esset haeresis vel peccatum contra fidem. Secundo, admittendo puram omissionem, non opus est non auditionem sub aliqua ratione boni proponere. Tertio, vel repraesentatur aequaliter cum auditione, et tunc si eligi potest sine defectum intellectu, peccatur ; si non potest, libertas tollitur. Si vero efficacius proponitur, ita determinabit voluntatem, ut auditionem velle non possit, et si auditio efficacius proponatur, non auditio eligi non poterit. Vide alias rationes apud Doctorem supra, quem sequuntur Adrian.d.4. art. 1. Occham 3. d. 12. art. 3. et quodl. 4. q. 6.Cord. lib. 2. q. 13. Gabr. 3. d. 36. q. un. art. 2. et 2. d. 25. q. un. art. 3. Bassol. d. 25. q. un. Alm. tract. 3. Mor. 4.

Oppositum tenet D. Thom. 1. 2. q. 77. art. 2. et q. 58. art. 5. cum suis, lale Vasquezl.2. d. 128. per totam, ubi cap. 1. Scotum contra expressa ejus verba pro illa sententia citat. Pro quibus:

Objicitur primo, 3. Ethic. 1. Unusquisque pravus, quid agendum sit ignorat. Sap. 2. Excaecavit illos malitia eorum, et Prov. i4. Errant qui operantur malum. Respondetur cum Scoto eatenus intellectum dici errare, non quod falsum enunt et, sed quia aliquod malum proponit faciendum, licet enim vere de eo enuntiet, tamen illa propositio est error in agibilibus, et imprudentia.

Objicitur secundo, ex 7. Ethic. cap. 3. et 7. ubi incontinentem comparat vinolento aut dormienti, et explicat variis modis, qualiter semper peccat ex ignorantia; ergo semper contingit peccatum luxuriae ex ignorantia vel inconsideratione. Respondetur, explicari posse, quod tantum vult incontinentes ita voluptate agi,ul sicut ebrii, effraenate in turpitudinem tendant, esto eam bene advertant et notam habeant. Secundo, detur in hoc contingere ignorantiam, non ideo necessario contingit in aliis, maxime in peccatis ex malitia. Tertio, demus saepissime, et ut in plurimum, inconsiderationem aliquam praecedere peccatum, quia si attente omnia quae avertunt ab eo, perpenderetur, ut in plurimum abstineretur; tamen hoc non est necessarium, quia non obstante quacumque cognitione viae, manet voluntas libera ad quodcumque peccatum committendum vel omittendum. Aristoteles, fateor, difficilis est explicatu hic, sicut in aliis multis.

Objicitur tertio, Jerem. 12. Desolatione desolata est terra, quia non est, qui recogitet corde, ubi reducit desolationem in defectum intellectus. Respondetur, non in eum tantum, sed praecipue in defectum compunctionis cordis, quam recogitatio cordis includit.

I Objicitur quarto, Rom. 7. Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae , ergo trahit passio, quae est lex membrorum, rationem contra hoc quod scit. Respondetur, hanc consequentiam, quam facit D. Thom. dict. art. 2. nullam esse; sed passio trahit rationem seu mentem, ut proponat, et vere bonum delectabile, sed non contra id quod scit, immo ante et post scit illud esse delectabile,sed scit etiam esse turpe, ut utrumque vere sine errore; ^rum est quod eo minus efficaciter proponit bonum honestum, quo magis insurgit passio. Potest tamen utriusque bonitatis motiva, et quasi merita causae, instar Advocati communis sine errore proponere, ut voluntas tanquam judex et domina eligat quam voluerit partem.