Sectio XIV

Utrum libertas conveniat omnibus actibus voluntatis

Nota primo, potentiam liberam esse illam, quae positis omnibus praerequisitis ad operandum, potest operari et non operari. Potentia naturalis e contra se habet, quia positis praerequisitis, non potest non agere, ut ignis, approximato combustibili. Haec definitio potentiae liberae est communis consensus Doctorum. Scoti 2. dist. 25. fine. Gabr. 1. dist. 48. quaest. 3. ubi Occham,et quodlib. 1.quaesl. 10. Solo I.de natura, cap. 16. Henric. quodlib. 14. Suar. citantis multos, tom. I. de gratia. Prolog. 1. cap. 3. D. Thom. 1. 2. q. 1. art. 2. ad 2. et q. 13. et 1. part. quaest. 83.

Nota secundo, ex Scoto 1. d. 39. sig. Quantum ad 1. num. 15. in voluntate creata triplicem esse libertatem, scilicet ad oppositos actus, objecta et effectus. Prima dicit imperfectionem, et ideo non est in Deo ; unde definitio libertatis assignata non convenit divinae. Aliae duae non dicunt imperfectionem, et Deo conveniunt ex eodem, ibi num. 11. et 12.

Nota tertio, si causa prima naturaliter ageret, quod nulla esset libertas in secunda, quia haec non movet, nisi ut mota, etsi necessario moveretur a causa in impedibili, necessario moveret. Quod fusius probat Doctor 1. d. 1. q. 2. num. 20. et d. 8. q. 5. n. 20. contra D. Thom. 1. p. q. 14. art. 13. de quo etiam fuse Vasq. 1. 2. d. 100. qui Scotum non intellectum ab eo, impugnat. Si enim Deus ageret necessario, cum sit infinitae virtutis, quidquid agit voluntas creata ab ipso fieret, ita quod non posset ab ea impediri, et per consequens,

si auferretur ab eo libertas, nulla in creatis maneret. Alia multa absurda infert Doctor ex illo Philosophi errore, d. q. 5. n. 17.sig. Istis rationibus.

Nota quarto, ex Scoto 1. d. 10. sig. Ad 2. . dub. et latius quadi. 16. art. 2. et 3. liberum sumi aliquando non ut opponitur necessario, sed agenti naturaliter ; et dicitur hoc liberum libertate essentiali, et consistit in hoc, quod voluntas delectabiliter et eligibiliter et necessario se determinat ad amandum vel eliciendum amorem, qua libertate productus est Spiritus sanctus, sed summe necessario, quia necessitas non opponitur libero, sed contingenti, ut habet Aristoteles 2. Periher. c. 3. de modalibus et 9. Met. text. 10. ubi vide expositionem Scoti.

Quaestio circa hoc de processione Spiritus sancti magis est de modo loquendi, quam de re ipsa, sed Scotus eo utitur, quo Aristoteles citatus, et Augustinus in Enchir. 73. ubi ait liberam esse voluntatem qua ita volumus esse beati, ut non possimus velle esse miseri, et Anselm. de lib. arb. cap. 1. ait eum esse liberiorem, qui malum velle nequit. Vide Scotum 2. d. 7. q. 1. num. 25. Hanc libertatem tantum habet Deus ad intra, quia omnia in se necessario vult, et omnia alia contingenter, ut habet Scotus quodlib. 16 art. 2. et1. dist 10. g Ad 2. dub. et d. 39. g Quantum ad 1. et 2. d. 1 q. l.Alia vero est libertas contrarietatis, ut quando potentia positis praerequisitis potest velle vel nolle quod proponitur. Alia adhuc contradictionis, ut quando potest quis elicere et suspendere actum, non tamen habere actum oppositum ; et utramque libertatem habet Deus respectu existentium ad extra, quia potest velle et nolle cuilibet creaturae suum esse, et suspendere concursum conservativum ejus. Vide Scotum 1. dist. 38. ad 1. Quidam tamen putant circa factibilia, Deum non potuisse suspendere actum, vel puram omissionem habuisse. Libertas contrarietatis . dicitur specificationis, quia potest potentia elicere actus unius et alterius speciei oppositos. Contradictionis dicitur exercitii, quia ad exercendum actum, et non exercendum, haec includitur in libertate speciei, sed necessitas exercitii e contra non includit necessitatem speciei, de quo Scotus 1. dist. 1. quaest. 4. ad 3. pro 3. art. num. 18. D. Thom. 1. 2. quaest. 13. art. sig. 6. De libertate contrarietatis vel contradictionis intelligitur definitio data, non autem de libertate essentiali, quia non est contingens, sed necessaria.

Nota quinto, quod libertas, alia est moralis, alia Physica; illa praesupponit cognitionem boni, vel mali moralis, virtutis et vitii; haec tantum cognitionem commodi naturalis, unde in pueris haec praevenit illam. Constat enim, quod libere circa cibum, vestem, et alia hujusmodi operantur, antequam sciant conformitatem vel difformitatem actionum ad rationem et legem ; ita Victoria reieci. de puero veniente ad usum rationis, Molin. 1. p. q. 14. art. 13. d. 2. Vasq. 1. 2. d. 41. ConLingit etiam in adultis, quod aliquid libere Physice agant, non tamen moraliter, ut quando quis Comedit carnes feria sexta, nihil cogitans de obligatione jejunii vel circumstantia temporis.

Nota sexto, alios esse actus voluntatis deliberans, alios subitos. Ad primos requiritur consideratio objecti, et circumstantiarum, qualis ad electionem necessaria est, ut habet Scotus 4. dist. 49. q. 10. n. 7. Alii sunt in duplici differentia: quidam sunt primo primi, qui tangunt voluntatem inopinate, et hi nullam habent libertatem. Alii sunt secundo primi, qui succedunt primis motibus, et hi habent aliqualem libertatem, ut imperfectam deliberationem, qualem habent semidormientes et semiebrii, ut notat Cajet. sum. verb. delectatio, et Navart. Praelud. 9. De his motibus loquitur Scotus 2. d. 42. ad. 1. pro. 3. q. quando dicit, motus primos voluntatis in malum,esse peccata ; de qua divisione motuum videri potest Alens. 2. p. q. 108. membr. 2. et D. Thom. q. 7. de malo. art. 6.

Dico primo, voluntas nostra in via est libera qupad exercitium respectu omnium objectorum, (secludo motus primo primos, de quibus jam dixi ) ita Scot. 1. d. 1. q. 4. et 4. d. 29. sig. Ad quaestiones, et d. 49. q. 10. et quodl. 16. art. I. ubi et alias passim docet voluntatem non posse violentari aut vim pati ad suas operationes eliciendas, quod tenent D. Bonav. 2. d. 25. 2. p. q. 4. 6. Ricliard.art. 4. q. 1. 2.Dur. qwaest. 4. Cajet. et alii multi, quos citat et sequitur Vasq. 1. 2. d. 26. cap. 1. et d. 39. c. 2. Probatur primo a posteriori, experientia, quia experimur nos cessare ab amore cujuscumque objecti, non tantum cessante ejus consideratione, sed etiam ipsa perseverante. Secundo, quia nullum bonum pro nunc ostenditur, circa cujus amorem non possit intellectus invenire aliquam rationem mali, molestiae vel fatigationis, et sic ab eo abstinere ; et esto nulla talis apprehendatur, adhuc voluntas potest suspendere actum, ut bene docet Doctor citat. 1. et ult. loco.

Oppositum tenet D. Thom. 1.2. q. 10. art. 1. et 2. et clarius l.p. q. 8. art. 1. docens ultimum finem in communi voluntatem necessi tare ad sui amorem. Pro quo arguitur primo : finis se habet in operatione, sicut principium in speculatione, 2. .Phys. text. 89. ergo necessitat voluntatem, sicut principium intellectum. Respondetur, similitudo est in eo quod sicut principio propter se assentitur intellectus, et propter illud, conclusionibus. sic voluntas amat finem propter se, et media propter ipsum. Vide Scolum 1. d. 1. q. 4. adi.

Objicitur secundo, August. 13. Civit. 3. referens Comicum quemdam dixisse se die sequenti pronuntiaturum, quid singuli in theatro vellent, et conveniente multitudine protulisse : Omnes vultis vili emere, et care vendere, subjungit; si dixisset minus, omnes beati esse vultis, et miseri esse non vultis, dixisset aliquid, quod nullus in sua non agnosceret voluntat I, ergo secundum August. beatitudo necessitat ad amorem,et miseria ad odium. Respondetur, quia necessitant quoad specificationem, frequens est unius desiderium, et alterius fuga ; et juxta hoc dicitur quis semper esse cum desiderio beatitudinis,quia nunquam potest habere oppositum actum hinc, tamen non sequitur necessitas exercitii.

Objicitur tertio, nulla ratio mali est in beatitudine ; ergo non poterit quis ab ejus amore cessare. Respondetur in via potest in exercitio aliquid apprehendi ut molestum vel fatigans. De beatitudine patriae, postea statim.

Dico secundo, non est libertas spe.cificalionis,quoad beatitudinem vel miseriam, quia nulla est ratio boni in hac ut ametur, nec ratio mali in illa ut odio haberi possit. Ita Scotus 1. dist. l.q 4. et 4. d. 49. q. 10. sig. .Dico ergo, num. 10. et communis. Probatur ex dictis sect. 12. concl. 2. et disp. 2. sect 7.

Dico tertio, potest voluntas violentari secundum quid, quoad actus aliarum facultatum, ut si per Deum vel Angelum facultas motrix moveret membra contra ejus imperium, vel sensus externi ipsa invita applicarentur objectis; quo casu illae facultates non paterentur vim, quia haec est ab extrinseco, et illae tunc ab intrinseco eiicerent suas operationes. Dices violentum est ipsis, quod est contra bonum totius, scilicet hominis, esto sit conforme inclinationi particulari, sicut aquae violentum esset, si impediretur, ne ascenderet, ad impediendum vacuum, quia magis inclinat in bonum universi quam in suum. Respondetur, tantum inclinat in suum bonum, et inclinatio in bonum totius est a toto; unde ille ascensus aquae non fit am ipsa, sed a rectore universi, et contra ipsius inclinationem, ut habet Doctor 3. dist. 27. num. 12. sig. Istae rationes.

Petes an per Deum possit voluntas necessitari ad actum eliciendum, stante judicio indifferenti, id est, non proponente summum bonum clare ? Negant Bannes 1. p. q. 19. art. 10. dub. 1. Zumel ibi in appendice concl. 2. Alvar. disp. 126. concl. 5. Vasq. I. p. d. 99. c. 8. et alias saepe. Excipit tamen voluntatem humanam unitam hypostatice Deo; et favet Scot. 1. d. 1. q.

4.sig. Item potentia libera, ubi vocat voluntatem per essentiam, liberam. Unde Bargius ibi, et alias Scolis tae tenent, eam esse essentialiter liberam.

Oppositum tamen longe verius est, et tenet Scotus 4. d. 49. q. 6. sig. Dico ergo, ubi ait quod voluntas Dei praeveniens humanam, necessitat eam, et passim docet quod praedeterminatio Philosophica rejicienda sit. Vide eum 4. d. 1. q. 1. ad ult et d. 43. q. 3. sig. Tertia opinio, n. 9. et d. 12. q. 3. sig. . Hic est,num. 5. quibus locis rejicit illam praedeterminationem. Idem habet D. Thom. q. 52. de verit. art. 8. Alm. tract. 1. Mor. c. 1. Soto 1. de nat. c. 16. Valentia 1.2. d. 2. q. l.p. 3. lateBellarm, lib. 4. de Gratia ePlib. arb. cap. 11. et alii multi apud Suar. tom. 1. de gratia, Prolog. 1. cap. 4. n. 9. ubi fuse hoc probat, quia alioquin nulla maneret libertas, neque posset poni necessitas nisi in visione clara Dei, vel ablatione judicii indifferentis. Et si secundum diceretur, Patres impugnantes libertatis hostes, laborarent ostendere Deum non auferre tale judicium, quod tamen non praestiterunt^ sed urserunt Deum sua gratia libere movere voluntatem, quam ipsi asserebant ab eo necessitari..

Ad Scotum, non vult voluntatem ita esse liberam, ut nullum actum elicere possit, nisi libertate proxima, quia non sic elicit actus primo primos, neque fruitionem patriae ex ipso d. quaest, 6.sig. Dico ergo, sed vult esse liberam per essentiam, id est, per suam entitatem, non autem per aliquid distinctum, qualiter liberae sunt aliae potentiae, quas ibi vocat participationem liberas, Vult etiam semper esse intrinsece liberam, ita quod per nihil ei inhaerens, posita ad vertentia, hoc ei auferri possit ; unde negat per habitum posse eam necessitari, quia ipsa superior est quocumque habitu, quod satis probabile est. Nunquam tamen asseruit, quin extrinsece necessitari possit, de quo in materia de gratia exactius.

Dico quarto, etiam ultimus finis clare visus libere a nobis amatur. Scotus^l. d. 1. q. 4.et fusius 4. dist. 49. q. 6. et num. 6. g

Contra 2. opin. et quodl. 16. art. 1. probatur ex August. 1. Retract. 9. et 22. nihil magis est in potestate voluntatis quam ipsa voluntas, ubi loquitur de actu voluntatis, quia ejus entitas non est in sua postestate. Secundo, quia voluntas potest habere eadem intrinseca in via et in patria , ergo et eumdem modum libertatis. Nec obstat diversitas in visione, quia non mutat modum hunc, sicut nec diversitas notitiae in via.

Confirmatur,quia notitia est approximatio causae ad sua objecta ; sed Lhaec non mutat modum operandi potentiae, ut patet in igne vel calore aliisque causis naturalibus,quidquid sit an colligatur diversitas specifica in actibus voluntatis ex diversitate cognitionis ; videtur enim Doctor 4. d. 49. q. 5. sig. . Conclusio, tenere fruitionem viae et patriae specie distingui. Et idem habet 3. d. 26. n. 5. et d. 3. sig. Dico quod respectu. Sed hinc non colligitur modum operandi potentiae liberum mutari in naturalem ex diversa cognitione, quia hoc longe majus est quam actus ejusdem potentiae specie distingui. Haec conclusio, fateor,satis difficilis est, de qua in 4. d. 49. q. 6. ex professo agitur, neque est hujus tractatus fusius de ea disserere. Eam praeter Scotistas tenent Gabr. 1. dist. 1.q. ult. art. 2. concl. 3. et suppl. 4. d. 49. q. 2. art.3.0ccham 4. q. ult. art. 3. d. 4. et 5. et 2. q. 19. Holcot in suis determinationibus q. 9. art. 2. Greg. 2. d. 7. quaest, un. art. 1. oppositum tenet D. Thom. 1. 2. quaest. 10. art. 2. et 3. contra Gen. cap. 62. et communis.

Objicitur primo, quia ex Augustino in Ench. c. 86 vel 73. Anima nostra, sicut habet nolle infelicitatem, ita nolle iniquitatem semper habitura est. Sed repugnat velle infelicitatem ex concl. 2. ergo et iniquitatemin futuro statu beatitudinis, sed iniquum esset ab amore beato cessare; ergo. Respondetur cum Scoto, verum est, sed hoc non est ex intrinseca natura potentiae, sed ex Dei manutenenlia, qua repugnat Beatum peccare, qui tamen sibi relictus peccare posset. Contra, ex D. Thoma. - Objicitur secundo, quia nemo potest cessare ab amore boni, nisi ostenso aliquo malo in eo ; at nihil tale ostendi potest Beato. Respondetur, ad nolitionem requiri malum aliquod ostendi, non tamen ad suspensionem amoris, quia sicut bonum non necessitat ad amorem eliciendum, ita neque ad eum continuandum, et idem est per oppositum de malo quia nullum tale necessi tat ad eliciendum, vel continuandum odium. Unde falluntur, qui ad libertatem exercitii requiri putant cognitionem boni et mali, etiam in via. Praeterea, ratio non errans in via, nihil mali ostendit in Deo, tamen voluntas cessat ab ejus amore. Contra, ex Vasq. 1.2. d. 16. cap. 2. ubi et d. 18. prolixe hoc tractat.

Objicitur tertio, quia ideo in via cessare possumus a Dei amore, quia occurrit molestia, taedium, vel aliquid incompatibile distrahens; sed nihil horum in beatitudine occurret, ergo. Respondetur, verius esse contemplativos sine aliquo horum mera sua libertate, quandoque ab amore Dei cessare, quia sicut libere inchoant amorem sine ullo malo ostenso, ita libere eum continuant, et sine ullius mali ostensione ; et esto demus cum cessant, quod semper occurrat aliquod malum molestiae vel taedii, dicimus hoc non esse causam libertatis, sed ipsam voluntatem. Unde Gabr. et II0I-cot citati tenent, quod videns Deum clare posset cessare ab ejus amore, sed etiam in casu eum odio habere, verbi gratia, si ei revelaretur sua damnatio.

Objicitur quarto, quia defectus in voluntate supponit errorem in intellectu, sed nullus error potest esse in intellectu Beati; ergo ab intrinseco impeccabilis est, et consequenter necessario adhaeret per amorem summo bono. Respondetur,antecedens esse falsum, ut ostendi sect. praeced. con. 4. Secundo, non repugnaret Beatum sibi relictum, circa aliqua alia ab objecto visionis errare et circa illa peccare. Plura habet argumenta D. Thom. 4. contr. Gen. cap. 92. et ex ipso et aliis, Vasq. 1.2. d. 13. sed facillimae solutionis. , Objicitur quinto, quia juxta haec, beatitudo de se non esset perpetua, et per consequens nec beatitudo, quia de ratione ejus est securitas. Respondetur, non esse de ratione ejus intrinseca, sed extrinseca ; habetur tamen a Beatis securitas, non ex natura potentiae vel actuum, sed ex Dei speciali dono, de quo vide Doct. 4. d. 49. quaest. 6. art. n. 18. sig. De tertio dubio.