QUAESTIO XX.

De natura Angeli in se.

ministrans, secundum gratiam non natura suscipiens immortalitatem . "

Sed videtur, quod, Angelus non sit substantia : quia substantia dicitur multipliciter, scilicet materia, forma, et compositum, diffinitio, et genus, et differentia, et id quo destructo destruitur res. Cum ergo nullo horum modorum dicatur de Angelo, Angelus non videtur esse substantia. Et de omnibus modis patet, quod Angelus non dicitur substantia, nisi de composito. Sed probo, quod non est substantia composita : quia substantia composita non est sine componentibus : componentia autem sunt ma-

ARTICULUS UNICUS Quid sit Angelus secundum

definitionem ?

Deinde quaeritur de diffinitione Angeli, quam Damascenus ponit in libro II de Fide orthodoxa dicens, quod " Angelus est substantia intellectualis, semper mobilis, arbitrio libera, incorporea, Deo

Cf. Opp B Alberti Comment, in II Sententiarum, Dist, III, Art. 4. Tom. XXVII novae editionis nostra). Cf. etiam H Part. Summae theologiae, Quaest. 6. Tom. XXXII ejusdem edi-

teria et forma : cum ergo in Angelo non sit materia et forma, Angelus non erit substantia composita.

Si autem dicatur, quod est forma sola et separata, sicut dicunt quidam. Contra : Forma non habet esse nisi in materia, licet habeat essentiam per se : ergo nihil est dicere, quod Angeli sunt formae separatae.

Praeterea, Omnis forma quantum est in se, est universalis : quod probatur per hoc, quod forma per se non est divisibilis, nisi divisione differentiarum : quod patet discurrenti per omnia praedicamenta, et habetur etiam per hoc quod dicit Philosophus in III de Caelo et Mundo , quod forma quae est indivisibilis, non. est inconveniens, quod dividatur duobus modis, scilicet per essentias differentiarum, et per divisionem subjecti : ergo cessante illa divisione quae est per subjectum, non remanet nisi illa quae est per differentias : et illa non confert ei quod sit particulare, eo quod non deducit nisi ad ultimam speciem quae est universalis. Ex his ergo habetur, quod omnis forma per se sine subjecto universalis est : ergo si Angeli sunt formae et substantiae per se separatae ad subjectis, Angeli quidem sunt universales, et non particulares hypostases. Quod autem non sint in materia, non indiget disputatione.

Praeterea, Quaeritur de hoc quod dicitur, Intellectualis.

1. Cum enim differentia sit de principiis esse, videtur quod non debeat sumi a consequentibus : potentia autem intelligendi consequens est esse spiritus intellectualis : ergo differentia diffinitiva. non debet sumi ab ipsa.

2. Item, Quare dicit intellectualis potius quam rationalis ?

Postea, Quaeritur de hoc quod dicit, Semper mobilis.

Cum enim in rebus perpetuis idem sit posse et esse , tunc videtur, quod si semper mobilis est Angelus, quod semper movetur : et sic numquam quiescit. Praeterea, Aut dicitur semper mobilis motu naturali per se, aut motu voluntario per se, aut motu per accidens. Si primo modo : aut ergo movetur per generationem, vel corruptionem, vel per motum alimenti, vel secundum locum, etc. Et patet, quod non movetur motu substantiae, scilicet motu generationis et corruptionis nec etiam motu quantitatis, scilicet augmenti et diminutionis : ergo si movetur, hoc est secundum alterationem vel secundum locum. Quod non secundum alterationem, probatio : quia dicit Philosophus , quod non est alteratio nisi in una. specie qualitatis quae est passibilis qualitas vel passio, et tales qualitates habent contrarium et materiam sensibilem, quae non potest esse in Angelis, Si autem dicatur, quod alterantur secundum scientias et ignorantias, hoc erit contra beatum Bernardum, qui dicit, quod non accipiunt scientias successive sicut nos.

Praeterea, Dicit Augustinus in libro XII Confessionum : " Duo reperio quae fecisti carentia temporibus, cum tibi neutrum coaeternum sit. Unum quod ita formatum est, ut sine ullo defectu contemplationis, sine ullo intervallo mutationis, quamvis mutabile non tamen mutatur, tua aeternitate atque immutabilitate perfruatur. Alterum quod ita informe erat, ut ex qua forma in quam formam mutationis vel stationis mutaretur quo tempori subderetur, non haberet . " Ex quo patet, quod Angeli sunt supra tempus, et non mutantur secundum alterationem de forma in formam.

Si dicatur, quod mobiles sunt secun-

dum locum. Contra : Omne mobile secundum locum, est quantum et constat ex quantitatibus : Angelus non est hujusmodi: ergo non est mobilis secundum locum.

Si propter hoc dicatur, quod habet motum voluntarium. ContRa : Motus ille est processivus secundum locum, habens organa determinata ad procedendum, ut pedes, et alias, et hujusmodi, et talia non habent Angeli.

Si dicatur, quod moventur motu per accidens, hoc non potest esse nisi duobus. modis, scilicet ut moveantur a causa extrinseca, vel a causa infinita, quod secundum Philosophum est idem ei quod est per accidens. Si primo modo, tunc motus esset violentus, et per potentiam ad illum non debet diffiniri Angelus. Si secundo modo, tunc motus erit ei infinitus : hic enim motus in omnibus est: et ideo de eo non est disciplina : quia infinita eidem accidunt, ut dicit Philosophus, et sic non est principium cognoscendi, nec differentia positiva in diffinitione.

Praeterea, Quare dicit, Semper mobilis, cum omnis differentia conveniat semper? Secundum hoc enim videtur abundare in appositione superflui.

Deinde, Objicitur de hoc quod dicitur, Arbitrio libera.

Libertas enim arbitrii cognoscitur in electione boni et mali : et cum Angelis non conveniat eligere bonum et malum, quia confirmati sunt in bono vel in malo, non videntur habere libertatem arbitrii.

Postea, Quaeritur de hoc quod dicit, Incorporea.

1. Dicit enim intra, quod Angelus non est incorporea substantia nisi quoad nos : comparatione enim Dei corpus est.

2. Praeterea, Homo dicitur res corporea, quia habet corpus : ergo similiter cum Angelus habeat corpus, debet dici substantia corporea. Quod autem Angelus habeat corpus, videtur : quia dicit Apuleius Philosophus in libro de Deo Socratis, quod daemones sunt animalia intellectualia, corpore aerea, et tempore aeterna. " Et ista diffinitio multum tractatur a beato Augustino in multis libris, et non contradicit ei.

Praeterea, Bernardus in libro de Consideratione ad Eugenium dicit, quod " opinabile est Angelos habere corpora. "

Item, Gregorius dicit, quod " stella, creatura scilicet irrationalis, ostendit Gentibus Christum, scilicet tribus Magis : sed Judaeis rationale animal praedicavit, scilicet Angelus . " Ergo Angeli sunt rationalia animalia, et per consequens substantia corporea, ut patet in divisione Porphyrii.

Item, Plato qui ponit calodaemonos et cacodaemones, ponit eos habere corpora.

Postea, Quaeritur de hoc quod dicit, Deo minis trans.

Ministrare enim Deo est actus gratiae : et ita videtur, quod natura Angeli non sit determinabilis per illum actum.

Praeterea, Differentia illa non videtur convenire omnibus Angelis, sed tantum bonis.

Item, Cum quidam assistant et quidam ministrent, sicut dicitur in Daniele : Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei , quare potius determinatur Angelus per ministrare, quam per assistere ?

Ultimo quaeritur de hoc quod dicit, Secundum gratiam et non secundum naturam immortalitatem suscipiens ?

Yidelur enim hoc non esse verum, cum in natura non habeat contrarium, et nihil corruptibile sit nisi quod componitur ex contrariis.

Praeterea, Dicit Philosophus, quod omnis substantia corruptibilis, aut est composita, aut super compositam delata. Si ergo Angelus natura corruptibilis est, aut est substantia composita, aut delata super substantiam compositam, sicut est sensibilis, et vegetabilis in substantiis: et patet, quod non ultimo modo : quia Angelus non est anima delata super corpus aliquod. Videtur autem, quod nec primo modo : quia dicit Philosophus in III de ''Caelo et Mundo , quod compositum corrumpitur ideo, quia componentia in ipso sunt levia et gravia, quae incipiunt distare a mixto, et per consequens solvitur compositio : sed ex talibus non componitur Angelus : ergo ipse non natura corruptibilis est.

Praeterea, Daemonibus non convenit habere gratiam, et tamen ipsi sunt immortales.

Solutio. Dicendum, quod ista diffinitio datur per genus et differentias : substantia enim ponitur ibi tamquam genus, et caetera ut differentiae.

Ad primum ergo dicendum, quod Angelus est substantia composita, et tamen non est ex materia et forma: sed est substantia composita sicut substantia quae habet in se plura, scilicet esse quod est, et esse quo est, de quo melius dicetur infra.

Ad illud quod quaeritur de hoc quod dicitur, Intellectualis, dicendum quod intellectuale hic sumitur a natura et non a potentia quae consequitur esse : sicut etiam dicitur anima rationalis et vegetabilis et sensibilis. Quando autem intellectuale est naturalis potentia quae est species quantitatis, tunc sum itur ab eo quod sequitur esse.

Ad aliud dicendum, quod ut dicit Isaac in libro de Diffinitionibus, ratio est virtus collectiva causae et causati, et ideo est compositiva : intellectus autem . de sui ratione non habet collectionem, sed est sine inquisitione et compositione, et ideo competit naturae magis simplici pro differentia, ut est Angelus. Ratio autem est differentia naturae minus simplicis, ut est anima hominis.

Ad hoc quod quaeritur, Qualiter dicatur semper mobilis ?

Dicendum, quod mobile ibi non dicit potentiam ad motum naturalem vel processivum, sed dicit potentiam ad vertibilitatem triplicem, scilicet naturae, et intelligentiae, et voluntatis : omne enim creatum vertibile est in nihilum nisi manu omnipotentis Dei contineatur. Similiter omne creatum habens intellectum, intelligit unum prius et post aliud, ut dicit Augustinus : et ita habet vicissitudinem in actu intelligendi, gratia cujus dicitur Deus movere creaturam intellectualem spiritualem per tempus, creaturam autem corporalem per tempus et locum. Similiter in voluntate mobilis est : quia non simul vult hoc et illud, sed unum post alterum.

Ad illud quod quaeritur, Quare dicat, Semper ? Dicendum, quod hoc additur propter diversos status Angeli, scilicet ante confirmationem, et post confirmationem : alioquin enim aliquis crederet, quod post confirmationem talem mobilitatem non haberent. Vel, dicendum melius, quod mobilitas naturae semper est in potentia, et numquam in actu : mobilitas autem intelligentiae et voluntatis sic est in actu uno, quod semper est in potentia ad alteram. Ponitur ergo ibi semper mobilis, ut intelligatur, quod potentia illa non est determinabilis per actum ultimum, post quem non sit aliquid de potentia.

Et ex hoc patet etiam solutio ejus quod quaeri possit, Quare potius per potentiam quam per actum diffiniatur ?

Ad id quod objicitur contra hoc, quod est arbitrio libera. Dicendum., quod libertas arbitrii non est in defluxu ad bonum et ad malum, sed in libera electione ejus quod volunt: et de hoc melius infra determinabitur.

Ad id quod objicitur contra hoc quod dicitur, Incorporea, dicendum quod Angelus secundum sui naturam est incorporeus.

Et quod dicit Damascenus, quod in comparatione ad Deum sit corpus, intelligendum est sic, quod non habeat naturam corporis, sed quod habeat corporis proprietatem, scilicet loco contineri : cum enim corpus circumscriptive et diffinitive sit in loco, etiam Angelus diffinitive est in loco: et ita dicitur esse corpus respectu ejus quod est ubique.

Ad hoc quod objicitur de Apuleio, Augustino, et Bernardo, et Platone, dicendum quod si verum dicunt, loquuntur de corporibus assumptis. Si autem non verum dicunt, tunc Sancti recitant opiniones antiquorum, qui Angelos et daemones appellabant deos, opinantes quod essent compositi ex anima et corpore aereo vel caelesti.

Ad id quod objicitur de Gregorio, dicendum quod ratio animalis dupliciter sumitur, scilicet a forma totius, et a forma partis. Si sumatur a forma totius, tunc est corpus animatum sensibile, ut dicit Porphyrius. Si autem sumatur a forma naturae partis, tunc est habens vim et actum animati, et sic Angelus dicitur animal rationale, quia habet vim et operationem rationalis animalis. Dico autem formam totius formam illam quae est praedicabilis de toto composito, sicut homo est forma Socratis : et dico formam partis formam materiae quae est anima.

Ad id quod objicitur contra hoc quod dicit, Deo ministrans, dicendum quod ministerium ponitur ibi pro obsequio quocumque : et sic daemones ministrant et Angeli assistentes ministrant, sicut dicit Isaias, Isa. XVIII, 1 et 2 : Vae terrae cymbalo alarum, quae mittit in mari legatos, et in vasis papyri super aquas Ite, Angeli veloces, ad gentem convulsam et dilaceratam, etc.

Ad aliud quod objicitur contra hoc quod dicit, Secundum gratiam, etc, dicendum quod gratia dicitur ibi gratuitum donum ipsius esse, et sic tenderet in nihil et sic moreretur, nisi per gratiam, hoc est, gratuitum donum contineretur : et istam gratiam habet omne quod vivit : tamen differenter dicitur aliquid corruptibile et incorruptibile, sicut supra in quaestione de caelis habitum est.