ARTICULUS II.

Utrum Angeli intelligant per species, et si intelligant per eas, quae sunt illae ?

Secundo quaeritur, Utrum per aliqiiae species intelligant, et si intelligant per eas, quae sunt illae?

Et videtur, quod per nullas species intelligant.

1. Si enim habent species, aut illae sunt acquisitae per abstractionem, aut sunt datae eis per creationem et concreatae ipsis, aut sunt de naturalibus Angelorum, sicut intelligentia est naturalis. Si sunt acquisitae per abstractione in : tunc oportet, quod habeant potentias proportionatas abstractioni illi, sicut sensus, et imaginationem, et hujusmodi quod absurdum est dicere de Angelis. Si autem dicantur esse concreatae. Contra : Omnis forma quae educitur de potentia ad actum, videtur non esse concreata subjecto : sed omnis forma quae est in subjecto per actionem moventis, est educta de potentia ad actum : ergo nulla talium formarum erit concreata. Si autem dicitur, quod est ex naturalibus, tunc debuit assignari inter attributa, sicut simplicitas essentiae, et alia attributa quae assignat Augustinus.

Ad hoc dicunt quidam, quod, in Deo est ratio cognoscendi omnia et operandi, et hanc duplicem potestatem communicavit creaturis, dans creaturae spirituali potestatem cognoscendi, et naturae potestatem operandi : et ideo Angelis a principio dedit rationes sive similitudines sive ideas universalis ordinis, in qua creatus est mundus : et ideo sub illa similitudine ordinis cognoscunt ea quae fiunt cursu ordinato in mundo. Sed contra hoc est, quod species illa sive idea sive ratio qua cognoscit Deus, est una et secundum esse et substantiam ad omnia cognoscibilia. Si ergo Angelus per illam similitudinem cognoscit vel similitudinem cognoscit vel similem illi, tunc cognoscit per similitudinem unam. Contra hoc autem est, quod una similitudo creata et finita secundum esse et potent iam non potest esse infinitorum

securidum numerum et naturam : et ita Angeli non cognoscunt omnia naturalia.

Si forte dicatur, quod idea sive similitudo est secundum potestatem primae causae in cognoscendo. Contra : Cum prima causa sit omnium naturalium et voluntariorum, Angeli per eam cognoscent naturalia voluntaria, quod est contra omnes : ab omnibus enim dicitur, quod Angeli non cognoscunt voluntaria, secundum quod libero arbitrio subjacent.

2. Praeterea, Dicit Augustinus in libro de LXXXIII Quaestionibus , quod in Deo sunt rationes omnium. Et videtur tangere rationes plures. Ergo videtur, quod idea quae in Deo est, licet una sit secundum substantiam, tamen secundum relationem et rationem ad opera est ipsa plures. Cujus exemplum dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus duplex. Primum est de unitate de qua sic dicit : " In unitate omnis numerus uniformiter praeexistit, et habet omnem numerum unitas in seipsa singulariter, et omnis numerus unitur quidem in unitate, In quantum autem ab unitate procedit, tantum discernitur, et in multitudinem agitur. " Aliud exemplum est de centro de quo sic dicit : " In centro omnes circuli lineae secundum unam unitionem existunt, et omnes habent signum in seipso lineas uniformiter unitas, et ad se invicem, et ad unum principium a quo processerunt. Et in ipso quidem centro perfecte uniuntur : parum autem ab ipso distantes, parum et discernuntur : magis autem distantes, magis et discernuntur. " Cum igitur in Angelis istud exemplar sive idea non sit in unitate prima, videtur quod ipsum non remaneat unum, sed multa : et tunc multiplicabitur secundum numerum omnium entium.

Et ex hoc sequitur, quod exemplaria illa sint infinita, quod est inconveniens : quia infinitorum non est scientia, neque per infinita. Aut multiplicabuntur secundum universalia tantum : et ex hoc sequitur, quod particularia non scientur nisi in potentia : quia particularia in suis universalibus non sunt nisi in potentia.

Si dicatur, quod a. Deo habent cognitionem naturalium et non potestatem operandi, quia Angeli non sunt creatores. Et est simile sicut si aliquis a sciente et operante retineret scientiam et non operationem, et haberet hanc cognitionem per similitudinem sive formas rerum naturae, sibi tamen datas a principio : tunc quaeratur, Utrum illae similitudines sint causarum vel effectuum ? tunc enim cum effectus naturae continue renoventur, oporteret renovationem continue fieri in similitudinibus illis.

3. Praeterea, Cum effectus naturae sint infiniti secundum potentiam, oporteret similitudines illas esse infinitas secundum actum, aut contingeret ipsos aliqua naturalia cognoscibilia non cognoscere.

4. Praeterea, Scientia per effectum est scientia quia, et est indignior quam scientia per causam propriam, quae est scientia propter quid : Angeli autem habent optimam scientiam : ergo non sciunt hoc modo.

Si propter hoc dicatur, quod similitudines illae sunt causarum similitudines naturalium : tunc quaeritur, Cum causae naturales non semper agant, quid reducit similitudines illas ad actum cognoscendi hunc effectum vel illum quem natura modo causat et non ante?

5. Praeterea, Videtur scientia eorum secundum hoc incerta : quia dicit Philosophus , quod futurus incedere quis non incedit. Similiter etiam ordinatis causis generationis ad. generationem ali-

cujus, contingit impediri generationem propter corruptionem alicujus principiorum naturalium : et ita videtur, quod de naturalibus non habeant nisi opinionem coniecturalem et non scientiam.

6. Praeterea, Nos cognoscimus ea quae sunt a libero arbitrio per elocutionem mutuam. Cum igitur scientia eorum non sit deficientior nostra scientia, ipsi cognoscunt illa aliquo modo. Quaeratur ergo, Quis sit ille modus, cum talium non habeant similitudines apud se, ut dicitur?

7. Praeterea, Cum quaedam fiant semper, ut necessaria : quaedam ut frequenter, ut naturalia : quaedam raro, ut casualia et fortuita : quaeritur, Per quem modum differenter habent cognitionem horum ?

Solutio istius quaestionis a duabus auctoritatibus sumenda est, quarum una est beati Dionysii in libro de Divinis nominibus : " Angelos scire dicunt eloquia, ea quae sunt in terra, non secundum sensus ipsa cognoscentes : sensibilia quidem existentia, sed secundum propriam deiformis mentis virtutem et naturam . " Quod sic intelligitur : Virtus propria est virtus naturalis intelligendi. Et haec virtus dicitur deiformis propter duo, quorum unum est in specie per quam intelligit Angelus, et alterum in actu. In specie quidem : quia species illa est exemplar causarum naturalium secundum ordinem suum, secundum quod causae sunt. Et ut hoc intelligatur, sciendum est, quod secundum Augustinum in libris IV et IX. super Genesim ad litteram, Deus a principio indidit causas seminales ut causas rationales, ex quibus produceretur opus omne naturae, et ex quibus produceretur etiam hoc quod fieri potest ex materia per miraculum. Illae autem causae quantum ad naturam et naturalia sunt duplices : quaedam enim sunt per se, quaedam per accidens. Sicut enim ens per accidens reducitur ad ens per se ut ad causam et ad subjectum : et ideo casus qui est causa per accidens reducitur ad aliquam causam per se in qua est, et ex qua principiatur: sicut verbi gratia ponamus, quod equus fugiens salvetur qui non fugiens periclitaretur, tunc casu salvatur, per se autem fugit, et tamen salus equi et in fuga et ex fuga est. Similiter dico, quod fortuitum reducitur ad intentionem vel propositum per se. Causa tamen per se in natura est duplex, scilicet virtus corporis, et virtus spiritualis movens materiam. Et virtus quidem corporis quae dicitur natura a Philosophis, illa est duplex : est enim quaedam movens et agens materiam ad motum et transmutationem secundum substantiam et secundum accidens, et illa est quae est in qualitatibus elementorum et elementatorum contrariis agentibus et patientibus : alia est movens tantum, et illa est quae est in stellis et corporibus superioribus quae secundum diversam renovationem situs ex motu suo movent et transmutant inferiora.

Virtus autem spiritualis duplex est : quaedam enim est in. motoribus, qui movent sphaeras ad operationem naturae, et quaedam est virtus animalium et vegetabilium, et haec est triplex. Vegetabilis enim movet et transmutat materiam secundum nutrimentum, augmentum, et generativum. Sensibilis autem movet secundum mutationem sensuum, et in mutatione organi et phantasiae : et movet etiam secundum motum processivum in loco : motus enim processivus non est nisi propter delectabilia sensuum, et propter ea quae ordinantur ad materiam. Et hoc patet ex hoc quod in locis diversis ad quae est motus processivus, non sunt nisi particularia : rationes enim universales de quibus est intellectus, non sunt cum hic et nunc, sed ubique et semper. Rationalis autem anima in

quibus actibus non utitur organo corporis, et in illis nullo modo habet se ad materiam ut transmutans eam : in quibus etiam utitur non in se, sed in potentiis inferioribus quibus imperat: et hoc maxime secundum actum illum qui est interpretari, et secundum illum qui est movere concupiscibilem vel irascibilem ad desiderium vel iram : et in illis actibus oportet esse quaedam transmutantia materiam, sicut extensio spirituum corporalium ad desideratum., vel id cui irascitur, ad quorum extensionem sequitur directio caloris ad illud idem, et per consequens multiplicatio et ebullitio sanguinis ad idem : et hoc est quod dicit Philosophus in libro I de Anima : " Videtur autem pluribus nihil sine corpore pati, neque facere, neque irasci, neque conlidi re, nequo desiderare, neque omnino sentire .)Et ibidem dicit idem Philosophus in alio loco : " Videntur autem et animae passiones omnes esse communes in corpore, ut desiderium, mansuetudo, timor, confidentia, adhuc gaudium, et amare, et odire : simul enim compatitur illi quoque corpus. " Indicat autem hoc aliquando a duris quidem et manifestis passionibus confidentibus nihil provocari, aut timere : aliquando autem a parvis et infirmis moveri, si irascitur corpus et sic se habeat, hoc est, si sit talis complexionis. Adhuc autem magis manifestum est hec : nullo enim timore imminente in passionibus fiunt timentes. Dico igitur, quod omnes causae istae quoquo modo sint transmutabiles et moventes materiam, inditae sunt, materiae et natura? in ipsa creatione sex dierum : et has vocat Augustinus seminales, Causae autem aliae sunt ad opera miraculorum, quae non sunt in natura et materia secundum Augustinum, ut ex ipsis aliquid possit fieri, sicut de costa Adae facta et Heva, ut dicit Augustinus . Et quia haec sunt in disputationibus de Angelorum miraculis, dicetur de his latius, quando de ipsis disputabitur.

Exemplar igitur causarum transmutantium et moventium materiam secundum quod causae sunt, datum est Angelis in prima creatione eorum, et per illud cognoscunt omnia quae fiunt in materia transmutata. Dicitur ergo intellectus eorum deiformis propter duo, quorum unum est, quia est per formas quae sunt ad res faciendas, sicut est species ideae primae : sed in duobus est differentia, quorum unum est, quod species idea? primae est secundum naturam et proprietatem causae primae, exemplar illorum quae fiunt, scilicet quod est idem, cum causa prima in substantia, et quod ipsa una existens in numero et essentia, est causa et exemplar omnium cognoscibili Lini : sed in Angelis est seeundum proprietatem et rationem causarum naturalium moventium et transmutantium materiam. Aliud propter quod intellectus Angeli deiformis est, in actu intelligentiae ipsius est : statim enim sine deceptione et inquisitione conspicit quidditates et veritates rerum : et hoc est ideo, quia non obstant intellectui suo phantasiae apparentes in exterioribus quae sunt causae deceptionis in intellectu humano : propter quae etiam intellectus humanus indiget inquisitione et collatione et discussione fallaciarum ex apparentiis, ut per illa deveniat ad acceptionem causarum verarum : et hoc vocat Dionysius virtutem deiformis mentis. Quod autem addit Dionysius et naturam, vult tangere rationem virtutis intellectivae, quae non est susceptibilis formarum abstractarum ab ente creato, quam addit intellectus humanus : et ideo Angelorum intellectus ponitur perfectus a Philosophis, et non ut tabula rasa.

Cujus probatio est per aliam auctoritatem quam adducere intendimus : et

est nona propositio in libro de Causis, ubi sic dicit : Omnis intelligentia plena est formis : verum ex intelligentiis sunt quae continent formas minus universales, et ex eis sunt quae continent formas plus universales : quod sic intelligitur : Intelligentia angelica elicitur plena formis propter duo, quorum unum est, quod non habent formas cognoscibilium naturalium naturaliter in parte sicut intellectus humanus, qui non habet formas cognoscibilium nisi per studium, sed. non habet formas eorum quae effugiunt studium suum, sicut dicitur in libro de Motu cordis :

Fixit in aeternum causas queis cuncta cohaerent,

Se quoque lege teneas.

Hanc nos omnifariam mobiles in omnifariam immobili omnifariam nescimus, effluentem materiae in habilitate non, percipimus, derivatam in res sensibiles pauci admodum et laboriose, non tamen integre assequuntur : delata opinionem parit et multis scientiam : et cum extra nos fiat, pro magna parte conjecturam assequimur, pro maxima sentimus, pro tota nescimus. Aliud est, quia formae Angeli plenum et perfectum efficiunt cognoscere, cum sit per exemplaria causarum : hominibus autem de quibusdam non est nisi opinio vel phantasia.

Quod autem dicitur, quod in quibusdam sunt magis universales, et in quibusdam minus universales, sic intelligitur, quod formae illae sunt simplices magis et minus secundum majorem vel minorem simplicitatem essentiae in Angelis superioribus et inferioribus : quanto enim forma est simplicior, tanto universalior. Et hoc est quod dicit commentum in expositione ejusdem propositionis, quod res non recipiunt formas nisi secundum modum possibilem : et non dicitur magis universalis vel minus, eo quod sit de paucioribus vel pluribus,

His visis, procedendum est ad solutionem objectorum.

Ad id ergo quod quaeritur, Utrum formae illae sint acquisitae vel datae vel sint de naturalibus? Dicimus, quod non sint acquisitae per abstractionem, sicut probat objectio : nec sunt de naturalibus, quia sic deberent esse de attributis. Sed non sequitur hoc quod objiciunt quidam, quod si essent de naturalibus, quod tunc deberent omnes aequaliter habere eas : nec enim Angeli sunt ejusdem speciei : nec etiam hoc verum est, quod res ejusdem speciei naturalia habeant aequaliter, sed habeant ea nobiliora et minus nobilia, sicut patet in ingeniis hominum et memoriis : tamen dicimus, quod sunt datae formae cum natura.

Ad hoc autem quod contra objicitur, dicendum quod quantum ad generationem formarum secundum rationem in intellectu possibili, qui educitur de potentia ad actum, formae educuntur ex ipso per operationem agentis : sed in illo intellectu cujus posse non praecedit esse secundum actum, oportet ut per creationem sit utrumque, et ita formae sunt in Angelis.

Si autem quaeritur, Quid operatur in. eis intellectus agens, ex quo non abstrahit et educit formas? Dicendum est, quod illuminat ad contemplandum res in formis : sicut enim lux solis non tantum abstrahit speciem coloris, sed etiam illuminat, visum ad videndum rem in specie : ita est etiam de intellectu agente, qui secundum Philosophum in III de ''Anima est sicut lux.

Ad id quod quaeritur de similitudine ordinis, dicendum quod non habet similitudinem ordinis, nisi exemplaria causarum naturalium secundum quod causae sunt moventes et mutantes materiam, dicantur similitudo ordinis. Et bene concedimus, quod illa exemplaria non consistunt in unitate, sed in multitudine : nec insunt secundum potestatem primae causae, sed secundum rationem paradigmatis sive exemplaris causarum naturalium.

Et ad hoc quod quaeritur, Utrum sint finita vel infinita? Dicendum, quod sicut causae naturales finitae sunt numero, potestate autem infinitae : sic exemplaria causarum finita sunt in Angelis numero, potestate autem cognoscitiva sunt infinita.

Ad id autem quod quaeritur, Utrum sint particularium vel universalium? Dicendum, quod sunt causarum operantium, quae in natura quidem operantes sunt, et immobili lege, ut dicit Boetius, cohaerent sibi : in intelligentiis autem sunt rationes et paradigmata causarum illarum. Et si quis proprie vellet dicere, diceret, quod nec sunt universales, nec particulares. Intelligendum enim est, quod, duplex est forma rationis, quarum una est abstracta a re, dirigens iterum in ipsam : et haee dividitur per universale et particulare secundum quod est in sensu vel in intellectu. Alia autem ratio est et causa ipsius, sicut est forma artis ad formam existentem in materia artificiati : et haec est per applicationem ad materiam causa rei, sicut est forma arcae in intellectu arcarii, et sicut est tonna sanitatis in anima medici. Et hoc est quod dicit Philosophus in VII Metaphysicas l : Accidit modo quodam ut sanitas fiat ex sanitate, domus ex domo, quae sine materia materiam habet : ars enim medicinae et ars aedificatoria sunt forma sanitatis et forma domus. Dico igitur, quod illa forma magis est ad. rem, et nec universalis, nec particularis : quia non est causata a re ad quam est : et sicut arcae una utitur forma ad omnes arcas quas facit, et una forma idoli ad omnia idola, ita etiam forma in Angelo sufficit ad omnia quae sunt ejusdem formae cognoscenda. Et propter hoc ipsa scientia Angeli est similitudo causae entis, et non causata ab ente. Et ideo, sicut dicit Commentator super XI Metaphysica? : Ipsa nec est universalis, nec particularis, nec univoca, nostrae scientiae, quae ab ente causatur, sicut nec scientia Dei.

Si autem objicitur, quod supponitur in auctoritate Philosophi supra ex. libro de Causis, quod illae formae sunt universales. Dicendum, quod sunt universales propter simplicitatem, et quia ad omnia naturalia cognoscenda sufficiunt : sed non sunt universales sicut scientia dicitur universalis quae est abstracta a sensibili particulari.
Ad hoc quod quaeritur, Utrum sit scientia Angelorum per causam vel effectum, jam patet solutio : quia est per causam.

Ad hoc autem quod objicitur, quod respectu quorumdam est conjecturalis. Dicendum, quod hoc non sequitur : demonstratio enim non tantum est eorum quae de necessitate fiunt semper, sed etiam eorum quae fiunt causa existente. Nec propter hoc sequitur deceptio si causa mutatur : quia etiam res quae numquam generantur secundum actum, tamen de necessitate generantur supposita necessitate suae causae, sciuntur : sicut etiamsi numquam fiat eclipsis lunae, tamen de necessitate eclipsatur luna, terra diametraliter interposita soli et lunae. Similiter etiam Angelus cognoscit impedimentum generationis ejus quod non generatur, cognoscendo corruptionem principii generationis suae : et ideo non decipitur, sed habet scientiam naturalem de rebus.

Ad id autem quod quaeritur, Quid reducat in actum scientiam Angeli ut cognoscat hanc rem vel illam, quae de novo generatur in natura? Dicendum, quod nihil nisi voluntas cognoscendi hoc vel illud. : sicut enim supra diximus, formae rerum quaedam sunt extractae a rebus sensibilibus : et ideo quando illae diriguntur iterum ad res, indigent circumpositione sensibilium, qua determinentur ad hoc cognoscibile vel illud. Cujus signum est quod dicitur in Posterioribus, quod destructo uno sensu per naturam, destruitur demonstratio sensibilium illius sensus : rationes enim talium formarum obligatae sunt sensibilibus a quibus abstractae sunt : sed rationes formarum quae non sunt a rebus, sed ad res, sicut sunt formae exemplares et paradigmata, non indigent nisi conversione super rem ex voluntate speculantis : et sicut formae operati in artifice obedit materia in quam debet induci, ita formae eidem obedit opus factum ad speculandum in ipso formam inductam absque hoc quod aliquid recipiat ab opere per quod speculetur ipsum opus : et quantum ad hunc modum sunt formae angelicae ad opera naturae : et propter hunc modum posuit Plato ideas separatas, quas dixit formas incorruptibiles facientes formas generabilium et corruptibilium, et existentes principium eorum cognitionis : et utrum hoc verum sit vel non, alterius est negotii.

An id quod quaeritur, Quomodo cognoscunt ea quae sunt liberi arbitrii? Dicendum secundum praedicta, quod liberum arbitrium in quibusdam non utitur corpore, sicut nec intellectus : et causae illorum operum non sunt in materia et natura universi : quia, sicut dicit Philosophus in lib. XVIII de Animalibus , intellectus sive anima rationalis non educitur de materia, sed causatur ab extrinseco, scilicet Deo : et ideo Anaxagoras omnia ponit esse mixta praeter intellectum : et ideo talia non cognoscunt Angeli per naturam, sed si cognoscunt, hoc erit per revelationem, de quo modo cognitionis sermo erit in sequentibus. In quibusdam autern operibus utitur liberum arbitrium corpore, sicut et intellectus : et illa talia opera habent duplicem causam, scilicet primam quae movet et non movetur, et haec est in- tellectus vel liberum arbitrium : habent etiam causam proximam non primam quae est movens mota, et illa est virtus affixa membris quae pro instrumentis habent spiritus et calorem naturalem et sanguinem et hujusmodi : et illae sunt causae in materia et natura universi, ut prius dictum est : et per exemplaria illarum cognoscunt Angeli talia opera : et hoc est quod dicunt Sancti, quod nemo novit cor hominis nisi Deus qui creavit ipsum, nisi ita sit, quod affirmatio cordis fluctuationem carnis accipiat.

Ad id quod ultimo quaeritur, Qualiter cognoscunt quae fiant semper, et quae frequenter, et quae raro? Patet solutio ex dictis : quia casualia et fortuita reducuntur ad ea quae fiunt per se et frequenter ut causam et subjectum, sicut dictum est prius : et ideo per exemplaria illorum cognoscuntur.